M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/O (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1916 |
| Druk | Drukarnia M. Arcta |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | O – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
|
| Indeks stron | |
O, 16-ta litera alfabetu; samogłoska otwarta; w skróceniach: o. = ojciec; oo. = ojcowie (o zakonnikach); J. O. = Jaśnie Oświecony.
O, przyim. z 4 przyp.: dotykając czego: uderzyć głową o mur, rzucić co o ziemię, zaczepić ubranie o krzak; mając co między sobą: mieszkać o ścianę, o miedzę; w odległości czego: o sto kroków; na długość czego: wyprzedzić kogo o wiorstę, o łokieć wyższy, o włos byłbym zginął; w czasie czego, w ciągu czego: przyjdę jutro o tej porze; dla, za z przyczyny: bać ś., kłócić ś., oskarżać o co, sprawa o zabójstwo; dążąc do czego, dla czego, mając co na uwadze: prosić, błagać o co, dbać o co, starać ś. o pannę, grać o pieniądze; z 7 przyp.: mający co, opatrzony w co: wóz o czterech kołach, człowiek o niebieskich oczach; mając co, posiłkując się czym: iść o kiju, o swej mocy; zadowalając się czym, znosząc co: być o chlebie i wodzie, iść o żebranym chlebie; podczas czego: o północy, o zmierzchu, o Świcie; względem czego, w sprawie czego: mówić, głosić, pisać, pamiętać, rozmawiać o czym, nie wiedzieć o bożym świecie.
O, jako przedrostek przy czasownikach: o-, ob-, obe-, oznacza czynność zupełnie dokonaną albo dokonaną ze wszystkich stron jednocześnie a. dookoła czego, np. obedrzeć, obejść, objechać, owijać, ograć, opaść i t. p.
O! wykrz., oznaczający: zwrócenie ś. do kogo: o Boże!; skwapliwe zapewnienie: o! bądź pewien!; życzenie: o! jakbym tego pragnął!; podziw: o! dziwy!; oburzenie a. pogardę: o! zgrozo!; radość: o! co za miła niespodzianka!; ból, żal, rozpacz: o! ja nieszczęsny!; niedowierzanie a. powątpiewanie: o! o! doprawdy?; ironję a. szyderstwo: o! o! jaki mi mądry! groźbę, silne postanowienie: o! o! tego już nadto!; wskazywanie: o! tam pod lasem!
O, w gieogr., skr. Ost, nm., = wschód; przy liczbie z prawej strony u góry znaczy: stopa, stopień, np. 5° = stóp a. 5 stopni; % = procent od sta; ‰ = pro mill (od 1000).
Ob-, przedrostek z czasownikami — p. O; z przymiotnikami i przysłówkami oznacza: nieco, przy: obdłużny = podługowaty, obrzedni = rzadki.
Oba, Obadwa, Obydwa: przy osobach rodz. m.: obaj, obadwaj, obydwaj, przy rzecz. rodz. ż: obie, obiedwie, obydwie, jeden i drugi, i ten i ten, i ta i ta, we dwuch, we dwie, razem, oboje.
Obabić, ożenić, oczepić; o. ś., ożenić się.
Obaczyć, ujrzeć, spostrzedz; zobaczyć, zauważyć, zoczyć; przekonać ś. o czym, zmiarkować co; spojrzeć na co, przypatrzyć się czemu; rozważyć co, zastanowić ś. nad czym; o. ś., spostrzedz ś., pomiarkować ś., opamiętać ś.; ujrzeć jeden drugiego, widzieć się z kim.
Obaczysko, w wyr.: do o-a = do widzenia, do zobaczenia się.
Obadwa, Obadwaj — p. Oba.
Obalanka, kiszka wołowa nadziewana kaszą.
Obalasować, otoczyć balasami, filarkami, słupkami, poręczami, balustradą.
Obalić, nied. Obalać; pchnąć, aby kto upadł a. co upadło; wywrócić, przewrócić, rzucić o ziemię siłą, zepsuć, zrujnowąć, zwalić; przen., zniweczyć, unieważnić; doprowadzić kogo do upadku, pozbawić stanowiska; o. ś., upaść na ziemię, wywrócić ś., runąć.
Obałamucać, Obałamucić, wprowadzać w błąd, omamić, zwieść, zdurzyć kogo; rozkochać kogo w sobie.
Obałek, Obałka, drzewo od burzy z korzeniami wydarte i wywrócone, wykrot, wywrót.
Obałuszyć, odurzyć, ogłuszyć.
Obałwanieć, zgłupieć, osłupieć.
Obandażować, fr., owinąć bandażem.
Obanderolować, okleić banderolą, opaską.
Obar, usychanie wierzchołka drzewa, choroba drzew iglastych, osmoł ślepy; drzewo sosnowe po wierzchu smołą oblane; łuczywo smolne, drzazgi drzewa smolnego.
Obarczać, forma dok. Obarczyć; nakładać komu ciężar na barki, obciążać; ciemiężyć, gnębić; o. ś., przyjmować na siebie ciężar, trud, kłopot jaki; obarczony = obciążony, skłonny do dziedziczenia jakiej choroby.
Obarjerować, fr., otoczyć barjerami, ogrodzić.
Obarłuch, pierog serem nadziewany; człowiek otyły, tłuścioch.
Obarykadować, fr., otoczyć barykadami.
Obarzanek — p. Obwarzanek.
Obatożyć, wychłostać batogiem.
Obawa, niespokojność w przewidywaniu mającego nastąpić czegoś złego, obawianie ś., bojaźń, niepokój.
Obawiać się, być w obawie, niepokoić ś., bać ś, lękać ś., trwożyć się.
Obcałować, Obcałowywać, ucałować ze wszystkich stron.
Obcas, nm., podkładka pod tylną częścią podeszwy obuwia.
Obcążki, zdr. od Obcęgi, szczypczyki.
Obces, łć., natarczywość, impet.
Obcesowo, łć., znagła, natarczywie, gwałtownie, wprost, bez ceremonji.
Obcesowy, gwałtowny, natarczywy, porywczy, zuchwały.
Obchodowy, dróżnik kolejowy, czuwający nad porządkiem na plancie kolei żelaznej.
Obchodzenie, chodzenie naokoło jakiego miejsca w celu kontroli czy wszystko w porządku; okrążanie czegoś, omijanie, nie pójście wprost; o. prawa = niezastosowanie ś. do niego w sposób podstępny; święcenie jakiej uroczystości; o. ś., sposób postępowania z kim; dobrowolne pozbawianie ś. czego, poprzestawanie na czym.
Obchodzić, iść naokoło czego, idąc okrążać co; chodząc zwiedzać jedno po drugim; o. kogo, co: kołując zachodzić z innej strony, skradając ś. zachodzić naokoło; unikać kogo (o. zdaleka), starać ś. nie spotkać z kimś; podchodzić, oszukiwać; omijać zręcznie; o. prawo = omijać je, wykręcać w sposób oszukańczy; święcić, wyprawiać: o. urodziny, rocznicę; interesować, nie zostawiać obojętnym, dotyczeć, troszczyć ś. (bardzo mnie to o-i, jak mię to o-i!); opanowywać, ogarniać, przenikać; o. ś. czym, obywać ś. czym, przestawać na czym; o. ś. z kim, postępować z kim, traktować go źle a. dobrze; o. ś. z czym, umieć co użyć, rozumieć, jak i do czego co ś. używa; o. ś. bez kogo, bez czego = nie potrzebować kogo, czego, obywać ś. bez kogo, bez czego.
Obchód, bieg, obieg, chód naokoło czego, okrążanie, kołowanie; procesja; patrol, ront, objażdżka straży, obejście nocne straży; święcenie jakiej uroczystości, uroczystość, obrząd, obrządek; obwód, objętość; obręb lasu, przeznaczony dla strażnika, który powinien go obchodzić, pilnując od szkody; część toru kolejowego, pozostająca pod dozorem dróżnika; sposób traktowania kogo albo czego; sposób do życia, zajęcie, profesja; w lm., kręte drogi, manowce; uroczystości kościelne, narodowe.
Obciąć — p. nied. Obcinać.
Obciągać, forma dok. Obciągnąć; ciągnąć co naokoło czego, otaczać za pomocą ciągnienia; pokrywać, powlekać (o. krzesło skórą, o. drzewo pokostem); okrążać, obiegać, obchodzić, oblatywać; pociągnąwszy poprawiać (o. na sobie ubranie); pociągając, zbierać: o. brzytwę, nóż = naostrzyć; o. zegarek = skorygować go po wyjściu z fabryki, reparować; o. linę = zawiązać ją sztywno; wyzyskać, okpić, oszukać kogo; o. ś., powlekać ś., okrywać ś. (niebo o-a ś. chmurami); dostać powłoczki, zasklepiać ś. (rana ś. o-a); mleko ś. o-a = zaczyna kwaśnieć; oszukać ś, przegrać, stracić.
Obciążać, Obciążyć, nakładać ciężaru na co, naładowywać zbyt wiele; nadawać wiele ciężaru komu do niesienia; obarczać kłopotami; cięższym czynić (o. żołądek); sumienie = obarczać winą, grzechami; o. rachunek = wpisać do ksiąg należytość za wydany towar a. wypłaconą gotówką; o. hypotekę = zapisać co na niej, jako dług; o. ś., obładowywać ś. (o. ś. obowiązkami), przyjmować na siebie kłopoty.
Obciekać, Obciec, Obcieknąć — p. Ociekać.
Obcierać, dotykać co czem w celu oczyszczenia, w celu obtarcia, wytarcia; o. sobie skórę = ranić naskórek przez dotknięcie czegoś szorstkiego; o. ś., pocierać ś. czym w celu usunięcia wilgoci, kurzu, brudu i t. p.; wycierać ś.
Obciesać — p. Ociosać.
Obcieśniać, ścieśniać, zacieśniać dokoła, robić ciaśniejszym.
Obcięcie, skrócenie za pomocą cięcia, przykrócenie, odjęcie; zmniejszenie, pozbawienie.
Obcięty, cięciem pozbawiony jakich części zewnętrznych; kusy, krótki, zmniejszony, okrojony; kuso noszący ś.; oszukany, zwiedziony; być o-ym = nie zdać egzaminu.
Obcinać, Obciąć, rznąc a. rąbiąc ostrym jakim narzędziem naokoło, ze wszystkich stron, oddzielać części od całości; ociosywać, obrzynać, strzyc; cięciem ranić, ucinać część jakąś ciała, kaleczyć; zmniejszać, uszczuplać, przykracać, skracać, urywać; ścinać, odpalać, dać stopień niedostateczny (na egzaminie); krzywdzić, ogrywać; o. ś., goniąc po grudach a. śniegu zamarzłym, nogi sobie kaleczyć, ogradzać ś.; oszukiwać ś., ogrywać ś. wzajemnie; tracić gałęzie, tracić liście; nie zdać egzaminu, dostać zły stopień.
Obcinek, kawałek, obcięty od całości; przedmiot ze wszech stron przez cięcie, obcinanie, zmniejszony; pień drzewa, pozbawiony liści i gałęzi.
Obcios, to, co ś. otrzymuje po ociosaniu, ociosanie; rodzaj szerokiej siekiery ciesielskiej, sklut.
Obciosywać, Obciosać — p. Ociosywać, Ociosać.
Obciskać, Obcisnąć, zacieśniać dokoła, ściskać; robić co bardziej przylegającym; o. ś., otulać ś.; ubraniem ciaśniejszym, ściskać ś. ze wszystkich stron.
Obcisło, Obciśle (o ubraniu), gładko, ciasno, przylegająco do ciała; przen., wymuskano, gładziuchno, wycackanie.
Obcisły, gładko leżący, ciasno przypadający do ciała; nieco ciasny, szczupły.
Obco, nie swojo.
Obcojęzykowy, tyczący ś. innego języka.
Obcokrajowiec, cudzoziemiec.
Obcokrajowy, zagraniczny, cudzoziemski.
Obconarodowy, odnoszący ś. do obcej narodowości, cudzoziemski.
Obcoobrządkowy, dotyczący innego obrządku religijnego.
Obcoplemieniec, Obcoplemiennik, człowiek innego plemienia.
Obcoplemienny, należący do innego plemienia.
Obcość, wszystko, co jest obce; właściwość, charakter tego, co jest obce.
Obcować z kim, żyć z kim wspólnie, mieć z kim społeczność; przestawać z kim, wdawać ś., zadawać ś. z kim; zachowywać ś., mieć w czym udział, być czego uczestnikiem.
Obcowanie, życie społeczne, wzajemne udzielanie ś. członków społeczeństwa jakiego; przestawanie z sobą; stosunek wzajemny ludzi między sobą; Świętych o. = łączność duchowa między wiernymi na ziemi, w czyśćcu i w niebie, polegająca na tym, że zasługi jednych są orędownikami i dla innych.
Obcy, cudzy, nie nasz, cudzoziemski, zagraniczny, postronny; nie należący do rodziny, do towarzystwa, nie domowy; nieznajomy, nieznany, ten, od którego jesteśmy dalecy, nieświadomy; w medyc., ciało o-e = które nie należy do organizmu, lecz przypadkowo dostało ś. do niego.
Obcyrklować — p. Ocyrklować.
Obczerniać, Obczernić — p. Oczerniać, Oczernić.
Obczęstować, poczęstować dookoła wszystkich, obdzielić.
Obczyzna, wszystko, co jest obce, co nie należy do jakiego narodu a. państwa; cudzoziemszczyzna; wszystko, co jest nie nasze; zagranica, obce kraje, obcy język, obce obyczaje.
Obdarniować, Odarniować, Odarniać, okładać darniną.
Obdarować — p. Obdarzać.
Obdarto, obszarpanie, w łachmanach, w gałganach, w podartym odzieniu (chodzić o.).
Obdartus, Obdartuch, ten, który chodzi w odartym odzieniu; obszarpaniec, oberwaniec.
Obdarty, Odarty, ten, z którego wierzchnią powłokę zdjęto, zdarto, zerwano; przen., pozbawiony czego gwałtem; nie cały, w łachmanach; dziurawy; człowiek, chodzący w podartym odzieniu, oberwany, obszarpany.
Obdarzać, Obdarowywać, forma dok. Obdarzyć, Obdarować; hojnie kogo jakim darem opatrywać, dawać komu dar, podarunek, obsypywać darami; zaszczycać darem, uszczęśliwiać darem; udzielać, dawać, ofiarowywać.
Obdarznica, nm., rynna dachowa, okapnica.
Obdłubać — p. Odłupać.
Obdłużać, Obdłużyć, zaciągnąć dług na co, obciążyć długiem a. długami (o. majątek).
Obdrapać — p. Odrapać.
Obducent, łć., lekarz, robiący obdukcję i spisujący z niej protokół.
Obdukcja, łć., sądowo-lekarskie zbadanie zwłok, połączone z sekcją w celu stwierdzenia rodzaju śmierci, przyczyny i warunków, wśród których nastąpiła.
Obdumać, obmyślić.
Obduracja, łć., twardnienie, zapchanie.
Obdział, podział, dział, jaki komu wypadł przy dzieleniu.
Obdzielać, Obdzielić, dzielić co między wiele osób; udzielać; o. ś., między sobą dzielić co wzajemnie.
Obdzielny, dający ś. łatwo dzielić, podzielny.
Obdzierać, Obedrzeć, naokoło zdzierać; zrywać kawałkami; pozbawiać zwierzchniej części czego zdzieraniem; przen., łupić, rabować, zdzierstwem wyrywać; o. ś., wzajemnie ś. łupić, wydzierać jeden drugiemu mienie; o. ubranie = niszczyć przez długie używanie, zużywać przez długie noszenie.
Obdziergać, Obdzierzgać, obszyć grubo brzeg jakiej tkaniny ściegiem przy ściegu.
Obec, gmina, gromada; ogół, powszechność; w o. = w ogóle, w ogólności, powszechnie, ogólnie, razem (oznajmiamy wszem w o. = wszystkim); w o. a. wobec, przysł., przed kimś, w przytomności czyjej, w obecności.
Obecnie, wspólnie, razem; osobiście; w tej chwili, wobec dzisiejszych okoliczności, teraz oto.
Obecność, zgromadzenie, ogół; znajdowanie ś. osobiste, przytomność, chwila teraźniejsza, czas najbliższy nas.
Obecny, ogólny, powszechny; osobisty, będący przy czym, przytomny, znajdujący ś. w danym miejscu; teraźniejszy, współczesny, dzisiejszy.
Obedjencja, łć., posłuszeństwo; w zakonach: bezwarunkowe posłuszeństwo rozkazom przełożonego; list, dany zakonnikowi wyjeżdżającemu przez jego zwierzchność, ze wskazaniem obowiązków, dla których dopełnienia wyjeżdża.
Obedrzeć, zedrzeć co z kogo, z czego obłupić; złupić, zrabować; wyzuć, ogołocić; o. ś., zedrzeć, zniszczyć ubranie nosząc je długo.
Obegnać, Obgonić, być u wszystkich; obiec, obiegając otoczyć; opasać, osaczyć, oblec; o. ś. = opędzić ś., obronić ś., nie dać ś.
Obejmować, otaczać co rękami (o. ramionami); otulać, ściskać, otaczać, okrążać; ogarniać, zawierać; brać co w posiadanie; pojmować, orjentować ś. w czym.
Obejrzeć, przypatrzyć ś. czemu bliżej i ze wszystkich stron, przejrzeć, poznać, zwiedzić (o. miasto, okolicę, muzeum); opatrzyć, zbadać (o. ranę, pacjenta); o. ś., przypatrzyć ś. samemu sobie, przyjrzeć ś., spojrzeć za siebie; opatrzyć ś., zmiarkować ś., spostrzec ś., rozejrzeć ś., rozpatrzyć ś., szukając czego naokoło; o. ś. na kogo, wziąć pod uwagę, mieć co na względzie; liczyć ś. z kim, baczyć na kogo.
Obejście, chód naokoło czego, dalsza droga, którą ś. co obchodzi; postępowanie, działanie w życiu, traktowanie kogo a. czego; zachody domowe, zajęcia gospodarskie; ominienie, oszukanie wybiegami, wykręty (o. prawa); cała gospodarka włościanina, składająca ś. z chaty mieszkalnej, podwórza i zabudowań gospodarskich, obchód; o. ś. z kim = sposób obchodzenia ś.; o. ś. bez czego: możność wyrzeczenia ś. czego.
Obejść, forma nied. Obchodzić; idąc okrążyć co, przejść około czego, otoczyć, ominąć; idąc zwiedzić kilka miejsc, odwiedzić kolejno różne osoby, z któremi się ma do czynienia; dostać ś., przebyć (wieść obeszła cały kraj); objąć, ogarnąć (noc obeszła ziemię); być w czym niemile dotkniętym; odczuć (to mię mocno obeszło); o. prawo = znaleźć sposób nie zastosowania ś. do prawa obowiązującego; o. ś. z kim = znaleźć ś. względem kogo, postąpić z kim (źle a. dobrze); o. ś. z czym = umieć co zastosować, wiedzieć do czego co służy; zabrać ś. do czego; o. ś. bez czego, bez kogo = dać sobie samemu radę, nie potrzebować kogo, nie dbać o kogo a. o co; poprzestać na czym; o-dzie ś. = nie potrzeba!
Obelga, ubliżenie komu, zniewaga, potwarz, niesława, zmyślona hańba; ujma honoru osobie jakiejś przez słowa a. czyny zadana; o. słowna = słowa obrażające, wymyślanie, potwarz; o. czynna = uderzenie, policzek.
Obelgnąć, przylgnąć wokoło czego, oblepić ś; obleźć ś., oblepić ś. czymś lepkim.
Obelus, gr., oszczep leżący: znak, stawiany obok podejrzanych lub niedokładnych miejsc a. wyrażeń w rękopisach, w dawnych wydaniach klasyków.
Obelżenie, pohańbienie, znieważenie, zniesławienie; ulga.
Obelżywie, ubliżająco, oszczerczo, haniebnie, sromotnie.
Obelżywość, postępek haniebny.
Obelżywy, zelżywy, potwarczy, oszczerczy; hańbiący, haniebny.
Obełgiwać, forma dok. Obełgać; okłamywać, okłamać, oszukiwać kłamstwem, zwieść kłamliwemi słowy; obmówić, oczernić; o. ś., okłamać ś., oszukać ś. wzajemnie.
Ober-, nm., na początku wyrazów znaczy: nad-, np. oberkelner, oberpolicmajster, oberkonduktor.
Oberchapka, dochód dorywczy, przypadkowy, to co niespodzianie wpadnie w łapę; łapówka.
Obercuch, nm., suknia wierzchnia, okrycie.
Oberdziad, obszarpaniec, obdartus, żebrak natrętny.
Oberek, Obertas, polski taniec wirowy z przysiadaniem i z figurami, tańczony w przeciwnym niż zwykłe tańce wirowe kierunku.
Oberfurjer, łć., starszy, naczelny furjer, dworski goniec.
Obergurt, nm., popręg, opasujący konia wraz z siodłem albo derką.
Oberjägermeister, nm., wielki łowczy (tytuł dworski).
Oberkelner, nm., starszy kelner.
Oberkomisarz, starszy komisarz, nadkomisarz.
Oberkonduktor, nm., nadkonduktor pociągu kolejowego.
Oberkontroler, nm., nadkontroler, starszy kontroler.
Oberkwatermistrz, starszy kwatermistrz.
Oberlejtnant, nm., nadporucznik.
Obermajster — p. Nadmajster.
Oberman, nm., przełożony, starszy; sędzia polubowny, rozjemca; nadsztygar.
Oberpolicmajster, nm., tytuł policmajstra w niektórych wielkich miastach.
Oberprezydent, łć., prezydent wyższego stopnia, nadburmistrz.
Oberst, nm., pułkownik.
Oberstlejtenant, nm., podpułkownik.
Obertas — p. Oberek.
Obertka, drewniana zasuwa do drzwi.
Obertnąć się, obrócić ś., wykręcić ś. (w tańcu); uwinąć ś. z robotą.
Oberwachmistrz, nm., major.
Oberwać, forma nied. Obrywać; zerwać naokoło, zewsząd; oderwać, odedrzeć całkiem, urwać, poobrywać; obszarpać, obedrzeć; chwycić, złapać, skubnąć, okroić coś dla siebie; dostać cięgi, być obitym (o. po skórze, po grzbiecie); nadwerężyć, zerwać (o. pierś, płuca); o. ś., urwać ś., odpaść, zapadać, osuwać ś., osypywać ś.; dostawać bólu z powodu wysilenia, zerwać ś., naderwać ś., dostać ś. komu (coś mu ś. o-ie = zostanie coś dla niego), o-ie mu ś. po skórze = będzie obity.
Oberwaniec, obdartus, obszarpaniec.
Oberwus p. Obdartus.
Oberznąć, forma nied. Obrzynać; obciąć naokoło, okrajać; pozbawić kogo a. co jakiego członka za pomocą krajania, cięcia; odjąć, oderznąć; dać stopień niedostateczny na egzaminie; o. ś., nie otrzymać dostatecznego stopnia przy egzaminie, obciąć się.
Oberznięty, ten, którego oberznięto, obcięto (dukat o.).
Oberża, fr., zajazd, karczma, gospoda, austerja.
Oberżyna, rodzaj gruszki, gruszka miłosna,
Oberżysta, fr., właściciel oberży, karczmarz.
Obeschły, Obeschnięty, ten, który osechł, suchy.
Obeschnąć, być pozbawionym wilgoci, wyschnąć.
Obeschnięty — p. Obeschły.
Obesłać (obeśle, obesłał), forma dok. od Obsyłać.
Obesłać, posłać kogo, aby obszedł i zawiadomił; wielu rozesłać, zawiadomić wielu; o. ś., wysłać kogo a. co nawzajem do siebie.
Obesłać (obściele, obesłał), obłożyć czym.
Obeszłość, obchód, okrążenie, otoczenie; łatwość obejścia ś. bez czego; mierność, umiarkowanie, skromność; potrzeba, dolegliwość.
Obeszły, otoczony, obegnany, okrążony; dający ś. obejść, nierozległy; łatwo mogący ś. bez czego obejść, wstrzemięźliwy, umiarkowany; bez którego można ś. obejść, niekonieczny; czuły, drażliwy.
Obetkać, Obetknąć, poobtykać, pookładać, otoczyć, powtykać, ogrodzić; obładować, opakować, przepełnić; o. ś., owinąć ś. szczelnie, opakować ś.; objeść ś.
Obetkany, ten, to, którego albo co obetkano; najedzony aż do zbytku.
Obetrzeć (obtarł), zdjąć co za pomocą potarcia, otarcia, wytrzeć, usunąć chwilową wilgoć, nieczystość, brud; doprowadzić do czystości, otrzeć; o. skórę = zranić ją z wierzchu.
Obewrzały, oblepiony czymś skrzepłem, zapiekły, zaszły.
Obewrzeć (obwarł) — p. nied. Obwierać.
Obezbarwnić, pozbawić barwy.
Obezczulać, dok. Obezczulić; robić nieczułym, odrętwiać.
Obezecnieć, stać ś. bezecnym, skazić ś., zhańbić ś.
Obezludniać, forma dok. Obezludnić; ogałacać z ludności, wyludniać; o. ś., ogałacać ś. z ludności, wyludniać ś.
Obeznawać, forma dok. Obeznać; dawać komu co poznać, zaznajamiać kogo z czym, nauczać, czego kto nie znał; o. ś. z czym, poznawać co, uczyć ś., jak ś. z czym obchodzić, zapoznawać się z czym.
Obeznany, który ś. obeznał, którego obeznano; świadomy, doświadczony, obyty.
Obezsilać, Obezsilniać, forma dok. Obezsilić, Obezsilnić; pozbawiać sił, obezwładniać.
Obezwładniać, forma dok. Obezwładnić; robić bezwładnym, pozbawiać władzy w członkach, skrępować, wiązać.
Obezwładnieć, stracić władzę w członkach, stać ś, bezwładnym.
Obezwłasnowolnić, pozbawiać prawa rozporządzania swoim majątkiem, wziąć w kuratelę; obezwładnić.
Obeżreć ś., Ożreć ś., forma nied. Obżerać ś., Ożerać ś.; najeść ś. do przesytu, napchać się jadłem.
Obębnić, ogłosić publicznie, obwieścić przy biciu w bęben; o. kogo = ograć w jakiej grze; o. ś., najeść ś., opić ś.
Obficie, dostatnio, dużo, hojnie, pełno.
Obfitość, wielki dostatek, mnóstwo, wielość, pełność, bogactwo; róg o-ci = symboliczne wyobrażenie obfitości w formie rogu, z którego sypią ś. owoce i kwiaty.
Obfitować, mieć poddostatkiem, mieć dużo, opływać w co, mieć do zbytku; być obfitym.
Obfity, mający dużo czego, suty, bogaty; płodny, urodzajny; nieprzebrany, niewyczerpany; hojny, szczodry.
Obgadywać, Ogadywać, forma dok. Obgadać, Ogadać; oczerniać, szkalować, obmawiać kogo; gadając, rozmawiając, załatwić, obrobić, omówić (interes, sprawę); gadając, rozmawiając, rozważyć wszechstronnie co, o. ś., obmawiać ś. wzajemnie a. samego siebie.
Obganiać, forma nied. od Obegnać.
Obgarniać — p. Ogarniać.
Obgniatać, Obgnieść, ugniatać, ugnieść co naokoło.
Obgniły — p. Ogniły.
Obgonić — p. Obegnać.
Obgotowywać, forma dok. Obgotować; nieco gotować, gotować z wierzchu, owarzać.
Obgradzać, Obgrodzić — p. Ogradzać, Ogrodzić.
Obgryzać, Obgryźć — p. Ogryzać, Ogryźć.
Obhaftować, zahaftować dokoła, we wszystkie strony.
Obheblować — p. Oheblować.
Obiad, najobfitszy posiłek, spożywany pośród dnia, zwykle koło południa, uczta o południu; potrawy, z który ch składa ś. jedzenie południowe; południe, pora obiadowa; przerwa południowa w pracy, przeznaczona na spożycie obiadu; jestem po o-dzie = jadłem już obiad; u skąpego zawsze po o-dzie = nigdy nie częstuje; za jednym zasiadem jeść wieczerzę z o-dem = czekać z obiadem aż do wieczerzy; musztarda po o-dzie = rzecz spóźniona; pokusił ś. dziad na cudzy o., cudzego nie dostał i swojego nie zjadł = oglądając ś. na cudze, nie dopilnować swego.
Obiadek, zdr. od Obiad.
Obiadować, jeść obiad.
Obiadowe (-ego), pieniądze, dawane zamiast obiadu, strawne.
Obiadowy, do obiadu należący, obiadu dotyczący (pora o-a).
Obiata, ślub, uroczyście złożona obietnica; ofiara, składana np. bóstwom.
Obiatować, przyrzec, obiecać; przysięgać, przyrzekać, ślubować; składać ofiarę, obiatę (np. bóstwu).
Obibok, rębacz, burda, zawadjaka, awanturnik.
Obiciarz, tapeciarz, tapicer.
Obicie, wybicie kogo, wychłostanie; nabicie, nasadzenie, opatrzenie czym; pociągnięcie, powleczenie, pokrycie czym; materjał, którym ś. obija coś, zwłaszcza ściany mieszkania (o. adamaszkowe, płócienne, skórzane); o. papierowe = tapeta.
Obiczować, osmagać biczem, chłostać.
Obić, wybić kogo, wychłostać, osmagać; uderzeniem obtłuc, nadtłuc; strącić, obtrącić; pokryć, powlec jakim materjałem (meble, ściany); o. blachą = przybić blachę na wierzchu; o. beczkę = objąć ją obręczami; o. ś. o uszy = dojść do uszu, dać ś. słyszeć.
Obie, Obiedwie, obydwie, i jedna i druga, dwie.
Obiec, Obiegnąć, forma dok. Obiegać; biegnąc okrążyć, obejść; oblecieć, zwiedzić; ogarnąć (wzrokiem, myślą); krążyć (o-gła wieść).
Obiecanka, obietnica, nie mająca rękojmi spełnienia ś.; o. cacanka, a głupiemu radość = cieszy ś. z byle jakiej obietnicy.
Obiecująco, z dobrą nadzieją, pokaźnie, obficie, bogato.
Obiecujący, po którym można ś. wiele spodziewać dobrego, mający przed sobą piękną przyszłość, pełen nadziei.
Obiecywać, forma dok. Obiecać; czynić obietnicę, przyrzekać; zapowiadać, przepowiadać, wróżyć; rokować, dawać nadzieję; o. sobie co, spodziewać się, oczekiwać, tuszyć; ofiarowywać, ślubować; o. ś., przyrzekać, dawać obietnicę, podejmować ś. czego; zapowiadać ś.; ślubować, ofiarowywać ś., składać przyrzeczenie, pójść gdzie (np. do jakiego świętego miejsca); ziemia obiecana = mająca uszczęśliwić, obfitująca we wszystko.
Obiednić, zrobić biednym, zubożyć, zrujnować kogo.
Obiedwie — p. Obie.
Obieg, krążenie, obracanie się koło jakiego przedmiotu, bieg wokoło (o. krwi, o. soków w roślinie, o. materji w przyrodzie); przechodzenie, przemijanie, przebieg; bieg, przejście od miejsca do miejsca, z rąk do rąk (o. monety, weksli i t. p.).
Obiegać, forma dok. Obiec, Obiegnąć; biec naokoło, biegać od miejsca do miejsca; biegając, zwiedzać; krążyć (o-ją wieści); o. co myślą, oczami = obejmować, ogarniać; otaczać, okrążać.
Obiegnik, pismo obiegające, zawiadamiające, cyrkularz, okólnik.
Obiegowy, odnoszący ś. do obiegu; kapitał o. = obrotowy, przeznaczony na wydatki bieżące; ruch o. ziemi = kołowy.
Obielać, forma dok. Obielić; malować rzadkim wapnem ściany, bielić, malować na biało, pobielać; o. zwierzę = zdejmować zeń skórę; o. drzewo: ściągać zeń korę.
Obieracz, obiorca, wyborca; rodzaj koszyka.
Obierać, forma dok. Obrać; zdejmować z wierzchu łupinę, skrawać, zdzierać, obłupiać (o. kartofle, kapustę, owoce); o. gąsienice z drzewa = pozbawiać, zbierać, zdejmować; ogołacać, rabować; o. do nitki = wszystko zabierać komu, nic mu nie zostawiać; wybierać, brać co lepsze; dawać komu jaki urząd, godność za pomocą głosowania; o. ś., ogołacać ś., pozbawiać ś.; zachodzić ropą, materią, narywać.
Obieralność, prawo obierania, prawo wyborcze czynne, należenie do liczby wyborców; prawo wyborcze bierne, możność być wybranym.
Obieralny, przez obiór postanowiony, o. wyborców naznaczony (król, urząd o.).
Obierki (-ek), rzeczy po wybraniu pozostałe, wybrakowane, wybierki — p. Obierzyna.
Obierz, Obierza, zdobycz, łupy, sprzęt, narzędzie; sidło, sieć, łapka; ubranie, odzież.
Obierzyna, Obierki, to, co pozostało od obierania, łupina.
Obieś, Obwieś, łotr, który oberwał ś. z szubienicy, wisielec; nikczemnik, gałgan.
Obietnica, przyrzeczenie, obiecanie czego; rzecz obiecana, to, co obiecano; ślub, ślubowanie, ofiara, wotum.
Obież — p. Obierz.
Obieżeć — p. Obiec.
Obieżny, dający ś. obiec, którego można obiec, okrążyć, opasać, objąć; obiegający, kołujący, obrotowy.
Obieżykraj — p. Obieżyświat.
Obieżysas, włościanin polski, wychodzący na robotę letnią do Niemiec.
Obieżysastwo, wychodzenie włościan polskich do Niemiec na roboty rolne.
Obieżyświat, Obieżykraj, ciągle podróżujący, włóczęga.
Obijać, forma dok. Obić; zbijać co naokoło, otłukiwać, nadwyrężać, rozbijać, otrącać, obtrąeać; obręczami nasadzać, nabijać; powlekać czym, obciągać, pokrywać; o. ś., uderzać o co, potrącać; o. ś. o uszy = dochodzić do uszu, dać ś. słyszeć.
Obiorca, ten, co wybiera, wyborca.
Obiorczy, odnoszący ś. do wyborów; wyborczy, obierający.
Obiór, wybieranie kogo, obieranie, wybór, elekcja.
Obituarjum, łć., lista zmarłych; księga do zapisywania zmarłych, za których mają ś. odprawiać Msze święte.
Objacja, łć., składanie objat, ofiara ślubowana Bogu.
Objadacz, ten, co objada, darmozjad.
Objadać, forma dok. Objeść; naokoło wyjadać, ogryzać; zjadać zupełnie; jedząc często i darmo u kogo, przyprawiać go o stratę, obżerać; o. ś., zbytnio ś. najadać, opychać ś., opakowywać ś.
Objadki, reszty niedojedzone jedzenia, niedogryzki, niedojadki.
Objaśniacz, ten, który objaśnia, wykłada, tłómaczy; o. Pisma św. = egzegieta.
Objaśniać, forma dok. Objaśnić; oświecać, oświetlać; wykładać jasno, zrozumiale, tłómaczyć, pouczać, wyjaśniać; usprawiedliwiać, uzasadniać, informować; o. świecę = obcinać knot spalony, by świeca jaśniej ś. paliła; o. ś., stawać ś. jasnym, wyraźnym; wyjaśniać ś., rozwidniać ś.; wyświetlać ś., tłumaczyć ś., usprawiedliwiać ś, uzasadniać ś., informować ś.
Objaśnienie, oświecenie, wytłómaczenie, wyłożenie czego zrozumiale; nota, przypis, przypisek, komentarz, uwaga objaśniająca.
Objaw, oznaka, wystąpienie na jaw; zjawisko, jako rezultat działania jakiejś siły, jakiegoś czynnika, przejaw; objawienie, objawienie ś., widzenie.
Objawiać, dok. Objawić; czynić co jawnym, wyjawiać, okazywać, odkrywać; dawać poznać, zdradzać ś. z czym; oznajmiać, wypowiadać, obwieszczać, rozgłaszać, ogłaszać; ukazywać; o. ś., jawnie się ukazywać, zjawiać ś. w widomej postaci; przejawiać ś., uwidoczniać ś., występować na jaw.
Objawienie, widzenie w duchu, danie do poznania, do zrozumienia; o. Boskie = nakaz Boski, objawiony przez Chrystusa, przez proroków.
Objazd, Objażdżka, objeżdżanie czego wokoło; straż nocna, objeżdżająca placówki, ront, patrol; objeżdżanie inną drogą, niż zwykle, kołowanie, okólna jazda dla ominięcia złej drogi; miejsce, którem ś. objeżdża, kołując, zbaczając ze zwykłej drogi; w o. = wokoło, w obwód, dla zwiedzenia różnych miejsc po kolei, w celu urzędowej kontroli jakich instytucji, podległych władzy objeżdżającego.
Objazdowy, ten, co objeżdża powierzone mu miejsca do kontroli.
Objażdżka — p. Objazd; polowanie na wilki, objeżdżając knieje z prosięciem.
Objąć, forma nied. Obejmować; otoczyć rękami, otoczyć uściśnieniem, ująć w ramiona; otoczyć, opasać, okrążyć; zawrzeć, zmieścić w sobie, pomieścić; wziąć w posiadanie, we władanie, w zarząd, wziąć w swoje ręce, przejąć, otrzymać; zrozumieć, pojąć; ogarnąć, przeniknąć, owładnąć; o. ś., objąć jeden drugiego.
Objechać, jadąc okrążyć, opłynąć, otoczyć jezdnymi, jadąc ominąć jakie miejsce; jeżdżąc zwiedzić kilka miejsc, okolic, krajów; wstąpić kolejno do kilku miejsc; nie powiedzieć wprost; omamić, wyprowadzić w pole, oszukać.
Objedzony, ogryziony, zbytnio najedzony.
Objedź, choroba młodych sosen, w której tracą igły.
Objekcja, łć., zarzut.
Objekt, łć., przedmiot; przedmiot wyobrażenia, świadomości; cel; w gram., wyraz, na który przechodzi czynność słowa (czasownika), dopełnienie.
Objektyw, Objektywa, łć., większa soczewka lupy, mikroskopu, przyrządu fotograficznego, zwracana ku rozpatrywanemu przedmiotowi, szkło przedmiotowe, szkło objektywne — p. Okular.
Objektywizacja, łć., uprzedmiotowienie.
Objektywizm, łć., przedmiotowość; wydawanie sądu na podstawie znamion przedmiotu, bez uwodzenia ś. własnemi uprzedzeniami, upodobaniami a. interesem.
Objektywnie łć., zapatrywać ś. na jaką sprawę t. j. sądzić ją wedle jej istoty i natury, a nie ze strony stosunku jej do nas samych.
Objektywność, łć. — p. Objektywizm.
Objektywny, łć., przedmiotowy, odnoszący ś. do jakiegoś przedmiotu i odpowiadający istocie tegoż; rzeczowy; nie podlegający wpływom uczuć podmiotowych, nie zabarwiony indywidualnemi upodobaniami i zapatrywaniami; o-ne szkło — p. Objektyw.
Objem, wymiar objętości jakiego budynku, okrętu, naczynia i t. p.; pojemność.
Objemność, ilość ciała, mogąca ś. zmieścić w pewnym naczyniu, pojemność, objętość.
Objeść, forma nied. Objadać; zjeść co dokoła czego, ogryźć; zjeść tak, że nic nie zostało; o. ś., zjeść b. dużo, opchać ś., obeżreć ś.
Objezdnik, dojeżdżacz; ten, co objeżdża konie, ujeżdżacz, kawalkator.
Objezdny, taki, którego można objechać (o koniach); mogący być objeżdżonym.
Objeżdżać, forma dok. Objechać; jechaniem okrążać, jechać naokoło kogo a. czego; przejeżdżać, podróżując zwiedzać, jeżdżąc oglądać; jeżdżąc opatrywać, doglądać porządku; zjeżdżać na stronę, zbaczać ze zwykłej drogi, kołować, omijać; opasywać zewsząd, otaczać; otumaniać, oszukiwać; zręcznie zażartować z kogo; poskramiać, pozbawiać własnej woli, osiodłać (żona objechała męża = ma go pod pantoflem).
Objęcie — p. Objętość; opasanie, otoczenie ramionami; ogarnięcie, otoczenie zewsząd; ramiona, rozpostarte do uściskania, utulenia kogo, uścisk; zdolność pojmowania, pojętność; wzięcie czego w posiadanie, we władanie, w zarząd; pojęcie, wyobrażenie; o-a Morfeusza = sen.
Objętliwy, mogący objąć, zdolny do objęcia, do pojęcia.
Objętność, zdolność obejmowania, pojmowania, rozumieniaczego.
Objętny — p. Obojętliwy; dający ś. łatwo zrozumieć, zrozumiały; pojętny, zdolny, sprytny.
Objętość, wielkość przestrzeni, bryłowatość, zajmowanej przez jakieś ciało; zakres, rozmiary, doniosłość — p. Objemność.
Objicjent, łć., oskarżony.
Objuczać, forma dok. Objuczyć; jukami obciążać, nakładać juki,
Objuszać, forma dok. Objuszyć; oblać juchą, krwią, sposoczyć.
Obkarmiać, nakarmiać aż do syta.
Obkąsać, ogryźć.
Obklejać, Obkleić — p. Oklejać, Okleić.
Obkład, nawóz, którym okłada ś. inspekty.
Obkładać — p. Okładać.
Obkuwać się, uczyć ś. z mozołem lekcji (o uczniach).
Obkurzać — p. Okurzać.
Oblacja, łć., ofiara, dar.
Oblacjonarjusz, łć., djakon albo subdjakon, podający papieżowi podczas Mszy Hostję.
Oblać, forma nied. Oblewać; polać jakim płynem, zmoczyć, chlustnąć; o. krwią = zakrwawić; o. łzami = opłakać; o. zimną wodą = otrzeźwić, powstrzymać, rozczarować; otoczyć wodą (kraj o-ny wodą); powlec, posmarować (smołą, lakiem, woskiem i t. p.); objąć, ogarnąć (wzrokiem); o. ś., zmoczyć ś.; pokryć ś., powlec ś. (o-ał ś. rumieńcem); o. ś. potem = spocić ś., napracować ś.
Obladra, nm., desa boczna z kloca, z jednej strony płaska, z drugiej okągława.
Oblagować, fr., zwieść, oszukać, wywieść w pole, okłamać.
Oblamowanie, Oblamówka, fr., lamówka, obszywka; tasiemka albo sznurek, którym ś. co oblamowywa; wypustka.
Oblamowywać, fr., forma dok. Oblamować; obszywać lamówką, tasiemką, galonem i t. p.
Oblask, blask rozlewający się naokoło.
Oblat, łć., dziecko, ofiarowane przez rodziców na służbę Bożą; osoba świecka, oddająca ś. na służbę zakonowi z całym mieniem i domem.
Oblata, łć., w dawnym prawie polskim akt dosłownie wniesiony do ksiąg właściwych.
Oblatać — p. Oblatywać.
Oblatować, łć., wpisywać w akta.
Oblatywać, Oblatać, forma dok. Oblecieć; lecieć wokoło czego, lecąc okrążać co; lecieć w różnych kierunkach, z miejsca na miejsce; obiegać, objeżdżać; obejść, obchodzić; biegając, zwiedzać a. odwiedzać, oglądać; opanowywać, zdejmować, napadać (strach go o-uje); spadać, opadać, osypywać ś., naokoło rozwalać się.
Oblec (oblecze, oblókł) — p. Oblekać.
Oblec (obiegnie a. oblęże, obiegł) — p. Oblegać.
Oblecieć — p. nied. Oblatać.
Obleczenie, odziewanie, ubieranie kogoś, wdziewanie; ubiór, szata, odzież, strój.
Oblegać, forma dok. Oblec, Obiegnąć; opasywać, otaczać, osaczać wojskiem w celu zdobycia; niepokoić, opadać, obstępować, obciążać, przygniatać (smutek o-gł serce); przylegać, obejmować ściśle; bawić gdzie, mieszkać; o. ś., obsiadać, obniżać ś. (ziemia ś. o-ga).
Oblegający, rzecz., ten, który oblega np. miasto, fortecę.
Oblekać, forma dok. Oblec; ubierać kogo, w suknie odziewać; wkładać na ś., wdziewać; pokrywać, rozciągać ś. na czym; powlekać, oblewać; o. ś., wdziewać na siebie, odziewać ś., ubierać ś.; pokrywać ś. (niebo o-ło ś. w chmury, ziemia o-ła ś. zielonością); o. ś. w owczą skórę = udawać niewiniątko; o. ś. w inną szatę, w inną skórę = zmieniać postępowanie; o. ś. w ciało = wcielać ś., brać na siebie ciało; o. ś. w pozory cnoty = przybierać je; myśl o-a ś. w czyn = przeistacza ś., zmienia ś.
Oblepiać, forma dok. Oblepić; lepić co naokoło, oklejać, obkładać czymś; obmazywać, osmarowywać czymś lepkim; przylepiać ś. naokoło, doskonale przylegać; o. ś., przylepiać co dokoła siebie.
Oblepły, pokryty ze wszystkich stron czymś lepkim.
Obleśny, pochlebny, obłudny, zwodniczy, układny; wstrętny, chciwy; umysł o. = gniewliwy, drażliwy.
Oblew, woda z rzeki a. źródła, oblewająca co dokoła.
Oblewać, forma dok. Oblać; zlewać co całkiem, zupełnie, ze wszystkich stron obmaczać wodą; powlekać co czym roztopionym; otaczać wodą, opasywać wodą; płynąć, przeciekać, przebiegać; powlekać, pociągać, smarować; otaczać, okrążać, okalać; pokrywać, powlekać; obrzucać, ogarniać, obejmować; żart., uczcić co pijatyką; o. zimną wodą = ostudzać zapał, zniechęcać; o. kogo, co łzami = opłakiwać; o. co łzami radości = płakać z radości z powodu czego; o. ś., zlewać co na siebie, oblewać ś., zmaczać ś.; pokrywać ś. jakim płynem; powlekać ś.; być moczonym czymś lejącym się.
Oblewanie, rzecz. od Oblewać; zlewanie całego ciała a. jego części w celach leczniczych; pijatyka, uczta na cześć jakiejś osoby a zdarzenia.
Oblewany, ten, którego oblewano; o. poniedziałek = dyngus, śmigus w drugi dzień Wielkiej Nocy.
Oblewnik, rośl. — p. Styracznik.
Obleźć — p. Obłazić.
Oblężenie, opasanie warownego miejsca wojskiem w celu zdobycia a. zmuszenia do poddania ś.; naleganie, natarczywość, natrętność; obsiadanie, otaczanie natrętne (trzymać kogo w o-iu, być w o-iu); stan o-ia = szereg obostrzeń wojskowo administracyjnych, wprowadzanych w mieście oblężonym a. podczas zamieszek wewnętrznych.
Oblężeniec, ten, który jest oblężony; ten, którego oblegają.
Oblężniczy, służący do oblężenia i zdobywania twierdz.
Oblężony, będący w oblężeniu.
Oblica, robak z gromady obleńców, wnętrzawiec.
Oblicować, obłożyć czymś (np. deskami) ścianę jakiej budowli.
Oblicówka, cegła wyborowa do wykładania ścian, nie przeznaczonych do tynkowania.
Obliczać, forma dok. Obliczyć; dojść liczby czego, zliczać, porachować; sprawdzić, czy dobrze zliczone; robić obrachunek; o. ś. z kim = robić z kim porachunek, co ś. mu należy; o. ś. z czym = policzywszy, rozważyć; wziąć pod rachunek to, co ś. zamierza, uwzględnić; o. ś. z czego = zdać rachunek z kosztów, z wydatków; z należności.
Oblicze, obwód twarzy, twarz, lice; obecność, bytność (stanąć przed czyimś o-em = przed kim; w czyimś o-u = wobec kogo, według kogo); z o-a = z twarzy; powierzchnia, przestrzeń, rozległość; objaw zmysłowy rzeczy umysłowych.
Obliczność, obecność, bytność osobista; oblicze, oczy, wzrok; fałszywość, chytrość, obłuda.
Obliczny, w obliczu będący, na twarzy będący, twarzowy; obecny, osobisty; widomy, uzmysłowiony; chleb o. a. chleb obliczności = chleb, leżący stale w świątyni na stole, jako ofiara (u Izraelitów).
Obliczyć — p. nied. Obliczać.
Oblig, wł., przyznanie należności na piśmie, dowód zaciągniętego długu; rewers.
Obligacja, łć., zobowiązanie, przyznanie długu na piśmie albo drukowane, wystawione przez osobę prywatną, przez instytucję a. przez państwo; w lm., o-cje, papiery kredytowe procentowe, stwierdzające dług długoterminowy, stopniowo umarzane.
Obligato, wł., w muz., obowiązkowo (oznacza część utworu, której nie można opuścić z całości).
Obligatoryjny, łć., obowiązkowy; konieczny.
Obligo, wł., w handlu: zobowiązanie ś., danie rękojmi, poręczenie.
Obligować, łć., zobowiązywać, prosić usilnie.
Oblik, pozór; warunek; obelga, hańba, srom, sromota.
Oblikwidacja, łć., ostateczne obrachowanie.
Oblinieć, stracić sierść a. włosy, wylinieć.
Obliteracja, łć., zatarcie liter napisu; w anat., zgrubienie ścian przewodów, zarośnięcie, skutkiem którego zmniejsza ś. ich drożność (zwężają się).
Oblizać — p. nied. Oblizywać.
Oblizanka, Oblizaniec, rzecz apetyczna, smakowita; przen., pochlebca.
Oblizywać, forma dok. Oblizać; naokoło lizać, zlizywać, palce sobie o. = znajdować coś bardzo smacznym, smakować w czym; nie oblizać jeszcze mleka z warg = być młodzieniaszkiem; o. ś., lizać sobie wargi; mieć na co apetyt, ostrzyć na co zęby; o. ś. smakiem = nie otrzymać czego.
Oblokucja, łć., przeczenie.
Oblokutor, łć., stawiający zarzuty.
Oblong, łć., podłużny, czworobok podłużny.
Oblot, wylatywanie pszczół z ula.
Oblubienica, narzeczona, panna młoda; o. Chrystusa = nowicjuszka, przyjmująca śluby zakonne.
Oblubieniec, pan młody, nowożeniec.
Oblutować, nm., naokoło spoić zapomocą lutowania.
Obluzgać, zbroczyć ze wszystkich stron; przen., spotwarzyć, oszkalować.
Obluzować, nm., zwolnić, rozluźnić, zrobić luźnym.
Obładowywać, forma dok. Obładować; ładunkiem obciążać, nakładać wiele ciężarów do dźwigania, objuczać, ładować zbytecznie, przeładowywać; o. ś., obarczać ś. ciężarami do dźwigania, obciążać ś.; przen., objadać ś., jeść nad potrzebę.
Obłam, Obłamek, szczątek, kawałek po obłamaniu pozostały; gruz; odłamek czego.
Obłamywać, forma dok. Obłamać;. naokoło, ze wszech stron odłamać, łamiąc oddzielać, zrywać; łamiąc zmniejszać, ogołacać, rujnować; o. kapustę = oberwać liście zwierzchnie z główek; w druk., otaczać złożonym tekstem kliszę, ilustrację; o. ś., łamiąc ś. naokoło, opadać.
Obłapa, roślina kopytnik.
Obłapiać, forma dok. Obłapić; obejmować, ściskać; o. ś., obejmować ś., ściskać ś. nawzajem.
Obłaskawiać, forma dok. Obłaskawić; oswajać, poskramiać, pozbawiać dzikości, ujarzmiać; ujmować, łagodzić kogo; o. ś., oswajać ś., dawać ś. poskromić, pozbawiać ś. dzikości.
Obłatać, połatać wszystko, całkiem, naokoło; o. kogo, połatać komu ubranie albo bieliznę ze wszystkich stron, całkowicie; o. komu skórę = wychłostać, obić.
Obłatwić się, załatwić wszystkie swoje sprawy, skończyć z czym, zwolnić ś. od czego.
Obława, wielka sieć do otoczenia kniei; rodzaj polowania z użyciem ludzi uzbrojonych kijami, otaczających knieję, żeby zwierz nie uszedł, i naganiających go na myśliwych; ludzie do obławy należący, obławnicy; koło goniące a. otaczające kogo; przen., gonitwa, pogoń, pościg; o-ą, hurmem, tłumem, nawałem.
Obławiać się, forma dok. Obłowić ś.; wiele czego nałowić, nachwytać, na swój pożytek obracać, dużo zarobić, dużo zyskać; robić dobry interes, zbogacić ś.
Obławnik, człowiek, który należy do obławy.
Obławny, do obławy należący; linja o., szereg obławników z kijami; szyk wojska o. = gęsty, ścisły.
Obłazić, forma dok. Obleźć; łazić naokoło, łażąc obchodzić; leźć na kogo, na co ze wszystkich stron opadać w wielkiej ilości; złazić kawałami, łupić ś., odzierać ś.; wypełzać, wypadać, tracić włosy, linieć; tracić skórę; płowieć, blaknąć, tracić kolor; żart., obchodzić, interesować, zajmować (cóż cię to o-zi?).
Obłączasty, Obłąkowaty, mający kształt obłąka, łukowaty, pałąkowaty; wypukły, sklepisty.
Obłączystość, wygiętość, łukowatość; wypukłość, sklepistość, powierzchnia wypukła; wklęsłość, wewnętrzna strona powierzchni kulistej.
Obłąd — p. Obłęd.
Obłąk, Obłęk, każda rzecz zakrzywiona nakształt łuku, łukowato wygięta, kabłąk, pałąk; krzywizna; w ogrodn., nachylona i wkopana w ziemię gałąź drzewa a. krzewu dla rozmnażania.
Obłąkać, Obłąkiwać, w błąd kogo wprowadzać, zwodzić go, na błędną drogę naprowadzać; tumanić; mieszać komu rozum, sprawiać obłąkanie umysłu; o. ś., mylić ś., w błąd wpadać; na błędną drogę schodzić, błądzić; tracić zmysły, wpadać w obłąkanie.
Obłąkanie, pomieszanie zmysłów, obłęd, szaleństwo; wprowadzenie kogoś w błąd; opanowanie go, aby bezwględnie ulegał czyjemu wpływowi.
Obłąkaniec, człowiek, który stracił rozum, obłąkany, warjat.
Obłąkany, człowiek chory umysłowo, obłąkaniec, warjat; zabłąkany, zbłąkany, błąkający ś., błędny; wprowadzony na błędną drogę.
Obłąkowaty — p. Obłączysty.
Obłechtać, naokoło połechtać, obszukać kogo, uczynić kogo obojętnym na co; przyzwyczaić, oswoić.
Obłęd, Obłąd, choroba umysłowa, pomieszanie umysłu; błąkanie ś., droga błędna, zdroże; błąd, pomyłka.
Obłędny, błądzący, w błędnym kierunku idący; błędny, pomyłkowy; łudzący, zwodniczy, fałszywy, mylny, kłamliwy; pozostający w błędzie; błędny, nieprzytomny.
Obłęk — p. Obłąk.
Obłękitnić, pokryć, powlec błękitem, zniebieszczyć.
Obłękowaty — p. Obłączysty.
Obłężnie, w postaci łęgu, kręto.
Obłocić, błotem obryzgać, zwalać błotem ze wszech stron; oszkalować, oczernić, spotwarzyć; o. ś., błotem ś. owalać, obrzucać.
Obłoczek, mały obłok; w med., męty w moczu ludzkim; plamka na rogówce oka; plamka w drogim kamieniu.
Obłoczkowaty, Obłoczkowy, mający podobieństwo do obłoczka.
Obłocznik, roślina inaczej zwany oman prawy.
Obłoczny, Obłokowy, Obłoczysty, obłokami pokryty, pochmurny; z obłoków utworzony; z obłoków wychodzący; obłoków sięgający, niebotyczny; podobny do obłoków.
Obłoga, Obłóg, otoczenie, osadzenie, osaczenie; wyłoga, bramowanie, obkładka; bagaże, obóz, tabor; osad na języku osoby chorej, język obłożony.
Obłok, chmura rzadka szarego, siwego a. białawego koloru, mgła, unosząca ś. wysoko ponad ziemią; wszystko, co zasłania, nie daje dobrze widzieć, zasłona mglista; kłąb, chmura, tuman (o. dymu, kurzu); chmara, tłum, tłuszcza; wynosić, sławić pod o-ki = nadzwyczaj wynosić, bardzo chwalić; spaść z o-ów = zjawić ś. znienacka, niespodzianie, ocknąć ś. z zamyślenia, nie wiedzieć, co ś. dokoła dzieje; bujać pod o-ami = marzyć o czemś.
Obłomek, obłamany kawałek, część odłamana; według statutu wiślickiego: wolny człowiek, ale bez posiadłości i pomieszkania stałego; hołota, gołota.
Obłonica, w bot., roślina z rodziny zapianowatych.
Obłoniony, pokryty z wierzchu błoną.
Obłowić ś. — p. nied. Obławiać ś.
Obłowny, taki, przy którym można ś. obłowić; tłusty.
Obłożnie, tak iż w łóżku leżeć trzeba (o. chory).
Obłożny, zmuszający do leżenia w łóżku (choroba o-na).
Obłożyć — p. nied. Okładać.
Obłożyny, Obłożynki, żelazne sztabki na nóżkach, na których stawiają rondelki do gotowania czego.
Obłożysty, otoczony, okrążony; rozpościerający ś. w formie kręgu, koła.
Obłóczka, warstwa zarodnikowa u grzybów.
Obłóczyć — p. nied. Oblekać.
Obłóczyny, uroczystość wdziewania habitu zakonnego, sukni duchownej; wdziewanie uroczyste munduru.
Obłóg, szereg, okalający pewną przestrzeń.
Obłów, to, co na łowach upolowano, zabito, połów; zdobycz, zwłaszcza nieprawa.
Obłuda, pozór cnoty; powierzchowność, łudząca dobrym pozorem; nieszczerość, nieprawdziwość, udanie, fałszywość; mara, złudzenie, widziadło.
Obłudnie, napozór, powierzchownie; udanie, fałszywie, nieszczerze.
Obłudnik, człowiek nieszczery, fałszywy, obłudny, hipokryta (forma ż. Obłudnica).
Obłudny, nieszczery, fałszywy, pozorami tylko łudzący; ułudny, nieprawdziwy, pozorny, nieistotny; w wojsk., zmyślony, udany (atak o.).
Obłupiać, forma dok. Obłupić; zwierzchnią powłokę zupełnie odzierać, zdzierać, zrywać; obdzierać z łupiny, obierać; przen., ćwiczyć kogo, batożyć; brać o. kogo wygórowaną opłatę, odzierać; ograbiać, rabować kogo.
Obłupywać, forma dok. Obłupać; wokoło łupać, z łupiny odzierać, zwierzchnią powłokę kawałkami odłamywać; o. ś., dzieląc ś. na cząstki, odpadać.
Obłuskiwacz, przyrząd do zdejmowania łuski z ziarn zbożowych.
Obłuskiwać, Obłuszczać, forma dok. Obłuskać; obierać z łusek, z łuszczyn.
Obłusknia, roślina z rodziny wilczomleczowatych.
Obłuskowiny, łuski odpadłe z ziaren, wychodzące z przyrządu młyńskiego obłuskiwacza.
Obłuszyn, w bot., roślina z rodziny zatrzalinowatych.
Obły, podługowato-okrągły, okrągły wzdłuż, walcowaty, tępy (dziób o.); wysoki, wyniosły.
Obłykać się, dużo połknąć, dużo zjeść a. wypić.
Obłysiały, ogołocony z porostu.
Obmacniać, forma dok. Obmocnić; wzmacniać naokoło, obwarowywać; o. ś., obwarowywać się.
Obmacywać, Omacywać, forma dok. Obmacać, Omacać; dotykając naokoło, wszędzie macać, namacywać; próbować, czy ś. nie uda wybadać, wyśledzić; macać kolejno jedno po drugim; obszukiwać, obrewidowywać; zbadać, przeniknąć; o. ś., siebie samego obmacywać; macać jeden drugiego nawzajem.
Obmaczać — p. Omaczać.
Obmakać, dokoła po wierzchu moknąć.
Obmalowywać, forma dok. Obmalować; malować naokoło, ze wszystkich stron, po wierzchu; przen., szkalować, oczerniać.
Obmartwieć, zmartwieć, obumrzeć.
Obmarzać, forma dok. Obmarznąć; wokoło pokrywać ś. szronem, lodem; niszczeć od mrozu.
Obmarzły, pokryty lodem, omarznięty.
Obmawiacz — p. Obmówca.
Obmawiać, forma dok. Obmówić; mówić źle o kim, obgadywać kogo, spotwarzać; o. co = załatwiać co za pomocą omówienia, rozmowy, załatwiać jaki interes przez osobiste porozumienie ś.; o. ś., nawzajem ś. szkalować, obgadywać samego siebie, zbyt skromnie o sobie mówić.
Obmazywać, Omazywać, forma dok. Obmazać, Omazać; naokoło mazać, wysmarowywać ze wszystkich stron, pokrywać jaką powłoką (mazią, maścią, farbą).
Obmiatacz, ten co obmiata; rodzaj szczotki ręcznej, używanej w garbarstwie.
Obmiatać — p. Omiatać.
Obmierzać, forma dok. Obmierzyć; naokoło mierzyć, mierzyć ze wszystkich stron.
Obmierzać, forma dok. Obmierzić; obrzydzać, zohydzać.
Obmierzły, ohydny, szkaradny, brzydki, wstrętny.
Obmierznąć, stawać ś. wstrętnym, obrzydliwym, brzydnąć.
Obmierźle, ohydnie, wstrętnie, obrzydliwie.
Obmieść — p. Omieść.
Obmiotać — p. Obrzucić.
Obmocnić, f. dok. od Obmacniać.
Obmocowywać, forma dok. Obmocować; przymocowywać ze wszystkich stron, naokoło; naprawiać, poprawiać; o. ś., wzmacniać ś., poprawiać ś. na zdrowiu po chorobie.
Obmokły, Obmoknięty, Omokły, ten, który obmokł.
Obmoknąć, zmaczać ś po wierzchu, przemoknąć zupełnie.
Obmotać — p. Omotać.
Obmowa, obmawianie, obgadanie kogo, oszczerstwo, szkalowanie, potwarz.
Obmowny, oszczerczy, potwarczy; skłonny do obmowy.
Obmówca, ten, kto obmawia innych, potwarca, oszczerca.
Obmówić — p. nied. Obmawiać.
Obmurowywać, Omurowywać, forma dok. Obmurować, Omurować; murować naokoło, otaczać murem a. ogrodzeniem murowanym; przen., zabezpieczać, strzec, bronić.
Obmuskiwać, forma dok. Obmusnąć; gładzić, oczyszczać, ocierać czysto ze wszystkich stron; coś łatwo oddzielającego ś., ścierając, zdzierać, obrywać naokoło.
Obmyć — p. nied. Obmywać.
Obmywać, Omywać, forma dok. Obmyć, Omyć; naokoło myć, ze wszech stron wymywać; zmywać z wierzchu, opłókiwać, spłókiwać; przen., oczyszczać, czynić zadość, złe dobrym naprawiać; o. ś., myć ś. ze wszech stron, wymywać ś. całkiem, myć sobie ręce, twarz; przen., o. ś. z czego, oczyszczać ś., usprawiedliwiać ś.
Obmyślać, forma dok. Obmyślić; układać co, tworzyć co w myśli, wymyśliwać coś obierać w myśli; zastanawiać ś., rozważać; mieć staranie około czego, troszczyć ś. o co, mieć co na pieczy, starać ś. o co.
Obnażać, forma dok. Obnażyć; odkrywać co, odsłaniać do naga; zdejmować całkiem odzienie; ogołacać, pozbawiać; obierać, odzierać; odsłaniać prawdę, ujawniać, wyprowadzać na jaw; o. ś., odkrywać ś. do naga, rozbierać ś. do naga; przen., ujawniać ś., wschodzić na jaw, wychodzić na wierzch.
Obnażony, odkryty do naga, nagi, goły; w gieol., pokład ziemi o. = widoczny na powierzchni; przen., o. z czego = pozbawiony.
Obnieść — p. nied. Obnosić.
Obniżać, forma dok. Obniżyć; robić niższym, opuszczać niżej; o. głos = przyciszać; o. cenę = zmniejszać; o. temperaturę = ochładzać; o. ś., stawać ś. niższym, opadać, opuszczać ś.; temperatura o-a ś. = ochładza ś.; ceny o-ają ś. = zmniejszają ś.; grunt ś. o-żył = osiadł się.
Obnosić, forma dok. Obnieść; nosić naokoło, nosić wszędzie, roznosić dokoła; poczynać nosić, noszeniem poszerzać; mułem, piaskiem, naniesionym z rzeki, wybrzeża okrywać; osławiać, obmawiać, oczerniać, szkalować; uwiadamiać kogo, oznajmiać komu; ogłaszać, rozsławiać; o. plotki, nowiny = rozgadywać, rozgłaszać, rozszerzać je; o. ś. = naokoło, wszędzie siebie nosić; nosić co wszędzie pokazując, chodzić wszędzie, rozgłaszając co, roznosić; o odzieży, obuwiu = rozciągać ś., rozchodzić się.
Obnosiciel, ten, który obnosi, roznosiciel.
Obnośny, przenośny, wędrowny, domokrążny (o handlu).
Obnóże, gałka pyłku kwiatowego w koszyczku pszczoły, chleb pszczelny.
Oboczek, roślina z rodziny poleńcowatych.
Obocznica, boczna odnoga kolejowa, kolej podjazdowa.
Obocznie, tuż, blizko, obok.
Oboczność, znajdowanie ś. obok, w sąsiedztwie; o. zjawiska językowego = równoległe istnienie w żywej mowie dwu a. kilku postaci tego samego wyrazu, alternacja.
Oboczny, obok będący, pograniczny, sąsiedni, poboczny.
Oboista, fr., ten, co grywa na oboju.
Oboje (obojga, obojgu, obojgiem), liczeb. zbior. od Oba.
Obojętnie, czynić obojętnym, znieczulać, zobojętniać.
Obojętnie, bez wrażenia, bez zainteresowania, nieczule, chłodno, bez wpływu, bez działania na kogo a. na co.
Obojętnieć, przestawać ś. czym interesować, stawać ś. obojętnym, ostygać w zapale, chłodnąć do czego.
Obojętność, nieinteresowanie ś. czym, nieczułość, niedbanie o kogo a. o co; dwuznaczność, dwuwykładność; możność ujęcia czego z obu stron, obustronność; w chem., brak własności zasadowych a. kwasowych; neutralność.
Obojętny, którego co wcale nie obchodzi, nie interesuje, zimny, nieczuły, apatyczny; nie interesujący, nie wzbudzający zaciekawienia, nie zajmujący; niepewny, niestanowczy; bezstronny, neutralny; w chem., nie mający własności zasadowych ani kwasowych; w fiz., strefa o-a = miejsce na magnesie, nie mające własności przyciągania, równik magnesu; w med., nie działający przez swój skład chemiczny.
Obojnactwo, posiadanie cech charakterystycznych obu płci, dwupłciowość, hermafrodytyzm.
Obojnak, osobnik, posiadający cechy charakterystyczne obu płci, dwupłciowy, hermafrodyta.
Obojnik, roślina z rodziny trojeściowatych, obwoina, obwojnik — p. Ciemiężyk.
Obok, przyim. i przysł., przy, tuż, podle, wpodle; przejść o. = mimo, bokiem; oprócz.
Obol, gr., drobna starogrecka moneta = 0, 16 franka.
Obolały, zbolały, bólem przejęty, strapiony.
Oboleć, zacząć mniej boleć.
Obopłciowy, Obupłciowy, posiadający cechy obu płci, dwupłciowy (kwiat o., mający słupek i pręciki).
Obopólnie, wzajemnie, wspólnie.
Obopólny, zobopólny, wzajemny, obustronny.
Obora, budynek dla bydła rogatego; wogóle: bydło rogate, rogacizna; patrzeć na księżą o-ę = wybierać ś. na tamten świat, mieć wygląd chorowity; wpuścić wilka do o-y = dać komu sposobność do wykonania czego złego.
Oborać — p. nied. Oborywać.
Oboręcznie, w obu rękach.
Oboręczny, wprawny do posiłkowania ś. obu rękami jednakowo.
Oborka, oboranie; powinność chłopa oborywania pól dworskich; sieć z długich sznurków.
Oborne, opłata za przechowanie przez zimę bydła; kara, uiszczona przy wykupie bydła, zajętego w szkodzie.
Obornik, budynek obory; nawóz, gnój; zwłaszcza krowi; buhaj.
Oborywacz, rodzaj pługa do oborywania.
Oborywać, forma dok. Oborać; orać naokoło; orząc, osypywać, okopywać.
Obosieczny, ostry na obie strony; przen., dwuznaczny, wątpliwy, mogący być różnie pojmowany, groźny dla jednej i dla drugiej strony.
Obostrzać, forma dok. Obostrzyć; ostrzyć naokoło; czynić co ostrzejszym, surowszym, zaostrzać (o. karę).
Obostrzenie, zaostrzenie czego naokoło; uczynienie czego surowszym, uciążliwszym; przepis, rozporządzenie prawne a. administracyjne surowsze niż przedtym.
Obowiązać — p. nied. Obowiązywać.
Obowiązany, ten, który powinien co zrobić, na którego nałożono jaką powinność, który wziął na siebie jaki obowiązek, zobowiązał ś. do czego; który powinien co wykonać; być o-nym do czego = mieć obowiązek; wdzięczny, mający względem kogoś dług wdzięczności.
Obowiązek, to, do czego jesteśmy obowiązani, powinność, zobowiązanie, mus; dług wdzięczności, pamięć wyświadczonych nam przysług a. dobrodziejstw; służba, posada, urząd; być w o-ku = być służącym a. służącą u kogo; mieć o-ki = troszczyć ś. o utrzymanie; warunek, zastrzeżenie.
Obowiązkowo, z obowiązku, koniecznie, musowo, bezwarunkowo.
Obowiązkowość, poczucie obowiązku.
Obowiązkowy, konieczny, musowy; wypełniający gorliwie swe obowiązki, sumienny.
Obowiązujący, stanowiący obowiązek, taki, z pod którego uchylić ś. nie można; mający swą moc; zniewalający do dotrzymania; czyn, za który należy się wdzięczność.
Obowiązywać, forma dok. Obowiązać; skłaniać kogo namową, prośbą, radą do przyjęcia na siebie obowiązku, zobowiązywać ś. do czego; wkładać na kogo obowiązek, powinność; zniewalać, przymuszać; pomocą swoją zniewalać do czyjej przychylności, wdzięczności, ująć; o. ś., przyrzekać co zrobić jako obowiązek = zobowiązywać ś., brać na siebie obowiązek, podjąć ś., przyrzec.
Obozostawnia, nauka o rozkładaniu obozów, kastrametacja.
Obozować, zakładać, rozbijać obóz, stać obozem, mieszkać w obozie.
Obozowiec, żołnierz, pędzący swoje życie w obozie.
Obozowisko, miejsce, na którym obóz stał a. stoi.
Obozowy, Oboźny, odnoszący ś. do obozu (żołnierz o. — p. Obozowiec; czeladź o-a — p. Czeladź).
Oboźnia, stajnia i wozownia przy karczmie.
Oboźnianka, córka oboźnego.
Oboźnic, syn oboźnego.
Oboźniczostwo, Oboźnictwo, urząd, godność oboźnego; zbior., oboźny (oboźniczy) z żoną.
Oboźnik, żołnierz obozowy, ciura; ten, który ma sobie powierzony nadzór nad obozem, w czasie gdy wojsko występuje w otwarte pole.
Oboźny, urzędnik wojskowy, którego obowiązkiem zakładać obóz na miejscu, wyznaczonym przez wodza
Obód — p. Obwód.
Obórka, mała obora.
Obóz, miejsce w polu, gdzie przebywa wojsko pod namiotami, porządnie ustawionemi; spoczynek wojska ciągnącego; nocleg wojska pod namiotami; stronnictwo, partja.
Obr, olbrzym, wielkolud.
Obrabiać, forma dok. Obrobić; naokoło okrzesywać, ociosywać, obrębywać, oskrobywać, ogładzać, oszlifowywać; opracowywać, oczyszczać, porządkować, układać; o. rolę = uprawiać; o. kogo = namawiać, zniewalać, robić go skłonnym; o. interes = obgadywać go, opracowywać, układać ś., załatwiać, dokonywać.
Obrabować, ograbić, obedrzeć, zrabować.
Obracać, forma dok. Obrócić; poruszać czym dokoła, kręcić co dokoła (o. koło, o. żarna); dokonywać obrotu, kołować, wirować; o. językiem = mówić dużo i wymownie; nadawać coraz inne położenie, skierowywać; o. bokiem, tyłem; o. co do słońca; o. działa na miasto; o. oko na co = pilnie baczyć; przewracać na drugą stronę, naopak, na nice; używać, przeznaczać, wydawać; zmieniać; o. miasto w perzynę = spalić; to ci ś. na dobre obróci; w mat., nadawać inny kształt pewnym wielkościom; (o. ułamki zwyczajne na dziesiętne); rozporządzać, rozrządzać, puszczać w obieg (o. pieniędzmi, kapitałami); przeznaczać, używać, oddawać (o. pieniądze na hulankę); poruszać na wszystkie strony, zwracać dokoła (o. oczami); strofować kogo, upominać, dokuczać; o. kijem = bić; rozważać co ze wszystkich stron; jechać a. iść dokąd i nazad wracać; na swój młyn wodę o. = pilnować swojej korzyści; o. ś., wkoło ś. kręcić, dokonywać obrotu, wirować, toczyć ś.; przybierać coraz inne położenie a. kierunek; zmieniać kierunek, położenie; poczynać sobie, kierować ś., dawać sobie radę; odmieniać ś. w co, zmieniać ś., stawać ś. czym; przemieniać stan, położenie; stawać do kogo a. do czego przodem; udawać ś. do kogo; bawić, bywać, przebywać, znajdować ś. (gdzie o. ś. obraca?).
Obrachowywać, forma dok. Obrachować; obliczać, dochodzić czego rachunkiem; o. kogo, sprawdzać rachunki, przez kogo podane; obliczać przychód i rozchód z wyprzedaży czego, z powierzonej sumy na co; wnioskować, przewidywać, przenikać, oceniać doniosłość czego, brać co na uwagę (o. następstwa jakiegoś czynu); o. ś., obliczać, obrachowywać swoje fundusze, określać swoje dochody i rozchody; o. ś. z kim, robić z kim rachunek, sprawdzać, ile mu ś. należy a. ile jest winien; rozważać, zastanawiać ś. nad czym (o. ś. z własnym sumieniem, ze swojemi siłami).
Obrachunek, obliczenie, liczenie należności, długu, wypadającej za co opłaty; rachunek, rejestr, notatka wydatków.
Obrachunkowy, przym. od Obrachunek; izba o-a = instytucja państwowa, mająca za zadanie kontrolowanie rachunków wszystkich innych instytucji państwowych.
Obrać — p. nied. Obierać.
Obrada, narada, naradzanie ś. publiczne, debaty; radość, uciecha, ukontentowanie; niewielka o. = niewielka uciecha.
Obradlać, Obredlić, osypywać, okopywać radłem.
Obradny, Obradowy, przym. od Obrada.
Obradować, forma nied. Obradowywać; odbywać naradę, naradzać ś., radzić o czym publicznie, gromadnie; sprawiać komu radość, cieszyć kogo, radować; o. ś., uradować ś., ucieszyć ś., weselić się.
Obradzać, wydawać plon obfity.
Obramowanie, lamówka, obłoga, obszycie, szlak, bramowanie.
Obramowywać, forma dok. Obramować; obszywać, obkładać, wykładać naokoło; otaczać, okalać, opasywać; przen., o. kogo = szkalować, oczerniać, obmawiać, wyśmiewać.
Obraniać, forma dok. Obranić; w med., ścinać brzegi rany dla szybszego jej zrośnięcia się.
Obraniać — p. dok. Obronić.
Obraniec, ten, który został obrany, elekt.
Obrany, ten, którego obrano; ogołocony z czego, ubogi, biedny, o. z rozumu = głupiec, warjat.
Obrastać, dok. Obrosnąć; naokoło porastać, zarastać; dochodzić wieku, w którym wąsy i broda wyrastać zaczynają, dojrzewać, na młodzieńca wyrastać, wieku męskiego dosięgać; na miejscu i kamień mchem o-a = jednostajność życia i zajęć czyni z człowieka niewolnika nałogów.
Obraszać, skrapiać, polewać; o. ś., okrywać ś. rosą.
Obraz, wizerunek czyj a. czego wymalowany, dzieło sztuki malarskiej, malowidło, rysunek; podobizna, portret, krajobraz, pejzaż; podobieństwo formy, kształtów, postaci jakiej, przedstawienie zmysłowe, postać jaką przypominające; syn jest istnym o-em ojca = zupełnie podobny do ojca; wzór, symbol: Bóg stworzył człowieka na o. i podobieństwo swoje; idea, wyobrażenie zmysłowe jakiejś osoby a. przedmiotu, obecność czego w pamięci, odbicie ś. czego w wyobraźni, widziadło, mara, widmo; odbicie ś. przedmiotu jakiego w powierzchni polerowanej a. na ekranie przez załamanie ś. promieni świetlnych w soczewkach (o. w zwierciadle, w wodzie); o-y niknące = rzucane kolejno na ekran przez dwie latarnie magiczne; o-y ruchowe w kinematografie; widok, widowisko, scena; o. nędzy i rozpaczy = widok, wzbudzający litość; akt, odsłona w sztuce teatralnej; rodzaj utworu poetyckiego; opis, przedstawienie żywe w mowie a. w piśmie; wysłowienie ś. malownicze, obrazowe, przenośnia, figura retoryczna, postać mowy; postać, forma, symbol, alegorja; malowniczy układ, ułożenie, ustawienie osób przedstawiających jaką scenę, jaki obraz; dawny podatek; rzut oka, wejrzenie pobieżne; patrzeć w kogo, jak w o. = z zachwytem, nie spuszczając oka; przemówił dziad do o-u, a o. mu ani razu = rzecz naturalna, która komuś wydaje ś. dziwną.
Obraza, rzecz, przedmiot, zawada, o którą znienacka kto się potrąci, zawadzi; kamień o-y = kamień przy drodze, o który ktoś ś. może zawadzić i urazić; przen., powód do obrazy, rzecz, o którą ktoś ś. obraził); cios, ból, rana, skaleczenie; szkoda, uszczerbek, strata; zniewaga, krzywda, ujma, ubliżenie; o. Pana Boga = grzech; o. majestatu = odezwanie ś. ujemne o osobie monarszej, nieuszanowanie jej; niech to będzie bez o-y = proszę ś. nie obrażać; śmiertelna o. = zniewaga; naruszenie, przestąpienie prawa, zakazu; w bot., roślina.
Obrazek, mały obraz, drzeworyt, rycina kolorowana w książce, zwłaszcza w książce dla dzieci a. młodzieży; mały wizerunek świętego a. czegoś świętego; mały utwór powieściowy, nowela; o. liryczny = utwór epicki, pozbawiony akcji, przepojony uczuciem; o. rodzajowy = takiż utwór epicki, przedstawiający plastycznie pewne obyczaje.
Obrazić — p. nied. Obrażać.
Obrazik, mały obraz święty.
Obrazkować, przedstawiać w obrazkach.
Obrazkowate rośliny, rodzina roślin jednoliściennych.
Obrazkowy, odnoszący ś. do obrazków, składający ś. z obrazków (abecadło o-we, łamigłówka o-wa).
Obrazoburca, przeciwnik czci obrazów świętych, ikonoklasta (sekta religijna, powstała w państwie Byzantyjskim w VIII w. po Chr.).
Obrazoburczy, przym. od Obrazoburca.
Obrazoburstwo, zwalczanie czci obrazów świętych, ikonoklazja.
Obrazochwalca, czciciel obrazów świętych, ikonodul.
Obrazochwalstwo, cześć, ubóstwianie obrazów świętych.
Obrazować, przedstawiać co w obrazach, pisać stylem obrazowym, wyrażać ś. obrazowo, tworzyć obrazy poetyczne.
Obrazowo, malowniczo, plastycznie.
Obrazowość, malowniczość, plastyczność (o. stylu).
Obrazowy, malowniczy, plastyczny, silnie oddziaływający na wyobraźnię (styl o.).
Obraźliwie, z wyrządzeniem obrazy, z obrazą; popędliwie; niecierpliwie, z urazą; zaczepnie.
Obraźliwość, cecha tego, co jest obraźliwe, co wyrządza obrazę; łatwość obrażania ś., drażliwość; popędliwość, opryskliwość.
Obraźliwy, obrażający, dotykający obrazą; łatwo obrażający ś.; popędliwy, opryskliwy; zaczepny.
Obraźnik, rzeźbiarz, malarz; kramarz wędrowny, handlujący obrazami świętemi; ten, co nosi obrazy podczas procesji; ten, co obraża, bezwstydnik.
Obrażać, forma dok. Obrazić; kaleczyć, ranić, uszkadzać na ciele; razić, uderzać; o. kogo, dotykać nieprzyjemnie, krzywdzić, znieważać, lekceważyć, nie szanować, gniewać kogo, uchybiać, ubliżać, uwłaczać komu (o. Pana Boga = grzeszyć); plamić, kazić; nastawać, godzić na co; przestępować co, naruszać, wykraczać przeciw czemu (o. prawo, zwyczaj, zakaz); o. ś., ranić ś., kaleczyć ś., potrącać ś., uderzać ś. o co znienacka; urażać ś., poczynać ś. gniewać ś., obruszać ś., być niemile dotkniętym, gorszyć ś., kalać ś., plamić ś.
Obrażenie, okaleczenie, rana.
Obrąb, brzeg tkaniny jakiej, złożony w fałdę i zaszyty, żeby ś. nie strzępiła, rąbek, obszycie, brzeg, szlak, obramowanie; połączenie blach przez zachylenie ich brzegów; przestrzeń ograniczona, to, co objęto granicą; zagroda; granica, ograniczenie, kres; zakres, sfera, koło, dziedzina; w obrębie = w granicach.
Obrąbać — p. nied. Obrąbywać.
Obrąbek, zdr. od Obrąb; zawinięty brzeg naczynia metalowego; obwód ucha, krętociąg.
Obrąbywać, forma dok. Obrąbać; naokoło obcinać, ociosywać, naokoło wycinać, obcinać; wyrąbanym drzewem z lasu otaczać; o. ś., obarykadowywać ś. zrąbanym drzewem.
Obrączka, zdr. od Obręcz; mała obręcz, pierścień gładki bez kamieni drogich; obwódka, brzeżek, rąbek karbowany naokoło monety; obwódka około kieliszka, gdy wino jest tłuste; w ogrodn., pasek kolisty z jaką mazią naokoło drzewa, ażeby robaki nań nie właziły.
Obrączkować, obrączką co otaczać, dawać rąbek około czego; żart., obrzynać (monetę); zdejmować obrączkę z drzewa, t. j. pasek kolisty.
Obrączkowaty, kształtu obrączki.
Obrączkowy, mający wyraźny rąbek (o monetach); w kształcie obrączki, podobny do obrączki (o-e zaćmienie słońca = dające widzieć poza tarczą ciemną księżyca jasny brzeg słońca w kształcie obrączki); na obrączki używany, złoto o-e = dukatowe; odnoszący ś. do obrączki, palec o. = czwarty, serdeczny, na którym nosi ś. obrączkę; mający obrączki, kielich o. = z obrączkami, po które trzeba było wypić jednym haustem; przen., doskonały, wyborny.
Obredlać, Obredlić — p. Obradlać.
Obrewidować, łć., zrewidować na wszystkie strony, obszukać.
Obręb, Obrębek — p. Obrąb, Obrąbek.
Obrębiacz, przyrząd przy maszynie do szycia, ułatwiający obrębianie.
Obrębiać, Obrąbiać, forma dok. Obrąbić, Obrębić; obszywać obrąbkiem; o. studnię = dawać w niej zrąb, ocembrowywać.
Obrębiarka, Obrębiaczka, szwaczka, która zajmuje ś. obrębianiem bielizny i sukien.
Obręcz, koło, okrąg, opaska z giętkiego drzewa a. metalowa do obijania naczyń drewnianych, zrobionych z klepek; gruba opaska metalowa naokoło kół u wozów; koło drewniane do zabawy, do skakania przez nie w produkcjach cyrkowych i t. p.; koło metalowe do różnych użytków; ozdoba giserska w kształcie pierścienia; koło z drutu a. rogu u spodu spódnicy u kobiet (suknia z o-ami); pierścień, obwódka, otoczka.
Obręczowy, dotyczący obręczy, właściwy obręczy.
Obręczyć, poręczyć, zapewnić.
Obrobić, forma nied. Obrabiać; zrobić co, całkowicie wykończyć, okrzesać naokoło, ociosać, obrąbać, oskrobać, ogładzić, oszlifować, obszyć; przen., opracować, oczyścić, uporządkować, ułożyć, ogładzić (o. artykuł do gazety); o. interes = obgadać, załatwić; o. pole = uprawić; o. ś., wykończyć zaległą robotę, obrządzić się.
Obrobiony, wykończony, ogładzony, wykonany.
Obrochmanić, oswoić, ugłaskać.
Obrocznik, najemnik, pobierający pensję na utrzymanie; będący na żołdzie czyimś, jurgieltnik; włościanin, który płaci czynsz zamiast pańszczyzny; parobek, któremu powierzono obrok dla koni.
Obroczny, tyczący ś. obroku, na obrok dany; tyczący ś. opłaty za pańszczyznę (czynsze o-ne); fundusz o., pochodzący z pensji, zatrzymywanej duchowieństwu katolickiemu w Prusach podczas t. zw. kulturkampfu, t. j. walki z katolicyzmem; rzecz., szafarz, obrocznik, wydający obrok dla koni; najemnik, jurgieltnik, żołdownik.
Obroczyć, oblać, zwalać krwią, okrwawić; o. ś., oblać ś., ociec krwią, okrwawić się.
Obrodzić, wydać wiele płodów, wydać obfite plony, urodzić obficie; o. ś., zarodzie ś., urodzić ś. w wielkiej ilości, obficie.
Obrogacja, łć., projekt zniesienia a. zmiany jakiego prawa.
Obrok, wyznaczona żywność codzienna dla koni, głównie owies czysty lub zmieszany; pobierany czynsz od włościan zamiast pańszczyzny; przen., o. duchowny = nauka, pokarm dla umysłu, moralne napomnienie, wzmocnienie, posiłek duszy; jeść czyjś o. = być u kogo na utrzymaniu; ująć komu o-u = ująć wygód utrzymania ś., zmniejszyć dochody, poskromić go.
Obrona, bronienie kogo, odpieranie napaści, zasłanianie kogo a. czego przeciw gwałtownemu nastawaniu; mowa a. pismo, broniące kogo, usprawiedliwienie, wytłumaczenie, mowa sądowa, broniąca podsądnego a. klijenta, mowa adwokata; strzeżenie, opieka, pomoc, wsparcie, osłona; obrońca, opiekun; straż; o. krajowa = gwardja narodowa, milicja, landwera; budowle, wystawione dla obrony: twierdza, zamek, mur, wał, okop i t. p.
Obroniciel, ten, który obrania, który bierze w swoją obronę — p. Obrońca.
Obronić, skuteczną obroną zasłonić, ustrzec, ocalić; o. ś., uchronić ś., ustrzec ś., od napaści, obroną ś. zasłonić, ocalić ś.
Obronnie, zbrojno, z orężem w ręku; warownie, silnie; broniąc ś., odpierając napaść, odpornie; wyjść z niebezpieczeństwa o. a. obronną ręką = bez uszczerbku, cało.
Obronny, odporny, uczyniony w celu obrony (przymierze o-e; list o. = list żelazny, glejt bezpieczeństwa); zbrojny, uzbrojony, orężny; opatrzony w środki obrony; miasto o-e = ufortyfikowane, warowne; wyjść o-ą ręką — p. Obronnie.
Obrońca, który broni kogo a. czego od napaści, gwałtu, ucisku; opiekun; adwokat, patron, rzecznik, broniący sprawy.
Obrończy, broniący, opiekuńczy; odnoszący ś. do obrońcy a. obrońców; linja a. ława o-a = adwokaci, palestra.
Obrończyni, która broni a. obroniła, opiekunka, orędowniczka.
Obropieć, okryć ś. ropą.
Obrosić się, okryć ś. rosą.
Obrosły, Obrośnięty, okryty czymś rosnącym na jego powierzchni (włosami, liśćmi, mchem itp.); porośnięty, zarosły; włochaty, kudłaty.
Obrosnąć, Obróść, okryć się czymś rosnącym na powierzchni, porosnąć po wierzchu, zarosnąć.
Obrostnica, roślina z rodziny wiązowatych, wiązowiec, drzewo lotusowe, drzewo żelazne; roślina z rodziny chlebowcowatych, chlebowiec, drzewo chlebowe — p. Głóg; w anat., wzgórek łonowy, nadkrokowy.
Obrość — p. Obrosnąć.
Obroślina, mech, puszek na roślinach.
Obrośnięty — p. Obrosły.
Obrotnik, pierwszy krąg szyjowy.
Obrotnie, zręcznie, zwinnie; przebiegle, chytrze, przemyślnie.
Obrotność, zdolność do obracania ś.; o. kół, o. języka = wymowność; umiejętność orjentowania ś. w interesach, zabiegliwóść.
Obrotny, mogący ś. obracać, zręczny, zwinny, lekki; przebiegły, przemyślny, sprytny, czynny.
Obrotowy, obracający ś., mający związek z obracaniem ś.; w mech., koło o-e = nadające ruch maszynie parowej; maszyna o-a = rotacyjna; tarcza o-wa — p. Obrotnica; wentyl, krążek; o. = rodzaj klapy w maszynie; w anat., krąg o. = drugi szyjowy; staw o. = p. Staw; w fiz., magnetyzm o. = indukcja elektryczna, wywołana w wirującej płycie metalowej w blizkości magnesu; ruch o. = ruch odbywany dokoła pewnego punktu a. po linji koła a. elipsy (ruch o. ciał niebieskich); fundusz o., część zasobu pieniężnego jakiej instytucji albo przedsiębiorstwa, przeznaczona do obiegu.
Obroża, opaska na szyję dla psów; obręcz żelazna na szyję; przen., kajdany, niewola; pas odmiennej barwy na szyi u niektórych zwierząt.
Obrócić — p. nied. Obracać.
Obrót, ruch wokoło czego, ruch kołowy; okręcanie ś., obracanie ś., ruch, poruszenie, zwrot; obrócenie ś. w pewnym kierunku, zwrócenie ś. w jaką stronę; kolej losu, przebieg spraw, tok, bieg, zwrot (sprawy wzięły zły o.); oś, na której ś. co obraca (o. kuli ziemskiej, świata); obrotność, chytrość, przebiegłość, spryt; zręczność; bieg interesów, ilość pieniędzy, wpływających do kasy jakiegoś przedsiębiorstwa a. wychodzących z niej w przeciągu określonego czasu; o-ty, harce, korowody, opały, kłopoty; wziąć kogo w o-ty = nabawić kłopotu, dokuczyć; o-ty wojskowe = manewry, mustra.
Obrównać, forma nied. Obrównywać; uczynić co równem naokoło, ogładzić.
Obróżka, zdr. od Obroża.
Obrukać, zbrudzić po wierzchu, zwalać; o. ś. = zwalać ś., zbrudzić ś.
Obrus, tkanina płócienna, którą ś. nakrywa stoł do jedzenia; bielizna, którą ś. nakrywa ołtarz, zdjąć przed kim o. = nie chcieć mieć go przy stole.
Obrusek, Obrusik, mały obrus, serweta do nakrywania stołu.
Obruszać, ruszaniem z miejsca czynić co luźnym, ruchomym; gniewać, jątrzyć; o. ś., luźnym ś. czynić; gniewać ś., oburzać ś
Obruszyć, zruszyć z miejsca, przewrócić, zwalić, strącić; przen. oburzyć, rozjątrzyć, rozgniewać o. ś., ruszyć ś. z miejsca, osunąć ś, runąć, zwalić ś.; przen., oburzyć ś., poruszyć ś., rozgniewać ś.
Obrys, nm., zarys, kontur.
Obrylantować, obsypać brylantami.
Obrysowywać, forma dok. Obrysować; rysować naokoło, zaznaczać konturami.
Obryw, oberwana część wzgórza, stromy brzeg wzgórza.
Obrywać, forma nied. od Oberwać.
Obrywka, czynność rwania, zrywania; rzecz oberwana; ziemia oberwana; to, co ś. komu oberwało, okroiło, zysk dorywczy, korzyść, dochód poboczny; żart., szturchance, razy, kułaki.
Obryzgać, Obryzgnąć, forma nied. Obryzgiwać; zmaczać pryskając, bryzgając naokoło; kroplami płyn jaki a. co rzadkiego na kogo a. na co rzucać, opryskać, ochlapać.
Obrzan, roślina z rodziny makowatych.
Obrzask — p. Obrzazg.
Obrzasknąć, oświecić brzaskiem.
Obrzazg, Obrzask, smak nieprzyjemny kwaskowaty napoczętej fermentacji; niesmak, kwasy w ustach; zapach kwaśny z ust w gorączkach i innych chorobach; przen., cierpkość, dąsy, fochy, opryskliwość.
Obrzazgły, poczynający kwaśnieć, przechodzący w fermentację.
Obrzazgnąć, forma nied. Obrzazgać, zacząć fermentować.
Obrząd, Obrzęd, ceremonje zwyczajne, formy zewnętrzne jakiejś religji; uroczystość; zachowanie pewnego stałego porządku przy obchodzie nabożeństwa, uroczystości i t. p.
Obrządek, porządek przyjęty, uświęcony jakiego wyznania religijnego, ceremonjał; wyznanie; ceremonje uświęcone przy odprawianiu nabożeństwa, uroczystości i t. p.; załatwianie codziennych czynności przy gospodarstwie rolnym a. domowym; sposób, tryb, porządek.
Obrządkowo, wedle przyjętego obrządku, uroczyście, ceremonjalnie.
Obrządzać, forma dok. Obrządzić; urządzać, porządkować, oporządzać, załatwiać; załatwiać czynności codzienne w gospodarstwie; o. ś., ubierać ś., ukończyć obrządek gospodarski.
Obrzedni, niezbyt gęsty, dość rzadki, niezbyt obfity, skąpy; niezbyt częsty.
Obrzednio, Obrzednie, rzadko, niegęsto; nieczęsto.
Obrzezać, forma nied. Obrzezywać; okrajać, okrawać, rznąć wokoło, obrzynać; o. dziecię (u Żydów, mahometan) obcinać mu brzeg napletka; przen., ukracać, uśmierzać namiętności, złe skłonności; o. ś., poddawać ś. obrzezaniu, przyjmować religję żydowską a. mahometańską.
Obrzezalny, dotyczący obrzezania (obrządek o., nóż o.).
Obrzezanie, Obrzezka, okrojenie, obcięcie wokrąg (u Żydów, Mahometan) skórki napletka; o. Pańskie = w kościele chrześcijańskim: dzień Nowego Roku.
Obrzezaniec, ten, który jest obrzezany: Żyd, Mahometanin; pogardl., poganin, niewierny; żart., dukat oberznięty.
Obrzeżać, Obrzeżyć, otaczać obwódką, rąbkiem, lamować.
Obrzeże, brzeg czego, kołnierz; o. obręczy, wyskok na obręczy koła u wagonu kolejowego, utrzymujący wagon na szynach.
Obrzeżek, część oberznięta, odkrawek, obrzynek, obrzynki; napletek męski.
Obrzeżnik, narzędzie walcowate do wyciskania arabesków.
Obrzeżny, nadbrzeżny.
Obrzeżyna, kraniec, kres, granica, koniec.
Obrzęd — p. Obrząd.
Obrzędowo, uroczyście, ceremonialnie.
Obrzędowość, formalność obrzędowa.
Obrzędowy, Obrzędowny, do obrzędów należący, rytualny, ceremonjalny.
Obrzęk, Obrzęklina, Obrzękłość, miejsce opuchłe, obrzmiałość.
Obrzękać, Obrzęknąć, obrzmieć, opuchnąć, napuchnąć.
Obrzękły, opuchły, nabrzmiały.
Obrzmiałość — p. Obrzęk.
Obrzmiały, opuchły, obrzękły.
Obrzmienie, chorobliwe opuchnięcie jakiej części ciała.
Obrzmiewać, for. dok. Obrzmieć; puchnąć, obrzękać.
Obrzucać, forma dok. Obrzucić; narzucać ze wszystkich stron dokoła; rzucając dokoła oblepiać, osypywać naokoło, obejmować; przen., okalać, otaczać; obszywać zrzadka przez wierzch, aby się brzegi nie strzępiły (o. szew); o. wzrokiem = spoglądać, ogarniać, o. knieję = obstawiać obławą (w myśl.); o. ś., rzucać co naokoło siebie, na siebie; obruszać się.
Obrzutka, to, czym mularze obrzucają mur (wapno, cement), narzut.
Obrzydle — p. Obrzydliwie.
Obrzydlec, roślina z rodziny wilczomleczowatych, brzydłobrzechnia, orzech obrzydły, manjok, kasawa.
Obrzydliwie, ze wzbudzeniem obrzydliwości, wstrętu; ohydnie, szkaradnie, paskudnie, szpetnie.
Obrzydliwiec, człowiek, wstręt wzbudzający, obrzydliwie jedzący, obrzydliwie zachowujący ś.; brzydal, brudas.
Obrzydliwość, Obrzydłość, zachowanie ś. przeciwne dobrym obyczajom; wstręt, odraza, ohydność, obmierzłość; brzydkość, szpetność, potworność; uczynek obrzydliwy, szkarada; postępek bezecny, bezwstydny, ohydny.
Obrzydliwy, Obrzydły, wstrętny, odrazę wzbudzający; szkaradny, szpetny, ohydny; brzydzący ś., przejmujący ś. łatwo obrzydzeniem.
Obrzydłość, obrzydliwość.
Obrzydły, obrzydliwy.
Obrzydnąć, stać ś. komu obrzydłym, nienawistnym, wstrętnym, obmierzłym.
Obrzydzać, forma dok. Obrzydzić; wzbudzać w kim obrzydzenie, wstręt, zrażać kogo do czego, odrażać; dostawać obrzydzenia, ohydzać coś sobie.
Obrzydzenie, wstręt, odraza.
Obrzygać, owalać womitami.
Obrzynać, ucinać, obcinać, cięciem oddzielać, skracać, zmniejszać; o. papier, książkę = obcinać brzegi z trzech stron papieru, książki.
Obrzynek, odkrawek, obcinek, część oberznięta, obrzeżek; kawał drzewa oberznięty, odpiłowany, odrywek.
Obrzynkowy, zrobiony z obrzynków.
Obsaczać, Obsaczyć — p. Osaczać, Osaczyć.
Obsacznik, ten, co należy do obławy; ten, co obsacza, co czyha na coś.
Obsada, umocowanie czego na stałe w jakim miejscu, obsadzenie; w teatrze: danie aktorowi jakiej roli w sztuce; ogół aktorów, grających w jakiej sztuce; przen., powierzenie komu jakiego stanowiska; ogół osób, pracujących w jakiej instytucji; trzonek, oprawa, rękojeść; w karc., młódki przy figurach; przyrząd, w który ś. co wbija, aby nie spadł.
Obsadka, pręcik drewniany a. z innego materjału, w który obsadza ś. stalówkę a. ołówek do pisania.
Obsadny, gęsty, ścisły, mocno ś. trzymający; w karc., o-a karta = karta mocna, pewna.
Obsadzić, forma nied. Obsadzać — p. Osadzić; naznaczyć coś komu (o. rolę); dać posadę, urząd; w grze w karty: nie pozwolić przeciwnikowi wziąć zadeklarowanej liczby lew, obłożyć.
Obsadzka, szereg kamieni wzdłuż obu brzegów szosy.
Obsączać, forma dok. Obsączyć; otrząsać z wody a. innego płynu, obsuszać powierzchownie.
Obsedować, łć., z naleganiem prosić; natarczywie ś. narzucać (o uczuciach, o myślach).
Obsekracja, łć., zaklinanie przez usilne prośby.
Obsekwje, łć., nabożeństwo za dusze zmarłych.
Obserwa, łć., przestrzeganie, zachowanie.
Obserwacja, łć., badanie, śledzenie, spostrzeganie; nadzór; uwaga, przestroga.
Obserwacyjny, łć., spostrzegawczy, badawczy; o. korpus, oddziały wojska na stopie wojennej, wystawione przez neutralne państwo w celu śledzenia przebiegu walki, toczącej ś. w sąsiednim mocarstwie a. poparcia akcji dyplomatycznej groźbą zbrojnej interwencji a. w celu rozbrajania oddziałów przekraczających granicę.
Obserwancja, łć., wytworzone przez długoletni zwyczaj prawidła, obostrzające lub łagodzące regułę zakonną; przyrzeczenie, zobowiązanie, stałość, wierność.
Obserwant, łć., wypełniający ściśle przepisy kościelne; przestrzegający pilnie wszelkich form grzeczności towarzyskiej — p. Obserwantyn.
Obserwantka, łć., forma żeńska od Obserwant.
Obserwantyn, Obserwant, łć., zakonnik mniejszej reguły św. Franciszka, Franciszkanin.
Obserwantyzm, łć., ścisłość w postrzeganiu czynności u innych osób.
Obserwator, łć., ten, który coś spostrzega, dostrzega, zauważa; badacz, widz, świadek; pilnujący porządku, ustawy a. zwyczajów, ściśle je wypełniający.
Obserwować, łć., przypatrywać ś., badać, uważać; pilnować; zachowywać, przestrzegać.
Obses, łć., opętaniec, człowiek opętany przez złego ducha — p. Obces.
Obsesja, łć., natarczywość, natręctwo; uporczywe nasuwanie ś. jakiej myśli; nagabanie o. złego ducha, opętanie.
Obsiać, forma nied. Obsiewać; zasiać co naokoło czego; obsadzić nasienie dokoła; zasiać pole, skończyć siać; siejąc, zostawiać w środku miejsce nie obsiane; o. ś., ukończyć sianie na swych polach.
Obsiadać, siadać naokoło (o. stół), siadać w większej ilości; otaczać; opanować, być komu uciążliwym, opadać; o. ś., obniżać ś.
Obsiadły, który został otoczony, którego obsiedli; który osiadł, zamieszkał, osiadły.
Obsiąkać, Obsiąknąć — p. Osiąkać, Osiąknąć.
Obsiąść, Obsieść, forma nied. Obsiadać; naokoło czego zasiąść, usiadłszy otoczyć ze wszech stron; otoczyć kogo, oblegać, oblec, zgromadzić ś. koło kogo licznie; zasiadać gdzie, umieszczać ś. gromadnie; objąć, opanować; okryć; o. kogo = być koło niego w większej ilości, być uciążliwym, dokuczliwym, opanować, zawojować.
Obsiec, forma nied. Obsiekać; obciąć, ściąć dokoła; o. komu skrzydła = poskromić go, ukrócić; o. ś., obszarpać ś., obstrzępić ś.
Obsiepać, ostrzępie, zbić, stargać, stratować; o. ś., obszarpać ś.
Obsiew, Obsiewek, czas zasiewania pola; zasiewanie; miejsce na polu, przypadkiem nie zasiane.
Obsiewacz, który sieje, siewca.
Obsiewać — p. dok. Obsiać.
Obsiewiny, Obsiewki, obchód, uczta, zabawa z powodu ukończonego zasiewu pól, dosiewki; plewy, zostające na przetaku w czasie przesiewania mąki.
Obsiewka, brzeg grzędy obsianej kwiatami.
Obsiewny, zdatny do zasiewu, którym sieją; zdatny pod zasiew.
Obskoczyć, forma nied. Obskakiwać; skacząc, obejść; otoczyć, opaść, obstąpić, osaczyć.
Obskubać, nied. Obskubywać — p. Oskubać.
Obskurant, łć., nieprzyjaciel oświaty; człowiek bez nauki, nieoświecony, zacofany.
Obskurantyzm, łć., dążność przeciwna oświacie, skłonność do podtrzymywania nieuctwa.
Obskurnie, łć., nędznie, podle, marnie, licho, ubogo.
Obskurny, łć., ciemnego pochodzenia, podły, pospolity, lichy.
Obsłona — p. Osłona.
Obsłuchać, forma nied. Obsłuchiwać; wysłuchać ze wszystkich stron; o. chorego = zbadać go za pomocą słuchu, auskultować; o. ś., nasłuchać ś.; słuchając, otrzaskać ś. z czym, przyzwyczaić się do czego; z powodu częstego obijania ś. o uszy, przestać razić.
Obsługa, spełnianie pewnych usług przy kim, obsługiwanie, pozostawanie na służbie u kogoś; czeladź służebna, ludzie odbywający przy czym jaką służbę (o. armaty = artylerzyści).
Obsługacz, posługacz, sługa, służący (forma ż. Obsługaczka).
Obsługiwać, Obsłużyć, spełniać obowiązki służby względem kogo a. czego; o. gościa, kupującego = spełnić jego życzenie, podawać mu żądany towar.
Obsmarować — p. Osmarować.
Obsmażać, Obsmażyć — p. Osmażać.
Obstach, nm., w górn., ziemia, w której niema rudy.
Obstać, forma nied. Obstawać; stanąć naokoło czego a. kogo, oblegnąć, otoczyć; wystarczać, utrzymywać ś.; wystarczyć na opasanie dokoła; wytrzymać, wytrwać; stanąć, starczyć za co; wyjść na swoim; dopilnować.
Obstalować, nm., zamówić, kazać co zrobić.
Obstalunek, nm. zamówienie (jakiej roboty, towaru); zobowiązanie, aby co było dostarczone a. wykonane.
Obstawać, forma nied. Obstać; upierać ś. przy czym; bronić kogo, trzymać czyją stronę; nastawać na kogo.
Obstawiać, forma dok. Obstawić; postawić naokoło, otaczać; ograniczać; w grze hazardownej: stawiać wiele stawek na jedną kartę a. numer; o. ś., nastawiać, postawić wiele dokoła siebie.
Obstąpić — p. Obstępować.
Obstetryczny, łć., dotyczący położnictwa, akuszerski.
Obstetryka, łć., położnictwo, akuszerja.
Obstępować, forma dok. Obstąpić; stawać naokoło kogo a. czego, otaczać, opadać, opaść w większej ilości, nie dozwolić wyjść.
Obstrugać, Obstrugiwać — p. Ostrugać, Ostrugiwać.
Obstrukcja, łć., zatamowanie, utrudnienie przebiegu jakiej sprawy; stawianie jej przeszkód, aby nie doszła do skutku, mitrężenie; w med., o. żołądka = zatwardzenie.
Obstrukcjonista, łć., poseł w parlamencie, zastosowujący obstrukcjonizm.
Obstrukcjonizm, łć., obstrukcja parlamentarna, przeciąganie rozpraw dla wyczerpania czasu i niedopuszczenia do powzięcia jakiejkolwiek uchwały; przeszkadzanie obradom ustawicznym hałasem.
Obstrukcyjny, łć., dotyczący obstrukcji parlamentarnej (np. taktyka o-a); skłonny do obstrukcji (żołądek o.); sprawiający obstrukcję (pokarm o.).
Obstrzeliwać — p. Ostrzeliwać.
Obstrzępiać, Obstrzępić — p. Ostrzępić.
Obstrzyc, Obstrzygać — p. Ostrzyc.
Obstynacja, łć., upór.
Obstypacja, łć., zatwardzenie żołądka.
Obsuć, Osuć, obsypać.
Obsuszać, Obsuszyć — p. Osuszyć.
Obsuwać, Obsunąć — p. Osuwać, Osunąć.
Obsychać, pozbywać ś. wilgoci, schnąć.
Obsydja, łć., oblężenie.
Obsydjan, łć., stop niekrystaliczny rożnych minerałów w ogniu wulkanicznym, czarny, brunatny lub ciemno-zielony, szklisto-połyskujący, używany do wyrobu drobnych przedmiotów ozdobnych, a niegdyś, przez ludy Ameryki, do wyrobu nożów, grotów i t. p.
Obsygilacja, łć., sądowe opieczętowanie ruchomości.
Obsygilat, łć., dokument, opatrzony pieczęcią.
Obsygilować, łć., opieczętować, zaopatrzyć pieczęcią.
Obsygnacja, łć., sądowe opieczętowanie.
Obsygnować, łć., opatrzyć znakiem dla odróżnienia a. dla kontroli.
Obsyłać — p. Obesłać.
Obsypywać, dok. Obsypać; posypać czym naokoło czego, poproszyć; sypiąc otoczyć (o. wałem miasto); sypiąc, okryć, obłożyć; wyrastać wszędzie po ciele (o wysypce, wrzodach); robić osypkę, potrząsać mąką razową a. otrębami sieczkę dla bydła; przen., obdarzyć hojnie (o. dobrodziejstwami, darami); o. ś., posypać co naokoło siebie; zawalić ś., zapadać ś. (o ziemi); opadać, odrywać ś. (o kwiatach, liściach); pokryć ś. czym (wysypką, wrzodami); wymierać z głodu a. z mrozu w zimie (o pszczołach).
Obsypka — p. Osypka.
Obszar, nm., przestrzeń ziemi mająca duży rozmiar, mniej więcej określona co do swych właściwości, granic, rozległości, klimatu, mieszkańców i t. d.; miejsce rozległe, terytorjum.
Obszargać, ubłocić; o. ś., ubłocić suknie o. spodu, zawalać je.
Obszarganiec, człowiek nieporządnie ubrany, flejtuch, brudas; żebrak, nędzarz, włóczęga.
Obszarnik, nm., właściciel większych obszarów ziemi, większej posiadłości ziemskiej.
Obszarpać, Oszarpać, forma nied. Obszarpywać, Oszarpywać; szarpać ze wszystkich stron, obedrzeć, zedrzeć dokoła; o. ś., obedrzeć ś., ostrzępić ś. (o ubraniu).
Obszarpanie, odarto, w gałganach.
Obszarpaniec, człowiek w obszarpanym odzieniu; obdartus.
Obszczekać, Obszczekiwać — p. Oszczekać.
Obszczyzna, cudzoziemszczyzna, obczyzna.
Obszelmować, nm. — p. Oszelmować.
Obszernie, nm., rozlegle, szeroko, przestronno; rozwlekle, długo; dostatnio, wygodnie.
Obszernieć, nm., stawać ś. obszernym a. obszerniejszym.
Obszerność, nm., rozległość, znaczny obszar, przestronność; znaczna objętość, dokładność; w fiz., rozległość łuku, zakreślanego przez wahadło; wogóle: rozległość drogi, przebieżonej przez jakieś ciało (o. strzału, pocisku = odległość między punktem wyrzucenia a punktem upadku); o. głosu ludzkiego = skala tonów od najniższych do najwyższych.
Obszerny, nm., sporą objętość mający, szeroki, przestronny, rozległy, dostatni; długi, rozwlekły; wielki, znaczny; dostateczny, wystarczający.
Obszewka, kołnierz i mankiety u koszuli; obszycie, szeroki obrębek.
Obszlifować — p. Oszlifować.
Obsztafirować, nm., wierzch z podszewką zeszyć zewnętrznym, widocznym ściegiem.
Obszturchać, palcami skulonemi uderzać boleśnie, dotkliwie.
Obszukać, forma nied. Obszukiwać; szukając dokoła, przeszukać, przejrzeć, zrewidować.
Obszycie, dokonana czynność obszywania; to, czym ś. obszywa, lamówka, garnirunek, obszywka.
Obszywać, forma dok. Obszyć; szyć naokoło, obrębiać; dawać naokoło naszywkę; szyjąc obwieść czym po wierzchu; zaszywać ze wszystkich stron, zaszywać w co; podszyć, podbić; szyć dla kogoś tyle, ile mu potrzeba, oporządzać kogoś szyciem; jak obszył = równo, akurat; o. ś., szyjąc, otaczać ś. czym; zaszywać ś. w co; okrywać ś., osłaniać ś.; szyć sobie, ile trzeba, oporządzać ś. co do ubrania.
Obszywka, Oszewka, obszycie, garnirunek, lamówka (na sukni); tasiemka, którą brzeg ś. obszywa; o. ścienna = drewniane, wewnętrzne filtrowanie na 2 a. 3 stopy wysoko a. sięgające o. tła do stropu.
Obścielać, Obściełać — p. Obesłać.
Obściółka, to, czym obesłano, obłożono.
Obśliniać, Obślinić — p. Ośliniać.
Obślizgiwać się, forma dok. Ośliznąć; obsuwać ś., ześlizgiwać ś., robić ś. obślizgłym, gładkim.
Obślizgły, pokryty czymś ślizkim, ślizki.
Obtaborować — p. Otaborować.
Obtaczać, Obtoczyć, wytarzać w czem na wszystkie strony, zrobić gładkim, okrągłym, wygładzać na tokarni — p. Otoczyć.
Obtakać, Obtoknąć, opłókiwać.
Obtańcować, forma nied. Obtańcowywać; przetańczyć naokoło, tańcząc okrążyć; tańczyć z każdą kobietą podczas zabawy tanecznej aż do zmęczenia.
Obtarcie, wytarcie, zranienie ś. przez zbyt mocne dotknięcie — p. Otarcie.
Obtargać — p. Otargać; oskubać, obedrzeć, obszarpać, obetrzeć aż do zranienia.
Obtestować się, łć., świadczyć ś. (kim a. czym), brać na świadka.
Obtłuc, forma nied. Obtłukiwać — p. Otłuc.
Obtłuszczać, Obtłuścić — p. Otłuszczać.
Obtoczki, wiórki tokarskie.
Obtoczyć, obrobić dokoła za pomocą toczenia — p. Otoczyć.
Obtoknąć, opłókać.
Obtopić, natopić czym naokoło, stopić cokolwiek z brzegu (o. świecę).
Obtrącić, oberwać, odtrącić, uszkodzić; otrząść, strącić — p. Otrącić.
Obtrektacja, łć., oszczerstwo, obmowa; oskarżenie kłamliwe.
Obtrektator, łć., oszczerca, potwarca; kłamliwy oskarżyciel.
Obtrzaskać — p. Otrzaskać.
Obtrząchać, Obtrząchnąć — p. Otrząchać.
Obtrząsać, Obtrząsnąć — p. Otrząsać, Otrząsnąć.
Obtulać, Obtulić — p. Otulać, Otulić.
Obturator, ić., muskuł zamykający, zatykający; płytka kościana, metalowa, ebonitowa, tworząca sztuczne podniebienie; zasłona, zatyczka; przyrząd w broni palnej, zatykający szczelinę, przez którą mógłby uchodzić gaz przy wystrzale; zatyczka chirurgiczna do ran a. otworów w ciele, zasłonka w narzędziach optycznych, zwężająca pole widzenia do wymiarów żądanych.
Obtykać, forma dok. Obetkać; naokoło szczelnie czym obkładać.
Obubrzeżny, odnoszący ś. do obu brzegów.
Obuchać się, objeść ś., naćpać ś., opić ś.
Obucie, włożenie na siebie obuwia; obuwie.
Obuczać, forma dok. Obuczyć; ćwiczyć, uczyć, wezwyczajać.
Obuwać, forma dok. Obuć; wkładać na nogi obuwie; wkładać na siebie ubranie; o. ś., ubierać ś. w obuwie, wdziać obuwie.
Obudowa, wzmocnienie, ocembrowanie, omurowanie, obwarowanie (o. szybów w kopalniach).
Obudować, Obudowywać, zabudować naokoło, otoczyć budowlami, wzmocnić budowlę podparciem, omurowaniem; o. ś., nastawiać naokoło dużo budowli.
Obudówka, obudowanie, otoczenie budowlami, dobudowanie, podparcie budowli.
Obudzić, forma nied. Obudzać; rozbudzić kogo, przerwać mu sen, znaglić śpiącego do ocknienia ś.; oprzytomnić, wzniecić, wywołać, zapalić; o. ś., rozbudzić ś., ocknąć ś. z uśpienia, oprzytomnieć, powstać, wyniknąć, zrodzić ś.
Obukrajowy, dotyczący obu krajów.
Obulwarować, fr., obwieść, otoczyć bulwarami.
Obumarcie, odrętwienie sił żywotnych; letarg; wymarcie, wygaśnięcie, uschnięcie (gałęzi, drzewa), obumarłość.
Obumarły, na pół umarły, na brzegu życia będący, więcej umarły, niż żyjący; w letargu będący; zdrętwiały; pozbawiony sił żywotnych, osłabiony; wygasły; nie żyjący, uschły.
Obumarszczyzna, w dawnym prawie: przysługujące szlachcicowi polskiemu prawo zabierania ruchomości po zmarłym w jego majątku cudzoziemcu; własność bez właściciela.
Obumierać, forma dok. Obumrzeć; omdlewać, drętwieć, wpadać w letarg, odchodzić o. zmysłów, słabnąć, zamierać, zamrzeć, gasnąć, ginąć, usychać.
Obunogi, mający obie nogi.
Obuoczny, mający dwoje oczu, zastosowany do obu oczu.
Obupłciowy, mający organy rozrodcze obu płci (rośliny, niektóre zwierzęta).
Oburącz, obydwoma rękami.
Oburęcznie, jedną i drugą ręką.
Oburęczny, wprawny do robienia obu rękami; do trzymania w dwu rękach.
Oburkliwy, hardy, zuchwały, niegrzecznie odpowiadający.
Oburknąć się, zuchwale, hardo odpowiedzieć, ofuknąć.
Oburzać, forma dok. Oburzyć; dać powód komu do gniewu; obruszać kogo na siebie; o. ś. być rozgniewanym, obruszać ś.
Oburzenie, uczucie gniewu z powodu czyjgoś postępku nagannego; niechęć wielka, gniew, wzburzenie, uniesienie.
Oburzony, rozgniewany o jakiś czyn nieuczciwy, haniebny.
Obustronnie, z jednej i z drugiej strony.
Obustronny, znajdujący ś. po obu stronach; dogadzający obu stronom, zobopólny; dwuznaczny.
Obuwać, forma dok. Obuć; wkładać na nogi obuwie; o. ś., wkładać sobie na nogi obuwie.
Obuwie, ubiór na nogi (trzewiki, buty, łapcie i t. p.); w zool., skóra a. rogowa powłoka na nogach u zwierząt.
Obuzdać, nałożyć uzdę (o koniu); pohamować, poskromić, okiełznać, opanować czyjąś swawolę.
Obwalać, Owalać, powalać co, uwalać na wszystkie strony; pobrudzić, narobić plam.
Obwalanki (-ek), potrawa z kaszki, pietruszki, szczypiorku i imbiru, dodawana jako przyprawa do flaków.
Obwalić, obłożyć co naokoło, zawalić.
Obwał, śnieżyca; to, co ś. obwaliło, zerwało, zsunęło; zapadnięcie ś. (szczególniej o ziemi).
Obwałować, otoczyć wałem.
Obwapniać, forma dok. Obwapnić; obrzucać co wapnem; otynkować, owalać co wapnem; o. ś., walać ś., oblepiać ś. wapnem.
Obwar, część zwierzchnia drzewa, przejęta żywicą, smolak.
Obwarknąć, dać ś. słyszeć jako warczenie.
Obwarowywać, Obwarować, otaczać, wzmacniać, opatrywać murem a. wałem, umacniać, zabezpieczać; robić zastrzeżenie, zawarować.
Obwarunkować, zrobić zależnym o. pewnych warunków, obstawić pewnemi warunkami.
Obwarzać, Obwarzyć, z lekka po wierzchu ugotować, podgotować, obgotować tak, aby ś. nie rozpadło.
Obwarzanek, Obarzanek, rodzaj ciasta, w wałek zrobionego i ułożonego w pierścień, obwarzonego w gorącej wodzie, a potem upieczonego; wszystko, co ma kształt obwarzanka; opaska rzemienna na nogi konia, aby ich sobie nie obcierał; żart., o-ki = pończochy nie umocowane na nodze podwiązkami i wskutek tego zawijające ś. o. góry i opadające.
Obwarzanka, kaszka z mlekiem słodkim.
Obwąchiwać, Obwąchać, wąchać wkoło, z każdej strony, wąchaniem śledzić; o. ś., wzajemnie ś. wąchać, poznawać ś. wąchaniem.
Obwencja, łć., ofiara dobrowolna, podatek kościelny; dochód przypadkowy, akcydens, obrywka.
Obwędzać, Obwędzić — p. Owędzić.
Obwiązka, to, czym ś. obwiązuje, opaska, przepaska; bandaż, opatrunek.
Obwiązło, skręt ze słomy, powrósło, przewiąsło.
Obwiązywać, forma dok. Obwiązać; wkoło związywać, wkoło obwijać, opatrywać, okręcać (o. ranę = bandażować, przewiązywać); otaczać, opasywać, obejmować; o. ś., opasywać ś., owijać ś., przepasywać ś.
Obwicie, Owicie, to, czym ś. co obwija, okręca; okręcenie, obwinięcie.
Obwiedzenie, okolenie, otoczenie, okrążenie, zrobienie naokoło obwódki, obciągnięcie, powleczenie.
Obwieńcz, roślina z rodziny marzanowatych.
Obwiesić — p. Obwieszać.
Obwiesisty, zwieszający ś., obwisły.
Obwieszać, Obwiesić, zawiesić wkoło, wieszając okryć; spuszczać, opuszczać; powiesić; o. skrzydła = stracić pewność siebie, stracić humor, osowieć; o. ś., wiele czego na siebie zawiesić; powiesić ś., odebrać sobie życie przez powieszenie.
Obwieszczać, Obwieścić, oznajmiać, donosić, zwiastować; opowiadać, ogłaszać; o. ś., ogłaszać ś., dać ś. poznać.
Obwieszczenie, zawiadomienie, ogłoszenie, pismo coś obwieszczające; afisz, proklamacja.
Obwieś — p. Obieś.
Obwieściciel, ten, co coś obwieszcza, ogłasza, zawiadamia.
Obwieścić — p. Obwieszczać.
Obwieść, forma nied. Obwodzić; oprowadzić dokoła czego, oprowadzić, otoczyć, okrążyć; obszyć, obramować, powlec czym.
Obwiewać — p. Owiewać.
Obwieźć, forma nied. Obwozić; wożąc kogoś, objechać z nim naokoło, albo z miejsca na miejsce — p. Obwozić.
Obwiędnąć, uwiędnąć powierzchownie, niezupełnie uwiędnąć.
Obwijać — p. Owinąć; o. w bawełnę = kręcić, mydłkować, nie mówić wprost prawdy, taić.
Obwijadło, to, co służy do owinięcia, okrycie, ubranie.
Obwijka — p. Obwiązka.
Obwilżać, Obwilżyć, maczać po wierzchu jakim płynem, maczać dokoła, zwilgotniać.
Obwinąć — p. Owinąć.
Obwinek, mały koń roboczy.
Obwiniać, Obwinić, winić kogo, winę komu zadawać, winę na kogo zwalać; skarżyć, oskarżać, potępiać; winnym kogo sądzić, pozywać kogo do sądu.
Obwinienie, oskarżenie, potępienie, potwarz.
Obwinięcie, to, czym ś. okręca a. obwija; jest tego na o. palca = bardzo mało.
Obwiniony, ten, którego obwiniono, podsądny, oskarżony.
Owionąć — p. Owiać.
Obwisać, Obwisnąć, opadać ku ziemi, zwisać, zwieszać ś.; otaczać, okrywać.
Obwisły, zwieszający ś., spadający, wiszący, ochlapły, pochyły, spadzisty; obwieszony czym.
Obwisnąć, zwiesić ś., zwisnąć, opuścić ś., opaść, ochlapnąć.
Obwodnica, Obwodnia, obwód, okrąg, granica; w archit., przysionek o jednym lub kilku szeregach słupów, obwiedziony wokoło prostościennej budowli.
Obwodomiar, przyrząd do mierzenia średnicy i obwodu drzew.
Obwodowy, okólny, okręgowy; kolej o-a = biegnąca naokoło miasta; odnoszący ś. do obwodu, cyrkułu, okręgu, powiatu (miasto o-e, komisarz o.).
Obwodzić, Obwieść, wodzić na około, oprowadzać dokoła; otaczać, okalać, okrążać; opatrywać obwódką, określać; obszywać; powlekać, posmarować, okrywać; opatrywać, oglądać; o. ś., okryć ś., powlec się, otaczać się.
Obwoluta, łć., owinięcie, okładka wierzchnia, obłożenie okładki papierem.
Obwołać, obwieścić, ogłosić, okrzyknąć.
Obwoływacz, ten, co obwołuje, ogłasza co publicznie; opowiadacz, krzykacz, wołacz.
Obwoływać, forma dok. Obwołać; obwieszczać, ogłaszać, publikować, donosić wszystkim o jakimś postanowieniu; obwieszczać o obiorze; wybierać za pomocą okrzyków, proklamować, okrzykiwać.
Obwozić, forma dok. Obwieźć; wozić naokoło, wozić wszędzie dla pokazania; o. ś. z kim albo z czym = jeździć z kim a. z czym.
Obwożenie, jeżdżenie z kim a. czym naokoło, “* z jednego miejsca w drugie, nawiedzanie.
Obwód, okrąg, obwód koła, obwódka, obwiedzenie, okrążenie; objętość, grubość (mieć cztery łokcie o-u); o. koła, linja krzywa, której wszystkie punkty są w jednakowej odległości od jednego punktu zwanego środkiem a. centrem; okręg, powiat; kontur, profil; przen., zakres, granica, sfera; przen., koło, krąg, pierścień; o. twierdzy = ogół murów a. wałów, otaczających twierdzę.
Obwódka, to, czym ś. obwodzi, okrąża, otacza, okleja naokoło, jakby paskiem; linijka nakreślona naokoło pisma, druku; brzeg, lamówka, szlaczek, listewka; w anat., miejsce ciemniejsze na skórze naokoło brodawki sutkowej.
Obwódkowy, przym. od Obwódka.
Obwózka — p. Obwożenie
Oby! bogdajby! o gdyby! żeby to; dałby to Bóg!
Obycie, rzecz. od Obyć; o. a. o. ś., ogłada towarzyska, obejście ś., przyzwyczajenie się.
Obyczaić, przyzwyczajać do dobrych obyczajów, robić obyczajnym, umoralniać.
Obyczaj, zwyczaj powszechny; porządek postępowania, w życiu powszechnie przyjęty; zasada moralna, używaniem przyznana i w życiu narodu przyjęta; prawo zwyczajowe; obyczajność, przyzwoitość; natura, własność; zwykły nastrój; sposób życia, postępowania, prowadzenia życia; sposób zachowania ś., manjery, obejście ś.; środek, sposób; zły o. = złe postępki; kobieta lekkich o-jów = kobieta niemoralna, nierządnica.
Obyczajnie, przysł., przystojnie, przyzwoicie.
Obyczajność, przystojność, przyzwoitość, skromność, grzeczność; przykładność, moralność, odznaczanie ś. dobremi obyczajami.
Obyczajny, zgodny z pewnemi obyczajami, obyczajowy; mający dobre obyczaje, zgodny z dobremi obyczajami, moralny, przyzwoity, grzeczny.
Obyczajowość, stosowanie ś, w życiu do dobrych obyczajów, ogłada towarzyska, przyzwoitość.
Obyczajowy, odnoszący ś. do obyczajów, do zwyczajów; nauka o-wa = etyka moralności.
Obyć się — p. nied. Obywać się.
Obydwa — p. Oba.
Obydwie — p. Obie.
Obydwoje — p. Oboje.
Obyty, otrzaskany, oswojony z czym, obznajmiony; przyzwyczajony do czego; umiejący zachować ś. w towarzystwie, bywały, przyzwoity, gładki w obejściu.
Obywać się, forma dok. Obyć ś.; poprzestawać na czym; obchodzić ś. bez czego, nie potrzebować czego; oswajać ś. z czym, przyzwyczajać ś. do czego.
Obywatel, mieszkaniec kraju politycznie urządzonego, członek narodu; zacny o. = dobry syn ojczyzny, człowiek nie zapominający o obowiązkach, narodowych, człowiek cywilnie i politycznie wolny; sposób tytułowania wszystkich członków narodu podczas wielkiej rewolucji francuskiej; o. miejski = właściciel domu w mieście; o. wiejski = właściciel majątku ziemskiego; żart., o. świeżego powietrza = człowiek, nie posiadający własnego albo żadnego mieszkania; lekkoduch, pędziwiatr (forma ż. Obywatelka).
Obywatelski, do obywatela a. obywateli należący, dotyczący przymiotów albo praw obywateli (czyn o., prawa o-ie); z obywateli złożony (komitet o., straż o.); obywatelowi właściwy (cnota o-a, odwaga o-a); po o-u, w sposób właściwy obywatelowi, szlachetnie.
Obywatelstwo, stan obywatela, należenie do grona obywateli, prawa obywatelskie; charakter, przymioty, cnota obywatela, obywatelskość, patrjotyzm; zbior., obywatele.
Obzierać, f. nied. od Obejrzeć.
Obzierki, oględziny.
Obzimek, na wiosnę.
Obznajamiać, Obznajmiać, kogo z czym a. z kim zapoznawać, uczyć kogo, pouczać, obeznawać; o. ś., poznawać co, oswajać ś. z czym, nabywać doświadczenia, obeznawać ś.; zapoznawać ś. wzajemnie.
Obżałować, obwinić, oskarżyć przed sądem; być przejętym żalem, boleścią z powodu straty drogiej osoby; opłakać, przecierpieć z jakiego powodu.
Obżałowany, obwiniony, oskarżony, podsądny.
Obżarcie, zżarcie z wierzchu = a. ze wszystkich stron; uszkodzenie, zniszczenie przez coś gryzącego; najadanie ś., obżarstwo łakomstwo.
Obżarcie, przysł., łakomie, żarłocznie.
Obżarstwo, Obżartość, zwyczaj objadania ś., łakomstwo, żarłoczność.
Obżartuch, człowiek ponad miarę jedzący, żarłok, pasibrzuch.
Obżarty, zżarty z wierzchu, ze wszystkich stron; łakomy, żarłoczny.
Obżerać, forma dok. Obeżreć; żreć z wierzchu, żreć ze wszystkich stron, nadgryzać; przen., gryźć, niszczyć z wierzchu, niszczyć ze wszystkich stron; o. ś., objadać ś., jeść zanadto, przesycać ś. pokarmami.
Obżynać, forma dok. Obżąć; ścinać zboże, zżynać; o. ś., obłatwiać ś. ze żniwem.
Obżynki, dożynki, okrężne.
Ocalać, forma dok. Ocalić; wybawić kogo z niebezpieczeństwa, z niedoli, ratować; o. ś., ujść cało, ominąć niebezpieczeństwo, uratować się.
Ocaleć, w całości ś. utrzymać, uniknąć niebezpieczeństwa, śmierci, wyjść cało, uratować się.
Ocap, sztuka drzewa położona na końcach belek wokoło zrębu, do której krokwie przytwierdzają, podbitka pod dachem, podciąg; belka a. kamień, łączący o. góry futryny drzwi, okien.
Ocapieć, zgłupieć, stracić rozum.
Occiarz, Octarz, ten, co wyrabia a. sprzedaje ocet.
Ocean, gr., wielkie, nieprzerwane przestrzenie wód słonych między wielkiemi lądami, tworzące morza.
Oceaniczny, Oceanowy, gr., odnoszący ś. do oceanu, położony wśród oceanu.
Oceanida, gr., w mitol., każda z trzech tysięcy cór Oceana i Tetydy; nimfa morska.
Oceanita, gr., mieszkaniec oceanu cz. krajów a. wysp oceanicznych.
Oceanograf, gr., badacz naukowy oceanów, opisujący oceany.
Oceanografja, gr., nauka o morzach.
Ocechować, położyć na czym cechę, położyć znak.
Ocelle, łć., oczka w postaci punktów barwnych, istniejące u zwierząt niższych.
Ocembrować, nm., opatrzyć ścianami drewnianemi, murowanemi dół lub studnię.
Ocembrowanie, nm., ściany zrobione w studni a. w dole.
Ocena, rozbiór jakiego dzieła, krytyczne ocenienie jego wartości, recenzja, krytyka, ocenianie, krytykowanie; oznaczenie wartości jakiej rzeczy.
Oceniać, Ocenić, ustanawiać wartość czego, cenę, szacować; uznawać wartość albo doniosłość czego, zrozumieć to.
Ocenzurować, łć., uzyskać dla czego zezwolenie cenzury; o cenzorze: dać czemu swą aprobatę; skrytykować bezwzględnie, ośmieszyć, wydrwić.
Ocet, łć., kwaśny płyn, otrzymywany głównie przez fermentację płynów, zawierających alkohol (o. naturalny); o. sztuczny = mieszanina kwasu octowego, wody i dodatków zapachowych i smakowych; o. tualetowy, mieszanina octu, spirytusu i pachnideł; o. drzewny, otrzymywany przez skroplenie gazów z dystylacji suchej drzewa; kwaśny, jak o. siedmiu złodziei = zawierający mieszaninę różnych ziół.
Ocetnica, łć., kobieta, sprzedająca ocet; naczynie do zlewania octu.
Och!, wykrz., wyrażający smutek, żal, wzruszenie (och! już go nie zobaczę); pytanie i niedowierzanie (och! czy to możliwe); o.! o.! = ba! ba! jeszcze czego! (och! och! jaki mi mądry!).
Ochab, bagnisko, oparzelisko, trzęsawisko.
Ochajny, czysty, schludny.
Ochapiać, Ochapić, częściej o. ś., przypominać ś., zdawać ś.; o. mi ś. = zdaje mi ś.
Ochełznać — p. Okiełznać.
Ochędożać, Ochędożyć, czyścić naokoło, oczyszczać, upiększać, ozdabiać; o. ś., czyścić ś., oporządzać ś.; stroić ś., zdobić ś.
Ochędożnie, przysł., czysto, przyzwoicie, chędogo.
Ochędożność, zamiłowanie czystości, schludność, czystość.
Ochędożny, czysty, schludny, przyzwoity, strojny, wykwintny, elegancki (o sukni), obyczajny, przystojny, grzeczny.
Ochędożyć, oczyścić, oporządzić; upiększyć, ozdobić; żart., obić, wytrzepać.
Ochędóstwo, czystość, porządek, schludność; strój, ozdoba, ubranie.
Ochlapywać, forma dok. Ochlapać; obryzgiwać płynem, błotem; o. ś., obryzgiwać się.
Ochlapły, Ochlapnięty, Oklapły, Oklapnięty, obwisły, opadły; (o człowieku) zniechęcony, apatyczny.
Ochlapnąć, Oklapnąć, zwisnąć, opaść; stracić energję, zniechęcić ś., stać ś. apatycznym.
Ochlastać, oćwiczyć, osmagać; o. ś., ochlapać ś.
Ochlęta, roślina z rodziny motylkowatych.
Ochlica, cierlica do lnu, konopi.
Ochlokracja, gr., panowanie gminu ulicznego, gminu władztwo.
Ochlustać, obryzgać płynem, oblać; o. ś., oblać ś. płynem.
Ochładzać, forma dok. Ochłodzić. czynić chłodniejszym, ostudzać, oziębiać; obniżać temperaturę; łagodzić, uśmierzać, pocieszać; o. ś., stygnąć, oziębiać ś.; uspokajać ś., pocieszać ś.; przestawać się gniewać.
Ochłaniać, forma dok. Ochłonąć; ogarniać, otaczać, ostępować; przejmować, ogarniać; porywać, chwytać.
Ochłap, nędzny kawał mięsa; resztka jedzenia; wogóle; nędzny, lichy kawałek czego (o. wiedzy).
Ochłoda, ochłodzenie ś., orzeźwienie; przen., ulga, uśmierzenie, uspokojenie, pociecha.
Ochłodły, który ochłódł, ostygły, wystudzony.
Ochłodnąć, Ochłodnieć, stać się zimnym, ostygnąć; o. a. ochłonąć, uspokoić ś. ze wzruszenia; przyjść do siebie, opamiętać ś.
Ochłodnica, u starożytnych kąpiel z wodą chłodną, w której zapaśnicy ś. ochładzali.
Ochłodzić, zrobić chłodniejszym, oziębić, ostudzić, zmniejszyć zapał do czego; o. ś., stać ś. zimniejszym, ochłodnąć, ostudzić się, uspokoić się.
Ochłonąć, przyjść do siebie, zmitygować ś., uśmierzyć ś., uspokoić się.
Ochłostać, oćwiczyć, obić, ukarać rózgami.
Ochmielić, chmielem zaprawić; o. ś., podpić sobie trochę.
Ochmistrz, nm., urząd dworski: marszałek dworu, przełożony nad dworem; dawniej nauczyciel domowy; przewodnik, opiekun.
Ochmistrzować, nm., być ochmistrzem a. ochmistrzynią; przewodzić.
Ochmistrzyni, nm., nauczycielka domowa, przełożona.
Ochmurzać, Ochmurzyć, okrywać naokoło chmurami, otaczać; przen., nachmurzać, zasępiać.
Ochocić, dodawać ochoty, zachęcać; częstować, uraczać, ugaszczać; o. ś., dodawać sobie ochoty, podniecać ś.; częstować się wzajemnie; weselić ś., bawić ś.
Ochoczo, przysł., z przyjemnością, chętnie, z ochotą, ze szczerego serca, wesoło, szybko.
Ochoczy, Ochotny, chętny, biorący ś. do czego wesoło, z dobrej woli; gorliwy, pilny; swobodny, wesoły, rzeźwy.
Ochopnia, rodzaj dawnej sukni polskiej.
Ochorzeć, zachorować.
Ochota, dobra wola chęć, nieprzymuszona, pilność w pracy, chęć rzeźka, zapał, pilność; wesołość, humor, pogoda; odwaga, śmiałość; życzliwość, uprzejmość, gościnność; biesiada, uczta, zwłaszcza weselna.
Ochotka, zdr. od Ochota; gatunek owadu dwuskrzydłego, długorogiego.
Ochotniczy, ochotnikowi właściwy, przez ochotnika wykonany, z ochotników składający się (straż ogniowa o-a).
Ochotnie, chętnie, z ochotą.
Ochotnik, dobrowolnie biorący ś. do czego; młodzieniec, dobrowolnie wstępujący na służbę wojskową, wolontarjusz; iść na o-a = dobrowolnie, z własnego popędu.
Ochotność, Ochoczość, chętna dobra wola, dobrowolna usilność.
Ochotny, chętny, dobrowolny; przyjazny, uprzejmy, życzliwy.
Ochra, gr., minerał ziemisty, mieszanina wodanu tlennika żelaza z glinką, żółta albo brunatna trwała farba, używana w malarstwie, przy drukowaniu tkanin, tapet, zabarwianiu cementu i t. d.
Ochraniać, Ochronić kogo = obraniać, osłaniać przed niebezpieczeństwem, strzec; o. co = szanując co zachowywać, strzec o. uszkodzenia, okrywać, oszczędzać; o. ś., zachowywać siebie, nie narażać ś., ukrywać ś., oszczędzać ś.
Ochromiały, okulały, kulawy.
Ochromić, uczynić chromym, kulejącym; przetrącić komu nogę, okulawić.
Ochromieć, stać ś. kulawym, okuleć.
Ochrona, ochranianie, zachowywanie, obrona; o. leśna = prawa administracyjne, ograniczające wyrąb lasu; o. zwierzyny = takież prawa, ograniczające tępienie zwierzyny; rzecz, służąca do ukrycia, do ocalenia; miejsce ucieczki; przytułek i szkółka dla biednych dzieci.
Ochroniarka, nauczycielka, wychowawczyni w ochronie.
Ochroniarstwo, zajęcie ochroniarki.
Ochronić, obronić, ocalić, ustrzec, osłonić.
Ochronka, rodzaj szkółki dla biednych dzieci, gdzie mają we dnie przytułek i opiekę.
Ochronny, obronny, ocalający, ochraniający; wał o. = zapobiegający wylewom; cło o-e = ustanowione dla obrony przemysłu krajowego; w biol., barwa o-a = barwa, którą przybiera zwierzę, by upodobnić ś. do otoczenia w celu samoobrony; podobieństwo o-e = podobieństwo zwierzęcia do otaczających przedmiotów; w med., leczenie o-e = dążące do zapobieżenia pewnym chorobom.
Ochrowy, gr., odnoszący ś. do ochry, koloru ochry.
Ochrypiać, Ochrypić, nabawiać kogo chrypki.
Ochrypieć — p. Ochrypnąć.
Ochryple, głosem chrypiacym, z chrypką.
Ochrypłość, chrypka.
Ochrypły, który dostał chrypki, chrypiący.
Ochrypnąć, Ochrypieć, dostać chrypki, stracić głos czysty.
Ochrzcić, dokonać nad kim obrządku chrztu; przezwać, nadać nazwę, imię; żart., rozcieńczyć wodą; o. ś., przyjąć chrzest, zostać chrześcijaninem.
Ochrzęstna, błona, otaczająca powierzchnię chrząstek.
Ochrzy- — p. Ochry-.
Ochuchać, tchem owionąć, ogarnąć oddechem; zdmuchiwać co z czego; przen., pieścić.
Ochudnąć, schudnąć.
Ochudzić, schudzić, wychudzić, ogłodzić.
Ochwacać, Ochwacić, nabawiać konia ochwatu; o. ś., nabawić ś. ochwatu (o koniu); dostawać bólu z powodu wysilenia; oberwać ś. (o ludziach); przesycić ś. czym aż do wzbudzenia w sobie wstrętu.
Ochwatny, chory na ochwat.
Ochwiewać, Ochwiać, poruszać na wszystkie strony, kołysać, taczać, trząść; obluzowywać, obruszać; robić chwiejnym, podawać w wątpliwość; o. ś., ruszać się wokoło, obluzowywać się.
Ochwierutać, obluzować, obruszać.
Ochwycić, ogarnąć, opanować.
Ochyba, rzecz niepewna; bez o-by = niechybnie, niezawodnie, napewno, bez wątpienia.
Ochybiać, Ochybić, omijać, zawodzić, omylać nadzieje.
Ochybny, omylny, zawodny, niepewny, zwodniczy.
Ochylać, Ochylić, osłaniać, okrywać, obraniać, ogarniać; nie mówić wprost, mówić z ogródką; o. ś., okrywać ś., osłaniać ś.; pochylać ś. ze wszystkich stron, zniżać ś.; o. ś. prawem = osłaniać ś.
Ochynąć, narazić na niebezpieczeństwo; wynurzyć, wyprowadzić na jaw; o. ś., ogarnąć ś, odziać ś.; zanurzyć ś., pogrążyć ś.; popaść w niebezpieczeństwo, wynurzyć ś., wychylić ś.
Ociągać, Ociągnąć — p. Obciągać; we wrzącej wodzie co obgotować, aby ś. po wierzchu ściągnęło (o. mięso); o. ś., zwlekać, namyślać ś., marudzić, bałamucić.
Ociec — p. Ojciec.
Ociec — p. Ociekać.
Ociek, kamienny osad węglanu wapna, tworzący sople i pilastry w skałach wapiennych, stalaktyt; w medyc., opuszczenie ś. krwi w tkankach, opust.
Ociekać, Ociec, ściekać, spływać kroplami, oblewać ś. naokoło, spływać czym, zalewać ś., broczyć.
Ociekłość, nabrzmiałość.
Ociekły, z którego wilgotne części spłynęły; zbroczony; nabrzmiały, krwią nabiegły.
Ocielać ś., Ocielić ś., rodzić płód (o krowie, łani, łosiu, żubrzycy), wydać cielę.
Ociemniać, Ociemnić, cieniem otaczać, zacieniać, zaciemniać.
Ociemniały, ten, kto stracił wzrok, ślepy, niewidomy.
Ociemnieć, zajść cieniem; stracić wzrok, zaniewidzieć, zostać ślepym.
Ocieniać, Ocienić, cieniem osłaniać, zacieniać, okrywać, otaczać; przen., zachmurzać, zasępiać.
Ocieplać, Ocieplić, ciepłym czynić, ogrzewać; o. ś. a. ociepleć = ciepłym ś. stawać, ogrzewać ś.; jak ś. o-i = nigdy.
Ocierać, Obcierać, forma dok. Otrzeć, Obetrzeć; wkoło, wszędzie wycierać; wycierając co ścierać, ścierając zgładzać, niszczyć; tarciem zdzierać, obszarpywać, rozraniać; o. ś., wycierać sobie co, wycierać sobie jaką część ciała; tarciem niszczyć ś., ścierać ś.; dotykać kogo; o. ś. o kogo = być blizkim kogo a. czego, potrącać kogo a. co, mieć z kim luźny stosunek, spotykać; kształcić ś., nabierać ogłady, polerować ś. przez obcowanie z kim.
Ocierki (-ek), opiłki.
Ocierniać, Ociernić, cierniem otaczać; opasywać płotem z ciernia.
Ociesać, Ociesywać — p. Ociosać, Ociosywać.
Ociężale, powoli, niechętnie; zwolna, ciężko, z trudem.
Ociężałość, ciężkość, nieruchawość, lenistwo.
Ociężały, obarczony, obładowany, obciążony; ciężki, nieochoczy, powolny, nieruchawy, z trudem dokonywany, leniwy.
Ociężeć, stać ś. ciężkim, ociężałym, powolnym, leniwym, zniedołężnieć.
Ocinać — p. Obcinać.
Ocinek, pień odciętego drzewa; cząstka odjęta o. całości, np. gałązka o. drzewa.
Ocios, kloc z gruba obrobiony.
Ociosywać, Ociesywać, forma dok. Ociosać, Ociesać; obcinać, okrzesywać, odcinać części naokoło, obrabiać naokoło ostrym narzędziem (toporem, siekierą).
Ocisk, przetarta rana, sedno; owrzodzenie z odciśnienia.
Ociupina, Ociupinka, drobna cząsteczka, odrobina.
Ocknąć, forma nied. Ocykać; obudzić; o. ś. obudzić ś.
Ocknięty, Ockniony, ten, który ś. przebudził, przebudzony.
Oclenie, nm., naznaczenie ilości opłaty, cła.
Oclić, nm., obłożyć cłem, pobrać cło od czego.
Ocmuchać się, wyrzeźwić się, przyjść do siebie po spaniu.
Octan, łć., sól kwasu octowego; o. miedzi = grynszpan.
Octarz, łć., — p. Occiarz.
Octowy, łć., dotyczący octu, służący do octu, kwaśny; o. kwas, związek chemiczny węgla, wodoru i tlenu, skoncentrowany ocet drzewny; o-a esencja, kwas octowy nieco rozcieńczony, zaprawiany dla zapachu i smaku.
Octówka, łć., obleniec, mieszkający w skwaśniałym klajstrze a. w occie, klajstrówka.
Ocucać, Ocucić, czucie w kim wzniecać, wyrywać z odrętwienia, budzić ze snu, przyprowadzać do przytomności, do zmysłów.
Ocuglować, okiełznać, poskromić, pohamować.
Ocukrowywać, Ocukrować, Ocukrzyć, cukrem posypywać, powlekać cukrem naokoło; zaprawiać cukrem, słodzić; przen., łagodzić, unikać, osładzać coś przykrego.
Ocwanić, gwar., oszukać.
Ocyganić, odrwić, okpić.
Ocykać — p. Ocknąć.
Ocyrklować, łć., określić za pomocą cyrkla, okolić granice.
Oczadzać, Oczadzić, ogarniać czadem, truć czadem; rozmarzać, odurzać, zawracać komu głowę.
Oczadziały, ten, który oczadział.
Oczadzieć, zaczadzieć, otruć ś. czadem.
Oczajdusza, ukr., hultaj, awanturnik, drab.
Oczarować, czary na kogo rzucić, urzec, omamić; przen., zachwycić, olśnić, zniewolić.
Oczarowany, urzeczony, omamiony; zachwycony, olśniony, zdumiony.
Oczasty, pełen oczu, jakby oczami pokryty; dziurkowany; iskrzący, lśniący.
Oczaszna, błona, okrywająca czaszkę.
Oczekiwać, wyglądać, czekać kogo, spodziewać ś. kogo a. czego, wyglądać czego.
Oczekująco, przysł., czekająca na co, w oczekiwaniu.
Oczepiać, Oczepić, czepiając, zawieszając naokoło obciążać, obwieszać; przybierać w czepiec (o. pannę młodą = dokonywać oczepin); o. ś., obwieszać ś., nawieszać wiele czego na siebie; naczepiać ś. dokoła.
Oczepiny, ludowy obrządek weselny, polegający na nakładaniu czepka na głowę pannie młodej przy stosownych śpiewach.
Oczepnica, rośl. z rodz. palm.
Oczeret, ukr., miejsce wśród lasu trzciną zarosłe; trzcina.
Oczerniać, Oczernić, czynić co czarnym naokoło, obmalowywać czarnym kolorem; przen., obmawiać, osławiać, szkalować.
Oczernieć, naokoło a. z wierzchu stawać ś. czarnym.
Oczerń, roślina z rodziny nanerczowatych.
Oczerstwiać, Oczerstwić, orzeźwiać, czynić czerstwiejszym, oświeżać, wzmacniać; o. ś. a. oczerstwieć, czerstwiejszym ś. stawać, wzmacniać ś., oświeżać ś., orzeźwiać ś.
Oczerwieniać, Oczerwienić, pofarbować na czerwono, zabarwić; powlekać czerwoną barwą.
Oczesywać, Oczesać, oczyszczać co grzebieniem (o. len); gładzić grzebieniem (o. włosy na głowie).
Oczęstokolić, opatrzyć częstokołem.
Oczęta (-ąt), miłe, kochane oczy; małe oczki.
Oczko, zdr. od Oko; małe oko; kamień drogi, oprawiony w pierścionku; rodzaj opala; dziurka w kształcie oczka (o. w serze, o. w sieci, o. w robótce szydełkowej, o. w chlebie); rozlana kropla tłuszczu w kształcie oczka (o. na rosole); punkt na kamieniu w grze w domino, w kartach; rodzaj gry w karty; odlew litery na pieńku czcionki; pączek na zrazie, przygotowany do zaszczepienia; w zool., wołowe o., a. wole o., p. Strzyżyk; o-mi strzelać = patrzeć na wszystkie strony zalotnie, porozumiewać ś. z kimś wzrokiem; wpadła mi w o. = podobała mi ś.; o. w o., jak papa = podobniuteńka do papy; o. w głowie, trzecie o. = ulubieniec, pieszczoszek, faworyt; w wołaczu: moje ty o! = zwrócenie ś. do osoby miłej, ukochanej.
Oczkować, strzelać oczami na wszystkie strony (uczeń o-je = wydaje lekcję, patrząc ukradkiem w książkę); porozumiewać ś. z kim oczami; robić słodkie oczki; w ogrodn., szczepić drzewka za pomocą oczek, okulizować.
Oczkowaty, pełen oczu, pełen otworów foremnych okrągłych, pełen dziurek.
Ocznik, otwór w ulu, deseczka w ulu, po której w chodzą pszczoły.
Oczłowieczać, nadawać naturę człowieczą, wcielać.
Oczochrać — p. Oczesywać.
Oczodół, jama czaszki, w której mieści ś. oko.
Oczynszować, Oczynszowywać, nm., okładać czynszem; o. włościan = naznaczyć im czynsz wzamian za pańszczyznę.
Oczyszczać, forma dok. Oczyścić; robić co czystym po wierzchu a. ze wszystkich stron; czyścić naokoło, obcierać z kurzu, z brudu; opróżniać z czego złego, usuwać części niepożądane; uwalniać o. czegoś niedobrego; uniewinniać, tłómaczyć; odpuszczać, darowywać; o. żołądek = przeczyszczać, wypróżniać; o. ś., oczyszczać siebie; niewinność swą wykazywać; uwalniać ś. od skaz, od zarzutów, stawać ś. czystym, uwalniać ś. od rzeczy niepożądanych.
Oczyszczenie, rzecz., od Oczyszczać; dawny obrządek religijny: stawienie ś. kobiety do kościoła po ustaniu odchodów poporodowych; O. Matki Boskiej = święto Matki Boskiej dn. 2 lutego, Matki Boskiej Gromnicznej.
Oczytany, przeczytany przez wielu; ten, który wiele z korzyścią czytał.
Oczytywać ś., forma dok. Oczytać ś.; wiele czytać z pożytkiem.
Oczywistość, prawdziwość, pewność, jasność czego, dotykalność, namacalność.
Oczywisty, w oczy bijący, jasny, namacalny, dotykalny; jawny; niewątpliwy, niezawodny.
Oczywiście, przysł., jasno, namacalnie, dotykalnie, jak na dłoni; naocznie, widzialnie; ma ś. rozumieć, rozumie ś.
Oćma, ciemność, cień, mrok; przen., ciemnota.
Oćmiewać, forma dok. Oćmić; otaczać wokoło ciemnościami, omraczać, ocieniać; olśniewać, oślepiać, zaćmiewać; obałamucać, otumaniać.
Od, Ode, przyim. z 2 p., wyraża osobę a. rzecz, o. której ktoś ś. oddala, cofa, stroni, odwraca: odchodzić o. domu, usuwać się od udziału, odwracać oczy od smutnego widoku, odpędzić nieprzyjaciela od miasta, od godziny do godziny, od morza do morza; w czyim imieniu, z czyjego polecenia, w czyim zastępstwie: kłaniaj mu ś. ode mnie, przychodzić w poselstwie od króla; ze strony czego, z czyjej strony: stanąć od wiatru, od wschodu, od dołu, od góry; u kogo przebywający: uczeń od szewca, chłopiec od ślusarza; do czego służący, do czego przeznaczony: szczotka od zamiatania, łyżeczka od herbaty, człowiek od pałasza = noszący pałasz; na wypadek czego, w jakim celu, na co, przeciw czemu: od parady, od święta, lekarstwo od febry, od biedy = jako tako, w braku czegoś lepszego, od siedmiu boleści = nic nie wart; za co, wskutek czego: płacić od sztuki; przeciw czemu: nie od tego jestem = nie jestem temu przeciwny, gadać od rzeczy = bez sensu, niedorzecznie, trzy po trzy; przez kogo: świat stworzony od Boga; z powodu czego, wskutek czego: rana od kuli, od przybytku głowa nie boli; przy stopniu wyższ.: nad co, nad kogo, aniżeli co, aniżeli kto: lepszy od ciebie, bielszy od śniegu; od ręki co zrobić = ręcznie, bez narzędzi gieometrycznych narysować, zakreślić coś, natychmiast, nie odkładając; jako przedrostek przy czasownikach oznacza: oddalanie a. oddalanie ś., oddzielanie: odchodzić, odpędzać, odrywać, odbierać; nasycenie ś. czynnością: odjeść ś., odcałować ś.; przerwanie zawady w czynności: odkaszlnąć, odetchnąć; zniesienie skutków czynności: odwołać, odbarwić, odtłuścić; zwrócenie a. zwrócenie ś. czynności w odwrotnym kierunku: odnosić, odpływać, odprowadzić; odpowiedzenie tą samą czynnością: odszczeknąć, odpłacić, odkłonić ś.; wykończenie czynności: odrobić, odtańczyć; wypełnienie miary czynności: odchorować, odcierpieć; przywrócenie do pierwotnego stanu: odbudować, odmłodzić; odtworzenie, skopjowanie: odpisać, odrysować.
Od, islandz., mniemana siła, odkryta przez przyrodnika Reichenbacha, istniejąca jakoby w elektryczności, magnetyzmie, świetle, cieple i oddziaływająca na osoby nerwowe.
Oda, gr., utwór liryczny, uroczyście opiewający przedmioty uczuć wzniosłych, wzniosła pieśń pochwalna.
Oda, tur., izba, sypialnia, koszary; oddział wojska, pułk, orszak.
Odaj, tur., futor.
Odal, szwedz., wolne posiadanie gruntu.
Odalik, tur., mieszkanie kobiet muzułmańskich.
Odalisa, Odaliska, tur., służebna pokojowa w haremie baszy lub sułtana; piękna niewolnica na Wschodzie.
Odarniowywać, Odarniać, dok. Odarniować, Odarnić; obkładać darniną naokoło.
Odarowywać, Odarować — p. Obdarzać.
Odartki, łupy, zdobycz; łachmany.
Odarty — p. Obdarty.
Odąć — p. Odymać.
Odbarwiać, forma dok. Odbarwić; pozbawiać barwy.
Odbąknąć, niewyraźnie i krótko odpowiedzieć coś, bąknąć w odpowiedzi.
Odbeczeć, odpłakać dostatecznie, opłakać; odpokutować, odpłacić za co.
Odbębnić, odpowiedzieć bębnieniem, odegrać na bębnie ilość naznaczoną, odegrać na fortepianie bez poczucia, nieumiejętnie.
Odbicie, odepchnięcie, odparcie uderzeniem; odpędzenie, odegnanie; odłamanie jakiej części o. czegoś biciem, wyłamanie, otworzenie; odebranie przez bój; uwolnienie; odbitka, reprodukcja, kopja; obraz, powstający na gładkiej, lśniącej powierzchni skutkiem załamania ś. promieni świetlnych (o. w lustrze, w wodzie); o. ciała sprężystego, głosu, echa, fal; kąt o-a = kąt między prostopadłą padania a promieniem odbitym; wyraz stanu duszy, myśli, odczucie, refleks.
Odbić, forma dok. od Odbijać.
Odbiec, for. dok. od Odbiegać.
Odbieg, odbieganie, ucieczka; spadek, ujście (o. wód); upływanie, mijanie (o. lat).
Odbiegać, forma dok. Odbiec; biegiem oddalać ś.; zbiegać, uciekać; przen., przechodzić, mijać; o. kogo, czego, opuszczać, zostawiać na łaskę losu, porzucać; nie zgadzać ś. z kim; nie trzymać ś. czego; zbaczać od punktu, oddalać ś. od czego.
Odbieracz, ten, co odbiera; w chem., naczynie przystosowane do dzioba alembika a. retorty i odbierające płyn destylowany, odbieralnik, przyjemnik; robotnik, zdejmujący z maszyny arkusze zadrukowane; przyrząd w telegrafach do przyjmowania depesz; przyrząd w telefonach, za pomocą którego słyszymy głos, zdaleka przesyłany, odbierak, receptor.
Odbieraczka, robotnica, przyjmująca z wozu snopy przy składaniu ich w stodole; pracownica w drukarni, przyjmująca arkusze w czasie ich druku.
Odbierać, forma dok. Odebrać; brać od kogo z powrotem co swoje, odzyskiwać, otrzymywać z powrotem; otrzymywać, dostawać, przyjmować; wydzierać, brać od kogo co gwałtem, pozbawiać kogo czego; oddzielać, odłączać; o. dziecko = przyjmować je przy rodzeniu, spełniać przy rodzącej obowiązki akuszerki.
Odbieralnik, naczynie, przyjmujące płyn dystylowany z alembika; naczynie, w które spływają płyny, sączące ś. z ciała.
Odbierka, Odbiórka, odbieranie pod liczbą sztuk drzewa, wywiezionych z lasu, albo sążni wyrąbanego drzewa; koszt nakładów corocznych (o. rolnicza); pobór do wojska, przyjmowanie rekrutów.
Odbieżały, ten, który odbiegł; opuszczony, porzucony, zostawiony, zapomniany.
Odbieżeć — p. Odbiec.
Odbijacz, ten, co odbija; pracownik w drukarni, odbijający na maszynie ręcznej arkusze do korekty, preser; w fiz. — p. Reflektor.
Odbijać, forma dok. Odbić; uderzeniem odpychać, zwracać napowrót, odpędzać, odpierać, odparowywać (o. cios); otwierać co siłą, biciem, wybijać; biciem, uderzeniem odłączać część od całości, odłamywać, oddzierać; odbierać, odzyskiwać, uwalniać; odciskać, drukować, odtłaczać; oddalać ś. od brzegu, odpływać; w fiz., o. światło, głos = pod kątem załamania zwracać w inną stronę; przen., odznaczać się, wyróżniać się na tle czego, odskakiwać od tła; uderzać, szarpać w tył przy wystrzale; za pomocą uderzenia sprawiać, że odstaje (o. ciało od kości); bijąc, wynagrodzić sobie, odwetować; o. ś., odbiwszy ś., odskakiwać; bronić ś. od napaści; o świetle, głosie i t. p.: łamać ś. od gładkiej powierzchni, tak iż kąt podania równy jest kątowi odbicia; oddalać ś. od brzegu, od stanowiska, od stada; odgrywać ś., wetować przegranę; odrzygać ś., przypominać ś.; zwracać ś. (gazy ś. o-ją); odciskać ś., odznaczać ś.; zostawiać ślad, występować; odzywać ś. oddziaływać, dawać ś. uczuć.
Odbijanie ś., uchodzenie gazów z żołądka, przypominanie ś.
Odbijanka, rodzaj gry w piłkę.
Odbijany, rodzaj tańca; figura w polonezie, polegająca na tym, że ktoś podchodzi do tańczącej pary, a klasnąwszy w dłonie, odbiera tancerzowi damę i tańczy z nią w dalszym ciągu.
Odbiorca, ten, co odbiera (za przekazem, z upoważnienia); stale kupujący w jakimś sklepie a. w fabryce, klijent, kundman.
Odbiorczość, zdolność umysłu do odbierania wrażeń.
Odbiorczy, od odbioru; kwit o. = z przyjęcia, z odebrania.
Odbiór, przyjęcie, odebranie, otrzymanie.
Odbiórka — p. Odbierka.
Odbitka, odbicie ś.; odbicie ś. pocisku o jakąś zawadę, odskok; odcisk, odbicie, reprodukcja, kopja, forma, model, wzór; odcisk jakiejś pracy piśmiennej z większej całości czasopisma, wydawnictwa zbiorowego; w grze bilardowej, odbicie ś. bili o bandę a. o inną bilę; w ogrodn., pęd, wyrastający z pnia ściętego.
Odblask, odbicie światła od czegoś świecącego, od powierzchni oświetlonej, światło odbite, blask, refleks.
Odbłąkać ś., zboczyć, zabłąkać ś., odbić ś., minąć ś.
Odbłękitnić, przywrócić barwę błękitną.
Odbłysk, Odblask, blask, błysk, przejaw.
Odbłyskiwać, Odbłyskać, połyskiwać światłem odbitym; błyszcząc odbijać ś.
Odbolały, odrętwiały z bólu, ten, co już boleści nie czuje.
Odboleć, odczuć boleśnie, przeboleć.
Odbraniać, forma dok. Odbronić; uwalniać kogo, wybawiać siłą, orężem; odebrać siłą, odbić.
Odbryzgiwać, forma dok. Odbryzgać; odskakiwać (o błocie, płynie), odpadać, odpryskiwać.
Odbrzask, odbicie ś. brzasku; odblask, odbłysk.
Odbrzeże, brzeg, okalający co.
Odbrzękać, brzękiem odpowiadać na brzęk, odbrzmiewać.
Odbrzmiewać, forma dok. Odbrzmieć; odpowiadać brzmieniem na brzmienie; powtarzać, odbijać dźwięk; rozbrzmiewać, rozlegać ś., huczeć.
Odbudowa, naprawa, wzniesienie na nowo jakiej budowli; różne rodzaje robót górniczych.
Odbudowywać, Odbudować, nanowo budować.
Odburknąć, odpowiedzieć burknięciem, dać hardą, zuchwałą odpowiedź.
Odbyć — p. Odbywać.
Odbyt, rozchód, wydatki; sprzedaż, pokup, pokupność, powodzenie, prędka sprzedaż jakiego artykułu; wyciekanie z ciała rzeczy niepotrzebnych albo szkodliwych przez usta, nos, uszy, oczy; wrzody; wypróżnienie; zakończenie kiszki odchodowej, otwór stolcowy.
Odbyty, załatwiony, wykonany, uskuteczniony, odprawiony, skończony, przebyty.
Odbywać, forma dok. Odbyć; odprawiać, pełnić co, sprawować, zostawać gdzie czynnym, przebywać, przechodzić; załatwiać ś. z czym, zbywać co z głowy; odprawiać co, uskuteczniać, dokonywać; kończyć z kim sprawę, pozbywać ś. kogo; odprawiać co, dokonywać czego; ubywać, tracić, pozbawiać ś.; załatwiać ś., kończyć ś., dziać ś., odprawiać ś.; mieć miejsce (o-wa ś. nabożeństwo).
Odcałować ś., nacałować ś. dostatecznie, nawzajem ś. ucałować.
Odcechować, naznaczać cechą; o. ś., odznaczać ś., wyróżniać ś.
Odcedzać, forma dok. Odcedzić; cedząc, oddzielać części stałe od płynnych.
Odcharkiwać, Odcharkać, Odcharknąć, przez charkanie wyrzucić flegmę, odkaszlnąć.
Odchciewać ś., tracić chęć.
Odchędożyć, odczyścić należycie.
Odchlornik, w farbierstwie: środek odbierający roślinom resztę chloru pozostałą z bielenia chlorowego.
Odchloryzować, Odchlorzyć, w chem., zastąpić wodorem chlor w związku organicznym.
Odchłań — p. Otchłań.
Odchodne, w wyraż.: na o-nym = przy odejściu, na rozstaniu ś.
Odchodowy, przym. od Odchód; kiszka o-a — p. Odbytnica.
Odchodzić, idąc, oddalać ś.; ruszać z miejsca; idąc, przenosić ś. na inne miejsce; odsuwać ś.; opuszczać kogo, porzucać; odjeżdżać, odpływać (pociąg, statek o-dzi); ustępować, przemijać, kończyć ś.; odbiegać kogo, a. co, zostawiać; odstawać, oddzielać ś., odpadać; odpływać, wydzielać ś., rozchodzić ś., ubywać; mieć odbyt, powodzenie; tracić przytomność (o. od zmysłów), tracić panowanie nad sobą.
Odchorować, przejść jaką chorobę, skutkiem wypadku, zmartwienia przypłacić zdrowiem.
Odchować, forma nied. Odchowywać; wychować do pewnego wieku, odkarmić; wyhodować; dochować ś. kogo a. czego; o. ś., wyrosnąć, wychować ś.
Odchód, odchodzenie, odejście; zmniejszanie ś., strata; odchodzę* nie, spłynienie; miejsce, którędy co odpływa; rozchód; poronienie; nieczystość odchodząca, wypróżnienie, stolec; o-y = wypływ z organów płciowych kobiecych po porodzie; iść w o-y = odchodzić, odstępować.
Odchrząknąć, forma nied. Odchrząkiwać; wyrzucić chrząknięciem śluz, flegmę z krtani; odkaszlnąć.
Odchuchać, oczyścić za pomocą chuchania; chuchaniem usunąć; odżywić, przywrócić do życia starannym pielęgnowaniem.
Odchwalić, forma nied. Odchwalać; odpowiedzieć pochwałą na pochwałę; nie móc ś. o. = bardzo chwalić.
Odchylać, forma dok. Odchylić; odginać, odwracać, odkłaniać, odsuwać na bok; to, co nachylone, zgięte uchylać, odsłaniać, odkrywać; o. ś., będąc nachylonym, podnosić ś., prostować ś.; odwracać ś., oddalać ś. od czego, usuwać ś.; odkrywać ś., odsłaniać ś.
Odchylenie, rzecz. od Odchylić; odsłonięcie, przechylenie, odsunięcie na bok; w astron., o. planety = odległość kątowa planety o. słońca, t. j. kąt, jaki tworzą linje, poprowadzone od oka obserwatora do środka planety i środka słońca, elongacja; w fiz., o. wahadła = kąt, o który usuwamy wahadło z położenia pionowego; w medyc., o. a. o. ś., przechylenie ś. macicy ku tyłowi.
Odciąć, forma nied. Odcinać; odkrajać, odrąbać co o. czego, odłączyć co zapomocą cięcia; przeciąć (o. komu odwrót), odosobnić, odseparować (o. od świata); oddzielić, odkreślić; o. ś., obronić ś., ciąć wzajemnie; odpowiedzieć na zarzut trafnie, dowcipnie, dać odprawę.
Odciągać, forma dok. Odciągnąć; ciągnąc w inną stronę, oddalać, odsuwać, odrywać, cofać, odwracać; zwracać, namawiać ku czemu innemu, ku zaniechaniu czegoś; odejmować za pomocą rachunku, odliczać, odtrącać, potrącać; odkładać, zwlekać, ociągać; odchodzić, odjeżdżać gromadnie, wyruszać; oddzielać jeden metal od drugiego a. metal z rudy za pomocą topienia; w medyc., środek odciągający = działający na część ciała, w celu usunięcia jakiej dolegliwości wewnętrznej; o. ś., odkładać co na później, ulegać zwłoce.
Odciągalny, dający ś. odciągać.
Odciągnąć, forma dok. od Odciągać.
Odciec, forma dok. od Odciekać.
Odciek, spływanie, ściekanie na dół; miejsce, którędy coś ścieka; rura dziurkowana, zapuszczona w ziemię dla osuszenia gruntu, sączek, dren.
Odciekać, forma dok. Odciec; ściekać, spływać na dół; ciekąc odchodzić.
Odcieniować, nałożyć cienie na rysunku, wycieniować; wykazać odcienie porównywanych przedmiotów; o. ś., uwydatnić swoje odcienie, wyróżnić ś.
Odcień, półcień, przejście pomiędzy cieniem a światłem; przejście od barwy ciemniejszej do jaśniejszej i odwrotnie; drobna odmiana, nieznaczna różnica.
Odcieplać, Odcieplić, pozbawić ciepła, ochłodzić.
Odcierać, forma dok. Odetrzeć; czyścić starannie; za pomocą tarcia przywracać do pierwotnego stanu (o. napis, malaturę); tarciem przywracać do życia, odcucać.
Odcierpieć, cierpiąc odpokutować, wycierpieć do końca, przecierpieć.
Odcięcie, dokonana czynność odcinania; odjęcie chirurgiczne jakiej części ciała, amputacja.
Odcimić, forma nied. Odcimiać; dać przystęp światłu, odsłonić.
Odcinać, forma dok. Odciąć; odejmować jakąś część ostrym narzędziem, odkrawać, oddzielać cięciem; odłączać, odosobniać, nie dopuszczać czego do kogo; odejmować, usuwać; odliczać, potrącać; o. ś., bronić ś., odpowiadać dosadnie, dowcipnie, dawać odprawę, nie dawać ś., odgryzać ś.; wyróżniać ś., zarysowywać ś. wyraźnie, odbijać ś., odskakiwać od tła.
Odcisk, to, co powstało skutkiem naciskania, znak wyciśnięty, odbitka; odciśnięcie, miejsce na ciele, szczególniej na nogach, stwardniałe od naciskania.
Odciskać, forma dok. Odcisnąć; rzucać z powrotem, odrzucać, odpychać; drukować, odbijać; wyciskać; naciskać, przygniatać, aby ś. co odcisnęło; o. ś., zostawiać ślad na czym, odgniatać ś. odbijać ś.
Odciśnięcie, odrzucenie; wyciśnięcie — p. Odcisk.
Odcumować, odwiązać linę, którą statek był przywiązany do pala na lądzie.
Odcyfrowywać, Odcyfrować, nm., odczytywać to, co napisane znakami a. cyframi tajemniczemi; odczytywać pismo niewyraźne.
Odcyrklować, łć., odmierzyć cyrklem, określić cyrklem.
Odczadzieć, wrócić do zmysłów po oczadzeniu.
Odczarowywać, forma dok. Odczarować; odżegnać czary, odżegnywać, zdjąć urok; pozbawić ułudy, czaru, rozczarować; o. ś., rozczarować ś., pozbyć ś. uroku, sprawianego przez kogo a. co.
Odczepiać, forma dok. Odczepić; przyczepione odejmować, odpinać, odwiązywać; o. ś., odwiązywać ś., odrywać ś., odpinać ś.; odłączać ś.; o. ś. od kogo, uwolniać ś. od niego, pozbyć ś. go, zostawić kogo w spokoju; odchodzić, odstępować, wynosić ś.; uwalniać ś., pozbywać ś.
Odczepne (-ego), dodatek udzielony komuś, żeby ś. odczepił; dać komu co o-ego a. na odczepkę = żeby uwolnić ś. od natręta.
Odczerniać, forma dok. Odczernić; pozbawiać barwy czarnej.
Odczesywać, forma dok. Odczesać; czesząc odczyszczać, odłączać co od czego za pomocą czesania; odgarniać włosy grzebieniem albo szczotką.
Odczęstować, poczęstować wzajemnie.
Odczłowieczać ś., forma dok. Odczłowieczyć ś.; pozbywać ś. cech ludzkich, przestać być człowiekiem.
Odczopować, otworzyć beczkę przez wyjęcie czopa, odszpuntować.
Odczucie, odebranie wrażenia, uczucie wzajemne, zrozumienie czego sercem; reakcja psychologiczna na wrażenie świata zewnętrznego.
Odczuwać, dok. Odczuć; odbierać wrażenia świata zewnętrznego; współczuwać, brać co do serca, mieć litość; o. ś., odczuwać siebie, odczuwać ś. wzajemnie.
Odczuwalny, dający ś. odczuć.
Odczuwanie, rozumienie czego sercem, współubolewanie.
Odczyn, manipulacja chemiczna, mająca na celu sprawdzenie własności jakiego ciała, oddziaływanie reakcji; odczynienie czarów, sposób zabobonny niweczenia wpływu czarów.
Odczyniać, forma dok. Odczynić; odrabiać, naprawiać, odwoływać; wetować, nagradzać, odpłacać ś., odwdzięczać ś., odwzajemniać ś.; oddziaływać; odczarować (urok, chorobę).
Odczynnik, ciało chemiczne, używane do wykrywania innych ciał, reaktyw.
Odczyszczać, forma dok. Odczyścić; robić nanowo czystym, starannie czyścić, odświeżać przez czyszczenie.
Odczyt, to, co ś. czyta publicznie dla wyłożenia jakiej nauki, jakiego przedmiotu; prelekcja, wykład.
Odczytywać, forma dok. Odczytać; czytać kilkakrotnie, czytać komu, czytać o. początku do końca, zwłaszcza głośno; dochodzić zrozumienia pisma, odcyfrowywać.
Oddać — p. nied. Oddawać.
Oddal, dalekość, dal, oddalenie.
Oddalać, Oddalić, dalej odsuwać, usuwać w dal; odprawiać, wymawiać miejsce, dawać dymisję; odpędzać, usuwać, odtrącać; odprawiać z niczym, pozostawiać bez skutku; o. ś., usuwać ś. w dal; odchodzić, odjeżdżać, ustępować, porzucać służbę, odchodzić ze służby.
Oddalony, ten, którego oddalono a. który ś. sam oddalił; daleki, odległy.
Oddany, ten, którego oddano a. który sam ś. oddał; o., czemu: który ś. czym gorliwie zajmuje, który ś. czemu zupełnie poświęca; o. komu = wierny mu, wylany dla niego, poświęcający ś. mu.
Oddarty, urwany z czego, oderwany, odłupany.
Oddawać, for. dok. Oddać; zwracać to, co od kogo wzięto; zwracać należność, spłacać dług; zrzekać ś. czego na czyją korzyść, ustępować; czynić z czego ofiarę; o. to, co ś. komu należy; o. honory, cześć = okazywać; o. przysługę = wyświadczać; odwzajemniać ś, odwdzięczać ś., odpłacać (o. wet za wet); o. ukłon = ukłonić ś., wzajemnie ś. odkłonić: o. wizytę = złożyć wzajemną wizytę; o. komu słuszność = przyznawać ją; o. chłopca do szkoły, na naukę, do terminu = umieszczać go; o. do więzienia = wtrącać; o. do sądu, pod sąd = wytaczać sprawę sądową; o. do policji = pociągać do odpowiedzialności karnej; o. list, posyłkę = wręczać; o. list na pocztę = wysłać go za pośrednictwem poczty; składać co w czyje ręce, powierzać, zdawać na kogo; o. ducha = umierać; o. Bogu = polecać; o. pieniądze na procent = składać je w czyje ręce, do banku, aby przynosiły procent; o. dług naturze = odbyć naturalną potrzebę; odtwarzać, uwydatniać, przedstawiać (o. myśli); o. czyje ruchy = naśladować; o. głos, światło = odbijać, uwydatniać; o. córkę za żonę = wydać za mąż; o. komu serce, rękę = przyrzec wyjść za niego za mąż; o. duszę za kogo = poświęcić ś; o. ś., oddać siebie, swoją osobę; poświęcić ś. komu; o. ś. na czyje usługi; zająć ś. całkowicie kim; o. ś. czemu = zająć ś. wyłącznie czym.
Oddawca, ten, co oddaje (np. o. listu, posyłki).
Oddawczyni, forma żeńs. od Oddawca.
Oddawiendawna, od bardzo dawna, od [[M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Niepamiętnych czasów.
Oddąć, oddmuchnąć, odwiać.
Oddech, powietrze, które się wdycha i wydycha, czynność oddychania; dech, para z ust; tchnienie, otwór do wypuszczania zepsutego powietrza, gazów a. wody; w hutnic., jeden z kanałów w wielkim piecu dla odciągania wilgoci, luft; przen., wytchnienie, folga, ulga.
Oddechomierz, przyrząd do określania ilości wydychanego a. wdychanego powietrza, dechomierz.
Oddechowy, przym. od Oddech; narządy oddechowe.
Oddeklamować, wypowiedzieć wyuczoną deklamację.
Oddeptać, wydeptać naznaczoną ilość, dość ś. nadeptać, oderwać co deptaniem.
Oddłubać, oderwać co dłubaniem, udłubać; odrobić.
Oddmuchać, Oddmuchnąć, dmuchać co napowrót, odwiać; dmuchaniem odłączyć, oddzielić.
Oddoić, trochę udoić.
Oddrapywać, Oddrapać, drapaniem co odrywać, oddłubywać; wzajemnie drapać.
Oddruk, to, co oddrukowano, odbitka, przedruk; odcisk.
Oddrukowywać, forma dok. Oddrukować; odbijać za pomocą druku; wytłaczać, odciskać; wydrukować pewną ilość egzemplarzy.
Oddrzwi, Oddrzwia, rama drzwi, futryna drzwiowa.
Oddumać, dosyć ś. nadumać, przedumać.
Oddychać, forma dok. Odetchnąć; wciągać do płuc powietrze, a później wypychać je przez nos i usta (o ludziach i zwierzętach); przyswajać z otoczenia potrzebną ilość tlenu dla wyżywienia (o rybach, owadach, roślinach); tchnąć, promienie; być czym przejętym; dyszeć, pałać, goreć; wzdychać do czego, marzyć o czym, tęsknić do czego.
Oddychalny, służący do oddychania.
Oddychanie, oddech, tchnienie.
Oddymać, for. dok. Oddąć; wzajemnie a. napowrót dąć; dmuchaniem odpychać — p. Odymać.
Oddystylować, odczyścić, oddzielić zapomocą dystylacji.
Oddział, przedział, część oddzielona; jedna z części, na które całość dzieli ś. dla dogodnego ujęcia całości; dział, rozdział (w książce); wydział, sekcja (w instytucji społecznej a. naukowej); wydział, fakultet (w uniwersytecie); podział uczniów stosownie do wieku i uzdolnienia; dział, część, oddział, sala (w fabryce, na wystawie); pewna część wojska, hufiec.
Oddziałek, mały oddział (zwłaszcza wojska).
Oddziałowy, należący do oddziału; rzecz, dozorca oddziału.
Oddziaływać, dok. Oddziałać; wywierać działanie, wywoływać reakcję; wpływać na kogo a. na co. odbijać ś. na kim a. na czym, mieć pewien skutek.
Oddziaływanie, wpływ; odczyn, reakcja; refleks.
Oddzielać, Oddzielić, odłączać, dzielić na części, rozdzielać; dzieląc, odejmować, wydzielać, odsuwać; tworzyć przegrodę, granicę; o. ś., odłączać ś., odpadać; odgraniczać ś., odgradzać ś.; odklejać ś., odstawać, odchodzić.
Oddzielnie, nie razem, osobno, samo w sobie, rozdzielnie, odłącznie.
Oddzielnopłciowy, o roślinach: mający organy płciowe odosobnione, osobnopłciowy.
Oddzielno-stanowy, odnoszący ś. do oddzielnych stanów.
Oddzielny, nie połączony z innemi, osobny, odłączny, odrębny, samoistny; poszczególny, szczegółowy.
Oddzierać, forma dok. Odedrzeć; darciem oddzielać, odłupywać, odrywać kawałek a. po kawałku.
Oddzierzgać, rozwiązać, rozplątać, rozsypiać.
Oddziobać, dziobiąc, oddzielić.
Oddziwić ś., Oddziwować ś., nadziwić ś. w dostatecznej mierze.
Oddzwaniać, Oddzwonić, odpowiadać dzwonieniem na dzwonienie; odzywać ś., odbijać ś. dźwiękiem; dzwoniąc odgrywać, oddawać dźwięk, odgłos.
Oddźwięczeć, Oddźwięknąć, odpowiadać dźwiękiem na dźwięk, odbić dźwięk, rozlec ś. echem.
Oddźwięk, głos odbity, odgłos, echo.
Odebrać, forma nied. Odbierać; wziąć co napowrót, wziąć co gwałtem; odzyskać, wydostać; pozbawić kogo czego, zabrać; stracić (o-ło mu mowę, moc, władzę); otrzymać, dostać, przyjąć (o. list, pocztę).
Odechcieć się, Odchciewać się, stracić chęć.
Odedrzeć, odłączyć co od czego, oderwać kawałek, odłupać, udrzeć.
Odegnać, Odgonić, przegnać, odpędzić.
Odegrać — p. Odgrywać.
Odegrana, wynik gry, przez który ktoś odegrał przegraną.
Odegrywać — p. Odgrywać.
Odegrzać — p. Odgrzewać.
Odegrzmieć, grzmotem odpowiadać na grzmot, strzelać z silnym łoskotem w odpowiedzi na strzelanie; przestawać grzmieć, ucichać po grzmotach.
Odejmować, forma dok. Odjąć; ujmować, umniejszać, zmniejszać; oddzielać, odłączać; odbierać, cofać, pozbawiać kogo czego; o. sobie = zmniejszać sobie a dawać innym; zmniejszać całość o pewną liczbą, odciągać, odliczać; potrącać z czego.
Odejmowanie, działanie arytmetyczne, w którym jedną liczbę umniejsza ś. o tyle jedności, ile ich zawiera druga.
Odejść, forma nied. Odchodzić; pójść, oddalić ś., zejść komu z oczu; minąć, skończyć ś., ustąpić (ból odszedł); opuścić, porzucić (o. ze służby, o. kogo w niebezpieczeństwie); moc go odeszła = stracił siły; wyjść, wypłynąć (dużo krwi ze mnie odeszło, woda rurą odeszła); ubyć, zmniejszyć ś., zniknąć, przepaść; o. ze świata = umrzeć.
Odelgnąć, Odelżeć, odlepić ś., odkleić ś., odstać; zelżeć, zwolnieć, złagodnieć.
Odemknąć, forma nied. Odmykać; otworzyć, odchylić; o. ś. = otworzyć ś., odchylić ś.
Odemszczać, forma dok. Odemścić; za krzywdę a. zniewagę krzywdą a. zniewagą odpowiadać, wywierać zemstę; o. ś., zemsty dopełniać, dokonywać.
Odepchnąć, forma nied. Odpychać; pchnięciem odsunąć, oddalić, odtrącić, odrzucić; pogardzić czym; o. ś., pchnięciem odsunąć ś., odbić ś.
Odeprzeć, forma nied. Odpierać: odsunąć, odtrącić (uderzać); odepchnąć, odpowiedzieć, odrzec; za przeczyć, odciąć się.
Odeprzeć, wskutek ciepła, działającego na wilgoć znajdującą między dwoma ciałami, odstać, oddzielić ś., odkleić ś.
Oderwać — p. nied. Odrywać.
Oderwanie, odjęcie przez rwanie, odtargnięcie; oddzielenie, odsunięcie, odwołanie kogo od czego; treść pojęcia oderwanego, pewna cecha, rozważana niezależnie od osoby a. przedmiotu, który ją posiada; o. ś., odłączenie ś., odsunięcie ś., oddalenie ś.
Oderwanie, przysł., niezależnie o. całości, o. związku z czym, abstrakcyjnie.
Oderwany, rwaniem odłączony; rozpatrywany niezależnie o. całości, której jest składnikiem, abstrakcyjny (cecha o-a, pojęcie o-e); oparty na pojęciach oderwanych, nie zaś faktach konkretnych (nauka o-a); zawierający myśl oddzielną, z wielu faktów wysnutą (temat o.); w mat., liczba o-a = niemianowana.
Oderwisko, urwisko od czego, miejsce oderwane.
Oderznąć — p. nied. Odrzynać.
Odeschnąć — p. nied. Odsychać.
Odesłać — p. nied. Odsyłać.
Odespać — p. nied. Odsypiać.
Odetchnąć, forma dok. od Oddychać; wciągnąć w płuca jednorazowo powietrze i wytchnąć je napowrót; wytchnąć, odpocząć; ochłonąć, uspokoić się.
Odetchnięcie, nabranie w płuca powietrza, tchnienie, wydanie oddechu; wytchnienie, odpoczynek.
Odetkać, forma nied. Odtykać; spruć to, co utkane; wytkać, ukończyć tkanie; tkaniem odrobić; otworzyć coś zatkanego, odsłonić.
Odetkać, Odetknąć — p. nied. Odtykać.
Odetrzeć — p. nied. Odcierać.
Odewrzeć, odstać, oddzielać ś., odleźć; ugotować się.
Odezwa, odezwanie ś., przemówienie, odwołanie ś. piśmienne a. ustne do ogółu; pismo, którym odzywa ś., komunikuje ś. jedna władza z drugą; o. do narodu = manifest, proklamacja.
Odezwać się, forma nied. Odzywać ś.; odpowiedzieć na wołanie, odkrzyknąć; dać ś. słyszeć, przemówić; wystąpić z czym, zgłosić ś.; o. ś. za kim = bronić go; przypomnąć ś., wznowić ś.; uczuwać (cierpienie ś. o-ło); o-ij ś.! = przemów! powiedz!
Odezwanie się, odpowiedzenie, wypowiedzenie, zdanie czyjeś.
Odęcie, wypełnienie powietrzem, gazami; obrzmiałość, puchlina.
Odętość — p. Odęcie; nadętość, pycha, zarozumiałość.
Odęty, napełniony powietrzem, gazami, wzdęty, spuchnięty, nabrzmiały, napuchły; nadęty, pyszny, chełpiący ś.; nadąsany, obrażony.
Odfarbować, ufarbować na nowo; stracić kolor, spełznąć, zblaknąć.
Odfasonować, fr., przywrócić do dawnego fasonu, nadać fason.
Odfermentować, łć., odbyć fermentację.
Odfiltrować, łć., oddzielić co przez filtrowanie.
Odformować, łć., odcisnąć co w formie, nadać kształt, przywrócić dawną formę.
Odfotografować, gr., zrobić z czego a. z kogo zdjęcie fotograficzne, odtworzyć kogo a. co na fotografji.
Odfrunąć, oddalić ś. frunięciem, odlecieć, ulecieć.
Odfuknąć, odburknąć, odpowiedzieć z energją, niegrzecznie.
Odgadnąć — p. Odgadywać.
Odgadywać, forma dok. Odgadnąć; zgadywać, domyślać ś., dochodzić czego, przenikać.
Odgałęziać się, rozgałęziać się, rozszczepiać ś., rozdzielać się.
Odganiać, forma dok. Odegnać; odpędzać, przepędzać.
Odgarniać, forma dok. Odgarnąć; odsuwać, odmiatać na bok; odłączać, odchylać.
Odgartywać — p. Odgarniać.
Odgiąć — p. Odginać.
Odginać, forma dok. Odgiąć; odchylać, odkrzywiać, wyprostowywać co krzywego; przeginać na przeciwną stronę, zakrzywiać w inną stronę; odrzucać co na stronę, odwijać (o. poły ubrania); o. przeginać ś. w przeciwną stronę, odchylać ś., odwijać ś., odkrywać ś., odsłaniać ś., obnażać ś.
Odgładzać, forma dok. Odgładzić; robić co nanowo gładkim.
Odgłos, głos odbity, powtórzony, echo, oddźwięk; odezwanie ś. głosem, okrzyk; głos, dolatujący skądś, zwłaszcza zdaleka; wieść, sława, rozgłos.
Odgniatać, forma dok. Odgnieść; przygniatać, przyciskać, odciskać; o. co sobie = uszkodzić co sobie przez ucisk; o. ś., odciskać się.
Odgnieść — p. nied. Odgniatać.
Odgniotek, odcisk, miejsce na skórze odgniecione.
Odgonić — p. Odegnać.
Odgoryczać, pozbawiać goryczy.
Odgotować, forma nied. Odgotowywać; ukończyć gotowanie; uwarzyć coś w płynie, który się potym odlewa, odcedza.
Odgradzać, forma dok. Odgrodzić; oddzielać, za pomocą odgrodzenia, odłączać; odgraniczać, rozdzielać, rozłączać; o. ś., oddzielać ś., odłączać ś., odgraniczać się.
Odgramiać, forma dok. Odgromić; gwałtownie odbijać, odpierać, odpychać; odbierać, wydzierać co nieprzyjacielowi (o. łupy, jassyr).
Odgraniczać, forma dok. Odgraniczyć; granicę stanowić, wytykać, przeprowadzać; rozdzielać, rozłączać; odróżniać, wyodrębniać (o. pojęcia).
Odgrażać, forma dok. Odgrozić; grożącemu nawzajem grozić; o. ś., grozić, czynić pogróżki, straszyć pogróżkami, wygrażać.
Odgrodzenie, coś odgradzającego, odgraniczającego, przegroda, oddzielenie, rozgraniczenie.
Odgrywać, Odegrywać, forma dok. Odegrać, Odgrać; odpowiadać graniem na granie; odzyskiwać przegraną przez grę; wykonywać jaki utwór muzyczny; grać na jakim instrumencie tyle, ile było przeznaczone; przedstawiać, odtwarzać rolę, sztukę na scenie; udawać, podszywać ś. pod jaką osobę; o. ś., wetować przegraną, wygrywać napowrót.
Odgryzać, forma dok. Odgryźć; odkąsywać co zębami; przegryzać uwiąż i uwalniać ś.; odcinać ś., opędzać ś. zębami; przen., nie dać żartować z siebie, napaść słowną słowami odpierać; poprawiać ś. na zdrowiu a. majątku, wzmagać ś., dźwigać się.
Odgryzek, część odgryziona, ugryzek.
Odgryźć — p. nied. Odgryzać.
Odgrzebywać, forma dok. Odgrzebać; grzebiąc, kopiąc odgarniać, odrzucać; odkopywać, wykopywać, grabiąc, wydostawać co; dokopywać ś. czego, grabiąc natrafiać na co; rozgrzebywać, rozkopywać; przen., odnajdywać coś zagubionego, już zapomnianego, już nieznanego, wydostawać, wyciągać na jaw, wyszperać.
Odgrzewać, forma dok. Odgrzać, Odegrzać; co było ciepłe i ostygło, nanowo ogrzewać, przygrzewać, zagrzewać; o. ś., ogrzewać ś. powoli, ocieplać ś. stopniowo; o. jakie opowiadanie = wznawiać, powtarzać rzecz dawną, jako niby nową, przypominać: o. ś., ocieplać ś., rozgrzewać ś.
Odgrzewany, ogrzany nanowo; o. dowcip = dawny, stary, powtarzany wielokrotnie, oklepany.
Odgrzmiewać, forma dok. Odgrzmieć; odpowiadać gromem na grom, grzmotem na grzmot.
Odhaczać, dok. Odhaczyć; odczepiać, odpinać od haka, zdjąć z haka.
Odhartowywać, forma dok. Odhartować; pozbawiać hartu, miękczyć, wydelikacić.
Odhodowywać, dok. Odhodować; odchowywać, odkarmiać; o. ś., odchować ś., odkarmić się.
Odhukiwać, forma dok. Odhuknąć; odpowiadać hukiem na huk; odkrzykiwać.
Odhuknąć — p. nied. Odhukiwać.
Odjadać, forma dok. Odjeść; jeść to, co ś. zaniedbało zjeść; nasycać ś., najadłszy ś. do syta, przestawać jeść; jedzeniem kwitować z czyjej należności a. z pożyczonych komu pieniędzy; odgryzać co o. czego i jeść; gryząc niszczyć, wyjadać; odżywiać ś., zjadać czyjąś cząstkę; odprawiać, odbywać co przez jedzenie; o. ś., odgryzać ś., odkąsywać ś.; przen., odcinać ś., na napaści słowne napaściami odpowiadać; poprawiać ś. na zdrowiu, przychodzić do siebie, odżywiać się.
Odjazd, opuszczenie jakiego miejsca końmi i wozem, odjechanie, wyjazd; ruszenie pociągu kolejowego.
Odjąć — p. nied. Odejmować.
Odjechać, forma nied. Odjeżdżać; opuścić jakie miejsce końmi i wozem, wyjechać, pojechać, odpłynąć; o. kogo = zostawić kogo, osamotnić.
Odjemek, ułamek, kawałek, okruch.
Odjemna, liczba większa, od której odejmujemy drugą mniejszą liczbę, zwaną odjemnikiem.
Odjemnik, liczba, którą odejmuje ś. od drugiej liczby, zwanej odjemną.
Odjeść, forma nied. Odjadać; odgryźć; jedzeniem umorzyć, odwetować należność, dług czyj; o. ś., nasycić ś., zadowolić ś.; nie móc ś. o. czego = nie móc ś. nasycić, nie móc oderwać ś. od jedzenia z powodu że smaczne; przen., poprawić ś. na zdrowiu, przyjść do siebie.
Odjeżdżać — p. dok. Odjechać.
Odjeździć, odrobić co jeżdżeniem w jakim interesie, odbyć jazdę naznaczoną.
Odjęknąć, odpowiedzieć jękiem.
Odkadzać, forma dok. Odkadzić; nawzajem komu kadzić; przen., pochlebiać nawzajem; odczyniać urok za pomocą kadzenia.
Odkapturzać, forma dok. Odkapturzyć; zdjąć komu kaptur; o. mnicha = zrobić go księdzem świeckim; o. ś., zdjąć sobie kaptur z głowy = odrzucić śluby zakonne, z mnicha stawać ś. księdzem świeckim; przen., pokazać ś. takim, jakim ś. jest, zdjąć maskę, przestawać udawać.
Odkaraskać się, odczepić ś. od kogo, pozbyć ś. kogo w sposób dobrotliwy, uwolnić ś. od kogo; ujść cało, wywinąć się.
Odkarmiać, forma dok. Odkarmić; karmić przez pewien czas oznaczony, kończyć karmienie, odchowywać; karmić kogo, aby nabrał sił, ciała, odżywiać; o. ś., nabierać sił, tuszy, poprawiać ś., wypasać się.
Odkasać, forma nied. Odkasywać; opuścić, odchylić, wyprostować to, co było zakasane, odwinąć; o. ś., rozpuścić, odwinąć na sobie ubranie zakasane.
Odkasływać — p. dok. Odkaszlnąć.
Odkaszlnąć, kaszlnąwszy, odrzucić flegmę a. ciało obce, znajdujące ś. w krtani, odcharknąć; odchrząknąć, chrząknąć, zakaszlać.
Odkażać, forma dok. Odkazić; odwietrzać, wyjaławiać, usuwać zarazki, pozbawiać własności zarażających, dezynfekować.
Odkąd, przysł., skąd? z jakiego miejsca?; od kiedy? od jakiego czasu?; od czasu jak...
Odkąsywać, forma dok. Odkąsać; kąsaniem odrywać, odgryzać; o. ś., zębami, bronić ś., odgryzać ś.; bronić ś. słownie, bronić ś. złośliwą mową, zjadliwie odpowiadać na złośliwość.
Odkiełznać, Odkjełząć, Odchełznać, uwolnić od kiełzna, od hamulca, od munsztuka.
Odkisnąć, odbyć kiszenie, wyburzyć ś., wyfermentować.
Odkiwnąć, odpowiedzieć kiwaniem na kiwanie; wstrząsnąć głową na znak przyzwolenia a. zaprzeczenia.
Odklarować, forma nied. Odklarowywać; sklarować jak należy, skończyć klarowanie, oczyścić; o. ś., sklarować ś. jak należy, ustać ś., oczyścić ś., wyjaśnić ś.
Odklasnąć, forma nied. Odklaskiwać; odpowiedzieć klaśnięciem na klaśnięcie.
Odklejać, forma dok. Odkleić; co sklejonego a. przyklejonego odrywać; oddzierać, odlepiać, odmiękczać dla odklejenia: pozbawiać kleju; o. ś., odlepiać ś., odstawać, puszczać z kleju.
Odklepać, forma nied. Odklepywać; klepaniem co wyprostować, odkuć; przen., o. lekcję, pacierz = powiedzieć co prędko, bez rozwagi, byle jak, odtrzepać, klepaniem odpowiedzieć na klepanie.
Odklęczeć, przeklęczeć przez czas oznaczony.
Odklinać, forma dok. Odkląć; wzajemnie kląć, klątwą odpowiadać na klątwę; klątwę znosić, zdejmować z kogo klątwę kościelną, uwalniać od klątwy; odczarowywać z zaklęcia, odżegnywać uroki.
Odkład, w ogrodn., gałąź drzewka, nachylona ku ziemi, aby ś. w niej zakorzeniła, ablegier.
Odkładać, forma dok. Odłożyć; kłaść co na stronę, na bok, oddzielać, odsuwać, oszczędzać, zbierać na przyszły czas, na czarną godzinę (o. pieniądze); zostawiać na inny czas, odraczać, zwłóczyć, zostawiać na później; kłaść co na drugą stronę, odchylać; rozmnażać rośliny za pomocą odkładów, ablegrować; o. ś., być odłożonym.
Odkładany, którego odłożono na później a. na bok, przeznaczony do odkładania, wykładany (kołnierzyk, mankiet o.).
Odkłaniać, forma dok. Odkłonić; odginać, odchylać; przen., odwracać, odwodzić; o. ś., odwracać ś., uchylać ś.; oddawać komu ukłon nawzajem.
Odkłon, ukłon wzajemny.
Odkochać, rozkochawszy kogo, przywieść go do zapomnienia o dawnej miłości; o. ś., przestać być zakochanym, zobojętnieć.
Odkołysać, tylko co wyjść z kołyski, wychować od kołyski.
Odkomenderować, łć., wyprawić kogo w celach służbowych (zwłaszcza w wojsku), kazać mu pójść z jakim poleceniem a. do pełnienia jakiej powinności.
Odkopać — p. nied. Odkopywać.
Odkopalisko, rzecz odkopana, wykopalisko.
Odkopywać, forma dok. Odkopać; kopać ziemię dla wydobycia z niej czego; kopiąc odrzucać ziemię na stronę; kopiąc otwierać, rozkopywać; kopiąc odnajdywać, wykopywać, wygrzebywać.
Odkorkować, wyjąć korek z butelki, otworzyć butelkę.
Odkosić, kosą co ściąć; ukończyć koszenie pewnej części; odpłacić dług kosząc.
Odkosz, odrzucenie przez kobietę propozycji małżeńskiej, rekuza (wziąć, dostać, dać o-a).
Odkradać, forma dok. Odkraść; kraść nawzajem; zręcznie co zabrać, żeby nie widział ten, któremu ś. co zabiera; o. sobie = ujmować sobie; o. ś., zachodzić chyłkiem, wymykać ś. ukradkiem.
Odkrajać, Odkroić, forma nied. Odkrawać; nożem a. innym ostrym narzędziem oddzielić co od czego, oderznąć, krajaniem odłączyć, uciąć; o. ś., oddzielić ś. od czego rozpadliną, szparą.
Odkrawek — p. Okrawek.
Odkreślać, forma dok. Odkreślić; kreską odgraniczać, odznaczać, zakreślać, nakreślać.
Odkręcać, forma dok. Odkręcić; skręconego coś odwijać, rozkręcać, kręcić w przeciwną stronę; odśrubowywać, wykręcać; kręcąc odłamywać co, odrywać, ułamywać; kręcąc otwierać, odtykać; wykręcać, przekręcać, na inną stronę przewracać, wywracać; o. ś., odwijać ś., skręty swe rozwalniać, odśrubowywać ś., wykręcać ś., cofać ś.
Odkrętka, narzędzie do zakręcania i odkręcania śrub, śrubsztak, śrubokręt.
Odkroić — p. Odkrajać.
Odkrokietować, ang., odbić kulę przeciwnika w grze w krokieta.
Odkrycie, odsłonięcie, zdjęcie zasłony z tego, co było przykryte; wynalezienie rzeczy istniejącej, ale nieznanej (o. Ameryki, o. systemu planetarnego Kopernika, o. radu i t. p.); wykrycie, wyśledzenie (o. przyczyn choroby); wyjawienie, wyjaśnienie, zeznanie, świadectwo.
Odkrycie, przysł., jawnie, otwarcie.
Odkryć — p. nied. Odkrywać.
Odkrytka, karta pocztowa, pocztówka, korespondentka.
Odkryty, z którego zdjęto zasłonę, niezakryty, nagi; wynaleziony; spostrzeżony; pod o-ym niebem = pod gołym niebem, nie pod dachem; grać w o-e karty = niepodstępnie, jawnie przeprowadzać swe plany; z o-ą głową = bez czapki, bez kapelusza; z o-ą piersią = z obnażoną.
Odkrywać, forma dok. Odkryć; odsłaniać to, co było zakryte a. nakryte, zdejmować przykrycie; obnażać, ukazywać na jaw (o. głowę, o. karty = rozkładać na widok, pokazywać); odchylać, odgarniać; o. przyłbicę, o. kurtynę = podnosić; zostawiać bez obrony, bez ochrony, odsłaniać (o. granicę); odnajdywać rzecz istniejącą, ale nieznaną (o. biegun północny, o. prawo ciążenia powszechnego); natrafiać na co, spostrzegać; wyśledzać, domyślać ś., dochodzić, wykrywać, odgadywać, poznawać (o. spisek, złodzieja); postępować otwarcie, działać jawnie; o. co komu, wydawać, wyjawiać, objawiać, donosić, dawać poznać; o. komu swe serce = otwierać, zwierzać ś.; o. ś., odsłaniać ś., zrzucać z siebie nakrycie (dziecko odkrywa ś. przez sen); przen., o. ś. komu a. przed kim, wynurzać ś., zwierzać ś., ujawniać ś., dawać ś. poznać; być wykrytym, wyjawionym; stawać otworem.
Odkrywca, ten, który co odkrył, wynalazł.
Odkrywka, w górn., warstwa ziemi a. skała, odkopana przed rozpoczęciem właściwych robót górniczych; miejsce na powierzchni ziemi, gdzie rozkopuje ś. warstwy zwierzchnie dla odsłonięcia niegłęboko leżącej żyły kruszcu a. minerału.
Odkrząknąć — p. Odchrząknąć.
Odkrzyknąć, krzykiem, wołaniem odpowiedzieć na czyjś krzyk; odbić głos, odpowiedzieć echem.
Odkrzywiać, forma dok. Odkrzywić; coś krzywego odginać napowrót, odprostowywać.
Odkuć — p. dok. Odkuwać.
Odkup, odkupienie czego o. kogo, wykupienie napowrót rzeczy sprzedanej.
Odkupiciel, ten, który co odkupuje; zbawca, wyswobodziciel, wybawca, zbawiciel (O. rodu ludzkiego = Chrystus Pan).
Odkupicielka, forma ż. od Odkupiciel.
Odkupić, forma nied. Odkupywać; kupić co od kogo, który sam tę rzecz nabył, odzyskać coś za pieniądze; napowrót kupić rzecz, przez nas samych sprzedaną; kupiwszy oddać, zwrócić; odebrać za pieniądze, oswobodzić, uwolnić kupnem, wykupić; zbawić, wybawić, wyzwolić; o. ś., wykupić siebie samego, uwolnić ś., wyzwolić ś. za pieniądze.
Odkurzać, forma dok. Odkurzyć; z kurzu oczyszczać, od kurzu uwalniać; odymiać, okadzać, owędzać (o. jałowcem wędlinę); dymem, kadzidłem nieprzyjemnego zapachu odpędzać, odstraszać; o. kogo od panny = odegnać; odsądzić; o. futro = przyciemniać dymem; o. ś., oczyszczać ś. z kurzu, otrzepywać ś. z pyłu; przez kurzenie dymem oczyszczać ś., odymiać ś., okadzać ś.
Odkuwać, forma dok. Odkuć; kończyć kuć, kuciem co wyrabiać, wykuwać co, odbijać okucie, rozkuwać, rozłamywać; o. ś., tracić okucie, rozkuwać ś.
Odkwaszać, forma dok. Odkwasić; pozbawić kwasu, odciągnąć kwas; przen., odczyścić, obmyć; o. ś., stracić kwas, pozbyć ś. smaku kwaśnego.
Odkwit, powtórny rozkwit; odrodzenie ś.; przekwitanie; przen., chylenie ś. do upadku.
Odkwitać, forma dok. Odkwitnąć; znowu zakwitać, po raz drugi kwiatami ś. okrywać; przen., odradzać ś., kończyć kwitnienie, przekwitać; chylić ś. ku upadkowi, przemijać.
Odkwitły, okwitły, przekwitły.
Odlać — p. dok. Odlewać.
Odlatać, Odlatywać, forma dok. Odlecieć; lecieć gdzieindziej, lecąc oddalać ś., ulatywać, odfruwać; znikać, opuszczać kogo; odpadać, odskakiwać, odpryskiwać.
Odlec, odleżeć; odgnieść; odpaść.
Odlecieć — p. Odlatywać.
Odległość, przestrzeń pomiędzy dwoma przedmiotami, odstęp, dalekość, oddalenie; o. czasów = dawność.
Odległy, znajdujący ś. w pewnej odległości; pewną przestrzenią oddzielony; daleki, będący w znacznej odległości; dawny, starodawny, znacznym przeciągiem czasu oddzielony.
Odlepiać, forma dok. Odlepić; przyklejone odklejać, odejmować; o. ś., odklejać ś., odczepiać ś., odstępować.
Odlew, to, co zrobione przez odlanie, postać a. kształt jaki, odlany z roztopionego kruszcu, gipsu, wosku i t. p. odlany; na o. = machnąwszy ręką od siebie, od lewej ręki, uderzyć kogo na o. = gwałtownie, natychmiast, przewróconą ręką.
Odlewacz, rzemieślnik, odlewający różne przedmioty: giser, ludwisarz, konwi sar z.
Odlewać, forma dok. Odlać; część płynu zlewać a. wylewać; ulewać, odtaczać, utaczać (z beczki do butelki); zlewaniem oddzielać, odłączać, odcedzać; stopiony kruszec lać w formę jaką dla wyrobienia jakiej postaci, laniem formować; robić odlew z czego; odliczać (razy, uderzenia); o. ś., ściekać, odpływać, spływać.
Odlewany, ulany ze stopionego kruszcu, gipsu, wosku i t. p.; masywny, niedęty, wskroś pełny; z mocą uderzony, tęgi (plagi o-e).
Odlewek, Odlewka, to co ś. ulewa, odlewa; część rzadkiej potrawy, odstawiona na zapas.
Odlewisko, miejsce zalane wodą, która ś. odsunęła dalej; zatopy, bagna zalanego lądu.
Odlewnia, fabryka, gdzie odlewają różne przedmioty z roztopionego kruszcu, gisernia, odlewnia dzwonów = ludwisarnia.
Odlewnictwo, sztuka robienia odlewów, giserstwo.
Odlewnik — p. Odlewacz.
Odleźć — p. nied. Odłazić.
Odleżały, ten, który ś. odleżał; owoc o. = dojrzały przez leżenie; cygaro o-e — suche, dobre; rola o-a = która długo ugorowała.
Odleżeć, poleżeć przez czas oznaczony, wyleżeć do pewnego terminu; leżąc, odpokutować, przypłacić co chorobą; długiem leżeniem nadwerężyć co sobie, odgnieść; leżąc, odwetować sobie; o. ś., leżąc przez pewien czas, wydobrzeć, wypocząć; dojrzeć przez leżenie; dostać owrzodzeń na skórze wskutek długiego leżenia.
Odleżyna, rana powstała na ciele wskutek długiego leżenia.
Odliczać, forma dok. Odliczyć; brać co z czego, licząc ujmować, odciągać, odtrącać, potrącać; wyliczać; odrachowywać; zdawać pod liczbą.
Odlizać, lizaniem co usunąć, oddzielić.
Odlot, gromadne odlecenie ptaków w inne strony.
Odludek, człowiek unikający towarzystwa, lubiący samotność, mizantrop.
Odludny, oddalony od towarzystwa ludzkiego, samotny, głuchy, dziki, bezludny.
Odlutować, odjąć lut, rozlutować; o. ś., rozejść ś. w miejscu zlutowania, rozlutować się.
Odłam, kawał odłamany, bryła, część czego; szczątek, pozostałość, resztka; część, dział, gałąź; część społeczeństwa, stronnictwo, klika, partja.
Odłamek, zdr. od Odłam.
Odłamywać, forma dok. Odłamać; łamiąc oddzielać, odrywać łamaniem; oddzielać, rozdzielać, przełamywać; o. ś., ułamywać ś., odłupywać ś., odpadać wskutek ułamania się.
Odłazić, forma dok. Odleźć; leząc, pełzając, oddalać ś.; okldejać ś., odstawać, oddzielać się.
Odłączać, forma dok. Odłączyć; rozdzielać to, co złączone; odejmować jedno od drugiego, odgraniczać, odsuwać; o. niemowlę = przestać karmić piersią; o. ś., nie chcieć do czego należeć, odsuwać ś., oddzielać ś., rozłączać ś.
Odłogować, leżeć odłogiem, nie być uprawianym; przen., zostawać w zaniedbaniu, być bezczynnym.
Odłożyć — p. nied. Odkładać.
Odłóg, kawał pola, gruntu, zostawiony bez uprawy dla wypoczynku; przen., zaniedbanie, bezczynność; rzecz zaniedbana, poniechana, pogardzona; o-iem leżeć, zostawać = być w zaniedbaniu, w zapomnieniu, w zastoju; o-iem puścić, położyć, rzucić = puścić w niepamięć, zaniedbać, zaniechać.
Odłupywać, forma dok. Odłupać; łupaniem oddzielać, odrywać, oddzierać, oddłubywać, odszczepiać; obierać z łupiny.
Odłuskiwać, forma dok. Odłuskać, Odłuszczyć; obierać z łuski, wyłuszczać; oskrobywać rybę z łuski; o. ś., tracić łuskę, obłazić (o łusce); odrywać ś., łuszczyć ś.
Odłużać — p. Obdłużać.
Odma, w med., odęcie jamy ciała ludzkiego a. zwierzęcego przez nadmierne wypełnienie jej powietrzem.
Odmach, machnięcie wsteczne, na odlew; zamach uderzającego, rozmach; od jednego o-u = raz tylko zamachnąwszy ś., od jednego razu; bez o-u = bez namysłu, prosto z mostu, bez ceremonji, bez skrupułu.
Odmachać, Odmachnąć, szybko co dokonać, spełnić, dzielnie ś. sprawić (o. kawał drogi, kawał roboty); machnąć nawzajem; machaniem odeprzeć, odbić; odciąć, odrąbać za jednym zamachem.
Odmaczać, forma dok. Odmoczyć; przez moczenie rozmiękczać, rozmaczać; moczyć, zwilżyć dla odmiękczenia; moczyć, aby coś ś. odlepiło, odstało.
Odmalować, forma nied. Odmalowywać; uskutecznić malowanie czego, pomalować, wymalować; przedstawić kogo a. co na obrazie, na malowidle; przedstawić malowniczo, obrazowo, opowiedzieć żywo, barwnie.
Odmarsz, fr., odejście, wyruszenie (wojska).
Odmarszczać, rozprostowywać, wygładzać zmarszczki; o. czoło = rozchmurzać, wypogadzać.
Odmarzać, forma dok. Odmarznąć; odtajać, rozmarzać; z przemrożenia psuć ś., odpadać.
Odmaszerować, odejść, odejść marszem.
Odmawiać, forma dok. Odmówić; wypowiadać, wygłaszać, kończyć mówienie czego; o. pacierz, litanję = mówić; namawiać kogo do opuszczenia służby, namową odciągać kogo od kogo a. od czego; nie zgadzać ś. na czyjąś prośbę, żądanie, nie przystawać, nie ustępować, nie dozwalać, wzbraniać, nie dopuszczać; o. komu czego = nie przyznawać, zaprzeczać, nie uznawać w kim czego; o. ś. od czego = wymawiać ś., uchylać się, nie przystawać.
Odmazywać, forma dok. Odmazać; mazaniem coś rysować, kreślić; zmazywaniem odejmować, odciągać; o. od rachunku.
Odmęt, woda wzburzona; głębia, wir, przepaść wodna; przen., zamieszanie, chaos, nieporządek, nieład, rozgardjasz.
Odmiał, mielizna odbrzeżna; płytkie miejsce w jeziorze, w rzece, w morzu u brzegów; ława piaszczysta w morzu, niekiedy dość obszerna, którą wiatr dla lekkości piasku czasem unosi na ląd, tworząc wydmy; pochyły brzeg grobli.
Odmianka, tekst odmienny, pewna zmiana w odpisie a. wydaniu tekstu zasadniczego, warjant.
Odmiatać, forma dok. Odmieść; zmiataniem, wymiataniem usuwać, odgarniać, zmiatać na bok przen., odrzucać, odtrącać, odpychać.
Odmieniać, forma dok. Odmienić; zamiast jednej rzeczy brać inną; jedno drugim zastępować; przemieniać, zamieniać, zmieniać; inaczej przerabiać, przekształcać, przeinaczać, poprawiać; w gram., wyrażać różne względy wyrazów przez stosowną zmianę zakończeń; o. stan = wstąpić w związek małżeński; o. ś., zmieniać ś., ulegać zmianie, przemieniać ś., przybierać inną postać; przeobrażać ś., przeistaczać ś., obracać ś. w co, przeobrażać ś. w co; w gram., ulegać odmianom gramatycznym, być zdolnym do odmian gramatycznych.
Odmienny, nie ten sam, inny, różny; sobie właściwy; mający odmiany (część mowy o-a); nietrwały, niestały, zmienny, niestateczny; stan o. = u kobiety ciężarność, brzemienność.
Odmierzać, forma dok. Odmierzyć; odbywać mierzenie, wymierzać, odznaczać miarę; przen., nawzajem wymierzać, oddawać nawzajem, odwetowywać, wywzajemniać ś.; jaką miarką mierzysz, taką ci o-ą = jakim jesteś dla innych, takim i inni będą dla ciebie.
Odmieszkać, wymieszkać gdzie przez pewien czas oznaczony; odebrać swoją należność mieszkaniem, wziąć mieszkanie zamiast należności.
Odmieść — p. nied. Odmiatać.
Odmiękać, forma dok. Odmięknąć; stawać ś. miękkim, szczególnie przez namoczenie; przez leżenie namiękać należycie, rozmiękać.
Odmiękczać, forma dok. Odmiękczyć; czynić co miękkim, zmiękczać, moczyć w płynie dla uczynienia miękkim.
Odmigęba, człowiek, mający wielkie wargi; człowiek nadęty, nieprzystępny, pyszałek.
Odmleć, mlewo odbyć, ukończyć; zemleć nawzajem; mieleniem dług pokwitować; o. pewną ilość = namleć.
Odmładzać się, Odmładniać, forma dok. Odmłodzić, Odmłodnić; czynić nanowo młodym a. młodszym, młodość wracać; przen., odnawiać, odświeżać; o. ś., odnawiać ś., odświeżać ś.; stawać ś. nanowo młodym a. młodszym; wyglądać młodziej.
Odmłodniały, który wygląda młodziej niż przedtym, odświeżony.
Odmłodnieć, odmłodzić ś., wymłodnieć, nabrać wyglądu młodszego.
Odmłodzić — p. nied. Odmładzać.
Odmłócić, odbyć do końca młóckę; młóceniem odrobić, spłacić dług młócką; o. pewną ilość = namłócić.
Odmoczyć — p. nied. Odmaczać.
Odmodelować, modelując odtworzyć kogo a. co.
Odmoknąć, odmięknąć, namięknąć w płynie.
Odmorski, daleki od morza; od morza pochodzący, od strony morza idący (wiatr o.).
Odmotać, forma nied. Odmotywać; zmotane odwikłać, odplątać, rozgmatwać, rozwikłać; przen., rozjaśniać, wykrywać, wyświetlać; wywikłać, wyswobodzić kogo, w trudnym położeniu dopomóc komu; o. ś., rozplątać ś., rozwinąć ś. z motka, rozgmatwać ś., rozwikłać ś.; o. ś. z czego, wyjść z ciężkiego położenia, wybrnąć z kłopotów.
Odmowa, odmówienie czego, niepozwalanie na co, odrzucenie propozycji, prośby, rozkazu, odpowiedź odmowna.
Odmowny, zawierający w sobie odmowę, nie zezwalający, nieprzychylny.
Odmówić — p. nied. Odmawiać.
Odmrażać, forma dok. Odmrozić; uszkadzać, nadwyrężać mrozem, odziębiać, przemrażać (o. sobie ucho, nos, palce); uwalniać od mrozu, oczyszczać z zamrozu.
Odmrugnąć, odpowiedzieć mrugnięciem na mrugnięcie, porozumieć ś. mrugnięciem.
Odmruk, odmruknięcie, odpowiedź mruknięciem.
Odmruknąć, Odmruczeć, mruknięciem odpowiedzieć na mruknięcie; odpowiedzieć mrukliwie, mrukliwym głosem; odwarknąć, oburknąć ś., odpowiedzieć gniewliwie.
Odmulać, Odmulić, oczyścić z mułu.
Odmurować, mur rozebrać dla zrobienia otworu; wymurować na nowo coś rozwalonego; skończyć co murować, wymurować; wydostać co z miejsca zamurowanego.
Odmyć — p. nied. Odmywać.
Odmycić się, odwetować, odemścić się.
Odmykać, forma dok. Odemknąć; otwierać coś zamkniętego, usuwać zaporę zamykającą, uchylać, rozwierać; dozwolić wejścia, wjechania otworzeniem; o. ś., otwierać ś., odchylać ś., rozwierać ś.
Odmykany, dający ś. odmykać.
Odmywać, forma dok. Odmyć; myjąc oczyszczać, zmywać, wywabiać plamy; usuwać brud, farbę przez mycie; o. ś., dać ś. wymyć.
Odnajdywać — p. dok. Odnaleźć.
Odnajmować, Odnająć, wynajmować część pewnej całości; odstępować co komu w drodze najmu.
Odnaleźć, forma nied. Odnajdywać; odszukać kogo, odzyskać rzecz zgubioną; o. ś., znaleźć ś. nanowo po zaginieniu.
Odnarodawiać, forma dok. Odnarodowić; pozbawiać charakteru narodowego.
Odnawiać, forma dok. Odnowić; nowym co czynić, przywodzić do nowego stanu, wyglądać nowo, świeżo; odświeżać, poprawiać, reparować, wyporządzać, odradzać, odżywiać; ponawiać, wskrzeszać, odgrzebywać z zapomnienia; o. ś., nanowo wracać, wznawiać ś., ponawiać ś., odradzać ś., wzbudzać ś. nanowo, odżywać.
Odnia, bezdeń, otchłań, przepaść.
Odniechcenia, przysł., niechcący, mimo woli, machinalnie, bezmyślnie, bez przekonania.
Odnieść, forma dok. od Odnosić.
Odniewać, rozwidniać ś. o świcie.
Odnosić, forma dok. Odnieść; nieść napowrót, nieść, aby oddać, skąd wzięto, zwracać; nieść na pewne miejsce, zanosić, przenosić; przenosić co z miejsca na miejsce, unosić, niosąc oddalać; stosować, miarkować co do czego; zaliczać, kwalifikować (o. wypadek jaki do pewnej epoki); otrzymywać, osiągać, zyskiwać (o. zwycięstwo, o. korzyść); ulegać skutkom jakim, ściągać co na siebie, doświadczać czego (o. karę); o. ś., stosować ś., ściągać ś., tyczyć ś.; zmierzać, dążyć do czego, mieć kogo, co, na względzie; przen., odwoływać się do kogo albo czego, wnosić co przed kogo albo przed co.
Odnośnie do..., w stosunku do..., względnie, w porównaniu z czym.
Odnośny, stosujący ś., stosowny, właściwy, odpowiedni; w gram., zaimek o. = względny, łączący.
Odnowa, odnowienie, odświeżenie, wyreparowanie; wszystko to, czym ś. stara rzecz odnawia (np. pozłota nowa, powleczenie itp); przód, kołnierz i wyłogi w futrze.
Odnowczy, odnawiający, wznawiający, ożywczy, odżywczy.
Odnowiciel, ten, który odnawia, restaurator czego, wskrzesiciel (Kazimierz O.).
Odnowicielka, forma ż. od Odnowiciel.
Odnowić — p. nied. Odnawiać.
Odnóża, kończyny dolne, odnogi, odrośla.
Odojcowski, pochodzący od imienia ojca.
Odol, łć., Odontol, gr., płyn miętą pachnący, służący do płókania ust i zębów.
Odo-magnetyzm — p. Od.
Odometr — p. Hodometr.
Odontolit, gr., kamień winny na zębach; zęby skamieniałe, znajdywane w pokładach ziemi.
Odontologja, gr., nauka o zębach.
Odontoterapja, gr., nauka leczenia chorób zębów.
Odontyna, łć., lekarstwo na ból zębów; mieszanina pasty do czyszczenia zębów.
Odorament, łć., pachnidło.
Odorywać, forma dok. Odorać; kończyć całkowicie oranie; poorać część pewną; po raz drugi orać; orząc, odrywać, oddzielać oraniem; oraniem dług kwitować.
Odosobniacz — p. Izolator.
Odosobniać, forma dok. Odosobnić; oddzielać, odłączać od wszystkich innych; osamotniać, na samotność zostawiać, umieszczać osobno; w fiz., izolować; o. ś., oddzielać ś., odsuwać ś. od wszystkich innych, osamotniać ś.
Odosobniony, oddzielony, odłączony od innych, osobno, ustronnie żyjący; zdaleka od innych położony, samotny (miejsce o-e, pokój o.); oderwany, urywkowy.
Odór, łć., zapach, woń, przykry zapach, smród.
Odpadać, forma dok. Odpaść; odrywać ś., spadać, oblatywać, oddzielać ś., odlatywać, odstawać; o. od kogo, od czego = odstępować kogo, zdradzać kogo, sprzeniewierzać ś. komu, porzucać nagle kogo, co; o. od kogo, od czego = odłączać ś., opuszczać, odstępować, odchodzić; być odrzuconym, odsuniętym, przepadać, przegrywać sprawę, tracić prawo do czego.
Odpadek, to, co odpada, odłamek, kawałek a. część czego, odcinek, resztka zbywająca, nieprzydatna; część gruntu odpadła o. większych; o-ki, resztki, schodzące przy przeróbce czego.
Odpadły, ten, który odpadł, odstał; anioł o. = anioł upadły, szatan; dobra o-e = majątki, które przeszły na własność kraju albo na własność kraju innego; kraje o-e od korony = kraje, które przeszły w posiadanie innego władcy.
Odpakowywać, forma dok. Odpakować; odwinąć, rozpakować.
Odpalać, forma dok. Odpalić; upalać część czego, paleniem oddzielać, przepalać; wypalać, paląc przekształcać (o. wapno, cegłę); odprawiać kogo, dawać odprawę komu, odsyłać kogo z kwitkiem; o. ucznia, studenta = postawić mu niedostateczny stopień na egzaminie; o. konkurenta = dawać mu odkosza; odpowiadać energicznie, odcinać ś., odgryzać ś.; o. ś., spaliwszy ś., odpadać, upalać ś., odrywać ś. od palenia, przestawać palić.
Odparcie, odrzucenie, odbicie, odsunięcie; odpowiedzenie, zaprzeczenie, dowiedzenie niesłuszności.
Odparowywać, forma dok. Odparować; przez nagrzewanie czego oddzielać części płynne od stałych, zmieniając płyn w ulatniającą ś. parę; odpierać, odbijać (o. raz, cięcie); odpędzić przemocą, przepędzić, odepchnąć.
Odparzać, forma dok. Odparzyć; odgotowywać, oblewając ukropem, oddzielać, odłączać (o. skórę z węgorza); uszkadzać, psuć coś czym gorącym (o. fornier na stole, ceratę i t. p.); o. sobie ciało, skórę = odciskać, odgniatać, ścierać; o. ś., odgotowywać ś.; odciskać ś., odsedniać ś.
Odparzelina, Odparzelizna, miejsce na skórze odparzone, obtarte, odsednione, sedno.
Odpasać, forma dok. Odpaść; pasieniem tuczyć, odkarmiać; o. ś., karmić ś., tuczyć ś., nabierać tuszy.
Odpasać, forma dok. Odpasywać; zdjąć, rozwiązać pas, rozpasać; zdjąć co razem z pasem (o. szablę); o. ś., zdjąć z siebie pas, rozpasać się.
Odpasować, dopasować (materjał na ubranie), odrobić stosownie, starannie.
Odpasowany, dopasowany; firanka, spódnica o-a = z materjału, na którym deseń umyślnie wyrobiony został stosownie do wielkości i formy tych przedmiotów.
Odpaść — p. nied. Odpadać, Odpasać.
Odpędzać, forma dok. Odpędzić, odganiać, przepędzać, wyganiać; usuwać, pozbywać ś.; odpierać; odsadzać.
Odpętać, uwolnić z pęt, zdjąć pęta; rozwikłać, rozgmatwać, rozplątać.
Odpiąć — p. nied. Odpinać.
Odpić — p. nied. Odpijać.
Odpieczętować, otworzyć coś zapieczętowanego, zerwać z czego pieczęcie; o. ś., otworzyć ś. mimo zapieczętowania.
Odpierać, przeć nazad, odpychać, prąc cofać; odganiać, odpędzać, zmuszać do cofania ś., odbijać (cios, uderzenie).
Odpięty, mający na sobie ubranie niezapięte.
Odpijać, forma dok. Odpić; wypijać część płynu z pełnego naczynia, opijać; pić za dług, na rachunek pożyczki; przepijać do kogo nawzajem; odprawiać co pijąc przytem.
Odpiłowywać, Odpiłować, odcinać piłą a. pilnikiem, oddzielać piłując.
Odpinać, forma dok. Odpiąć; rozłączać to, co przypięte a. zapięte, odczepiać, odszpilać, rozpinać; o. ś., rozpinać na sobie ubranie; otwierać ś. z zapięcia, odpadać mimo przypięcia.
Odpis, odpowiedź na piśmie, odpowiedź listowna; kopja czegoś napisanego.
Odpisywać, forma dok. Odpisać; dawać odpowiedź na piśmie; przepisywać, kopjować; odnotowywać, odejmować o. rachunku, o. spisu
Odplatać, forma dok. Odpleść; splecione rozplatać, rozpruwać.
Odplatać, forma nied. Odplątywać; rozwikłać coś splątanego.
Odpłacać, forma dok. Odpłacić; oddawać wet za wet, nagradzać; wywzajemniać ś., odwdzięczać ś.
Odpłakać, z żalu po kim a. po czym płakać dużo, wypłakać ś. po kim a. po czym.
Odpłata, odwzajemnienie ś., oddanie wet za wet; nagroda, zapłata.
Odpływ, odpłynięcie, odpływanie (przypływ i o. morza); ujście, ściek.
Odpływać, forma dok. Odpłynąć, płynąc, oddalać ś., odbijać od brzegu; spływać, ściekać, ustępować (woda o-wa).
Odpływowy, przym. od Odpływ; jezioro o-e = mające odpływ dla swoich wód.
Odpocząć — p. Odpoczywać.
Odpoczynek, wytchnienie, spoczynek, przestanek, pauza; wieczny o. = stan błogosławiony po śmierci; we wschodach miejsce obszerniejsze, szersze od innych dla zatrzymania ś., podest.
Odpoczywać, forma dok. Odpocząć; po trudach, po pracy spoczywać, wypoczywać, zażywać spoczynku, wczasu, leżeć, spać dla odpoczynku; przen., leżeć bezczynnie, bezużytecznie (broń, rola odpoczywa).
Odpodobnić się, stać ś. niepodobnym.
Odpokutować, odnieść skutek jakiego przestępstwa, odbyć pokutę za co; pokutą zadośćuczynić za winę; wynagrodzić komu zrobioną krzywdę; przen., odcierpieć, przypłacić.
Odpolaczyć, zmusić Polaka do odstąpienia swojej narodowości a przyjęcia cudzej.
Odpolerować, wygładzić na nowo, wypolerować co, aby nabrało wyglądu dobrego.
Odpoliturować, dać nową politurę, nadać politurą nowy wygląd meblom.
Odpołudnie, czas zaczynający ś. od południa do wieczora, poobiedzie.
Odporność, własność ustroju opierania ś. działaniu zarazka chorobliwego, wpływom powietrza i t. p.; siła opierania, niepoddawania się.
Odporny, dający odpór, polegający na odporze, obronny (wojna o-a w przeciwstawieniu do zaczepnej); nie poddający ś. chorobie, opierający ś. zarazkom chorobotwórczym (organizm o.).
Odportretować, zdjąć z kogo podobiznę, odmalować go; przedstawić w portrecie, przedstawić jakim jest co do charakteru i czynów.
Odpościć, odbyć dostatecznie naznaczony post a. pokutę.
Odpowiadać, forma dok. Odpowiedzieć; na dane pytanie odrzekać, dawać odpowiedź, udzielać odpowiedzi; odpierać, odpisywać na pismo, dawać odpowiedź listowną; zdawać sprawę przed kim, tłumaczyć ś. z czego; odwzajemniać ś., odpłacać ś., odwdzięczać ś.; sarkać, fukać z nieukontentowaniem, odcinać ś. słownie, odgryzać ś.; powtarzać, odbijać dźwięk, odzywać ś. echem; być odpowiedzialnym przed kim za co, ulegać odpowiedzialności, przyjąć na siebie czyją winę, ponosić karę za co, mieć co na swojej głowie; o. czemu, zgadzać ś. z czym, być stosownym do czego, pasować do czego, licować z czym; być w odpowiedniej symetrji z czym, w pewnej proporcji z czym; zadośćczynić, zadowalać co, nie zawodzić czego (o. włożonemu obowiązkowi, nadziejom); wynagradzać, zadośćczynić, ponosić karę za co (o. za co głową).
Odpowiedni, stosowny, właściwy; dobrany, przyzwoity, godny; przeciwległy a. odpowiadający sobie podobieństwem, symetryczny, proporcjonalny; odnośny, właściwy.
Odpowiednik, zjawisko a. pojęcie, pozostające w zależności od innego zjawiska a. pojęcia.
Odpowiedniość, symetryczność, harmonijność, proporcjonalność, stosunkowość, spółzależność.
Odpowiedzialność, powinność, obowiązek zdania sprawy z czego a. za kogo; rękojmia; odpowiadanie przed władzą za wszystkie następstwa czego, za swoje albo czyje postępki; wziąć na siebie o. = wziąć na siebie obowiązek odpowiadania za co, ryzyko.
Odpowiedzialny, obowiązany do zdawania sprawy, odpowiadający za co a. za kogo; odpowiadający za wszystkie następstwa czego, biorący je na siebie; przedstawiający rękoimię.
Odpowiedzieć, forma dok. od Odpowiadać.
Odpowiedź, wyrazy tego, który na zapytanie, na czyje twierdzenie odpowiada, odrzeczenie, odpowiedzenie, objaśnienie ustne na zadane pytanie; na wszystko znajdzie o. = umie ze wszystkiego wytłumaczyć ś., wykręcić ś.; ma zawsze gotową o. = jest bystry w odpowiedziach, nie namyśla się nad odpowiedziami; wszelkie objaśnienie piśmienne na czyją odezwę, na czyje zapytanie, zbicie czego, odpis, replika; zrobienie czegoś nawzajem; w odpowiedzi na czyjś postępek (dać o. na czyj ukłon = odkłonić się).
Odpór, odparcie, odepchnięcie, odegnanie; wybronienie przystępu, wstrzymanie; sprzeciwianie ś.; opór; stanąć komu o-em = nie ustąpić, dać odpór; o. słowny = odpowiedź na dowody a. zarzuty, zbijanie słów czyich, twierdzeń czyich, replika; odprawa, protest.
Odpracować, odrobić naznaczoną robotę, pracą skwitować się z należności.
Odprasowywać, forma dok. Odprasować; kończyć prasowanie, odbyć prasowanie wszystkiego, wyprasować starannie.
Odpraszać, forma dok. Odprosić; odwoływać zaproszenie; prośbą uwalniać kogo od czego; prośbą odzyskiwać, wypraszać, wyjednywać; o. ś., prośbą uwalniać ś. od czego, wypraszać się.
Odprawa, oddalenie, odsunięcie, pozbycie ś., dymisja, zwolnienie, odesłanie; wysłanie, wyprawienie; odpowiedź ostra na czyją krytykę, na czyje twierdzenie; odmowa; dostać o-ę od panny = dostać odkosza; spełnianie jakiej czynności; wykonanie.
Odprawiać, forma dok. Odprawić; dokonywać sprawy jakiej, ułatwiać, kończyć, odbywać, spełniać, uskuteczniać, wykonywać, załatwiać; sprawować, pełnić (o. Mszę, nabożeństwo); odsyłać, wysyłać; oddalać, wypędzać, przepędzać, wyganiać, pozbywać się kogo; obchodzić, święcić; o. sądy = odbywać sądzenie, sprawować sądy; o. kogo z niczym, z kwitkiem = nie uczynić zadość jego życzeniu, prośbie; o. drogę = przebyć ją; o. pielgrzymkę = odbyć ją; o. kuczki = siedzieć zamyślonym, boczyć ś., stroić fochy; o. ś., oddalać ś. ze służby, z obowiązku; być odprawianym, odbywać ś.; o. ś., z czym = załatwić ś., zbyć czego.
Odprężać, forma dok. Odprężyć; wyprężać nanowo, naprężaniem prostować; czynić mniej naprężonym, dawać ulgę; o. ś., wyprężać ś. nanowo, wyprężaniem się prostować ś.; stawać ś. mniej naprężonym.
Odprosić — p. nied. Odpraszać.
Odprostowywać, forma dok. Odprostować; czynić napowrót prostym, wyprostowywać napowrót: o. ś., stawać ś. nanowo prostym, wyprostowywać się napowrót.
Odprowadzać, forma dok. Odprowadzić; towarzyszyć komuś oddalającemu ś. do pewnego kresu, aby potym powrócić; prowadząc odstawiać, zaprowadzać do pewnego miejsca; wprowadzać; przyprowadzać nazad, przyprowadziwszy oddawać, zwracać; prowadząc oddalać, odwodzić; przen., odwodzić kogo. odciągać, odkłamać, namawiać kogo do porzucenia czego.
Odprowadziny, obrządek ludowy odprowadzania państwa młodych na nowe mieszkanie; towarzysząca temu obrządkowi uczta.
Odpruć — p. nied. Odpruwać.
Odpruwać, forma dok. Odpruć; oddzielać co, porąc; oddzielać, co było zaszyte; o. ś., pękać, przerywać się w szwach.
Odprysk, odpryśnięcie; cząstka, która odprysła, odskoczyła.
Odpryskać, forma dok. Odprysnąć; oddzielić się, odlecieć od czego, odskoczyć (o drobnych cząstkach płynów a. ciał stałych).
Odprząść, skończyć naznaczone przędzenie, przędąc odrobić należność.
Odprzedawać, forma dok. Odprzedać; kupione sprzedać, rzecz kupnem nabytą odstąpić komu za pieniądze.
Odprzedaż, sprzedaż czegoś kupionego.
Odprzęgać, Odprzęgnąć, Odprząc, wyprzęgać z zaprzęgu, wykładać (o. konia); o. wagon = odczepiać go od pociągu.
Odprzodkować, odprząc armatę, odczepić od niej przodek.
Odprzysięgać, Odprzysiąc, zaręczać przysięgą, zaprzysiąc; o. ś., zapierać ś. pod przysięgą, wypierać ś., wymawiać ś., odstępować wbrew przysiędze; przysięgą uwalniać ś. od zarzutu.
Odpust, przebaczenie, darowanie winy: uroczystość kościelna, do której, po wyspowiadaniu ś., przywiązane jest odpuszczenie grzechów i odpuszczenie kary na określony przeciąg czasu dla wiernych, obecnych na tym nabożeństwie; zabawy wiejskie, połączone z kiermaszem, a towarzyszące odpustowi (kupić korale na o-cie, upić ś. na o-cie).
Odpustowy, odnoszący ś. do odpustu, udzielający odpustu; dający odpust, t. j. odpływ, ściek; kran o. = którym spuszczają płyny.
Odpuszczać, forma dok. Odpuścić; uwalniać, dozwalać oddalić ś.; przebaczać, wybaczać, darowywać winę, pobłażać winom, być wyrozumiałym na winy; nie brać za złe; rozpuszczać, uwalniać, nieco rozwalniać (o. pas); Boże, odpuść! = Boże, zlituj ś.!; pożal ś., Boże!
Odpuszczenie, rzecz, od Odpuścić; przen., wybaczenie, przebaczenie, uwolnienie od kary (grzechów o.); uwolnienie, pozwolenie odejścia.
Odpuścić — p. nied. Odpuszczać.
Odpychać, dok. Odepchnąć; oddalać pchnięciem; przen., odrzucać, nie przyjmować, nie zgadzać się.
Odpychający, wstrętny, odrażający, antypatyczny, odstręczający; siła o-a = wsteczna przyciąganiu, siła repulsyjna.
Odpylać, forma dok. Odpylić; omiatać z pyłu, wydobywać z pod warstwy pyłu; przen., wydobywać z zapomnienia.
Odpytlować, przesiać przez pytel; wypowiedzieć lekcję, pacierz prędko, bezmyślnie.
Odpytywać, forma dok. Odpytać; zadawać pytania, dopytywać się pytając ś. odszukiwać.
Odra, choroba zaraźliwa z gorączką i wysypką, częsta zwłaszcza u dzieci, kur; żart., odarcie, ubóstwo, nędza.
Odrabiać, forma dok. Odrobić; robić jaką pracę aby dług umorzyć, robotą odpłacać; tak robić, aby móc cofnąć to, co ś. stało; robić coś dokładnie, starannie; o. ś., odtwarzać ś., odrabiać ś., odrabiać swoje zaległości; być odrabianym.
Odrachowywać, forma dok. Odrachować; odliczać z ogółu sumy; licząc, odjąć część, potrącić, odciągnąć; przerachować, przeliczyć; odliczyć, wyliczyć na stół.
Odraczać, forma dok. Odroczyć; odkładać, odwlekać, wstrzymywać do dalszego czasu.
Odradować się, ucieszyć ś., nacieszyć się.
Odradzać, forma dok. Odrodzić; dawać nowe życie, wskrzeszać, odmładzać; przekształcać, poprawiać, uzdrawiać, reformować; o. ś., nabywać nowego życia, wracać do życia, zmartwychwstawać; przekształcać ś., reformować ś., poprawiać ś., zakwitać nanowo; wyradzać ś., być odrodkiem.
Odradzać, forma dok. Odradzić; radą odwodzić od czego.
Odrapaniec, Obdrapaniec, człowiek obdarty, obszarpaniec, obdartus, włóczęga.
Odraportować co, donieść w raporcie o czym.
Odrapywać, Obdrapywać, forma dok. Odrapać, Obdrapać; podrapać wokoło, obszarpywać, obdzierać.
Odrastać, forma dok. Odrosnąć; nanowo porastać, wyrastać; powiększać ś. w kierunku pionowym, nabierać wzrostu; ledwie od ziemi odrósł = jest jeszcze bardzo młody, jest młokosem.
Odratować, ginącego ocalić, wyratować, uratować od zguby, od śmierci; przywrócić życie pozornie umarłemu.
Odraza, niesmak, wstręt, obrzydzenie, antypatja.
Odrazić — p. nied. Odrażać.
Odrazu, za jednym razem, natychmiast, w tej chwili, niezwłocznie, razem, jednocześnie.
Odraźlin, roślina z rodziny psiankowatych.
Odrażać, forma dok. Odrazić; wstręt sprawiać, odstręczać o. kogo a. o. czego, zniechęcać do czego a. do kogo; o. ś., nabierać wstrętu, odrazy do kogo albo do czego, zniechęcać ś., odstręczać ś.
Odrażający, sprawiający obrzydzenie, odrazę, obrzydliwy, szkaradny; odpychający, przerażający.
Odrąbywać, forma dok. Odrąbać; rąbaniem oddzielać, odcinać, odszczepywać.
Odrecesować się, łć., odstąpić, usunąć ś., odłączyć ś.
Odrestaurowywać, forma dok. Odrestaurować; doprowadzić do pierwotnego stanu; odbudowywać, odnawiać budowę, odświeżać; o. ś., poprawić ś. na zdrowiu, odreparować.
Odrębnie, przysł., oddzielnie.
Odrębny, osobny, oddzielny, nie będący w związku z innemi osobami a. przedmiotami; niepodobny do innych, odmienny, różny.
Odręczny, natychmiast ś. odbywający, przeznaczony do prędkiego użycia a. zbycia; przen., nietrwały, naprędce zrobiony; o-a sprzedaż, o-a robota = zaraz, o. ręki zrobiona; pismo o-e panującego = osobiście napisane, będące aktem bezpośrednim woli monarchy.
Odrętwiać, forma dok. Odrętwić; zdrętwiałym czynić, znieczulać, ubezwładniać; przen., czynić bezwładnym, ociężałym.
Odrętwiałość, Odrętwienie, stan zdrętwienia, stan bezczucia, martwoty, przygnębienia; bezczynność, apatja, osłupienie.
Odrętwiały, zdrętwiały, bezwładny, zmartwiały, nieczuły, zesztywniały, ścierpły.
Odrętwić — p. nied. Odrętwiać.
Odrętwieć, stać ś. zdrętwiałym, zdrętwieć, zesztywnieć, ścierpnąć, zgrabieć; zapatycznieć, zobojętnieć, zleniwieć; o. z przerażenia = struchleć; o. od zimna = skostnieć; przen., stać ś. obojętnym, wpaść w apatję.
Odrobek, odpłacanie czego robotą, odrabianie czego; być na o-bku = odrabiać dług zaciągnięty.
Odrobić, forma dok. od Odrabiać; zrobić do końca, ukończyć robotę, odpłacić, załatwić dług robotą, chcieć, aby ś. co nie było stało; chcieć cofnąć to, co ś. stało.
Odrobina (zdr. Odrobinka, Odrobineczka), drobny ułamek, drobna cząsteczka, okruszyna, kruszyna, okruch, ździebełko; przen., drobnostka, bagatela; człowiek malutki, małe dziecko; przysł, nieco, trochę, cokolwiek; zaczekaj o-ę = chwilkę.
Odroczyć — p. nied. Odraczać.
Odrodek, niepodobny skłonnościami do innych, wyrodek.
Odrodny, który ś. odrodził o. innych, nie taki jak inni, wyrodniały, wyrodny.
Odrodziciel, ten, co odrodził, wznowił, ożywił; ten, co odradza.
Odrodzić — p. nied. Odradzać.
Odrosły, ten, który odrósł; dorosły.
Odrosnąć, Odróść — p. nied. Odrastać.
Odrostek, Odrośl, pęd, wyrastający z korzenia rośliny a. z pnia drzewa ściętego; potomek rodziny, latorośl.
Odróść — p. Odrosnąć.
Odrośl — p. Odrostek.
Odróżniać, forma dok. Odróżnić; zaznaczyć różnicę między jednem a drugiem; rozpoznawać, że się coś różni od czego; wyróżniać, rozróżniać; o. ś., być innym niż inni; ukazywać różnice względnie do innych podobnych przedmiotów, wyróżniać się.
Odróżnienie, wyróżnienie, odznaczenie, wykazanie różnicy; znak dla odróżnienia czego od czego, cecha, piętno.
Odruch, przejście wrażenia odebranego od nerwów czucia na nerwy ruchu, oraz wywołany tym ruch mimowolny.
Odruchowy, odnoszący ś. do odruchów, zwrotny (dążność o-wa).
Odrukować, wydrukować naokoło, rozgłosić drukiem.
Odrutować, obciągać drutem, żeby ś. nie rozleciało (garnek, misę i t. p.).
Odruzg, odłamki, szczątki, gruzy, ruiny.
Odrwiwać, dok. Wydrwić; szydzić, wykpiwać, ośmieszać kogo; oszukiwać, wywodzić w pole.
Odrwisz, oszukaniec, oszust.
Odrychtować, na nowo uporządkować.
Odryczeć, Odryknąć, odpowiedzieć rykiem na ryki; skończyć ryczeć; żart., odśpiewać bez czucia, odbeczeć.
Odryglować, odemknąć z rygla, odsunąć rygiel.
Odryna, błr., szopa na siano, stodoła.
Odrys, kopja z rysunku, odrysowanie.
Odrysować, ukończyć rysowanie, narysować, wyrysować, nakreślić; przedstawić co barwnie, obrazowo w utworze literackim a. w opowiadaniu.
Odrywać, rwąc co siłą, odłączać; szarpiąc, ciągnąc mocno, oddzielać co od czego, wyrywać, oddzielać gwałtem; odejmować, siłą kogo czego pozbawiać, zabierać, zdobywać, przywłaszczać; przen., o kogo od czego, a. od kogo = odciągać kogo od kogo a od czego; sprawiać, aby ś. kto czym nie zajmował, nie interesował; przerywać komu co, przeszkadzać komu w czym; o. kogo od roboty; o. ś., urywając ś., odłączać ś.; odpadać, odlatać, puszczać w spojeniu (guzik ś. o-a); o. ś. od kogo a. od czego = odchodzić od czego, porzucać, opuszczać; przerywać sobie w czym, przestawać co robić.
Odrzec, Odrzeknąć — p. nied. Odrzekać.
Odrzeć — p. Obedrzeć.
Odrzekać, forma dok. Odrzec, Odrzeknąć; odpowiadać, odpierać; odczyniać uroki; o. ś., zarzekać ś. czego, zrzekać ś. czego, wyrzekać ś. czego, dawać obietnicę nieczynienia czegoś.
Odrzeknąć — p. Odrzec.
Odrzucać, forma dok. Odrzucić; rzucać co napowrót, rzucać precz, popychać gdzie siłą rzutu, odpychać; odbijać o. siebie; odwalać, rzucać na stronę, cofać na bok; odłączać, wydzielać, wybierać, nie przyjmować, wybrakowywać; nie przyjmować czego, nie zgadzać ś. na co, odpychać, nie uznawać za słuszne, prawdziwe, nie uwzględniać, potępiać; wzgardzać czym, doznawać wstrętu do czego; rzucać w odpowiedzi, odpierać.
Odrzut, odrzucenie, odruch.
Odrzwia, Oddrzwia, drzwiowa futryna, oprawa drzwi, uszak.
Odrzynać, forma dok. Oderznąć; rznąc odłączać, oddzielać część czego nożem, odcinać; o. ś., odznaczać ś. wyraziście, odstawać.
Odrzynek, Obrzynek, część oderznięta, skrawek, odcinek.
Odrzyskóra, zdzierca, chciwiec, wyzyskiwacz.
Odsączyć, odłączyć, odsądzić.
Odsada, odstawianie, odsądzanie ś. (o. ogona u koni).
Odsadnica, piła okrągła podwójna w tartaku.
Odsadzać, forma dok. Odsądzić; odstawiać, oddalać, odsuwać, odpychać, odpędzać; o. kogo od panny = usuwać go ze wstydem dla niego; o. jak kota od mleka = odpędzić od gotowego; o. dziecko od piersi = odstawić, odłączyć; biegnąc, oddalić ś.; o. ś., usuwać ś., odstrychać ś.; odłączać ś., odskakiwać; odstępować, cofać ś., odsuwać ś. w tył; biegnąc a. jadąc, oddalić ś. od kogo a. od czego, wyprężywszy ś. skoczyć.
Odsapnąć, westchnąwszy nosem, odetchnąć; odpocząć, wytchnąć.
Odsarknąć, odpowiedzieć ostro, zuchwale.
Odsączać, forma dok. Odsączyć; oddzielać, odłączać płyn o. zawartych w nim części stałych przez sączenie, filtrowanie; drenować, przeprowadzać dreny dla osuszenia danego gruntu.
Odsądzać, forma dok. Odsądzić; odbywać sądy, kończyć sądzenie sprawy jakiejś; o. kogo od czego = sądowym wyrokiem pozbawiać kogo czego, zaprzeczać komu praw do czego; przen., o. kogo od czci i wiary = mieć go, ogłosić go za bezecnego; o. kogo od rozumu = uważać go za pozbawionego rozumu, ogłaszać go za warjata.
Odsedniać, forma dok. Odsednić; obcierać skórę przez uciskanie czymś twardym (o. konia); o. ś., dostawać rany wskutek uciskania czymś twardym, ścierać sobie skórę.
Odsegregować, łć., porządkując co odłączyć, oddzielić.
Odsep, Odsypisko, brzeg góry a. gruntu ponad rzeką, przez wodę podmyty; ziemia, którą woda podmyła u gruntu a. góry; grunt, naniesiony przez wodę, odmiał, namulisko.
Odsep, Odsyp, Odsypka, (o zbożu) to, co przeznaczono dla odsypania, dla oddania za pożyczone; część zbioru umówiona, którą zbierający, dzierżawiący ma oddać właścicielowi; ziarno, wyłączone przy odstąpieniu całego zbioru, wymiar; brać nasiona na o. = pożyczać wiosną z warunkiem oddania jesienią.
Odseparować, łć., odłączyć, oddzielić.
Odsetka, Odsetek, procent od stu.
Odsiać — p. nied. Odsiewać.
Odsiadywać, forma dok. Odsiedzieć, siedzeniem odpokutowywać; siedzieć w zamknięciu przez czas oznaczony na karę; odprawiać co siedzeniem (o. rekolekcje); siedzieć gdzie pewien czas oznaczony; siedzeniem nadwerężać, siedzeniem odgniatać sobie aż do odrętwienia jaką część ciała.
Odsieb, Odsiebie! na odsiebkę, wołanie na konia a. wołu, by skręciły na prawo.
Odsiebka, oranie sochą a. pługiem od siebie, t. j. odrzucanie skib na prawo; tańczyć na o-ę = z prawa w lewo.
Odsiebny, zmierzający w kierunku od siebie; zaprzężony z prawej strony (wół o.); mięsień o. = odciągający.
Odsiec, Odsiekać — p. nied. Odsiekiwać.
Odsiecz, pomoc przysłana miejscu oblężonemu.
Odsiecznie, przysł., broniąc ś., obronnie.
Odsiedzieć — p. nied. Odsiadywać.
Odsiekiwać, forma dok. Odsiec, Odsiekać; odcinać, odrąbywać co od czego, odłączać, oddzielać siekąc; siekąc odbierać, odbijać; o. ś., odcinać ś., bronić ś., siekąc; przen., odpowiadać komu ostro, hardo.
Odsiew, sianie ziarna na gruncie, gdzie już inne zboże zdjęto a. gdzie ś. nie udało; pole w ten sposób zasiane.
Odsiewać, forma dok. Odsiać; kończyć całkowity siew, odbywać całkowity zasiew pola, zasiewać; powtórnie siać, gdy pierwszy zasiew zginie a. siać na tym miejscu oziminę, gdzie zżęto w tymże roku jarzynę; przesiewając odmierzać; odbywać przesiewanie; o. ś. (o lesie) zasiewać ś. napowrót.
Odskakiwać, forma dok. Odskoczyć; skokiem oddalać ś., skokiem nagle cofać ś.; odbijać ś., odrażać ś.; cofać ś., posuwać ś. w tył; stanowić przeciwieństwo jaskrawo z czym, odbijać ś. od czego rażąco; różnic ś. znacznie, odstawać, oddzielać ś., odpadać, odpryskiwać.
Odskok, nagły skok w stronę; cofnięcie ś. w tył; odbicie ś. od czego; odnoga, odgałęzienie; wybryk, wykroczenie; kontrast, rażące niepodobieństwo, raptowna zmiana; chybienie.
Odskrobywać, forma dok. Odskrobać; oddzielać skrobaniem to, co przywarło, zeskrobać, pozbyć ś. czego, dojść do pierwotnego stanu.
Odsłaniać, forma dok. Odsłonić, odkrywać zasłonę, zdejmować pokrycie; o., usuwać co zasłaniającego posąg, zdejmować z niego zasłonę, oddając go do użytku publicznego; o. maskę = zdejmować maskę z twarzy, obnażać; przen., odkrywać czyje tajemnice, wyśledzać czyje knowania; o. kurtynę = podnosić; odkrywać, obnażać; przen., wyjawiać, wynurzać, zmierzać ś.; odstępować na stronę, by nie zasłaniać światła.
Odsłona, część sztuki teatralnej, po której zapada kurtyna i zmieniają ś. dekoracje, akt, obraz, scena; w fecht., odsłonięcie ś. walczącego na cios a. sztych.
Odsłoneczny, oddalony od słońca, przeciwny stronie słonecznej; punkt o. = punkt drogi planety, najbardziej oddalony od słońca; afeljum.
Odsłonić — p. nied. Odsłaniać.
Odsługiwać, Odsłużyć, służyć przez pewien czas określony; kwitować dług służbą u wierzyciela; odwdzięczać ś. wzajemnością, wywzajemniać ś., wywdzięczać ś., odpłacać ś.
Odspołecznić, odsunąć od społeczeństwa, stracić charakter społeczny; o. ś., zerwać ze społeczeństwem.
Odsprzedawać — p. Odprzedawać.
Odstać, forma nied. Odstawać; wystać, przestać pewien czas w jakim miejscu; o. ś., o płynach: ustać ś., wystać ś., sklarować ś.
Odstały, który ś. ustał, ustały.
Odstanawiać klacz, łanię i t. d., zaspokoić jej popęd płciowy.
Odstawa, dostarczenie towaru na pewne miejsce, odwózka, dostawa.
Odstawać, forma dok. Odstać; nie przystawać ściśle czego, nie przylegać, odłazić, odklejać ś., odlepiać ś., sterczyć; drzwi o-ją = nie domykają ś.; o. od kogo a. od czego = opuszczać kogo, odstępować kogo; o. ś., wracać ś. napowrót, wracać ś. do tego, co pierwej było, inaczej ś. stawać; co ś. stało, to ś. nie odstanie = rzeczy dokonanej cofnąć niepodobna; o płynach: ustawać ś., klarować ś.; szkodzić sobie długiem staniem.
Odstawiać, forma nied. Odstawić; odsuwać co od czego, oddalać, stawiać na dalszym a. na innym miejscu; stawiać napowrót na dawnym miejscu; o. mleko, kartofle od ognia = stawiać na dalszej fajerce, gdzie mniej ognia; o. dziecko = odłączać od piersi, odsadzać; o. towar na pewne miejsce = dostawiać, odwozić; o. aresztanta do więzienia = odwozić, odprowadzać, dostawić go.
Odstąpić — p. nied. Odstępować.
Odstępować, forma dok. Odstąpić; oddalać ś., cofać ś., iść na stronę, odsuwać ś.; robić odstęp, przedział; odchodzić, opuszczać, porzucać kogo, zwalniać kogo od swojej obecności, zostawiać go w spokoju; o. kogo = porzucać kogo, zostawiać go bez pomocy, porzucać; o. od czego = wyrzekać ś. czego, wycofywać ś. z czego, zrywać z czym; o. od zamiaru, od myśli zrobienia czegoś = rozstawać ś. z zamiarem, z myślą, porzucać; o. od spółki = występować z niej; o. od dzierżawy = zrzucać ś. z niej; o. od Boga, od wiary = wyrzekać ś., odszczepiać ś.; o. od założenia, od rzeczy, od materji = mówiąc, zbaczać od przedmiotu; o. od posłuszeństwa = wyłamywać ś.; o. od przedsięwzięcia = porzucać); ustępować, spuszczać (o. coś z ceny, ze swych pretensji); oddawać w posiadanie, ustępować, odprzedawać.
Odstęp, przestrzeń między jednym a drugim przedmiotem, odległość, przedział; odstąpienie, odwrót, oddalenie ś., cofnięcie ś., w druk., odsunięcie, interlinja.
Odstępca, ten, który odstępuje a. odstąpił od czego, odszczepieniec, renegat, przeniewierca, zmiennik.
Odstępczyni, f. ż. od Odstępca.
Odstępne (-ego), opłata za odstąpienie czegoś.
Odstępny, który odstąpił od czego, który ś. odłączył od czego, właściwy odstępcom; zasadzający ś. na tym, że ktoś komuś coś odstępuje (ugoda o-a).
Odstępstwo, porzucenie, zostawienie, wyrzeczenie ś. czego, odstąpienie od czego (od jakich zasad, nauki, wiary), odszczepieństwo, sprzeniewierzenie ś. czemu.
Odstrajać, forma dok. Odstroić; rozstrajać, robić rozstrój; o. ś., przestawać być nastrojonym, rozstrajać ś. (o instrumencie muzycznym).
Odstraszać, forma dok. Odstraszyć; strachem odpędzać, odpłaszać; zrażać, zniechęcać; o. ś., zrażać ś., odstręczać ś., zniechęcać ś.
Odstręczać, forma dok. Odstręczyć; zrażać, odpychać, zniechęcać, odstraszać, wystraszać; o. komu co odciągać, o. czego, radzić, by czego nie czynił; o. ś., zrażać ś., zniechęcać ś.
Odstręczająco, odpychająco, odrażająco, wstrętnie, obrzydliwie.
Odstręczyć — p. nied. Odstręczać
Odstroić — p. nied. Odstrajać.
Odstrychnąć, forma nied. Odstrychać; wyrównać strychulcem powierzchnię (o ciałach sypkich); odsądzić, oddalić, odepchnąć, usunąć; o. ś., oddalić ś., oderwać ś., usunąć ś., odstręczyć ś. od kogo a. od czego, zrazić ś.
Odstrzelać, Odstrzeliwać, forma dok. Odstrzelić; odpowiadać strzałem z broni palnej na cudzy strzał, strzelać nawzajem; strzałem co oderwać; strzelaniem odpędzać, odpłaszać, odstraszać kogo; przen., odstręczać, zniechęcać, zrażać; strzelaniem, pociskiem, kulą, strzałą odrywać; przen., odpowiadać na co żwawo, przytomnie, odpalać, odcinać; w bot., (o drzewie) dostawać strzałę czyli szybko rosnącą gałąź; o. ś., strzelaniem bronić ś., strzelaniem na strzały odpowiadać; przen., oddalać ś., odstępować o. czego; odpadać, odszczepiać ś. od kogo a od czego, odrywać ś., zbaczać.
Odstrzygać, forma dok. Odstrzyc; nożycami odcinać, oddzielać.
Odstrzyżek, kawałek odstrzyżony, niepotrzebny okrawek, obrzynek.
Odsuć, odsypać.
Odsunąć — p. nied. Odsuwać.
Odsuszać, wysuszać.
Odsuwać, forma dok. Odsunąć; sunięciem coś oddalać, sunąc cofać co, od czego odstawiać; zasunięte odmykać; o. zasuwkę; o. drzwi = otwierać; o. szufladę = wysuwać; o. firankę = odsłaniać, uchylać; o. kogo od czego = oddalać, odpychać; o. ś., nie chcieć do czego należeć, odstrychnąć ś.; cofać ś., pomykać ś. nieco dalej, odstępować; usuwać ś., oddalać ś.
Odsychać, forma dok. Odeschnąć; wysychać napowrót; obsychać po wierzchu, osychać; uschnąwszy, odkruszać ś., odpadać, oddzielać ś.
Odsyłacz, znak pisarski, wyrażony gwiazdką, literą a. liczbą, odsyłający czytelnika do przypisku, pod takimże znakiem umieszczonego.
Odsyłać, forma dok. Odesłać; rzecz, wziętą od kogo, przesyłać właścicielowi, zwracać; posyłać, przesyłać do miejsca przeznaczenia; odprawiać, usuwać, oddalać kogo; posyłać kogo dokąd, wskazywać mu cel, do którego ma ś. udać.
Odsyp — p. Odsep; ilość ziemi, pochodząca z wypróżnienia przy robotach fortyfikacyjnych i użyta na nasypy; ilość owocu, jaki dzierżawiący ogród ma dać właścicielowi.
Odsypać — p. nied. Odsypywać.
Odsypiać, forma dok. Odespać; spać przez czas naznaczony; spaniem dłuższym wetować poprzednie niespanie.
Odsypłać, rozplątać sypeł, rozwiązać z sypła.
Odsypywać, forma dok. Odsypać; z nasypanego napowrót część zsypywać, nadsypywać; sypiąc oddzielać, odejmować, usypywać; rzeczy sypkiej, np. zboża, zwracać takąż miarę, jaką ś. wzięło; rzeka odsypuje = nanosi ziemię u brzegów, tworzy mielizny.
Odszarpywać, dok. Odszarpnąć; szarpnięciem odrywać.
Odszczególniać, odznaczać, wyróżniać, wyodrębniać; o. ś., wyróżniać ś. czymś szczególnym.
Odszczekiwać, dok. Odszczekać; na szczekanie szczekaniem odpowiadać; odgryzać ś., odcinać ś., odpowiadać hardo, oburkliwie; ze wstydem odwoływać.
Odszczepiać, Odszczepywać, forma dok. Odszczepić, Odszczepiać; oddzielać, oddzierać; odrąbywać, odcinać, odłupywać; o. ś., odłupywać ś., oddzierać ś., odpadać; przen., odłączać ś., oddzielać ś., odpadać, odstępować o. czego, sprzeniewierzać ś. czemu.
Odszczepieniec, który ś. odszczepił od Kościoła, wiary, narodu, stowarzyszenia, przekonań, odstępca, zdrajca, renegat; wyznawca sekty, która ś. odszczepiła od prawdziwej wiary, heretyk, kacerz.
Odszczepieńczy, odstępczy, kacerski.
Odszczepieństwo, odstąpienie, odpadnięcie od wiary, od Kościoła i t. p.; apostazja, kacerstwo, herezja; zbior., kacerze, heretycy.
Odszczepywać — p. Odszczepiać.
Odszczykiwać, forma dok. Odszczykać, Odszczyknąć; szczyknięciem oderwać, odłamać, uszczknąć.
Odszepnąć, odpowiedzieć szeptem, odczynić czary.
Odszkodować, wynagrodzić stratę, zapłacić za zrobioną szkodę, zaspokoić poszkodowanego.
Odszkodowanie, wynagrodzenie za szkody, indemnizacja.
Odszlamować, oczyścić ze szlamu, wyszlamować, oddzielić części mielsze od grubszych.
Odszlifować, nanowo oszlifować, odczyścić, co było niegdyś szlifowane i przez użycie lub czas uległo zepsuciu, odpolerować, szlifując wyostrzyć.
Odsznurować, zdjąć z czego sznur; o. ś. = rozsznurować ś.
Odszorowywać, Odszorować, szorując odczyszczać co; rozebrać z szorów.
Odszpilać, odpinać przypięte szpilką, odejmować szpilki.
Odszpuntowywać, forma dok. Odszpuntować; wydobywać szpunt, otwierać coś zaszpuntowanego.
Odszrubować — p. Odśrubować.
Odszukać, znaleźć, co zaginęło, o. kogoś co ś. ukrył, zaginął, kogo ś. szuka, wyszukać; o. ś., zostać odszukanym, odzyskanym, odnaleźć ś.; odnaleźć ś. wzajemnie.
Odszukiwać, długo i starannie szukać, czynić zabiegi dla odszukania czego.
Odszumować, zebrać, oddzielić szumowiny, oczyścić z szumowin, sklarować.
Odszybować, ulecieć, unieść ś. daleko (o ptakach).
Odszyć, skończyć szyć; szyciem skwitować dług; szyjąc, odrabiać, wykończać robotę szycia.
Odśmiechać ś., forma dok. Odśmiechnąć ś.; uśmiechem na uśmiech a. śmiechem na śmiech odpowiadać.
Odśpiew, śpiew jako odpowiedź na czyjś śpiew; słowa a. całe wiersze, powtarzające ś. ku końcowi każdej zwrotki, przyśpiew, przegrywka, refren.
Odśpiewywać, forma dok. Odśpiewać; wyśpiewać tyle, ile było naznaczone; śpiewem odpłacić, śpiewem odbyć co.
Odśrodkownik — p. Centryfuga, p. Wirówka.
Odśrodkowy, dążący od środka ku obwodowi; siła o-a = siła, skutkiem której wszelkie ciało, będące w ruchu kołowym około jakiego środka, dąży do oddalenia ś. od niego w kierunku stycznej; machina o-a = przyrząd fizyczny, unaoczniający działanie siły odśrodkowej; nerw o. = nerw, przeprowadzający stan czynny odśrodkowych części układu nerwowego do obwodu ciała.
Odśrodkowywać ś., oddalać ś. od środka, odosobniać ś., tworząc odrębną całość.
Odśrubować, forma nied. Odśrubowywać; odkręcić, wyjąć śrubę; otworzyć coś przez odkręcenie śruby; coś przyśrubowanego odłączyć przez wyjęcie śruby.
Odświetlać, rozjaśniać, wyświetlać na nowo.
Odświeżać, forma dok. Odświeżyć; świeżym znowu czynić, oświeżać nanowo, orzeźwiać; o. starą rzecz = oczyszczać, nadawać jej pozór nowej, świeżej; poprawiać, odnawiać, restaurować (o. ubranie, obraz, dom); o. sobie coś w pamięci = przypominać sobie; o. znajomość = odnawiać; o. pamięć czego = wskrzeszać, ponawiać; o. ś., być odświeżanym, odnawianym.
Odświęcać, forma dok. Odświęcić; o. księdza = zdejmować z niego kapłaństwa, pozbawiać go tej godności w stosownym porządku.
Odświętny, dotyczący święta, będący od święta, uroczysty; niecokzienny, świąteczny, strojny.
Odświętować, Odświątkować, przebywać święto.
Odtaczać, forma dok. Odtoczyć; wykończać robotę tokarską; tocząc, kręcąc, popychając po ziemi, oddalać co od czego, odsuwać; wyostrzać, naostrzać, szlifować; zlewać, ściągać w butelki, utaczać; o. ś., tocząc ś. oddalać ś.
Odtajać, odmarznąć, roztapiać ś., puścić; okna odtajały = zeszedł z nich zamróz.
Odtakdawna, Od tak dawna, przysł., od tak dawnego czasu.
Odtańczyć, Odtańcować, forma nied. Odtańcowywać; przetańczyć pewną ilość tańców a. jakiś taniec, przestawiać tańczyć; przetańczyć dla powetowania opuszczonej kolei w tańcu.
Odtapiać, forma dok. Odtopić; oddzielać topieniem, wytapiać.
Odtargać, Odtargnąć, targnięciem oderwać, odszarpnąć; przen., odwracać, oddalać, odprowadzać kogo od czego.
Odtargować, kupując dostać od sprzedającego pewne ustępstwo; kupując dostać za niższą cenę, utargować; wyjednać zmniejszenie czyich pretensji.
Odtąd, przysł., od tego miejsca; od tego czasu, od tej chwili.
Odtelegrafować, odpowiedzieć telegrafem, depeszą.
Odtęsknić, przestać tęsknić.
Odtleniać, forma dok. Odtlenić; pozbawiać pewien związek chemiczny tlenu; zastąpić w związku tlen wodorem.
Odtłaczać, forma dok. Odtłoczyć; odciskać, odbijać, oddrukować.
Odtłoczyna, odcisk w gipsie, wosku i t. p. jakiej płaskorzeźby (medalu, pieczęci i t. p.).
Odtłukiwać, Odtłukać, format. Odtłuc; stuknięciem, trąceniem część czego odłamywać, odbijać, odtrącać.
Odtłuszczać, forma dok. Odtłuścić; pozbawiać tłustości, odciągać tłuszcz.
Odtoczyć — p. nied. Odtaczać.
Odtransportować, odesłać, odwieźć, przewieźć, odstawić kogo.
Odtrącać, forma dok. Odtrącić; trąceniem o co odbijać, odłamywać; część czego odejmować, odliczać; odbijać, odpierać (cios, uderzenie); odpychać, odganiać; odrażać, zniechęcać, zrażać; o. ś., oddzielać ś., odrywać ś., odrywać ś. przy uderzeniu, trąceniu; trącając o co, oddalać ś., odpychać ś., odsuwać ś.
Odtroczyć, odjąć coś przytroczonego.
Odtrutka, lekarstwo przeciw truciźnie, antidotum.
Odtrząsać, Odtrząsnąć, trząść czym, aby spadło, odleciało; trząsnąwszy zrzucić co.
Odtrzepywać, Odtrzepać, trzepiąc odtrącić, odbić; skończyć trzepanie, wjtrzepać; przen., odmówić prędko i bez zastanowienia (o. modlitwę, lekcję).
Odtuczyć, na nowo utuczyć, aby nabrało ciała, odpaść.
Odtwarzać, forma dok. Odtworzyć; tworzyć coś nanowo, powtórnie, wznawiać, powtarzać; tworzyć coś na wzór czego, utwór jakiś wiernie naśladować; wykonywać jakiś utwór (o. dramat na scenie, o. muzykę, śpiew).
Odtwórca, ten, co odtwarza, naśladowca; artysta, odtwarzający cudzy utwór (aktor, wirtuoz).
Odtwórczy, wykonywany z odtworzeniem myśli czyjej.
Odtykać, forma dok. Odetknąć, Odetkać; otwierać co zatkniętego, wyjmować zatyczkę, odkorkowywać, odszpuntowywać; o. ś., otwierać ś. z zatyczki, wypadać (o zatyCzce),
Odtykać, Odtyknąć, powiedzieć komu nawzajem „ty“.
Odtylcowa broń = nabijana o. tyłu, t. j. od strony kolby.
Odtylcówka, fuzja odtylcowa.
Odtynkować, nanowo wytynkować, odbić tynk.
Oduczać, forma dok. Oduczyć; kogo czego a. o. kogo od czego = uczyć kogo, aby zaniechał, czego ś. był nauczył poprzednio; uczyć, aby ś. pozbył tego, do czego ś. był poprzednio nałożył, odzwyczajać; o. ś., zapominać tego, czego ś. poprzednio nauczyło, odzwyczajać ś. od czego, odwykać od czego.
Odumarlina, Odumarszczyzna, puścizna po osobie bezpotomnej; zabieranie po jednej sztuce bydła po śmierci gospodarza kmiecia na rzecz króla w dawnych królewszczyznach.
Odumierać, for. dok. Odumrzeć; kogo, czego = umierając, po sobie pozostawiać, osierocać; o pszczołach: wymierać, odpadać.
Odur, obłęd, zawrót głowy, odurzenie, uderzenie do głowy.
Odurzać, forma dok. Odurzyć; odejmować przytomność, przytępiać ją, narkotyzować (wino odurza); o. uderzeniem w głowę = ogłuszać, obałamucać, osmucić, sprawiać odmęt myśli, przywodzić do niepewności decyzji, oszałamiać, zawracać głowę, omamiać; o. ś., tracić przytomność, dostawać odurzenia, upijać ś.
Odurzająco, w sposób odurzający.
Odurzający, ten, który odurza; odbiera przytomność; o. lek = narkotyk.
Odurzały — p. Odurzony.
Odurzeć, stać ś. odurzonym, wpaść w odurzenie, stracić przytomność, stracić głowę, osłupieć.
Odurzenie, pozbawienie przytomności, odur, zamęt myśli, zawrót głowy; stan nieprzytomności a. półprzytomności, wywołany środkami odurzającemi.
Odurzony, Odurzały, nieprzytomny, upojony, osłupiały; kołowaty, błędny, zbałamucony; o. ciągłym strachem = zahukany; o. tryumfem, hołdami, pochlebstwami = upojony.
Odurzyć — p. nied. Odurzać.
Oduzdne, Oduźne (-ego), podarek stajennemu od kupionego a. darowanego konia, tręzlowe.
Odwabiać, znosić plamy, wywabiać; wabiąc odciągać, pociągać, skłaniać, odstręczać.
Odwach, nm., strażnica wojskowa, posterunek, gdzie stale przebywa straż garnizonowa.
Odwadniarka, maszyna wirówka do usuwania wody z tkaniny.
Odwadniać — p. Odwodniać.
Odwaga, śmiałość, nieustraszoność, gotowość narażenia ś. na niebezpieczeństwo, stawienie czoła komu a. czemu, męstwo, waleczność, dzielność; stałość w odpieraniu napaści, męstwo w znoszeniu przeciwieństw losu, ciosów, bólu, determinacja; nie mam o-i powiedzieć mu o tym nieszczęściu = nie mogę ś. zdecydować, obawiam ś.; dodawać komu o-i = otuchy; uzbroić ś. w o-ę = w śmiałość, w męstwo.
Odwalać, forma dok. Odwalić; coś ciężkiego odrzucać; odsuwać, odpychać, odtaczać; uderzać wzajem silnie, odbijać, wysadzać, wyłamywać, wyważać; odcinać, odbijać, odrąbywać część czego; odwijać, odkładać; o. kitę = umrzeć, zdechnąć; o. ś., obrywać ś., waląc ś., odpaść w znacznej ilości.
Odwalina, bryła odwalona, odcięta, oderwana, odłamana.
Odwał, to, co ś. w wielkiej ilości odwaliło, odpadło, szczególniej oderwisko śniegu, śnieżyca, lawina.
Odwaniać, pozbawiać nieprzyjemnej woni; odwietrzać, dezynfekować, odkażać.
Odwapniać, pozbawiać co wapna.
Odwar, wyciąg jakiegoś lekarstwa, otrzymany przez wygotowanie go w jakim płynie, dekokt.
Odwarknąć, Odwarczeć, warczeniem odpowiedzieć na warczenie (o psach); odmruknąć, hardo odpowiedzieć (o ludziach).
Odwaro-napar, połączenie odwaru z naparem (w lecznictwie).
Odwarzać, dok. Odwarzyć, odgotować, przegotować, nagotować.
Odważniś, śmiałek, junak.
Odważać, forma dok. Odważyć; wykonywać ważenie, wagą odmierzać; o. co komu = dawać co komu pod wagą, ile żąda; podważywszy, odsuwać, odchylać; przen., postanowić narazić co, wystawić co na niebezpieczeństwo (o. zdrowie, życie); o. ś., ośmielać ś. na co, ryzykować ś., poświęcać ś. na niebezpieczeństwa, narażać ś., iść śmiało przeciw grożącemu niebezpieczeństwu.
Odważnie, z odwagą, dzielnie, śmiało, mężnie.
Odważny, mający odwagę, pełen odwagi, śmiały, mężny; ryzykowny, zdeterminowany.
Odwcielać, forma dok. Odwcielić; wyzuwać ś. z ciała, pozbywać ś. cielesności; wracać do stanu duchowego; o. ś., pozbyć ś. cielesności; powrócić do pierwotnego stanu duchowego.
Odwdzięczać, forma dok. Odwdzięczyć; odpłacać wdzięcznością, wzajemnością, odsługiwać; o. ś., wywdzięczać ś., wywzajemniać ś., odsługiwać ś.
Odwecować, naostrzyć, wyostrzyć, odszlifować.
Odwerniksować, pociągnąć nanowo werniksem.
Odwet, odpłacanie wzajemnością, oddanie za swoje, oddanie wet za wet; powrócenie szkody, odszkodowanie; wzajemna zemsta, pomszczenie ś. za doznaną porażkę.
Odwetować, odpłacić wzajemnością, oddać wet za wet; nagrodzić szkodę, wrócić stratę; zadać wzajemną porażkę.
Odwetowy, (o rzeczy) nagrodzony, odpłacony; (o osobie) wynagrodzony za stratę, pomszczony; mogący być powetowanym, będący do odzyskania.
Odwiać — p. nied. Odwiewać.
Odwiązywać, forma dok. Odwiązać; związane rozpuszczać, przywiązane odejmować, rozwiązywać; o. ś., rozpuszczać zawiązanie, rozchodzić ś. mimo zawiązania.
Odwieczerz, czas popołudniowy; na o. = ku wieczorowi, nad wieczorem, pod wieczór.
Odwieczorny, przedwieczorny.
Odwieczność, czas odwieczny, bytność niezmiernie dawna; to, co jest od wieków, istota bez początku.
Odwieczny, istniejący od wieków, oddawna, od niepamiętnych czasów, przedwieczny, starożytny, bardzo dawny; staroświecki, przestarzały.
Odwiedzać, forma dok. Odwiedzić; przybywać dla widzenia kogo nam miłego a. z obowiązku (o. przyjaciela, krewnego); o. chorego, umarłego = przyjść zobaczyć; składać komu wizytę, wizytować, przychodzić w odwiedziny; o. miejscowości = zwiedzać, oglądać.
Odwiedziny, bytność u kogo w celu uprzejmości towarzyskiej, dla widzenia go a. dowiedzenia ś. o nim, wizyta, nawiedziny.
Odwieść — p. nied. Odwodzić.
Odwietrzać, forma dok. Odwietrzyć, wpuszczać świeże powietrze; odkażać, dezynfekować, usuwać zarazki chorobotwórcze; pułapkę na zwierza namazywać taką maścią, która przeszkadza zwietrzeniu przez niego.
Odwietrzny, położony o. strony wiatru, na wiatr wystawiony.
Odwiew, powiew wiatru ze strony przeciwnej.
Odwiewać, forma dok. Odwiać; wiać z przeciwnej strony, wiać przeciw ciągowi wiatru; wianiem oddalać, odrzucać, odpychać; kończyć wianie; o. ś., rozwiewać ś., odwracać ś. za powiewem.
Odwieźć — p. nied. Odwozić.
Odwijać, forma dok. Odwić, Odwinąć; zwinięte albo zawinięte odsłaniać, odkrywać, odchylać; wywijać nazewnątrz; rozwijać, rozluźniać zawinięte; odbijać od brzegu, odpływać; przen., odsłaniać, objawiać; o. ś., rozwinąwszy ś., odpadać, rozkręcać ś.; odsłaniać ś., odkrywać ś.; odwracać ś., wykręcać ś.; odwinęła ś. karta = wszystko zmieniło ś., wzięło inny obrót.
Odwikłać, rozplątać co zawikłane, przywieść do pierwotnego stanu; przen., dojść, wykryć, rozwikłać; o. ś., odczepić ś., wyplątać ś., pozbyć ś. czegoś nieprzyjemnego.
Odwilgnąć, Odwilżeć, Odwilgotnieć, stać ś. wilgotnym, nabrać w siebie wilgoci, naciągnąć wilgoci, odmięknąć; odwilgło = mróz puścił, nastała odwilż.
Odwilż, zelżenie mrozu, powietrze wilgotne po mrozie, odelga, roztopy.
Odwilżać, forma dok. Odwilżyć; czynić wilgotnym, przenikać wilgocią, wilgocią napawać, zwilżać; o. ś., stawać ś. wilgotnym: p. Odwilgnąć.
Odwinąć — p. nied. Odwijać.
Odwionąć, dmuchnięciem oddalić, odwiać.
Odwisły, obwisły, ochlapnięty.
Odwisnąć, opuścić ś., opaść, zwiesić ś., obwisnąć.
Odwizytować, złożyć wzajemną wizytę, odwiedzić nawzajem.
Odwlekać, Odwłóczyć, forma dok. Odwlec; wlokąc co odciągać, odsuwać, oddalać; zwlekać, opóźniać, odraczać, odkładać co; nudzić, bałamucić, mitrężyć, guzdrać się; o. ś., przewlekać ś., iść w odwłokę, przeciągać ś. do późniejszego czasu; co ś. odwlecze, to nie uciecze = zwłoka w urzeczywistnieniu pragnień nie jest równoznaczna z niemożliwością ich urzeczywistnienia.
Odwłoka, odkładanie, odwlekanie, mitręga; zwłoka; pójść w o-ę = odwlekać ś.; puścić co w o-ę = odłożyć co na później.
Odwłóczyć, ukończyć włóczenie pola, zbronować pole: p. Odwlekać.
Odwodniać, Odwadniać, forma dok. Odwodnić; osuszyć, pozbawić wody, wilgoci; odprowadzić skąd wodę (o. łąkę); w chem., usunąć wodę ze składu danego związku.
Odwodorodnić, odjąć wodór ze składu chemicznego danego związku.
Odwodowy, należący do odwodu, rezerwowy, zapasowy; stający w obronie oskarżonego.
Odwodzić, forma dok. Odwieść; wiodąc, oddalać, odprowadzać; odsuwać, odmykać, odciągać (o. kurek u strzelby); przen., odciągać kogo od spełnienia czego, odradzać co komu, namawiać kogo, by czegoś nie robił; o. ś., oddalać ś., być odwodzonym, pozwalać ś. odprowadzać.
Odwojować, wojując, odzyskiwać, odbijać; przen., wskrzeszać, przywracać do życia.
Odwołalny, mogący być odwołanym.
Odwoławczy, mający na celu odwołanie.
Odwoływać, forma dok. Odwołać; przywoływać napowrót, cofać, wzywać do powrotu; zawoławszy, brać kogo na stronę; wołać w odpowiedzi na wołanie; cofać, unieważniać, zawieszać, znosić; o. rozkaz = wstrzymywać; o., co ś. powiedziało = przyznawać ś. do słów kłamliwych, fałszywych; odraczać, odkładać, na inny czas wyznaczać; o. ś., być odwołanym; powoływać ś. na czyj sąd, na kogo na co, przemawiać, apelować.
Odwonić — p. nied. Odwaniać.
Odwozić, forma dok. Odwieźć; wioząc, odprowadzać, odstawiać, wieźć gdzie; przywozić napowrót.
Odwód, odwodzenie, odwiedzenie; odwrót, rejterada (wojska); tylna straż wojska, arjergarda; przen., rezerwa, część armji, nie biorąca udziału w bitwie i posyłana w bój tylko w razie koniecznej potrzeby; przen., zapewniona uboczna pomoc; mieć co w o-zie = na wszelki przypadek, mieć w zapasie (pewną sumę, pewien argument); odsiecz, sukurs, posiłki wojenne.
Odwóz, Odwózka, odwożenie, odwiezienie, odstawa.
Odwracać, forma dok. Odwrócić; gdzieindziej obracać, zwracać w inną stronę; obracać co na drugą stronę; cofać, zawracać; przen., oddalać, odganiać, odsuwać; przen., podmawiać, buntować, odrażać kogo od kogo a. o. czego; o. kota ogonem = kręcić, mydłkować, tumanić; o. ś., gdzieindziej, obracać ś. w inną stronę, obracać ś., tyłem; przen., zrażać ś., zniechęcać ś., usuwać ś. od czego, zrywać z czym.
Odwrotnie, nawzajem, wzajemnie (Jan kochał Mateusza i o.); we wstecznym porządku, naodwrót, na wspak; stosunek o. proporcjonalny (np. im więcej godzin pracują dziennie, tym mniej potrzebują dni dla wypełnienia pewnej roboty).
Odwrotny, którego można odwrócić, oddalić; wsteczny, przeciwny, opaczny; reguła trzech o-a = polegająca na tym, że pewne wielkości są odwrotnie proporcjonalne; o-a strona medalu = druga strona; przen., przeciwny wzgląd przy rozpatrywaniu pewnej kwestji, inna strona sprawy; gorączka o-a = powracająca.
Odwrócić — p. nied. Odwracać.
Odwrót, odwrócenie ś. napowrót w tę samą stronę, zwrot nazad; odstąpienie, cofnienie ś., rejterada; powracanie, powrót; odrócenie, odwracanie, odpędzanie; strona przeciwna, odwrotna (o. medalu, monety); na o., przysł., nawzajem, na odwet, inaczej; z odwrotnej strony, na wspak; na wywrót, na lewą stronę.
Odwrzasnąć, odpowiedzieć wrzaskiem na wrzask.
Odwstecz, naodwrót, nawstecz.
Odwtórować, powtórzyć to samo za kim innym.
Odwykać, forma dok. Odwyknąć; odzwyczajać ś., pozbywać ś. nałogu, oduczać ś.
Odwzajemniać, forma dok. Odwzajemnić; wzajemnością odpłacać; o. ś. komu = wywzajemniać ś., odwdzięczać ś. wzajemnością.
Odwzorowywać, forma dok. Odwzorować; według danego wzoru tworzyć, artystycznie kopjować; malować, opisywać podług wzorów; odciskać formę wklęsłą dla odlania jej potym wypukło.
Odylować, ogrodzić dylami.
Odymać, forma dok. Odąć, napełniać powietrzem, nadymać, napuszczać powietrza, gazu; o. ś., napuszać ś.; przen., być pysznym, zarozumiałym, nadętym.
Odyniec, stary dzik samiec, najczęściej samotnie chodzący.
Odysseja, gr., starogrecka epopeja Homerowa, opisująca przygody Odysseusza (Ulissesa) w drodze powrotnej z Troi do Itaki; przen., wędrówka długa, pełna przygód i niebezpieczeństw.
Odzew, odzywanie ś., przywoływanie, głos, dający znać o czym; hasło; wyrazy a. wiersze, powtarzające ś. w pieśniach po każdej zwrotce, refren, przyśpiew — p. Odezwa.
Odziać, forma dok. od Odziewać.
Odzianie, włożenie na kogo odzieży; odzież, ubranie; ściana zewnętrzna skarpy a. kontr-skarpy darniowanej a. murowanej w fortyfikacji wojennej, okład.
Odziany, na którego odzież włożono, który sam ś. odział, ubrany; ścianą zewnętrzną obwiedziony (o fortyfikacji); chorągiew o-a = mająca pełny komplet żołnierzy, okryta.
Odziczały, który stał ś. dzikim a. nieuprawnym, zdziczały.
Odziczeć, stać ś. dzikim, zdziczeć.
Odziedziczać, forma dok. Odziedziczyć; dziedzictwem, spadkiem, w spuściźnie brać, otrzymywać, zyskiwać (o. majątek, o. skłonność do jakiej choroby, charakter); przejmować dziedzicznie.
Odzielenić, nanowo zielonym uczynić, zazielenić powtórnie.
Odzielenieć, nanowo zazielenieć, odżyć, znów zakwitnąć.
Odziemek, Odziomek, najniższa, najbliższa korzeni cześć pnia drzewnego; część korzeni nad powierzchnią ziemi, najniższa część źdźbła roślinnego; człowiek nizkiego wzrostu.
Odziemny, przym. od Odziemek; od ziemi, dolny, spodni.
Odzienie, to, co człowiek na siebie wdziewa, odzież, szata, suknia, ubranie.
Odzierać, forma dok. Obedrzeć; zrywać kawałkami, naokoło zdzierać; pozbawiać zwierzchniej części czego zdzieraniem, łupić, rabować, zdzierstwem wyrywać; o. ś. wzajemnie, dopuszczać ś. łupieży, wydzierać jeden drugiemu mienie; o. ubranie = niszczyć je przez użycie.
Odzierca, łupieżca, rabuś.
Odzierżać, forma dok. Odzierżyć; otrzymywać, posiąść, osiągnąć.
Odziewać, forma dok. Odziać; nakrywać, okrywać; przywdziewać, wdziewać co na kogo, oblekać, ubierać; karmić kogo i o. = dawać mu jadło i ubranie; o. ś., okrywać ś., przykrywać ś., oblekać ś.; ubierać ś., przyodziewać ś.
Odzież, odzienie, ubranie, ubiór, suknia, szata.
Odziębiać, forma dok. Odziębić; odmrażać, uszkadzać przez zimno.
Odziębnąć, zostać przejętym zimnem, przeziębnąć, odmarznąć, zmarnąć.
Odziobać, dziobiąc uszkodzić, obrać, ogołocić.
Odziomek — p. Odziemek.
Odzipnąć, westchnąć, odetchnąć; wytchnąć, wypocząć.
Odzłocić, powtórnie pozłocić, odświeżyć na czym pozłotę; skończyć złocenie, pozłocić dokładnie.
Odzmysłowić, pozbawić cech zmysłowości, uduchownić; o. ś., stracić cechy zmysłowości, uduchownić ś.
Odznaczać, forma dok. Odznaczyć; robić znaki, wykreślać znakami, oznaczać, zaznaczać; wyróżniać, wyodrębniać; o. ś., odbijać ś. znakami; uwydatniać ś., zarysowywać ś., być widocznym, odstawać; wyróżniać ś., celować czym, posiadać co, wykazywać co (o. ś. zdolnościami, pilnością); wyróżniać ś. zaszczytnie, słynąć, wsławiać ś. (o. ś. na wojnie, w literaturze).
Odznaczenie, nakreślenie planu; zarys, cecha, znak odróżniający; wyróżnienie ś; zdać egzamim z o-em = celująco.
Odznaczyć — p. nied. Odznaczać.
Odznaka, znak, po którym można odróżnić dwa przedmioty; cecha, znamię.
Odzwierciedlać, forma dok. Odzwierciedlić; odbijać jakby w zwierciedle; przen., przedstawiać, odtwarzać; o. ś., odbijać ś., jak w zwierciedle; przen., przedstawiać ś., wyrażać ś., zaznaczać ś., uwydatniać ś.
Odzwierzęcać, wyprowadzać ze stanu zwierzęcości.
Odzwyczajać, forma dok. Odzwyczaić; oduczać, odwodzić od nałogu; o. ś., odwykać, pozbywać ś. nałogu, oduczać ś. czego złego.
Odzyskiwać, forma dok. Odzyskać; przychodzić znowu do posiadania czego, otrzymywać napowrót, cieszyć ś. z powrotu czego (o. zdrowie, siły).
Odzywać się, forma dok. Odezwać ś.; odpowiadać na wołanie, na głos czyj; dawać znać o sobie, dawać ś. słyszeć; przemawiać krótko, powiedzieć, rzec; o. ś. do kogo = zwracać do niego swoje słowa; nie o-aj ś. = siedź cicho, nie mów; dawać ś. odczuwać, pociągać za sobą pewne skutki; o. ś. o co = zgłaszać ś., upominać ś., ubiegać ś. o co; odwoływać ś., apelować; odbijać ś., rozlegać ś. (o głosie); przypominać ś., odnawiać ś., powracać; o-wa ś. o nim dobrze = wyraża ś., wspomina; nie o-wa ś. = nic nie mówi, milczy; o. ś. za kim = wstawiać ś.; o-ją ś. góry, lasy = wydają echo.
Odzywka, odezwanie ś.; w grze w karty: posiadanie takich kart, które dają prawo do odezwania ś. w licytacji.
Odźwierek — p. Odrzwia.
Odźwiernik, otwór żołądka, prowadzący do kiszek, otwór kiszkowy żołądka.
Odźwierny (forma ż. Odźwierna), służący (-a), pilnujący (-a) drzwi, bramy, szwajcar, portjer, stróż.
Odżałować, bardzo żałować, dostatecznie nażałować czego, opłakać; dać coś mimo żalu; nie żałować; nie szczędzić, poświęcić; o. ś., nażałować ś. w dostatecznej mierze; narażać ś., nie szczędzić siebie.
Odżąć, odbyć żniwo, zżąć wszystko; żęciem spłacić dług.
Odżeglowywać, forma dok. Odżeglować; rozwijać żagle, odpływać.
Odżegnywać, forma dok. Odżegnać; (znakiem Krzyża Św.) żegnając odpędzać, odganiać; o. ś., żegnając uwalniać ś., opędzać ś.; przen., wyrzekać ś., wyprzysięgać ś. czego.
Odżuwać, forma dok. Odżuć; coś pożutego znowu gryźć, przeżuwać; zwierzęta odżuwające = przeżuwające.
Odżyć — p. nied. Odżywać.
Odżydzić, pozbawić charakteru żydowskiego, uwolnić od Żydów.
Odżyły, ten, który odżył, zmartwychwstał; przeżyty.
Odżynać, forma dok. Odżąć; żęciem odcinać; żęciem kwitować dług, odrabiać żęciem.
Odżywać, forma dok. Odżyć; powracać do życia, odradzać ś., zmartwychwstawać, nanowo rozpoczynać żyć; wznawiać ś., zaczynać ś. nanowo, powracać do dawnego stanu; doznawać ulgi (otrzymawszy tę pomyślną wiadomość, odżyłem); żyć czas należyty.
Odżywczy, dający napowrót życie, służący do ożywiania, podtrzymujący życie, żywotny; orzeźwiający, pokrzepiający, posilny.
Odżywiać, forma dok. Odżywić; przywracać do życia, powracać komu życie; odpowiedniem żywieniem przywracać zdrowie i siły, posilać, pokrzepiać; o. ś., przez odpowiednie żywienie ś. powracać do zdrowia i sił, przychodzić do siebie, wzmacniać ś.
Odżywka, środek odżywiający (dla chorych, dla niemowląt i t. p.); materjał, używany do hodowania bakterji.
Odżywny — p. Odżywczy.
Oer, skand., moneta duńska, szwedzka, norweska = 1/100 korony.
Ofensywa, łć., postępowanie zaczepne z nieprzyjacielem, stan zaczepny wojska, kraju.
Ofensywny, łć., zaczepny.
Oferent, łć., składający ofertę.
Oferować, łć., zalecać, proponować, przynosić.
Oferta, fr., zaofiarowanie, propozycja podjęcia ś. lub powierzenia roboty, dostawy, przysłania towaru i t. p., zawierająca warunki i cenę; część mszy św.: Ofiarowanie.
Offertorjum, łć., część Mszy św., następująca po Credo, Ofiarowanie; śpiew chóru, towarzyszący tej części Mszy.
Officium, łć., nabożeństwo; obowiązek; służba.
Ofiara, nm., danie, dar, szczeg. na cel religijny a. inny cel szlachetny, darowanie, poświęcenie czego a. kogo komu a. na jaki cel, wyrzeczenie ś. czego na czyją korzyść; przedmiot, oddany na jaki cel; objata; rodzaj podatku; osoba, która cierpi skutkiem własnego a. czyjego postępowania a. skutkiem przeciwności losu; O. święta = Msza Św., Ciało i Krew Pana Jezusa.
Ofiarka, nm., przedmiot, wyrobiony z wosku, przeznaczony do ofiarowania w kościele na świece.
Ofiarnia, nm., miejsce do składania ofiar, ołtarz.
Ofiarniczy, nm., dotyczący wykonywania ofiary religijnej, dotyczący ofarnika.
Ofiarnik, nm., kapłan, ofiarowujący ofiary.
Ofiarność, nm., gotowość do dawania ofiar (w pieniądzach, mieniu, przedmiotach) na potrzeby biednych, na cele wzniosłe; dawanie obfitych a. znacznych ofiar na cele społeczne.
Ofiarny, nm., przym. od Ofiara; do ofiar należący; gotowy do ofiar, do poświęceń.
Ofiarodawca (forma ż. Ofiarodawczyni), składający (-a) ofiarę.
Ofiarować, nm., forma nied. Ofiarowywać; czynić ofiarę Bogn; przynosić co w ofierze, poświęcać; ślub czynić, ślubem zobowiązywać ś.; składać ofiarę, dar; darować; oświadczyć ś., narzucić ś. komu z czym; o. komu dzieło = przypisać, dekykować; o. ś., w ofierze siebie przynosić, poświęcać ś.; ślubem obowiązywać ś. Bogu do czego; oświadczać ś z usługami, z gotowością.
Oficer, fr., ogólny tytuł wyższych stopni wojskowych (od porucznika do gienerała).
Oficerek, fr., młodziutki oficer; preferans we dwuch grających.
Oficerka, fr., żona oficera.
Oficerski, fr., dotyczący oficera, należący do oficera.
Oficjalista, łć., urzędnik prywatny; jeden z wyższej służby w większych gospodarstwach wiejskich, np. pisarz prowentowy, ekonom i t. p.
Oficjalnie, łć., urzędownie; zgodnie z ustalonemi formami; z rozporządzenia wyszłego bezpośrednio od jakiejś władzy.
Oficjalny, łć., urzędowy, zgodny z przepisem prawa; o. środek = środek leczniczy, objęty obowiązującą farmakopeją.
Oficjał, łć., wikarjusz biskupi, któremu powierzone są sprawy sądowe; urzędnik skarbowy i pocztowy w Austrji.
Oficjałat, łć., godność oficiału; biuro oficjała; okrąg, podległy oficjałowi.
Oficjant, łć., ksiądz, odprawiający Mszę Św., oficjalista.
Oficyna, łć., osobny budynek mieszkalny, przybudowany do większego od strony wewnętrznego dziedzińca lub ogrodu, pawilon, skrzydło; nazwa, dawana drukarniom; pracownia farmakologiczna; oddział fabryki, warsztat.
Oficynalny — p. Oficjalny.
Ofjolatrja, gr., oddawanie czci wężom jako bóstwom.
Ofjologja, gr., część zoologji o wężach.
Oflis, klinowate zacięcie belki, nie dającej ś. całej obrobić w równy sześciobok.
Oftalmiczny, łć., dotyczący chorób oczu; o. szpital = zakład leczniczy dla chorych na oczy.
Oftalmja, gr., zapalenie oczu.
Oftalmolog, gr., lekarz, specjalista od chorób ocznych, okulista.
Ofukliwy, opryskliwy, zrzędny, skłonny do gniewu.
Ofuknąć kogo = z gniewem mu odpowiedzieć, odpowiedzieć mu oburkliwie, połajać go; o. ś. na kogo a. komu = rozgniewać ś. na niego, oburzyć ś., oburknąć ś.
Ogacać, forma dok. Ogacić; otaczać, osłaniać gacią, faszyną dla zabezpieczenia od zimna, wiatru i t. p.
Ogadywać, Obgadywać, forma dok. Ogadać, obgadać; zaocznie o kim źle mówić, obmawiać go, spotwarzać, zniesławiać; gadając obrobić, załatwić, omówić (o. sprawę, interes).
Ogajać, otaczać, ozdabiać zielonemi drzewkami, gałązkami, omajać.
Ogalać, forma dok. Ogolić; golić ze wszystkich stron, dokonywać golenia; ogałacać, obnażać, wyzuwać ze wszystkiego, narażać na straty; o. rybę = oskrobywać z łuski.
Ogałacać, forma dok. Ogołocić; odzierać ze wszystkiego, obnażać, wyzuwać, pozbawiać wszystkiego; o. ś., tracić wszystko, wyzuwać ś. ze wszystkiego, zostawać gołym.
Oganiać, forma dok. Ognać, Obegnać; odganiać, odpędzać; w koło co pędem obiegać; otaczać, obwodzić; przen., opędzać, zaspokoić (o. potrzeby codzienne); o. ś., opędzać ś.; o. ś. komu, a. o. kogo = bronić ś. przed kim, chcieć ś. go pozbyć.
Ogarek, niedopalony kawałek (świecy, pochodni i t. p.), niedopałek, obcięty przy objaśnianiu świecy kawałek knota.
Ogarniać, forma dok. Ogarnąć; otaczać, obejmować, zajmować, okrążać, oblegać, obstępować, opadać, opaść, okrywać; przygarniać, osłaniać opieką; pojmować, rozumieć; opanowywać, owładać, przenikać, zdejmować; mieścić, zamykać, zawierać, ograniczać; przygładzać (o. włosy); zgarniając obmiatać (o. ubranie z pyłu); spędzać plewę z wierzchu (o zbożu); ubierać, przyodziewać kogo; o. ś., być ogarniętym; zgarniając, oczyścić co; przyodziewać ś., ubierać ś. schludnie, choć niewykwintnie.
Ogarnirować, garnirowaniem obłożyć, otoczyć, obszyć.
Ogarnywać — p. Ogarniać.
Ogarzyca, suka ogara.
Ogieniek, mały, marny ogień.
Ogień, palenie ś. czego płomieniem, gorzenie, jednoczesne zjawianie ś. ciepła i światła przy paleniu ciał, płomień, zarzewie; ukazywanie ś. iskier, skrzesać o-nia = wydobyć iskry uderzeniem stali o krzemień i zapalić; wzniecić o., rozpalić o., grzać przy o-niu; o. z oczu tryska = oczy świecą gniewnie; wpaść, jak po o. = bardzo ś. śpieszyć, bawić bardzo krótko; czy można prosić o o.? = czy można zapalić papierosa a. cygaro od pańskiego cygara a. papierosa?; pożar, o.! gore! = nawoływanie, że ś. pali, że wybuchnął pożar; bać ś. czego, jak o-nia = bardzo ś. bać; o-nie na niego wystąpiły = rumieniec; o-nie mnie przeszły = zrobiło mi ś. gorąco; od powietrza, głodu, o-nia i wojny zachowaj nas, Panie = od klęsk żywiołowych; podłożyć o. = wzniecić pożar; ubezpieczenie od o-nia; pożoga wojenna; pustoszyć kraj o-niem i mieczem = palić i zabijać; kara o-nia = spalenie na stosie; jeden za drugiego wskoczył by w o. = oddałby życie za niego; przy jednym o-niu piec dwie pieczenie = chcieć za jednym zamachem mieć dwie korzyści; ognisko, stos (o-nie obozowe); salwa, strzelanina; dać o-nia = wystrzelić; o-nia! (komenda) = pal! strzelaj!; wziąć kogo we dwa ognie = strzelać doń z dwóch stron; przen., zaatakować z dwóch stron kogo, wziąć kogo w opały z dwóch stron; upał, żar, skwar; przen., zapał, gorączka; połysk, błysk, promień (brylant rzuca piękne o-nie); o-nie sztuczne, o-nie bengalskie = fajerwerki; o. św. Elma — p. Elma św. ogień; o-nie greckie = wymyślone przez Kallinika z Heliopolisu, w VII wieku po Chrystusie, pociski, złożone z materjałów palnych, a wyrzucane za pomocą specjalnych maszyn, służyły do podpalania okrętów nieprzyjacielskich, potym zostały zastąpione przez proch, inaczej zwano je też ogniami gregorjańskiemi.
Ogier, tur.,, samiec zwierząt ssących jednokopytowych; koń niewałaszony, reproduktor, stadnik.
Oginać, dok. Ogiąć; nachylać dokoła, zginać, przyginać.
Ogipsować, obłożyć gipsem, oblepić gipsem.
Ogiwalny, fr., w archit., w kształcie łuku szpiczastego.
Oglądać, dok. Obejrzeć; opatrywać, rozpatrywać, przypatrywać ś.; o. ś., patrzeć poza siebie, wokoło siebie; o. ś. na kogo = liczyć na kogo, rachować na czyjąś pomoc, radę i t. p.; mieć wzgląd na co a. na kogo; mieć co na względzie, zwracać uwagę na co, liczyć ś. z czym; na nic ś. nie oglądać = na nic nie baczyć, nie zwracać na nic uwagi, iść prosto do celu z całą bezwględnością.
Oględny, oglądający ś. na okoliczności, mający coś na względzie, baczny, ostrożny, przezorny, uważny.
Oględziny (-in), oglądanie, nawiedzanie, obejrzenie, rewizja, autopsja; o. pośmiertne = obdukcja.
Ogłada, wyrobienie towarzyskie, grzeczność, dobry ton, uprzejmość towarzyska; gładkość, polor.
Ogładzać, dok. Ogładzić; z wierzchu a. wokoło gładzić, wygładzać, polerować, szlifować; przen., uczyć kogo obyczajności towarzyskiej, poloru, grzeczności, cywilizować; o. ś., gładkim ś. stawać po wierzchu, wygładzać ś.; przen., nabierać ogłady, ocierać ś. między ludźmi, wyrabiać ś. pod względem towarzyskim, cywilizować ś.
Ogładzać, dok. Ogłodzić; pozbawiać żywności, głodu nabawiać, o głód przyprawiać, nie dopuszczać żywności (podczas oblężenia); o. ś., doznawać głodu, sprowadzać na siebie głód.
Ogłaskać, nied. Ogłaskiwać; oswoić, obłaskawić, ugłaskać (zwierzę dzikie, ptaka); uspokoić, udobruchać; o. ś., oswoić ś., obłaskawić ś., pozbyć ś. srogości, pohamować ś. w gniewie.
Ogłaszać, dok. Ogłosić; uwiadomić wszystkich o czym, podawać co do wiadomości publicznej, obwieszczać, opowiadać, rozgłaszać, obwoływać; o. co w pismach = dać ogłoszenie, reklamę, opisywać co w gazetach; o. co drukiem = wydawać co, drukować co, publikować; o. kogo wodzem = obierać go na wodza, powoływać, okrzykiwać; o. ś., mianować ś. czym publicznie, podawać ś. za kogo, dawać znać o sobie; obwieszczać ś. za pośrednictwem gazet, plakat, afiszów i t. p. środków reklamowych; opowiadać ś., anonsować ś.
Ogłodzić — p. nied. Ogładzać.
Ogłosić — p. nied. Ogłaszać.
Ogłoszenie, uwiadomienie, zawiadomienie, obwieszczenie; płatna reklama publiczna (w gazetach, na afiszach, plakatach, kartkach drukowanych, napisach ulicznych i t. p.); anons, publiczne zawiadomienie o czym (o. o pogrzebie, o nabożeństwie i t. p.).
Ogłoszeniowy, przeznaczony na ogłoszenia; dział o. w gazetach = przeznaczony dla ogłoszeń, dział anonsowy; słup, kjosk o. = na którym naklejają ś. ogłoszenia.
Ogłowić, ściąć głowę, wierzchołek, koronę (drzewa).
Ogłuchły, ten, który ogłuchł.
Ogłuchnąć, stracić słuch, stać ś. głuchym.
Ogłupiać, dok. Ogłupić; pozbawiać kogo rozumu; czynić głupim skutkiem złego nauczania lub obchodzenia ś.
Ogłupiały, ten, który ogłupiał, stracił rozum, który stracił możność orjentowania ś. w czym.
Ogłupić — p. nied. Ogłupiać.
Ogłupieć, stać ś. głupim, stracić rozum; oszaleć, zwarjować, dostać bzika; czyś ogłupiał? = czyś oszalał?; stracić przytomność umysłu, osłupieć.
Ogłuszać, dok. Ogłuszyć; uderzeniem, hałasem i t. p. na pewien czas pozbawiać słuchu; nie dozwolić usłyszeć; pozbawiać kogo czucia, odurzać.
Ogłuszający, doprowadzający do ogłuszenia, hałaśliwy, nie dozwalający usłyszeć.
Ogłuszyć — p. nied. Ogłuszać.
Ogmatwać, oplątać, wprowadzić w błąd.
Ognać — p. nied. Oganiać; nie móc ś. o. = nie móc ś. opędzić od natrętów, od nachodzących, od napadających.
Ognajać, dok. Ognoić; okładać gnojem; wokoło a. z wierzchu gnoić; walać gnojem.
Ogniatać, gnieść na około, uwierać.
Ognić, Obgnić, zgnić wokoło a. powierzchu.
Ognić ś., jątrzyć ś., żarzyć ś. (o ranie, wrzodzie i t. p.).
Ognik, mały ogień, niewielki płomień; błędny o. = płomyk skaczący, ukazujący ś. na bagnach, na cmentarzach i t. p., powstaje z samozapalających się gazów; przen., fałszywe o-i brać za żywe światło = dać ś. uwodzić pozorom, łudzić ś.; p. Elma św. ogień; p. Ognicha; czerwony pryszcz na ciele ludzkiem; p. Ogniopiór.
Ogniły, z wierzchu zgniły.
Ogniomierz, przyrząd do mierzenia temperatur bardzo wysokich, pyrometr.
Ogniomistrz, puszkarz, nastawiający działa; fajerwerkarz, co sztuczne ognie wyrabia; pracownik w fabryce pocisków.
Ogniomistrzowstwo, zajęcie ogniomistrza, pirotechnika.
Ogniopiór, Ognipiór, wysypka na głowie i na twarzy u małych dzieci, ognik.
Ogniotrwały, nie poddający działaniu ognia, niepalny; kasa o-a = szafa do przechowywania pieniędzy, kosztowności, ważnych papierów i t. p., zabezpieczona od ognia grubemi metalowemi ściankami.
Ogniotrysk, fontanna zapalonych sztucznych ogni.
Ogniowe (-ego), opłata za ubezpieczenie od ognia, opłata asekuracyjna, fajerkasa.
Ogniowy, przym. od Ogień; dotyczący ognia; przysposobiony przeciwko działaniu ognia, straż o-a = wyćwiczona w gaszeniu pożaru; towarzystwo o-e = t. asekuracyjne ubezpieczeń od ognia; powstały wskutek działania ognia (pokłady o-e w geologji = plutoniczne).
Ogniskować, w jedno ognisko zbierać, skupiać, zgromadzać, ześrodkowywać; o. ś., ześrodkowywać ś., skupiać ś., zgromadzać ś.
Ogniskowy, dotyczący ogniska; odległość o-a = odległość między soczewką a. powierzchnią wklęsłego zwierciadła a ogniskiem; o-a odległość lunety = odległość ogniskowa jej szkła przedmiotowego; linie o-e — p. Linje kaustyczne.
Ognisty, gorejący; buchający ogniem (góra o-a = wulkan); rozpalony, rozżarzony; palny, prochem nabijany (broń o-a); podobny do ognia, płomienisty (o. kolor); zapalczywy, przeszywający nawskroś; spojrzenie o-e = namiętne; żarliwy, strzelisty gorliwy, serdeczny (modlitwa o-a); mający wiele ognia, wiele życia, pełen zapału, krewki, zapalczywy, namiętny (temperament o., styl o.).
Ogniście, Ognisto, z ogniem t. j. żarliwie, zapalczywie, namiętnie, gorąco; serdecznie, zapamiętale.
Ognoić — p. nied. Ognajać.
Ognuśniały, zguśniały, zleniwiały.
Ogolić, nied. Ogalać; zebrać komu brzytwą włosy, zwłaszcza z twarzy; oczyścić z łuski (o. rybę); uwolnić z włosów, zgolić; ogołocić, obnażyć, wyzuć, obrabować, ograbić; o. bez mydła = obić; o. ś., kazać ś. ogolić a. ogolić ś. samemu; zostać ogołoconym ze wszystkiego, ograbionym, wyzyskanym.
Ogołocić — p. nied. Ogałacać.
Ogonatka, gatunek gruszki; gatunek ptaka — p. Raniuszek.
Ogonek, mały ogon; szypułka u liścia; drobna część korzenia roślinnego; znaczek u dołu litery (ą, ę); z o-iem, z okładem, przeszło.
Ogoniastek, pasorzyt człowieka, należący do pierwotniaków.
Ogoniasty, mający ogon; rzecz., djabeł.
Ogoniszek, mała sikorka z długim czarniawym ogonem.
Ogonkowaty, podobny z kształtu do ogona.
Ogorzałka, ptak płetwonogi z rodziny kaczek; kaczka dzika, podgorzałka.
Ogorzałość, śniadość, opalenizna na ciele ludzkiem, pochodząca od działania promieni słonecznych.
Ogorzały, opalony, osmalony od ognia; sczerniały, śniady od słońca.
Ogorzeć, opalić ś. z wierzchu, osmalić ś.; sczernieć na słońcu, opalić ś.; skrzydełka mu o-ały = spokorniał.
Ogorzelizna — p. Ogorzałość.
Ogólnie, powszechnie, ogółem, hurmem, wszystko razem; nie wchodząc w szczegóły.
Ogólnik, prawda znana, dająca ś. do wielu rzeczy zastosować, prawda oklepana, czczy, pusty frazes, komunał.
Ogólnikowy, nieszczegółowy, złożony z ogólników, powierzchowny, nie wnikający w istotę rzeczy.
Ogólność, powszechność, ogół; w o-ci = ogólnie, wszystko razem; nie wchodząc w szczegóły.
Ogólny, ogół obejmujący, do ogółu ś. ściągający, dotyczący ogółu, nie zajmujący ś. szczegółami, powszechny, uniwersalny; myśli, wyrazy o-e ogólniki; suma o-a = zebrana ze wszystkiego; stół o. = dla wszystkich; żądanie o-e = całej publiczności; zebranie o-e = walne, plenarne; dobro, szczęście o-e, dobrobyt o. = publiczny; pojęcie o-e = pojęcie, zawierające wszystkie cechy wspólne pewnej grupy podobnych przedmiotów.
Ogół, suma, liczba powstała z połączenia danych jednostek; wszystko razem wzięte, całość; całkowity, zbiór danych liczb, osób, przedmiotów i t. p.; społeczność, naród, ludzkość (dobro o-u = dobro powszechne; głos, zdanie o-u = opinja publiczna); o-em, wogóle, na o., przysł., w ogólności, wszystko razem, ryczałtem; wykręcać ś. o-ami = zbywać, mówić wymijająco, niejasno.
Ogółowo, ogólnie, ryczałtowo; brać rzeczy o. = powierzchownie, nie wnikając w szczegóły.
Ogółowy, dotyczący ogółu, należący do ogółu — p. Ogólny.
Ogórczany, Ogórkowy, przym. od Ogórek.
Ogórkowaty, mający kształt ogórka.
Ogórkowiny (-in), nać, łodygi i liście ogórka.
Ogórkowój, roślina z rodziny dyniowatych.
Ogórkowy — p. Ogórczany; rośliny o-e a. dyniowate = rodzina roślin dwuliściennych.
Ograbiać, dok. Ograbić; odzierać kogo, gwałtem, przemocą zabierać cudzą własność, łupić, rabować kogo; zgrabiać naokoło grabiami.
Ograć — p. nied. Ogrywać.
Ogradzać, nied. Ogrodzić; grodzić naokoło czego, oparkaniać, obwodzić płotem, murem, sztachetami i t. p.; otaczać, osaczać (o. nieprzyjaciela); obwarowywać, zastrzegać (o. co testamentem); o. ś., otaczać ś. zagrodą, ogradzać swą posiadłość; o. ś. od czego = odosobniać ś., nie dopuszczać, zastrzegać się.
Ograniczać, dok. Ograniczyć; określać granicami, granicami obejmować; przen., zamykać, ścieśniać obrąb; zmniejszać, ujmować; o. swoje żądze = ukrócać, powściągać; o. swoje wydatki = zmniejszać je, redukować je; o. ś., naznaczać granicę około swego majątku, odgraniczać ś., zamykać swój obrąb; określać sobie pewną miarę, poprzestawać na pewnej mierze, zadowalać ś. czymś; o. ś. w wydatkach = skąpić sobie, poprzestawać na małym; cała rzecz o-a ś. na tym = sprowadza ś. do tego, zasadza ś., kończy ś. na tym.
Ograniczony, mający pewne granice, określony, skrępowany granicami; dochody o-ne = wydzielone, skąpe, szczupłe; o-a ilość = oznaczona z góry; nierozwinięty umysłowo, niepojętny, nie pojmujący rzeczy wyższych.
Ograżka, zimno, poprzedzające gorączkę, febra.
Ogroblać, dok. Ogroblić; otoczyć groblą.
Ogrodnica, chrząszcz pięcioczłonkowy, wachlarzorogi.
Ogrodnictwo, sztuka ogrodnicza, nauka zakładania ogrodów i chodzenia około nich; hodowanie, pielęgnowanie roślin.
Ogrodniczek, chłopiec u ogrodnika, liczeń, czeladnik ogrodnika.
Ogrodniczka, dziewczyna, używana do posług ogrodniczych, sadowniczka; kobieta, zajmująca ś. ogrodnictwem; żona ogrodnika; kobieta, sprzedająca produkty ogrodnicze (warzywa, jarzyny, owoce).
Ogrodniczy, dotyczący ogrodu a. ogrodnika.
Ogrodnik, ten, co zakłada ogrody i pracuje umiejętnie nad ich utrzymaniem; biegły w sztuce ogrodniczej, sadownik; człowiek,; sprzedający na targu produkty ogrodnicze (warzywa, jarzyny, owoce i t. p.).
Ogrodowizna, produkty ogrodowe, zwłaszcza jarzyny i warzywa.
Ogrodownictwo — p. Ogrodnictwo.
Ogrodowy, dotyczący ogrodu; rośliny o-e = rosnące w ogrodzie; rzecz., ogrodnik, sadownik.
Ogrodzenie, dokonana czynność grodzenia, ogradzania, zrobienia płotu, parkanu naokoło czego; parkan, mur, otaczający co; o. żywe, samorodne = żywopłot; o. martwe a. sztuczne = płot, parkan, sztachety, mur.
Ogrodzić — p. nied. Ogradzać.
Ogrodziec — p. Ogrójec.
Ogrodzieniec, miejsce ogrodzone, ogród; p. Ogrójec.
Ogrom, wielkość, rozległość, mnóstwo, wielka ilość, przeważająca ilość, olbrzymie rozmiary; nawał, wielki napływ.
Ogromnie, bardzo, niezmiernie, nadzwyczaj, bez miary, w olbrzymiej ilości, w wysokim stopniu, okropnie, strasznie; niemało, niepomiernie; uderzająco, zadziwiająco; ogłuszająco, wrzaskliwie, bardzo głośno.
Ogromnieć, stawać ś. ogromnym, nabierać rozmiarów olbrzymich.
Ogromny, bardzo wielki, nadzwyczajny, nader liczny, straszny, przerażający, okropny; olbrzymi, kolosalny, niezmierny; potężny, grzmiący, ogłuszający, hałaśliwy, donośny.
Ogród, miejsce ogrodzone, zajęte pod drzewa, zioła, kwiaty, warzywo, a zarazem urządzony do przechadzki, opatrzony wygodnemi ścieżkami, cienistemi alejami i ławeczkami do siedzenia.
Ogródek, niewielki ogród; restauracja w ogrodzie z muzyką, ze sceną do przedstawień teatralnych; teatr w ogrodzie, grywający latem operetki, farsę itp.: o. freblowski = zakład naukowy dla małych dzieci, według metody Fröbla: zajęcia ręczne, wspólne zabawy w połączeniu ze śpiewem chóralnym i t. p.
Ogródka, omawianie, owijanie słów w bawełnę, wyrażanie ś. oględne; mówić bez o-i = wprost, prosto z mostu, wręcz, bez ceremonji.
Ogródkowy, odnoszący ś. do ogródka, znajdujący ś. w ogródku (teatrzyk o.); nie mówiący wprost, wymijający.
Ogrójec, ogród; o. oliwny = ogród, w którym pojmano modlącego ś. Chrystusa; miejsce ogrodzone przy kościele.
Ogrudzać się, dok. Ogrudzić ś.; biegając po ostrej grudzie, podbijać ś., kaleczyć sobie nogi.
Ogrywać, dok. Ograć; doskonalić nowy instrument muzyczny graniem na nim; częstym graniem sprawiać, że coś spowszednieje; grą hazardowną przyprawiać kogo o stratę pieniężną; o. ś., o instrumencie muzycznym: przez granie doskonalić ś.; o człowieku: ogołacać ś. wzajemnie z pieniędzy przez grę.
Ogryzać, dok. Ogryźć; objadać, gryząc obkąsywać wokoło, obskubywać zębami; o. ś., kąsać ś. nawzajem, kłócić ś., wadzić ś.
Ogryzek, kawałek objedzony, ogryziony, niedogryzek; resztka jedzenia, okruch; niedopałek (papierosa, cygara).
Ogryźć — p. nied. Ogryzać.
Ogrzać — p. nied. Ogrzewać.
Ogrzebać, grzebiąc dookoła, okopać, osłonić a. odsłonić.
Ogrzewacz, rodzaj pieca żelaznego, z którego ogrzane powietrze za pomocą rur wchodzi do mieszkań; skrzynka blaszana z wodą gorącą, wstawiana w wagony kolejowe dla ogrzania ich — p. Kaloryfer.
Ogrzewać, dok. Ogrzać; okładać co czymś gorącym, aby się rozgrzało, ociepliło, ocieplać, podnosić temperaturę czego, ogrzać po wierzchu; o. ś., grzać ś. w ciepłym miejscu, ocieplać ś., nagrzewać ś., pozbywać ś. uczucia zimna; korzystać z czego, z kogo.
Ogrzewalnia, izba opalona dla ogrzewania ś. ubogiej ludności podczas mrozów; pomieszczenie, gdzie ogrzewają, napalają, aby co rozgrzać.
Ogrzewalny, dający ś. ogrzewać, mogący być ogrzanym.
Ogrzmocić, wybić kogo kijem, harapem, wygrzmocić, wyłoić.
Oguzie — p. Ogonowy.
Oh!, wykrz. — p. Och!
Oheblować, zestrugać powierzchnię czego heblem, wyrównać, wygładzić heblem.
Oheretyczeć, stać ś. heretykiem, odstąpić od prawdziwej wiary.
Ohm — p. Om; o-a prawo, siła prądu elektrycznego jest wprost proporcjonalna do siły elektrowzbudzającej, a odwrotnie proporcjonalna do oporu całego pasma.
Oho! Oho ho!, wykrz., wyrażający zdziwienie a. ironiczne powątpiewanie: ho! ho!; no! no!
Ohyda, wstręt, obrzydzenie, hańba, niesława, sromota, wstyd wielki; człowiek wstrętny, obrzydliwy, wyrodek, zakała.
Ohydnica, kobieta ohydna, okropna, wstrętna, bezwstydna.
Ohydność, obrzydliwość, szkaradzieństwo; postępek szkaradny, ohydny, rzecz obrzydliwa, odrażająca; paskudztwo.
Ohydny, ohydę przynoszący, haniebny, brzydki, szkaradny, sprośny, obrzydliwy, okropny, wstrętny, plugawy.
Ohydzać, dok. Ohydzie; mierzić, czynić co komu ohydnym, obrzydliwym; komuś psuć smak do czego, podawać co w ohydę; oszpecać, oczerniać, osławiać, zniesławiać; o. ś., stawać ś. ohydnym, obrzydliwym, sprzykrzyć się, mierznąć komu, naprzykrzać się.
Oj! ojoj!, wykrz., wyrażający boleść, żal, przestrach, zdziwienie (oj! boli! boli!); ironiczne zdziwienie (oj! oj! jaki mądry!); groźbę (oj! dam ja tobie!); gorące potwierdzenie (napracowałeś ś.? — oj, tak!); rezygnację (czas, oj, czas, żebyś ś. ustatkował!); tonem pytającym: czy może być? (oj?! — a tak!).
Ojcaszek, żart., ojciec.
Ojciec, rodzic, rodziciel, dawca życia; zostałem o-em = urodziło mi ś. dziecko; Bóg O. = Stwórca, Stworzyciel, świata, pierwsza osoba Trójcy Świętej; cóż u Boga O-a! = co to znaczy! a to co! do czego to podobne!; w Imię O-ca = na miłość Boską!; O-ze Nasz = Modlitwa Pańska, pierwsze wyrazy Modlitwy Pańskiej; wynalazca, sprawca, winowajca, autor, twórca, inicjator; przodek, protoplasta, antenat, patryjarcha; poszedł do o-ów, na o-ów łono = umarł; pierwszy o. = Adam; tytuł, nadawany mężczyznom starszym wiekiem, urzędem, stanowiskiem, przełożeństwem w dowód szacunku; o. święty = papież; o. duchowny = kapłan, ksiądz, spowiednik; zakony: o-owie Bernardyni, oo. Jezuici, oo. Kapucyni; o. Feliks, o. Piotr = zakonnik, mnich; o-owie święci, o-owie kościoła = pisarze kościelni, doktorowie kościoła; o-owie apostolscy = ojcowie kościoła, którzy obcowali z apostołami; o-owie senatu, o-owie spisani = członkowie senatu w starożytnym Rzymie; o-owie miasta = rajcowie miejscy, magistrat; o. gospodni (w dawnych cechach)= majster, w którego mieszkaniu znajduje ś. gospoda czeladzi; mój o-cze! = sposób zwracania mowy do do mężczyzny starszego i poważnego; o-owie = teściowie; o. żony = świekier.
Ojcobójca, zabójca własnego ojca; o-e, żart., rodzaj stojących, wysokich kołnierzyków, fatermerdery.
Ojcobójczyni, forma ż. od Ojcobójca.
Ojcobójstwo, zabicie własnego ojca.
Ojcostwo — p. Ojcowstwo.
Ojcować, Ojczyć komu = zastępować komu ojca, występować względem kogo w roli ojca.
Ojcowizna, dziedzictwo po ojcu; majątek, z wielu lat do jednego rodu należący.
Ojcowski, należący do ojca, właściwy ojcu, pochodzący od ojca; ojczysty, rodzinny; po o-u = jak ojciec, w sposób właściwy ojcu; ukarać po o-u = obić, wymierzyć plagi.
Ojcowstwo[1], to, że się jest ojcem, stanowisko ojca, jako rodziciela, jako ojca dzieci a. rodziny; charakter ojca, właściwość stanu ojca.
Ojczenasz — p. Ojciec.
Ojczulek, Ojczulko, Ojczuniek, Ojczunio, Ojczuś, Ojcuszek, pieszcz. od Ojciec.
Ojczyć — p. Ojcować.
Ojczyk, zdr. od Ojciec.
Ojczym, drugi mąż kobiety względem dzieci z pierwszego małżeństwa.
Ojczymostwo, Ojczymowstwo, rola ojczyma względem pasierbów.
Ojczysko, poczciwy, godny politowania ojciec, stary ojciec.
Ojczystka, roślina z rodziny ojczystkowatych, hipokratka.
Ojczysty, od ojca pochodzący, ojcowski, rodzinny, rodzicielski, rodzony; od ojczyzny pochodzący, ojczyźnie właściwy, rodzinnemu krajowi należny, wszystkim mieszkańcom kraju wspólny, krajowy, narodowy, rodowity.
Ojczyzna, spadek po ojcu, ojcowizna; kraj, ziemia, na której ś. kto rodził, kraj rodzinny, ziemia ojczysta; przen., kraj, skąd coś pochodzi, siedlisko, kolebka, przybytek (o. sztuk i nauk).
Ojedwabić, okręcić, omotać jedwabiem.
Okadzać, dok. Okadzić; nakadzać, kadzić wokoło, ze wszystkich stron kadzidłem, ziołami, octem i t. p.
Okalać, dok. Okolić; opasywać, otaczać dokoła, z daleka obchodzić, objeżdżać.
Okaleczały, który odniósł rany, skaleczony, kaleki.
Okaleczeć, stać ś. kaleką wskutek przyczyn zewnętrznych, nabawić ś. kalectwa.
Okaleczyć, poranić kogo, zrobić kogo kaleką przez zranienie, nadwerężenie, urwanie członka jakiego; o. ś., samego siebie przyprawić o kalectwo.
Okamgnienie, chwila, moment tak krótki, jak mrugnięcie oka; w o-iu = migiem, bardzo szybko, wnet.
Okamieniały, który stwardniał, skamieniał, jakby w kamień się obrócił; zatwardziały, nielitościwy, nieczuły.
Okamienić, zmienić w kamień, zrobić twardym.
Okamienieć, stać ś. kamieniem, stwardnieć, skostnieć, zdrewnieć; stać ś. nieczułym, obojętnym.
Okapać — p. nied. Okapywać.
Okapłonić, koguta kapłonem zrobić, wytrzebić go; o. mężczyznę = wykastrować go.
Okapturzyć, w kaptur ustroić, kaptur komu włożyć, osłonić kapturem; przen., uczynić mnichem.
Okapywać, dok. Okapać; kapiąc spuszczać na co krople płynu ze wszystkich stron, kapiąc ochlapywać, brudzić co kapaniem na co, pokapywać; o. ś., kapać na siebie, na własne suknie, chlapać na siebie.
Okara, taczka wielka o dwuch kołach; wóz o dwuch kołach wysokich, jak u biedy, do przewożenia ciężarów; przen., człowiek gruby i niezgrabny.
Okarczowywać, dok. Okarczować; robić karczowanie naokoło czego; karczami okładać co dla utrudnienia przystępu.
Okarmiać, Obkarmiać, dok. Okarmić, Obkarmić; karmić do przesytu, karmić nad miarę, opychać.
Okastrować, wyciąć jądra z części rodnych męskich, otrzebić.
Okatoliczeć, stać ś. katolikiem.
Okatoliczyć, uczynić katolikiem, uczynić katolickim; o. ś. — p. Okatoliczeć.
Okaz, przedmiot jaki osobliwy, niezwyczajny, przedmiot wystawiony na pokaz, próbka wyrobu; egzemplarz jakiego zwierzęcia, rośliny, minerału i t. p., jako cząstka kolekcji, osobliwość wyprodukowana; o. na wystawie przemysłowej, o. inwentarza; okazanie, pokazanie, pozór; wzór, przykład, wcielenie (to o. zdrowia); na o. = pozornie; przegląd wojska, rewja.
Okazać — p. nied. Okazywać.
Okazale, wystawnie, świetnie, wspaniale, pysznie.
Okazałość, wystawność, pompa, wspaniałość, przepych; pozór, powierzchowność; postać widoma; ujawniła ś. cnota w całej o-ci = wyraźnie, w całej szlachetności, w całej wspaniałości.
Okazały, wspaniały, przepyszny, uderzający w oczy, uroczysty, świetny; wzrost o. = wyniosły; pokaźny, poczesny.
Okaziciel, okazujący, przedstawiający co (o. listu); weksel na o-a = na którym nie wymieniona osoba, mająca odebrać pieniądze.
Okazja, łć., sposobność, okoliczność sposobna, sprzyjająca czemu; powód, przyczyna, pobudka (szuka o-i do bójki); furmanka, udająca ś. w dane miejsce; człowiek, idący a. jadący w pewne miejsce (posyłać coś przez o-ę); zdarzenie; o. wojenna = bitwa, potyczka.
Okazjonalizm, łć., doktryna kartezjanizmu, podług której wszelka przypadkowość w życiu człowieka i społeczeństwa jest wynikiem bezpośredniego wmieszania ś. Boga, przez wzbudzenie poszczególnych uczuć w ludziach.
Okazowy, zrobiony jak na pokaz, próbny; o. numer czasopisma = przygotowany na pokaz; wyborowy, doskonały; dorodny.
Okazyjka, łć., sposobność; zabawa, wesołość; bitwa, niewielka potyczka.
Okazyjny, Okazjonalny, łć., przygodny.
Okazywać, dok. Okazać; pokazywać, na jaw wystawiać, wiadomym czynić, objawiać, przedstawiać; ujawniać, dawać znać po sobie; dawać poznać co; dawać dowód czego; wykazywać, udowodniać, stwierdzać, dowodzić; udawać, pokazywać powierzchowność inną, niż jest istotnie; o. ś., pokazywać ś., przedstawiać ś., wyjawiać swe przymioty, występować, jak...; wykrywać ś., pokazywać ś., wyjawiać ś., wychodzić na jaw (okazał ś. niedołęgą); okazuje ś., że... = widocznym ś. staje, że...; wychodzi na jaw, że... = okazała ś. potrzeba, konieczność czego = zaszła konieczność, wyszła na jaw potrzeba; uchodzić za co, za kogo, udawać.
Okcydent, łć., zachód; kraje europejskie, leżące na zachód od morza Adrjatyckiego.
Okcydentalny, łć., zachodni.
Okiełzać, Okiełznać, nałożyć munsztuk, wędzidło; przen., pohamować, ukrócić, powściągnąć; o. namiętności; żona o-ła męża = podbiła, opanowała, wzięła pod pantofel.
Okieneczko, maleńkie okno.
Okienko, małe okno; otwór, luft; oberluft, lufcik; kratka w materji, kwadracik; miejsce próżne wśród tekstu dla wpisania nazwiska, daty, cyfry itp.; dziura w ubraniu.
Okienkowaty, mający kształt okienka.
Okirzać, przesłaniać, zaciemniać.
Okirze, osłona z kiru.
Okitować, oblepić kitem, umocnić kitem.
Oklapnąć — p. Ochlapnąć.
Oklask, klaśnięcie a. klaskanie w ręce dla wyrażenia podziwu, uznania, wzruszenia, zachwytu, dla dania zachęty artyście; aplauz, brawo.
Oklaskiwacz, ten, co oklaskuje, klakier.
Oklaskiwać kogo, co = bić mu oklaski.
Okleina — p. Fornier.
Oklejać, dok. Okleić; naklejać co wokoło, przylepiać co ze wszystkich stron za pomocą kleju, oblepiać.
Oklejnocić, obsypać klejnotami.
Oklep, Na oklep, przysł., bez kulbaki, bez siodła.
Oklepać — p. nied. Oklepywać.
Oklepanka, banalność, rzecz powszechnie znana, często powtarzana, ogólnik.
Oklepany, pospolity, powszechnie wszystkim znany, banalny, szablonowy, spowszedniały.
Oklepiec, żelaza na chwytanie zwierzyny, sidła żelazne; paka lnu, 50 funtów ważąca.
Oklepywać, uklepywać, obrównywać co dokoła czego albo po wierzchu czego.
Oklinić, opatrzyć klinami.
Okluzja, łć., własność niektórych ciał zatrzymywania w sobie gazów i łączenia ś. z niemi.
Okłacać, dok. Okłócić; zlekka wymłócać, wybijać co najlepsze ziarna, zostawiając w kłosach pośledniejsze, które trudniej wymłócić.
Okład, okładanie czymkolwiek chorej części ciała, kataplazm, kompres: o. gorący, zimny, o. z wody pokojowej, o. z siemienia lnianego; ciecz lekarska rzadka, w której ś. macza płótno i przykłada do ciała; obłożenie, obłóżka, obramowanie czym; z o-em = z górą, przeszło, więcej niż (żył 100 lat z okładem).
Okładać, dok. Obłożyć — p. Obkładać; o. kogo = bić go mocno batem, kańczugiem.
Okładka, Okładzina, owinięcie; to, czym ś. co okłada, otacza; o. u strzelby = łoże; o. u noża = trzonek; o. u książki = oprawa; o. u sukni = oblamowanie, ogarnirowanie; o. potrawy = garnirunek, garnitur; objazdka, nałożenie drogi.
Okładzina — p. Okładka; sztuka krąglakowa a. nawpół darta, na wciosy wsunięta, używana do pułapu w kopalniach; ocembrowanie; w bud., lamperja, taflowanie.
Okłamywać, for. dok. Okłamać; kłamiąc oszukiwać, łudzić, zwodzić, wyprowadzać w pole, obełgiwać; kłamstwa na kogo gadać, obmawiać, obgadywać, spotwarzać; o. ś., łudzić ś., oszukiwać ś., okłamywać siebie nawzajem.
Okłot, Okłót, snopy zboża jakiegokolwiek gatunku lekko omłócone, w których pośledniejsze ziarna jeszcze pozostały dla wymłócenia w czasie wolniejszym; w lm., tarcice, deski, któremi ś. obija czyli opierza drewniane pomieszkanie a. chata, opierzenie, szalowanie; snop słomy równej, niemierzwionej.
Okłócić — p. nied. Okłacać.
Oknówka, gatunek jaskółki.
Okocić ś., o owcy, kozie, kotce, zajęczycy: płód wydać, urodzić małe.
Okole, otoczenie, obwód, okrąg.
Okolica, kraina, ziemia, strona; kraj, naokoło leżący, strony sąsiednie, blizkie; mieszkańcy okoliczni; sąsiedztwo; blizkość, pobliże, miejsce blizkie czego; wieś, w której mieszka szlachta szaraczkowa, zaścianek; część powierzchni ciała ludzkiego; o-e świata = cztery strony świata: wschód, zachód, północ, południe.
Okolicznie, przysł., ze wszystkich stron, dokoła; ze wszystkiemi szczegółami, dokładnie; przypadkowo, przygodnie; ogólnikowo, przez omówienie.
Okolicznościowy, do okoliczności ściągający ś.; dotyczący czego, przygodny; w gram., zdania o-e czasu, miejsca, przyczyny, celu, sposobu, stopnia = wyrażające różne okoliczści, przy których dokonywa ś. czyność, wyrażona w zdaniu głównym.
Okoliczność, zdarzenie, wypadek, położenie; wygląd, warunek; powód, okazja; zbieg o-i = zbieg wypadków; zachodzi ta o., że... = jest takie położenie, że...; o-i = otoczenie, przyległość; o-i dnia = sprawy bieżące; opowiedzieć co ze wszystkimi o-ami = ze szczegółami; z o-i odjazdu, wesela = z powodu, na intencję; przy pierwszej o-i = przy pierwszej sposobności; w lm., żart., spodnie, majtki.
Okoliczny, poblizki, sąsiedzki, pograniczny, ościenny; ogólnikowy, ogródkowy; przygodny, przypadkowy, zależny od okoliczności.
Okolić — p. nied. Okalać.
Okolny, Okólny, kołujący, w koło idący; list o. = cyrkularz; bilet o. (na koleje i parostatki) = bilet na prawo objechania pewnej oznaczonej przestrzeni tam i z powrotem, przyczym korzysta ś. z pewnego ustępstwa na cenie, rundrajza.
Okolusieńko: Naokolusieńko, naokoło, zupełnie dookoła.
Około, naokoło, wokoło, w okrąg, koło, dokoła; krążyć o. czego = chodzić w koło, zmierzać do jakiego celu; chodzić o. swoich interesów = zabiegać o nie, pilnować; blizko, ku, koło (o. św. Jana, o. Nowego Roku); z powodu, z przyczyny.
Okołować, obiec, oblecieć dokoła czego, okrążyć.
Okomiar, umiejętność szacowania na oko odległości, a. wymiaru czego.
Okoń — p. Okuń.
Okopać — p. nied. Okopywać.
Okopciały, okopcony, uczerniony kopciem; ciemnoszary.
Okopcić, kopciem pobrudzić, odymić, oczernić sadzami.
Okopcować, usypać naokoło czego kopce, odgraniczać kopcami; o. ś., odgraniczyć kopcami swą posiadłość.
Okopowizna, Okopowisko, wszystkie rośliny okopowe.
Okopowy, do okopu ś. odnoszący; który bywa okopywany, osypywany, obredlany; rośliny o-e = kartofle, buraki, marchew, rzepak, kukurydza i t. p.
Okopywać, dok. Okopać; wkoło kopać, wzruszać ziemię około czego; obredlać, osypywać; okopem obwodzić, oszańcowywać; o. ś., wałem wkoło ś. otaczać, oszańcowywać ś.
Okorować, z drzewa spuszczonego korę siekierą obciosać.
Okorzeniać, dok. Okorzenić, korzeniami przyprawiać; u drzewa, do wycięcia przeznaczonego = ziemią dokoła pnia wprzód odkopawszy, korzenie poprzecinać, aby drzewo z karpą ś. wywróciło; o. ś., wypuszczać korzenie; iść w korzeń.
Okosić, skosić dookoła.
Okosmacieć, stać ś. kosmatym, obrosnąć włosami.
Okostna, Okostnia, błona, pokrywająca kości.
Okostny, Okostniowy, dotyczący okostny.
Okoślawić, uderzeniem okulawić.
Okowa, okucie; w lm., o-y = kajdany, pęta, łańcuchy; przen., niewola.
Okować — p. Okuć.
Okowiciany, przym. od Okowita.
Okowita, łć., alkohol raz tylko dystylowany, gorzałka, wódka prosta.
Okoźlić ś., o kozie: urodzić koźlę; oparkocić się.
Okólny — p. Okolny.
Okół, koło, obwód, okrąg; miejsce, murem a. płotem obwiedzione, okolone, zagroda, podwórze; stodoła, obora; grono, orszak; w o., na o., przysł., na wszystkie strony, ze wszystkich stron, dokoła, w krąg.
Okółkowy, przym. od Okółek; rośliny o-e — p. Baldaszkowe.
Okpić — p. nied. Okpiwać.
Okpisz, Okpis, oszust, szachraj, szalbierz, wydrwigrosz; pójść na o. = w celu okpienia, oszukania.
Okpiwać, dok. Okpić; zwodzić, oszukiwać, oszachrowywać, ocyganiać, wydrwiwać, podchodzić; okpić ś., oszukać ś., zawieść ś., rozczarować ś., dać ś. podejść.
Okraczać, dok. Okraczyć; otaczać, okalać, okrążać, obiegać, osaczać; przekraczać przez co, przestępować, przechodzić co okrakiem; siadać naczem, jak na koniu, obejmować widłami nóg; obkładać warunkami, uwarunkowywać.
Okradać, dok. Okraść; zabierać, przywłaszczać tajemnie cudzą własność, kraść, ograbiać.
Okraina, miejsce pograniczne, kraniec, kresy.
Okraj, krawędź, brzeg, kraniec.
Okrajać, Okrawać — p. Okroić.
Okrajec, okrawek, kawałek, skrawek; kromka chleba.
Okrajek — p. Okrawek.
Okrajka — p. Krajka.
Okrakiem, przysł., rozkraczając nogi, obejmując nogami siedzenie; chodzić o. (o dzieciach) = opierając ś. nogami i rękami.
Okrapiać, dok. Okropić; kropić naokoło, skrapiać.
Okrasa, tłustość, którą zaprawiają jedzenie, omasta; ozdoba, upiększenie; masa tłusta, zostająca po wywarzenia ługu potażowego, surowiec; potaż kotłowy.
Okraszać, dok. Okrasić; zaprawiać tłustością (masłem, słoniną, śmietaną), omaszczać; zdobić, uświetniać, upiększać, krasić; pozorować, maskować; o. ś., upiększać ś., ozdabiać ś.
Okraść — p. nied. Okradać.
Okratować, opatrzyć kratami (o. okno).
Okratowanie, kraty, któremi jaki otwór jest zaopatrzony.
Okrawać, dok. Okrajać, Okroić; obrzynać naokoło, obcinać; o. ś., być okrawanym; zmniejszać ś., kurczyć ś.
Okrawek, kawałek czego obcięty a. odkrojony; o-i u krawca = pozostałe zrzynki sukna i innych materjałów; o-i u wędliniarza = zrzynki wędlin, kupowane przez uboższą ludność, używane na bigos i t. p.
Okrąg (-ęgu), obwód, koło, krąg; obieg; przestrzeń, dająca ś. okiem objąć, widnokrąg, horyzont; kula, glob; część kraju, obwód, powiat, dystrykt; pewien wydział administracyjny w kraju: o. komunikacji; o. naukowy = mający nadzór nad szkołami; w o., przysł., na wszystkie strony, ze wszystkich stron, dokoła.
Okrągleć, stawać ś. okrągłym, zaokrąglać ś.
Okrąglica, głazy gładkie po wierzchu, oderwane od skał odległych.
Okrąglić, robić okrągłym; o. ś., okrągleć, zaokrąglać ś.
Okrągluchny, Okrąglusieńki, Okrąglutki, Okrągluteńki, zupełnie okrągły.
Okrągławy, niezupełnie okrągły, owalny.
Okrągło, przysł., kolisto, kulisto; gładko, potoczyście; ogólnie.
Okrągłość, kształt okrągły: kulistość, walcowatość, zaokrąglenie, kołowość; przen., pełność, gładkość, potoczystość (wyrażeń, mowy).
Okrągłousty, mający usta okrągłe (ryby o-e = rząd ryb).
Okrągły, mający kształt koła, kolisty; kulisty, walcowaty; cały, pełny, całkowity (o. rok, o. miesiąc); przen., zaokrąglony, potoczysty, gładki (o-e słowa, o. okres).
Okrążać, dok. Okrążyć; otaczać, opasywać, oblegać, obstępować; obiegać, biec naokoło, obracać ś.; kołować, nie iść prosto do celu, nie mówić czego wprost, omawiać.
Okrążny, dookoła idący, okrążający, otaczający.
Okrążyć — p. nied. Okrążać.
Okres, zakres, granica; obręb; pewien przeciąg czasu, perjod, epoka (zwłaszcza w historji); czas trwania czego, doba, pora, faza, stan; termin; w pewnym o-i. = w pewnym czasie; dźwięczne i jasne zdanie złożone, składające ś. z poprzednika i następnika, z których jeden a. każdy rozpada ś. na dwa a. więcej zdań współrzędnych, perjod.
Okresowy, odnoszący ś. do okresu; w gram., połączenie zdań o-e = budowa zdań o-a; choroby o-e = charakteryzujące ś. perjodycznym powracaniem pewnych objawów.
Określać, dok. Określić; opisywać dokoła, obwodzić kołem; zakreślać do koła, ograniczać, naznaczać czemu kres, koniec, ustalać granice; oznaczać, definjować przez wymienienie cechy charakterystycznej przedmiotu a. czynności.
Określający, ten, co określa; zdanie poboczne o-e = określające pewien wyraz w zdaniu głównym.
Określenie, dokonana czynność określania, ograniczenie, oznaczenie kresu; w logice: oznaczenie ścisłe pewnego pojęcia przez wymienienie rodzaju, do którego ono należy, oraz cech, wyróżniających je od innych pojęć, należących do tegoż rodzaju; w gram., wyraz, oznaczający cechę charakterystyczną przedmiotu (o-a przymiotnikowe i rzeczownikowe) a. czynności (o-a okoliczności miejsca, czasu, przyczyny, celu, sposobu i stopnia).
Określnik, wyraz określający.
Określny, oznaczony, pewny, określający znaczenie wyrazu a. myśli, do której należy (przedimek o. w języku francuskim: le, la, w niemieckim: der, die, das); zdanie o-e = określające.
Określony, ten, którego określono; oznaczony, jasny, wyraźny, pewny (iść bez o-ego celu; człowiek bez o-ego zajęcia).
Okręcać, dok. Okręcić; owijać, oplatać, zakręcać; kołować; o. czym, wywijać czym, chcąc rzucić; o. ś., obwijać ś. w co, a. o co; a. koło czego; obracać ś. w kółko, kołować, obchodzić jeden drugiego (o. ś. w tańcu).
Okręcik, zdr. od Okręt; mały statek wodny z żaglami.
Okręgowy, dotyczący okręgu, obejmujący cały okrąg, obwód, dystrykt (sąd o.); obwodowy, w okrąg idący, kołowy.
Okrętka, na o-ę a. o-ą szyć = tak obszywać brzeg, by obejmować go zewnątrz rzadkim ściegiem.
Okrętowy, dotyczący okrętu: kapitan o., lina o-a; wieniec o. = u Rzymian starożytnych wieniec, przyznawany temu, kto pierwszy wskoczy na okręt nieprzyjacielski); bitwa o-a = morska.
Okrężne (-ego), uczta, wyprawiana przez właściciela żniwiarzom po oddaniu mu, w dowód ukończenia żniw, wieńca kłosianego, dożynki, obżynki.
Okrężny, w okrąg idący, okrążający, okręgowy, kolisty; dożynkowy; wędrowny, wędrujący, ruchomy; wystawa o-a = przewożona z jednego miasta do drugiego.
Okroić, dok. od Okrawać; obciąć, oberznąć co naokoło, ująć, zmniejszyć; zyskać co oszczędnością; o. ś., wskutek pęknięcia, odstać wokoło; dostać co w udziale, w zysku, w reszcie, przypaść; zmniejszyć podaną cenę.
Okrom, oprócz, prócz, krom.
Okroplać, dok. Okroplić; okryć kroplami, zwilżać, nakrapiać.
Okropnica, kobieta okropna, okrutna, wstrętna wiedźma.
Okropnie, przysł., bardzo, strasznie, nie do wytrzymania.
Okropność, cecha tego, co jest okropne; rzecz okropna, obrzydliwa: postępek srogi, nieludzki; ach, to o.! = to rzecz okropna, straszna.
Okropny, pełen zgrozy, straszny, straszliwy, przerażający, oburzający; wstrętny, odrażający; rozpaczliwy, opłakany, beznadziejny; ogromny, olbrzymi, przeraźliwy.
Okróciciel, pogromca, poskromiciel; zdobywca, najeźdźca.
Okruch, rzecz bardzo drobna, okruszyna, odrobina, ułamek; szczątek, gruz, rozwalina; resztka, odpadek: o-y chleba, bułki i t. d.; w lm., o-y, resztki pokruszonych ciastek i cukierków, sprzedawane w cukierniach uboższej ludności.
Okruchowiec, w miner., skała złożona z okruchów różnych minerałów, zlepionych substancją zastygłą.
Okruchowy, przym. od Okruch; skała o-a = okruchowiec.
Okrucieństwo, Okrutność, postępowanie okrutne, srogie, nieludzkie, srogość, surowość, dzikość, pastwienie ś., tyranja; czyn okrutny, surowy, srogi.
Okruszać, dok. Okruszyć; obłamując coś po wierzchu kruszynami, zmniejszać jego objętość; przen., uszczuplać, redukować; o. ś., oblatywać z wierzchu drobnemi cząstkami.
Okruszyna — p. Okruch; trocha, ździebło, ździebko, odrobina.
Okrutnica, kobieta okrutna, zła, źle ś. obchodząca, nielitościwa, mściwa.
Okrutnie, srogo, bez litości, niemiłosiernie; bardzo, wiele, mocno, niezmiernie.
Okrutnieć, stawać ś. okrutnym.
Okrutnik, człowiek okrutny, pastwiący ś. nad kim, nielitościwy, mściwy, tyran, krwiożerca.
Okrutność — p. Okrucieństwo.
Okrutny, srogi, surowy, nieludzki, niemiłosierny, bezlitośny, mściwy, krwiożerczy; wielki, niezmierny, ogromny, potężny.
Okrwawiać, dok. Okrwawić; uderzać aż do pocieknięcia krwi, kaleczyć, pokrwawiać, oblewać krwią, zakrwawiać.
Okrycie, to, co służy do okrywania, osłonienie, zakrycie, przykrycie; odzienie zwierzchnie, płaszczyk, pelerynka, palto (wszelkiego rodzaju i kroju); odzież; o. gruntu = w leśn., warstwa na powierzchni ziemi, powstała z opadających liści i igieł, z których następnie formuje ś. próchnica, ziemia roślinna.
Okryć — p. nied. Okrywać.
Okryjbieda, liche zwierzchnie ubranie.
Okrytozalążkowe — p. Okrytonasienne.
Okryty, osłoniony, zakryty, przyodziany; zasłonięty; w wojsk., o. pułk = mający pełny kontyngens żołnierzy, kompletny.
Okrywa, to, co okrywa, osłona, pokrywa; w bot., liście, otaczające baldach złożony; listki, otaczające koszyczek.
Okrywać, dok. Okryć; zakrywać naokoło, osłaniać, zasłaniać, nakrywać; odziewać, ubierać, otulać; pokrywać, obsypywać, zaściełać; maskować, pozorować; przen., ściągać co na kogo, narażać kogo na co, powodować co; o. ś., zakrywać ś., osłaniać ś., nakrywać ś., otulać ś., odziewać ś., przyodziewać ś.; ściągać co na siebie, narażać ś., wystawiać ś. na co.
Okrywka, wierzchnia zarzutka kobieca; w bot., liście, otaczające baldaszek.
Okrzepły, stężały o. zimna, skrzepły.
Okrzepnąć, stać ś. krzepkim, stężeć; zastygnąć, zakrzepnąć, stwardnieć, ściąć ś., zesztywnieć.
Okrzesać — p. nied. Okrzesywać.
Okrzesanie, obciosanie; ogłada towarzyska, przetarcie ś. między ludźmi, polor.
Okrzesany, obciosany, obcięty; ten, który nabrał ogłady towarzyskiej między ludźmi; wypolerowany, ogładzony, ucywilizowany.
Okrzesek, cząstka odpadła przy okrzesywaniu (kamieni, drzew itp.).
Okrzesywać, dok. Okrzesać; obcinać dokoła, ociosywać, obrąbywać; przen., wypolerowywać, ćwiczyć, wykształcać; o. ś., wypolerowywać ś., wykształcać ś., nabierać ogłady towarzyskiej.
Okrzos, gałęzie okrzesane, krzesanina.
Okrzosek, wyrób powstały skutkiem okrzesywania.
Okrzyczany, ten, którego okrzyczano; rozsławiony, osławiony, przechwalony, głośny.
Okrzyczeć, obwołać, zrobić rozgłos.
Okrzyk, wołanie, wrzask, wykrzyknięcie jednogłośne wielu ludzi; wyrażenie głośne uznania, zadowolenia a. zgrozy.
Okrzykiwać, dok. Okrzyknąć, Okrzyczeć; obierać przez okrzyk, objawiać głośno swoje uznanie; ogłaszać, obwoływać; wydawać okrzyki.
Okrzyklin, roślina z rodziny ślazowatych, ślazokrzew.
Okrzyknąć — p. nied. Okrzykiwać.
Oksalurja, obfite wydzielanie szczawianów wapna w moczu.
Oksydacja, łć., utlenianie, proces łączenia ś. jakiego ciała a. związku chemicznego z tlenem; metale bywają umyślnie oksydowane, żeby zabezpieczyć je od wpływów zewnętrznych a. nadać im barwę inną.
Oksydować, łć., poddawać oksydacji, utleniać.
Oksygienacja, łć., utlenianie krwi w płucach wskutek oddychania.
Oksygon, gr., figura kanciasto-śpiczasta; ostrokąt.
Oksyhemoglobina, łć., hemoglobina utleniona czyli połączona z tlenem (dostarczonym przez oddychanie).
Oksymetr, przyrząd do dochodzenia i mierzenia kwasu zawartego w jakiej cieczy.
Oksymoron, gr., dosł., dowcipnie-głupio: zestawienie wyrazów napozór sprzecznych, np. pracowite próżnowanie, zapał na zimno, wymowne milczenie i t. p.
Oksza, nm., siekiera; herb, przedstawiający siekierę w czerwonym polu, zwróconą ostrzem na prawo.
Okszyc, szlachcic, pieczętujący ś. herbem oksza.
Oktagon, rodzaj szyku bojowego — p. Oktogon.
Oktawa, łć., ósmy djatoniczny stopień, powtórzenie tonu głównego; skala ośmiu tonów; ósmy dzień od jakiej daty: ośmiodniowy przeciąg czasu; obchód ośmiodniowy niektórych uroczystości kościelnych; w poezji: strofka a. zwrotka ośmiowierszowa, w której jedenastozgłoskowe wiersze rymują się: 1 z 3 i 5, 2 z 4 i 6, a 7 z 8, stanca; ósemkowy format książki (8 kartek = 16 stronic).
Oktet, łć., utwór muzyczny, napisany na 8 różnych głosów lub 8 instrumentów.
Oktober, łć., październik.
Oktogonalny, łć., ośmiokątny.
Oktrojować, fr., wydawać rozporządzenia, nadawać jakie prawa, przywileje, z racji wyższej władzy, z mocy monarszej.
Oktrojowany, fr., pozwolony, nadany przez panującego lub rząd.
Oktyljon, łć., liczba jedynka i po niej 27 zer; według numeracji niemieckiej: miljon w ósmej potędze czyli 1 z 48 zerami.
Okucie, dokonana czynność okuwania; części metalowe jakiegoś przedmiotu, wzmacniające całość a. części, obramowanie metalowe czego (o. drzwi, okna, pieca, skrzyni, bramy i t. p.); zawiasy, zasuwy, zamki i t. p.; okowy, kajdany.
Okuć — p. nied. Okuwać.
Okulały — p. Okulawiały.
Okular, łć., soczewka w lunecie, w mikroskopie i t. p., do której ś. oko przykłada; szkło oczne, objektyw.
Okulawiały, Okulały, ten, który okulał, kulawy, chromy.
Okulawić, przez skaleczenie, wypadek uczynić kulawym.
Okulawieć, Okuleć, zostać kulawym, ochromieć.
Okulbaczyć, włożyć kulbakę, osiodłać.
Okuleć — p. Okulawieć.
Okulista, łć., lekarz chorób oczu.
Okulistyka, łć., część medycyny, zajmująca ś. leczeniem chorób ocznych.
Okulizować, w ogrod., szczepić drzewa za pomocą nacięcia młodej kory i drzewka dzikiego i założenia w to miejsce oczka, wziętego z gałązki drzewa szlachetnego gatunku.
Okultacja, łć., zakrycie gwiazdy a. planety przez księżyc.
Okultysta, łć., zwolennik okultyzmu.
Okultystyczny, łć., rozważany w duchu okultyzmu.
Okup, suma, ofiarowana a. żądana za wykupienie kogo a. czego, wykup, wykupne.
Okupacja, łć., objęcie w posiadanie, przywłaszczenie sobie obszaru, zwłaszcza nie będącego niczyją własnością; obsadzenie wojskiem kraju obcego.
Okupacyjny, łć., przym. od Okupacja; armja o-a = wojska, które zajęły kraj cudzy na pewien czas.
Okupiciel, ten, który kogo wykupuje albo okupuje.
Okupić — p. nied. Okupywać.
Okupiny, wykupywanie ś., uwalnianie ś. od czego za pomocą poczęstunku.
Okupnik, ten, który ś. okupuje, wykupuje, np. kmieć czynszowy, czynszownik.
Okupny, mogący być okupionym, emfiteutyczny (grunt o.); wykupny, okupiony (suma o-a = okup); płacący okup, czynszowy.
Okupować, łć., dokonywać okupacji; zajmować, brać w posiadanie; kraje o-ne — miejscowości, zajęte i administrowane przez wojska obce.
Okupywać, Okupować, dok. Okupić; wykupywać, odkupywać, uwalniać za pieniądze (z więzienia, z niewoli); kupować, uzyskiwać co za pieniądze; przen., osiągać co z trudem, kosztem wielu ofiar; o. co czym przypłacać; o. ś., dawać za siebie okup, wykupywać ś., uwalniać siebie za pieniądze; o. ś., uwolnić ś. o. czego pieniędzmi, podarkiem lub poczęstunkiem.
Okurki (-ów), czas przed świtem, kiedy ranne kury pieją, podkurek; śniadanie robotników wiejskich o tej porze, doświtka.
Okurzać, dok. Okurzyć; opylać, kurzem pokrywać, zakurzać; odymiać, kopcić; obcierać, oczyszczać z kurzu, okadzać.
Okutać, owinąć starannie dla ochronienia od zimna, od wilgoci; o. ś., owinąć ś., opatulić ś.
Okuwać, dok. Okuć; kując metalem obkładać; o. konia = przybijać mu podkowy, podkuwać; o. kogo w kajdany = wkładać łańcuchy mu na ręce a. na nogi; o. drzwi, okna = dać zawiasy, klamki, rygle i t. f
Okwefiać, osłaniać, kwefem, woalem.
Okwiat, kielich i korona kwiatu razem wzięte.
Okwiecać, dok. Okwiecić; kwiatami ubierać, ozdabiać, obrzucać; o. ś., ozdabiać ś., okrywać ś. kwiatami; przen., jaśnieć, błyszczeć jakby kwieciem.
Okwitać, dok. Okwitnąć; przestawać kwitnąć, przekwitać; przen., mijać, przechodzić, starzeć się.
Okwitły, który okwitł, przekwitły.
O la Boga!, wykrz. = o dla Boga!
Olakierować, ze wszystkich stron lakierem pokryć, pociągnąć.
Olbora, nm., dochód skarbowy z kopania kruszców w dawnej Polsce; zarząd kopalni.
Olbornik, nm., dozorca dochodów z olbory.
Olbrot, nm., masa mleczno-biała, tłusta, krystalicznie przeświecająca, która znajduje ś. w głowie kaszalotów i innych wielorybowatych, używana do wyrobu drogich świec i do kosmetyków, spermacet.
Olbrotowiec — p. Kaszalot.
Olbrzym, człowiek nadzwyczajnego wzrostu, bajeczny wielkolud; przen., człowiek albo rzecz bardzo wielka.
Olbrzymi, wielki, ogromny, kolosalny, gigantyczny.
Olbrzymieć, wyrastać do wymiarów olbrzyma, potęgować się niezmiernie.
Olbrzymio, ogromnie, kolosalnie, niezmiernie, niepomiernie.
Olbrzymka, kobieta nadzwyczajnego wzrostu; w lm., o-ki, odmiana jabłek.
Olbrzymowaty, mający kształty olbrzyma, ogromny, niezmierny.
Olchowy, Olszowy, dotyczący olchy, zrobiony z drzewa olchowego.
Olchówka, roślina z rodziny wrzosowatych.
Oleina, łć., tłuszcz naturalny, znajdujący się we wszystkich tłustościach roślinnych i zwierzęcych.
Oleisty, łć., mający w sobie olej; o-e rośliny, rośliny, z których olej bywa wytłaczany.
Olej, łć., płyn tłusty, wyciśnięty z jakiej rośliny oleistej; o. lniany, rzepakowy, słonecznikowy, makowy, orzechowy, palmowy, migdałowy, bawełniany, rycynowy i t. d.; o. mineralny cz. skalny = tłuszcz, otrzymywany przez dystylację ropy naftowej; o. święty = oliwa, przez biskupa poświęcona, używana do Ostatniego Namaszczenia; przen., mieć o. w głowie = mieć rozum, być roztropnym; nudny, jak flaki z o-em = niezmiernie nudny; o. do góry ś. pnie = prawda wychodzi zawsze na wierzch; przylać o-u do ognia = podniecać namiętność, zaogniać.
Olejarka, łć., żona fabrykanta oleju; sprzedająca olej; naczynie do nalewania oleju.
Olejarnia, łć., tłocznia oleju, oliwy.
Olejarstwo, łć., wyrób oleju.
Olejarz, Olejnik, ten, co wybija olej; przekupień oleju.
Olejek, łć., zdr. od Olej; o-ki eteryczne a. lotne = ogólna nazwa rozmaitych oleistych cieczy roślinnych, odznaczających ś. zapachem mniej a. więcej przyjemnym.
Olejkarstwo, łć., przemysł olejkarski, fabrykacja olejków.
Olejkarz, łć., ten, który roznosi olejki na sprzedaż.
Olejkować, olejkiem a. olejkami smarować, nacierać; napuszczać olejki.
Olejnia, łć., olejarnia, prasa do wyciskania oleju.
Olejnica, łć., naczynie do oleju; roślina z rodziny oliwowatych, trzemcha.
Olejny, łć., dotyczący oleju; o-e farby = farby utarte z olejem; obraz o. = namalowany farbami olejnemi.
Oleniwieć, Olenieć, stać ś. leniwym, ociężałym.
Oleodruk, nm., rycina, odbita farbami olejnemi sposobem litograficznym.
Oleomargaryna, łć., tłuszcz, otrzymywany z łoju wołowego przez wyciskanie i służący do fabrykacji margaryny.
Oleonafta, produkt dystylacji ropy naftowej, przydatny na smar.
Oleśnik, roślina z rodziny baldaszkowych, wieprzyniec, świniak.
Oligarcha, gr., możnowładca.
Oligarchiczny, gr., możnowładczy.
Oligarchja, gr., panowanie w kraju kilku rodzin arystokratycznych; rząd możnych; możnowładztwo.
Oligocen, gr., oligoceński a. oligoceniczny pokład skały formacji trzeciorzędowej między eocenicznym i neocenicznym.
Oligoklas, gr., minerał z grupy feldspatów, spat polny.
Oligokracja, gr., p. Oligarchja.
Olimp, gr., naiwyższa góra w Grecji, uważana w mitologji greckiej za siedzibę bogów.
Olimpijczyk, gr., znakomity poeta, artysta.
Olimpijski, gr., natchniony, boski; o-e igrzyska, starogreckie uroczystości narodowe, które ś. co 4 lata odbywały w Olimpji, od kilkunastu lat wznowione w dzisiejszej Grecji.
Olimpjada, gr., czteroletni przeciąg czasu między dwoma olimpijskiemi igrzyskami, jednostka rachuby czasu u starożytnych Greków, O-y, igrzyska gimnastyczne wznowione obecnie w różnych krajach.
Oliwa, łć., płyn tłusty wyciśnięty z owocu drzewa zwanego drzewem oliwnym a. oliwką, rosnącego dziko w ciepłych krajach Azji, a hodowanego w połud. Europie; o. na wierzch wyjdzie = prawda zawsze ś. ujawni.
Oliwiasty, mający w sobie oliwę.
Oliwić, łć., napuszczać oliwę, naoliwiać, smarować oliwą.
Oliwin, łć., minerał, odmiana chryzolitu.
Oliwka, łć., zdr. od Oliwa; owoc drzewa oliwnego i oliwa z niego wytłoczona; guzik, mający kształt owocu oliwy; część rdzenia pacierzowego, podobna do oliwki.
Oliwkowaty, Oliwkowy, łć., mający kształt oliwki; o. kolor = brudno-zielony.
Oliwowate, rodzina roślin dwuliścieniowych.
Olsnąć, stracić wzrok, oślepnąć; o-łem = zaćmiło mi ś. w oczach.
Olsza — p. Olcha.
Olszniak, mały a. młody lasek olszowy.
Olszówka, ziemia licha torfowata, na której udaje ś. olszyna; gatunek grzyba; drzewo i owoc gruszy zwyczajnej.
Olszyna, gaj olszowy; drzewo olszowe.
Olszynka, zarośla olszowe, gaik olszowy.
Olszynowy, dotyczący olchy, zrobiony z drzewa olchowego.
Olśniewać, dok. Olśnić; blaskiem otaczać, oświecać; blaskiem razić, wzrok zaćmiewać uderzeniem wielkiego światła, oślepiać; zaślepiać, omamiać pozorną świetnością; wzbudzać podziw, uwielbienie, wprawiać w zachwyt, czarować, odurzać; o. ś., być olśnionym.
Olśniewający, rażący blaskiem; wzbudzający zachwyt, czarujący.
Olutowywać, dok. Olutować; naokoło lutować, spajać lutem.
Ołachmanić, okryć łachmanami.
Ołańcuchować, ogrodzić łańcuchem.
Ołatać, połatać, wyłatać; o. komu skórę = wybić, wytrzepać kogo.
Ołowiany, do ołowiu ś. odnoszący, z ołowiu wyrobiony, mający w składzie swym chemicznym ołów; ruda o-a = zawierająca ołów; huta o-a = gdzie wytapiają ołów; cukier o. = octan ołowiu itd.; przen., ciężki, ociężały, przygnębiający; niebo o-e = zasute ciężkiemi chmurami; ptaszek o. = człowiek nieruchawy, ociężały; koloru ołowiu.
Ołowień, siarczan ołowiu.
Ołowik — p. Grafit.
Ołownia, huta ołowiana.
Ołów, metal ciężki, łatwo topny, miękki i giętki, używa ś. w przemyśle i życiu codziennym; o. srebrzysty = zawierający w sobie srebro; głowa mi cięży, jak o. = bardzo cięży, boli mnie mocno; leży mi to o-iem na sercu, na sumieniu = bardzo dokucza, doskwiera; kula z broni palnej, śrut.
Ołówek, sztabik z grafitu, zastygłego i oprawionego w drzewo, do pisania i rysowania, czarny a. kolorowy; przen., sztuka rysownicza (znać na tym rysunku o. Doré’go); o. tabaki = ćwierć a. półfuntowa paczka tabaki, owinięta w papier ołowiany; w druk., linje poprzeczne w rubrykach do pisania na nich.
Ołówkowy, odnoszący ś. do ołówka; rysunek o. = rysowany ołówkiem.
Ołównia, huta ołowiana.
Ołównik, robotnik, pracujący około ołowiu; rzemieślnik, wyrabiający naczynia ołowiane; rurka do osadzania ołówka.
Ołtarzyk, łć., zdr. od Ołtarz; tytuł modlitewnika (Złoty o.).
Ołysieć, stać ś. łysym, wyłysieć.
Ołzawiony, zalany łzami.
Om, nm., jednostka miary oporu elektrycznego = oporowi, jaki pokonać musi elektryczność, przechodząc przez słup rtęci, mający 1 metr długości i 1 milimetr kwadratowy w przecięciu; miara handlowa wina reńskiego = 180 butelek.
Omacać — p. Obmacać.
Omacek, w wyr.: po omacku, omackiem = macając rękami po ciemku, w ciemności, bez światła; przen., w niepewności, na chybi trafi.
Omacywać — p. Obmacywać.
Omaczać, Obmaczać, dok. Omoczyć, Obmoczyć; włożyć w co mokrego, w ciecz jaką; oblać, cieczą pomazać na wszystkio strony, po wierzchu.
Omajać, dok. Omaić; otaczać naokoło liśćmi, zielonemi gałązkami, ozdabiać zielenią.
Omal, niewiele, trochę, skąpo; o. nie, o. że nie, nieomal, bez mała, prawie że, o mało co, nieledwie.
Omalować — p. Obmalować.
Omam, fałszywe doznawanie wrażeń zmysłowych, przywidzenie, halucynacja; złuda, złudzenie; omamienie, zamydlenie oczu.
Omamiać, dok. Omamić; uwodzić, oszukiwać, otumaniać, zamydlać oczy; łudzić, nęcić, kusić, pociągać ku sobie; o. ś., dawać ś. zwodzić, oszukiwać ś.
Omamiciel, oszust, szalbierz.
Omamienie, zwiedzenie, otumanienie; złudzenie, ułuda, iluzja; powab, ponęta, przynęta, mamidło.
Omanić, okłamać, oszukać, zwieść, omamić, zmanić.
Omar, choroba roślin, której przyczyną jest pyłek kwiatu berberysu, szkodliwego dla zbóż; choroba drzew, wskutek obfitego napływu w jedno miejsce soków, z czego kora pęka i drzewo usycha; roślina z gromady grzybów — p. Berberys, p. Homar.
Omarmurować, wyłożyć marmurem, pokryć w koło taflami marmuru.
Omarszczać, dok. Omarszczyć; marszczyć, pokrywać zmarszczkami.
Omartwiać, dok. Omartwić; znieczulać, pozbawiać życia.
Omartwieć, obumrzeć, stracić życie, umrzeć.
Omarzać — p. Obmarzać.
Omarzły, Omarznięty, ten, który obmarzł.
Omasta, okrasa do potraw, tłustość do kraszenia potraw; o. do smarowania wozów = maź; przen., ozdoba, upiększenie, przykrasa.
Omastny, tłusty, obfitujący w omastę, żyzny, użyźniający; sytny, pożywny, posilny.
Omaszczać, dok. Omaścić; zaprawiać omastą, okraszać; o. rolę = gnoić, użyźniać, nawozić.
Omawiać, dok. Omówić; wyrażać ś. przez omówienie, mówić o czym szeroko, nie wprost rzecz wykładać, mówić z ogródką; rozpatrywać co, załatwiać co przez mówienie, obgadywać co; opiewać, głosić; uniewinniać, usprawiedliwiać, tłómaczyć; o. ś., uniewinniać ś., usprawiedliwiać ś., tłómaczyć ś., wymawiać ś.
Omazać — p. Obmazać.
Omączać, dok. Omączyć; mąką okurzać, walać co mąką; o. ś., walać ś. mąką, obielać ś. mąką.
Ombra, fr. — p. Umbra.
Ombrelka, fr. — p. Umbrelka.
Ombrometr, gr. — p. Pluwjometr, p. Deszczomierz.
Omdlały, Omdlony, ten, który omdlał, stracił przytomność, zemdlały; słaby, bezsilny, mdły.
Omdlenie, utrata przytomności.
Omdlewać, dok. Omdleć; wpadać w omdlenie, tracić przytomność, słabnąć, opadać z sił.
Omega, gr., ostatnia litera greckiego alfabetu: ω; przen., koniec — p. Alfa.
Omen, łć., znak, przepowiednia, wróżba.
Omglenie, okrywanie, zasłanianie mgłą; mgła, zmrok.
Omgliwać, dok. Omglić; mgłę rozciągnąć, mgłą otaczać, okrywać, zasuć; o. ś., mgłą ś. okrywać, zasłaniać, zamgliwać się.
Omiatać, Obmiatać, dok. Omieść, Obmieść; pył ścierać, strzepywać go z czego, opylać; zamiatać, zmiatać ze wszystkich stron.
Omiecie, plewy.
Omieciny (-in), pył mączny w młynie; kurzawa z mąki, stochmal; śmiecie.
Omięg, roślina z rodziny złożonych, kozikorzeń — p. Pomórnik, p. Tojad.
Omielać, Obmielać, dok. Omieć; odwiewać plewy ze zboża, czyścić zboże, odwiewać zboże.
Omieszkać, opuścić co, nie skorzystać z czego, zaniedbać co, przepuścić porę odpowiednią do czego.
Omieść — p. nied. Omiatać.
Omiękczać, dok. Omiękczyć; zmiękczyć co naokoło.
Omięknąć, stać ś. miękkim, zmięknąć.
Omięsna, powłoka z tkanki łącznej, otaczająca mięsień.
Omijać, dok. Ominąć; zbaczając mijać, kołować, okrążać, wymijać; nie wstępować gdzie; nie trafiać, nie sięgać kogo a. czego; ominęła go kara, nagroda = nie doszła go; używać wybiegu, wyłgiwać ś., wykpiwać ś.; o. prawo, przepis, zakaz = pomijać je, nie stosować ś. do nich; o. pewne szczegóły w opowiadaniu = przemilczać, nie wyszczególniać; przemijać, przechodzić, upływać (minęło lato, nadchodzi jesień); unikać, starać ś. nie spotkać z kim a. z czym; o. ś., wymijać ś., unikać ś. nawzajem; o. ś. z czym = rozmijać ś. z czym, wyłgiwać ś. z czego, nie zaznawać czego; nie wykonywać.
Omisja, łć., opuszczenie, pominięcie, zaniedbanie czegoś.
Omieć — p. nied. Omielać.
Omlet, fr., ciasto z jaj smażone na patelni (zdr. Omlecik).
Omłacać, dok. Omłócić; do końca wymłacać, młócić.
Omładzać, dok. Omłodzić; przywracać młodość, odmładzać; o. ś., odzyskiwać nanowo młodość, odmładzać ś.
Omłot, młócenie zboża; wydajność zboża przy młóceniu, plenność, wymłot, omłotek; dobry, zły o. = zboże dobrze, źle sypie.
Omłotny, obfity w ziarno.
Omłócić — p. nied. Omłacać.
Omłynkować, oczyścić zboże z plew za pomocą młynka.
Omnibusiarz, łć., utrzymujący omnibusy, powożący omnibusem.
Omniszyć, oddać do klasztoru, zrobić mnichem, okapturzyć; wytrzebić, okastrować.
Omoczna, Omocznia, pęcherzyk w jaju płodowym, z którego powstaje łożysko i pęcherz moczowy.
Omoczyć — p. Omaczać.
Omofagi, gr., ludzie, jedzący mięso surowe.
Omokły, Obmokly, Obmoknięty, zmoczony z wierzchu; zmoczony ze wszystkich stron, przemokły.
Omoknąć, zmoknąć z wierzchu; zmoknąć ze wszystkich stron, przemoknąć.
Omoszczać, dok. Omościć; rzucać most przez rzekę.
Omotywać, Obmotywać, dok. Omotać, Obmotać; motając obwijać co naokoło czego; oplątywać, wikłać; przen., uwikływać, wplątywać, usidlać, opanowywać; o. ś., obwijać ś., okręcać ś.
Omówca, omawiający rzecz jaką, jaką sprawę wyłuszczający — p. Obmówca.
Omówić — p. nied. Omawiać.
Omówienie, czynność omawiania; zwrot mowy, polegający na tym, że nie wymienia ś. właściwego miana przedmiotu a. czynności, ale określa ś. je przez wyszczególnienie jakiejś ich cechy charakterystycznej, peryfraza (np. król zwierząt zamiast lew); zastąpienie wyrazu rażącego przyzwoitszym a. łagodniejszym (np. zakończył życie, zamiast umarł).
Omraczać, dok. Omroczyć; mrokiem otaczać, okrywać ciemnością, zaćmiewać, ocieniać; o. ś., okrywać ś. mrokiem, mroczyć ś., ciemnieć.
Omrocze — p. Omrok.
Omroczyć — p. nied. Omraczać.
Omrok, Omrocze, mrok, ciemność, pomroka, zmierzch.
Omrozić, zmrozić dokoła, ze wszystkich stron.
Omszały, mchem obrosły, opleśniały, spleśniały.
Omszeć, mchem a. pleśnią obrosnąć, pokryć ś. mchem, spleśnieć.
Omszyć, mchem okryć, mchu nasłać, mchem pozatykać (np. szpary w ścianie); mchem, włosem pokryć.
Omudzie, błonka, otaczająca jądra męskie.
Omulać, dok. Omulić; mułem, błotem walać, zamulać; ścierać (o skórze).
Omundurować, odziać w mundury.
Omunsztukować, nałożyć munsztuk.
Omurować — p. Obmurować.
Omurzać, dok. Omurzyć; uczernać, obrudzać, smolić; o. ś., brudzić ś., smolić ś., walać ś.
Omuskać, Omusnąć — p. Obmuskać.
Omyć — p. Obmyć.
Omydlać, dok. Omydlić; osmarowywać mydłem.
Omyk, ogon zająca, kosmyk, osmyk.
Omylić, w błąd wprowadzić, zwieść, obłąkać, oszukać; zawód sprawić, rozczarować, nie spełnić czyich nadziei, nie ziścić oczekiwań; o. ś., popełnić omyłkę, wpaść w błąd, oszukać ś., pobłądzić, pomylić ś.; zawieść ś., rozczarować ś., przeliczyć ś.
Omylnie, błędnie, mylnie; zwodniczo, zawodnie.
Omylność, zwodniczość, ułuda; błędność, błąd, obłąd, omyłka.
Omylny, zawodny, niepewny, złudny, zwodniczy; błądzący, błędny, podległy omyłkom.
Omyłka, skutek omylenia się, błąd, pomyłka; nieporozumienie, niezrozumienie ś. wzajemne; wina, przewinienie, uchybienie, usterka; krok fałszywy, zawód; żart., bąk, byk.
Omyłkowo, przez omyłkę, wskutek omyłki.
Omywać — p. Obmywać.
On, ona, ono, zaimek osobowy osoby III-ej, oznacza osobę albo przedmiot, o którym ś. mówi; formy jego, jemu używają ś., jeśli pada na nie akcent logiczny, w przeciwnym razie używa się form skróconych: go, mu; formy: jego, jej, ich mają znaczenie zaimka dzierżawczego osoby III-ej (jego brat, jej książka, ich własność); odeń = od niego, doń = do niego, dlań = dla niego, zań = za niego, zeń = z niego, przezeń = przez niego, weń = w niego, oń = o niego, nań = na niego, poń = po niego, nadeń = nad niego; używa ś. zamiast zaimka osobowego osoby II-ej w listach i przemówieniach (Szanowny Panie! Śpieszę donieść Mu...); zaimek wskazujący: tamten, ów: onego czasu = w tamtym czasie, wówczas.
Onanista, łć., popełniający samogwałt.
Onanizm, Onanja, łć., zaspokojenie żądzy płciowej w sposób nienaturalny, samogwałt.
Onanizować się, oddawać ś. samogwałtowi.
Ondulacja — p. Undulacja.
Ondyna, fr., nimfa wodna, rusałka, boginka wodna.
Onegdaj, przedwczoraj, pozawczoraj.
Onegdajszy, przedwczorajszy, pozawczorajszy.
Onejromancja, gr., wróżenie ze snów.
Onerkowy, znajdujący ś. dokoła nerek.
Onerwie, błona, pokrywająca nerw.
Onery, łć., ciężary, obciążenie.
Ongi, niegdyś, bardzo dawno, w swoim czasie, wiele lat temu.
Oniemal — p. Omal.
Oniemiać, dok. Oniemić; pozbawiać głosu, mowy, niemym czynić.
Oniemiały, nie mogący mówić, niemy; przen., bardzo zdziwiony, przerażony.
Oniemieć, stracić głos, mowę, stać ś. niemym; przen., stracić równowagę umysłu, kontenans, osłupieć, zgłupieć, zapomnieć języka w gębie, zdębieć.
Onieprzytomniać, dok. Onieprzytomnić; pozbawiać przytomności; o. ś., tracić przytomność, stawać ś. nieprzytomnym.
Onieśmielać, dok. Onieśmielić; czynić kogo nieśmiałym, pozbawiać go śmiałości; o. ś., tracić śmiałość, tracić pewność siebie, stawać ś. nieśmiałym.
Oniks, gr. — p. Onyks.
Onolatrja, łć., cześć, oddawana osłu, do której Rzymianie zmuszali chrześcijan i Żydów.
Onomamancja, gr., wróżenie z głosek, składających nazwisko.
Onomatologja, gr., nauka imion; spis imion a. słów, uporządkowany według materji; wiersz na urodziny.
Onomatopeja, gr., harmonja naśladowcza; dobieranie, względnie tworzenie takich wyrazów, których brzmienie przypomina dźwięki w naturze (np. huk, grzmot).
Onomatyka, gr., nauka oznaczania i tworzenia ś. imion.
Ontogieneza, gr., szereg zmian, jakim podlega w rozwoju swoim osobnik — p. Filogieneza.
Ontogienja, gr., historja rozwoju osobnika.
Ontolog, gr., zwolennik ontologji czyli metafizyki.
Ontologja, gr., nauka o bycie, część metafizyki.
Onuczka, Onuca, szmata do obwijania nogi, zastępująca pończochę a. skarpetkę; gałgan, szmata.
Onyks, gr., piękna, biało i czarno prążkowana odmiana chalcedonu.
Oolit, gr., wapień ziarnisty, ikrowiec, ikrzyca.
Oolityczna łć., formacja — p. Jurajska formacja.
Oologja, gr., nauka o jajach i gniazdach ptasich.
Opacki, Opatowy, łć., dotyczący opactwa a. opata, stanowiący własność opata.
Opactwo, łć., klasztor i dobra klasztorne pod zarządem opata; dobra, należące do opata.
Opacznie, naopak, nawywrót, odwrotnie; nie tak, jak trzeba; mylnie, fałszywie.
Opaczny, idący naopak, odwrócony, przewrócony, odwrotny; wbrew komu albo czemu idący, sprzeczny, przekorny, przewrotny; mylny, fałszywy, źle zrozumiany, niedorzeczny, spaczony.
Opad, opadanie, opadnięcie; o. wodny = para wodna, wydzielająca ś. z powietrza w postaci deszczu, śniegu, rosy, szronu, gradu i t. p.
Opadać, dok. Opaść; osuwać ś., obniżać ś., spadać, ubywać (morze opada, barometr opada); spadać na dół, na ziemię, osiadać, oblatywać (mgła opada, liście o-ją z drzew); o. z sił = tracić siły; oblatywać, osuwać ś. na kim, spadać z kogo (suknie o-ją); o. z ciała = chudnąć; usuwać ś., opuszczać ś., zwisać, przestawać sterczeć; ręce mi o-ją = zniechęciłem ś., doznałem rozczarowania, zmęczyłem ś.; napadłszy zasiadać, zapanowywać, zalegać; napadać na kogo, obstępować w koło, rzucać ś. na kogo.
Opadły, ten, który opadł, obleciał.
Opadnięcie, osunięcie ś., opuszczenie ś., o. powiek = niemożność otwarcia oczu; napad, naleganie gwałtowne o co, rzucenie ś. gwałtowne na kogo a. na co.
Opadowy, dotyczący opadu; staw o. = utworzony z opadów atmosferycznych.
Opajać, dok. Opoić; poić do zbytku, do upicia ś., spajać; przen., upajać, zaślepiać; o. ś., pić do zbytku, upijać ś.
Opak, strona odwrotna, z tyłu, w tył, wspak (o. mu ręce związali); przysł., naopak, opakiem, w opak, odwrotnie, przeciwnie, nie tak jak potrzeba, na odwrót, naprzekór.
Opakowanie, dokonana czynność opakowania; to, w co coś opakowano, materjał, użyty do opakowania, opakunek (papier, rogoża, sznury, płótna i t. p.).
Opakowywać, dok. Opakować; zawijać, zapakowywać, obwijać, obtykać, ładować; obładowywać, obciążać, objuczać; nakarmić do zbytku; o. ś., obwijać ś., objuczać ś.; obładowywać ś., dużo pakunków z sobą zabierać; objadać ś., przejadać ś., obżerać ś.
Opakunek — p. Opakowanie.
Opal, gr., minerał: niekrystaliczna odmiana kwarcu, drogi kamień, odznaczający ś. grą barw tęczowych na tle mleczno-białym.
Opalacz, ten, który opala co, palacz.
Opalać, dok. Opalić; palić naokoło czego; spalać po wierzchu, nadpalać, przypalać, osmalać, wypalać; ogrzewać przez palenie, doprowadzać co do stanu ciepłoty: o. mieszkanie, nagrzewać; czynić ogorzałym słońce mnie o-liło); pozbawiać kogo czego przez palenie, wypalać komu dużo czego (nie dawaj mi już cygar, nie chcę cię o.); piec nad ogniem, przypiekać, przeciągać nad ogniem dla usunięcia resztek sierści, pierza; o. ś., palić ś. po wierzchu, osmalać ś.; ogrzewać ś., nagrzewać ś.; dostawać opalenizny, stawać ś. ogorzałym; wypalać naraz dużo tytuniu, cygar i t. p.
Opalenisko, resztki czegoś spalonego, zgliszcze, spalenisko.
Opalenizna, opalenie ś. skóry od słońca, ogorzałość.
Opalić — p. nied. Opalać; napalić, aby było ciepło; o. ś., napalić ś. do syta (cygar, papierosów).
Opalisadować, otoczyć palisadą, ostrokołem.
Opalizacja, gr., barwienie ś. tęczowe białawych płynów i niektórych drogich kamieni wskutek przepuszczania światła, gra barw na tle mlecznym.
Opalizować, gr., mienić ś. różnemi kolorami jak opal.
Opalować, obwieść, ogrodzić palami.
Opalowy, gr., posiadający własności opalu, z opalu; pierścień o. = z opalem.
Opał, palenie w piecu, opalanie (mieszkanie ze światłem i o-em), materjał, używany do palenia w piecu, paliwo (drzewo, węgiel, koks, torf i t. p.); spalanie w piecu; pójść na o. = być spalonym w piecu; w lm., kłopoty, tarapaty, ciężkie położenie, trudności (być w o-ach).
Opałać, (o zbożu) oczyszczać z plew za pomocą potrząsania w opałce.
Opałek, głownia opalona.
Opałowe (-ego), dodatek do pensji urzędnika na opał.
Opałowy, dotyczący opału (materjał o.).
Opamiętać, wrócić przytomność, otrzeźwić; o. ś., przyjść do siebie, oprzytomnieć, pohamować ś., opanować ś., zapanować nad namiętnością (np. gniewem); ustatkować ś.
Opancerzać, uzbrajać, okrywać pancerzem, okuwać pancerzem (okręt o-ony); przen., uodporniać, zabezpieczać; o. ś., uzbrajać ś., okrywać ś. pancerzem; przen., uodporniać ś., zabezpieczać ś., nie dawać do siebie przystępu.
Opanowywać, dok. Opanować; brać co we władanie, w posiadanie, panowanie swoje rozciągać, zapanowywać; stawać ś. panem czego, obejmować w swoje panowanie, zagarniać, zajmować, zabierać co; o. kogo = ogarniać, przenikać; strach, gniew, niepokój go opanował = wziął nad nim górę; sen go opanował = zmógł; ujarzmiać, poskramiać, hamować; o. pożar = dawać mu radę, nie dawać mu ś. rozszerzyć; zawojowywać, uległym czynić, zawładnąć kim (żona go opanowała); nawiedzać, opętywać: niech go opanuje z jego grzecznością! = niech go licho weźmie!; opadać, obskakiwać ze wszystkich stron; psy go opanowały = napadły, obskoczyły; o. ś., mieć nad sobą siłę, opanowywać siebie; odzyskać panowanie nad sobą, powracać do równowagi.
Opar, lekka mgła, unosząca ś. nad ziemią w miejscach wilgotnych; rzecz parząca.
Oparafować, fr., karty księgi = policzbować tę księgę, przeciągnąć sznurem przypieczętować go do ostatniej stronicy i pieczęć opatrzyć podpisem w celu zabezpieczenia od wydarcia karty z księgi.
Oparcie, to, na czym ś. co opiera, podpora (np. poręcz u krzesła, u fotela, u ławki); miejsce, gdzie ś. co opiera (punkt o-a); przen., mieć punkt o-a = mieć zapewnioną możność utrzymania ś., zamieszkania, zasób, środek zarobkowania.
Oparkaniać, dok. Oparkanić; parkanem opasywać, ogradzać; o. ś., otaczać ś. parkanem.
Oparkanienie, otoczenie parkanem; ogrodzenie, parkan, sztachety.
Oparskać, parskając ochlapać, opluć.
Oparszały, Oparszywiały, ten, który oparszał, który ś. parchami okrył.
Oparszeć, Oparszywieć, dostać parchów, parchami ś. okryć, sparszywieć, sparszeć.
Oparszyć, Oparszywić, parchami kogo zarazić.
Oparzać, dok. Oparzyć; oblewać ukropem, maczać w ukropie, sparzać dla usunięcia resztek pierza a. sierści (o. kurę, wieprza), dotykać czymś rozpalonym a. oblewać gorącym płynem, wskutek czego następuje bolesna oparzelizna; uciekł, jakby go oparzył, jak oparzony = nagle, z przerażeniam; biega, jak oparzony = jak szalony, jak warjat; o. ś., dotykać czego gorącego a. oblewać ś. warem, parzyć ś.; przen., o. ś. na czym = źle na czym wychodzić, doznawać strat, niepowodzenia, przykrości.
Oparzelisko, ziemia wodnista, nigdy nie marznąca; sączące ś. z ziemi źródło, które nigdy nie zamarza.
Oparzelisty, obfitujący w oparzeliska.
Oparzelizna, miejsce oparzone na ciele — p. Opalenizna.
Oparzysko — p. Oparzelisko.
Opas, pasienie, tuczenie (o. bydła); bydlę tuczone umyślnie na rzeź (wół o.); żart., człowiek otyły, grubas; opasanie, oblężenie; obwód, koło; mury, fortyfikacje.
Opasać, dok. Opaść; opychać, tuczyć, wykarmiać; o. ś., objadać ś., obżerać ś.
Opasać — p. nied. Opasywać.
Opasanie, przewiązanie pasem, okrążenie, otoczenie; pas, przepaska; otoczenie wojskiem, oblężenie, blokada; miejsce w ciele, gdzie ś. ludzie opasują, talja, pas; fortyfikacja, mury i rowy forteczne.
Opaskowy, odnoszący ś. do opaski (marki o-e); rzecz., żołnierz, przeznaczony do noszenia przyrządów opatrunkowych — w czasie bitwy.
Opaskudzić, powalać, pobrukać, owalać; zwalać kałem; przen., obmówić, zniesławić, obrzucać oszczerstwami; o. ś., powalać ś., pobrukać ś., pobrudzić ś.; zrobić coś złego, zniesławiającego, żart., źle ś. ożenić.
Opasły, tłusty, otyły, wypasiony, gruby.
Opasowy, przeznaczony na opas, tuczony, karmny (wół o.).
Opasywać, dok. Opasać; przewiązywać kogo a. siebie pasem, pas nakładać, okręcać, obwijać pasem, przepasywać; o. mieczem = przypasywać miecz; obwodzić, otaczać, okrążać, okalać (o. miasto murem, rowem); oblegać, osaczać, obstępować (o. twierdzę, nieprzyjaciela); o. ś., pasem ś. obwijać, obwiązywać, przepasywać ś.; otaczać ś., okrążać ś. czym; przypasywać sobie co do boku (np. szablę).
Opaść — p. nied. Opadać.
Opaść — p. nied. Opasać.
Opat, łć., najwyższy przełożony niektórych zakonów; kapłan świecki, który posiada beneficjum sekularyzowane z tytułem opactwa.
Opatentować, łć., wyrobić patent na co, aby uchronić od naśladownictwa.
Opatrunkowy, służący do opatrunku; środki o-e = gaza, wata, bandaże i t. p.
Opatrywać, dok. Opatrzyć; oglądać co, przypatrywać ś. czemu, zabezpieczać: o. okna na zimę, doglądać, mieć staranie o czym: o. ranę, chorego; upatrywać, wyszukiwać; zaspokajać czyje potrzeby, zaopatrywać, dostarczać komu, czego mu potrzeba, ubezpieczać: o. dom sprzętami, miasto murem; o. potrzebę = zaspokajać; obmyślać, przewidywać, starać ś. o co; wzmacniać, uzbrajać; o-trzyć ś. = spostrzedz ś., zmiarkować ś.; uprowidować się, zaopatrzyć ś., mieć z sobą co należy, zabezpieczyć ś.; niech Pan Bóg o-trzy! = idź z Panem Bogiem! mówi ś. do żebraka, gdy mu ś. nic nie daje.
Opatrzenie, danie komu pomocy w pieniądzach a. rzeczach, zabezpieczenie kogo, danie biednemu jałmużny; zasoby, zaopatrzenie, zabezpieczenie; o. ś., zaprowidowanie ś. w rzeczy potrzebne; spostrzeżenie ś. co do czego, zorjentowanie się.
Opatrznościowy, jakby przez Opatrzność zesłany dla dokonania jakiegoś wielkiego, dobro narodu a. ludzkości mającego na celu czynu (mąż o.); będący pod Opieką Boską.
Opatrzność, Pan Bóg, opiekujący ś. dobrotliwie wszystkimi ludźmi; zostawić Co na O-ci Boskiej = zostawić bez dozoru; zdać co na O. Boską = na los, na łaskę Boską, czekając, co będzie; oko O-ci = opieka Boska, wyobrażona symbolicznie jako oko w trójkącie opromienionym, a nad ludźmi czuwająca.
Opatrzny, przezorny, baczny, uważny, przewidujący.
Opatrzyć, nied. Opatrywać; o. ś., znudzić ś. przez ciągłe patrzenie, sprzykrzyć ś.; zmiarkować ś., spostrzec ś., opamiętać ś.; zaopatrzyć ś. w co, wziąć co z sobą; zabezpieczyć ś. przeciw czemu.
Opatulić, okręcić, osłonić, okryć, owinąć szczelnie czym; o. ś., okręcić ś., osłonić ś., owinąć ś. czym dla zabezpieczenia ś. od zimna, deszczu i t. p.
Opaźniać — p. Opóźniać.
Opąchać, obwąchać.
Opchać — p. nied. Opychać.
Opcja, łć., prawem a. umową dozwolony wybór między wielu albo między dwiema rzeczami, szczególniej między należnością do jednego lub drugiego kraju.
Opejdoskop, gr., przyrząd do ilustrowania dźwięków za pomocą światła.
Opełki, to, co pozostaje z przesianego zboża, obsiewki, przesiewki, poślad.
Opełznąć, obleźć co, obwinąć ś. koło czego; stracić barwę, spełznąć, wyblaknąć; obleźć z czego, opaść.
Opera, wł., dramat, w którym akcję ilustruje muzyka i śpiew, t. j. aktorowie nie mówią, lecz śpiewają; budynek, w którym wystawiane są opery; o. buffo = opera treści wesołej z wtrąconemi djalogami mówionemi; o. heroiczna opera bohaterska; o. serjo = opera poważna (wielka); o. burleska = opera ucieszna, zabawna; trupa śpiewaków operowych.
Operacja, łć., rękoczyn, czynność mechaniczna, wykonana na chorych częściach ciała rękami lub przy pomocy narzędzi; działanie na co: np. światła, słońca, środka lekarskiego; o. finansowa = przedsięwzięcie finansowe na większą skalę, mające dać na razie wielkie zyski; obrót pieniężny, obmyślony dla zysku; o. wojenna = wszelkie ruchy strategiczne wojska, mające na celu pokonanie nieprzyjaciela.
Operacyjny, łć., dotyczący operacji; o-a linja = linja działań wojennych; podstawa o-a = główny punkt oparcia dla działań wojennych, zwłaszcza grupa fortec.
Operat, łć., wszystkie znajdujące ś. w biurze dokumenty, dotyczące danej sprawy; coś wypracowanego piśmiennie, projekt, plan.
Operator, łć., lekarz-chirurg, dokonywający operacji.
Operatyzm, łć., osiąganie łaski Boskiej przez uczynki zewnętrzne.
Opereta, Operetka, wł., utwór sceniczny błahej a. zabawnej treści, w którym djalogi mówione przeplata śpiew z towarzyszeniem orkiestry; jak z o-i — p. Operetkowy.
Operetkowy, wł., dotyczący operetki; o. a. jak z o-ki = komiczny, zabawny, karykaturalny.
Operlać, dok. Operlić; osypywać perłami a. niby perłami; o. ś., okrywać ś. perłami a. jakby perłami.
Operować, łć., dokonywać operacji, przeprowadzać jaką czynność; działać, robić koło czegoś, majstrować, naprawiać, psuć; przen., obierać kogo: kraść.
Operowy, wł., dotyczący opery; o. śpiewak = śpiewak, występujący w operze (łączący śpiew i akcję, w odróżnieniu od śpiewaka koncertowego czyli estradowego, który tylko śpiewa).
Opęczniałość, nabrzmiałość, opuchlina.
Opędzać, dok. Opędzić; pędzić wkoło, obiegać; ogradzać, otaczać, obwodzić; spędzać z pewnego miejsca, oganiać; spędzać naokoło; zbywać, odbywać, zaspokajać; pozbywać ś., oganiać ś.; załatwiać jako tako swoje potrzeby; bronić się.
Opętać — p. nied. Opętywać.
Opętanie, oplatanie, owładnięcie; uwikłanie; nawiedzenie przez złego ducha, szaleństwo; wyobrażenia natrętne.
Opętanie, przysł., namiętnie, szalenie, wściekle.
Opętaniec, człowiek opętany przez złego ducha, szaleniec.
Opętany, rzecz., przejęty tylko jedną myślą, jedną chęcią aż do zapomnienia ś.; człowiek, którego djabeł a. namiętność opętała, szaleniec, narwaniec; przym., nieznośny, utrapiony, szalony, warjacki, wściekły, piekielny.
Opętańczy, dotyczący opętania a. opętańca.
Opętywać, dok. Opętać; brać w pęta, pętać; wikłać kogo w swoje sieci, opanowywać kogo, osidlać kogo, czynić narzędziem swojej woli; djabeł go o-ał = nawiedził; o. ś., obwiązywać ś., oplątywać ś.; wikłać ś., plątać ś. w co niepotrzebnie, wiązać ś. czym.
Opiąć — p. nied. Opinać.
Opić — p. nied. Opijać.
Opiec — p. nied. Opiekać.
Opieczętować, opatrzyć pieczęciami.
Opieka, dozór dobrotliwy nad kim a. nad czym, piecza, protekcja, obrona, osłona; wziąć kogo pod swoją o-ę = rozciągnąć nad kim troskę, mieć kogo w o-ce; być na o-ce = na wychowaniu u kogo; być w pieczy czyjej; zostawić wszystko na o-ce Boskiej = bez dozoru; niech go Pan Bóg ma w swojej o-ce! = niech nad nim czuwa!; straż poruczona komu nad małoletnimi i ich majątkiem a. pozbawionymi rozumu, opiekuństwo, kuratela; wyjść z o-ki, z pod o-ki = zostać pełnoletnim; zbior., opiekunowie, rada familijna nad małoletnimi a. ubezwłasnowolnionymi wskutek choroby umysłowej, nadmiernej rozrzutności i t. p.
Opiekać, dok. Opiec; piec naokoło a. z wierzchu czego, smażyć naokoło, obrumieniać na ogniu; o. ś., piec ś. naokoło, przypiekać ś. z wierzchu, obrumieniać ś.; opalać ś. na słońcu.
Opiekielnić, otoczyć jakby piekłem, przepełnić wpływem złych mocy, opętać.
Opiekły, opieczony, opalony, ogorzały; tłusty, dorodny.
Opiekować się, rozciągać nad kim a. nad czym swoją opiekę, mieć w swojej opiece, troszczyć ś. o kogo a. o co; sprawować opiekę, być prawnym opiekunem.
Opiekun, opiekujący ś. kim a. czym, mający staranie o czym, protektor, mecenas o. sztuk pięknych i poezji; mający opiekę prawną nad kim, kurator.
Opiekunka, for. ż. od Opiekun.
Opiekuńczy, rozciągający nad kim a. nad czym opiekę a. nadzór; rada o-a zakładu dobroczynnego; protektorski; przen., skrzydła o-e = opieka, obrona, ochrona.
Opiekuństwo, rozciągnięcie nad kim a. nad czym opieki, piecza, protekcja; władza opiekuna, obowiązek opiekuna.
Opielać, dok. Opleć; z pośród roślin, warzyw wyrywać chwasty, zielsko.
Opieniać, dok. Opienić; pianą okrywać, pianą obryzgiwać; o. ś., okrywać ś., obryzgiwać ś. pianą.
Opieprzać, pieprzem posypywać, zaprawiać pieprzem; dokuczać, dogadywać komu; zaprawiać goryczą; drogo co kupować a. sprzedawać; przesadzać, przeholowywać; mówiąc, opisując dodawać rzeczy drażliwe, nieprzyzwoite.
Opierać, dok. Oprzeć; stawiać co przy czym, żeby ś. nie obaliło; przystawiać, przykładać co do czego; wspierać, podpierać; zasadzać, zakładać, gruntować co na czym; o. ś., przytykać do czego dla podparcia ś., przypierać ś., trzymać ś. czego; przytykać, dotykać, dochodzić, rozciągać ś., sięgać; leżeć, spoczywać na czym; wstrzymywać ś. gdzie; o. ś. na czym = uzasadniać, trzymać ś. rzeczy wyrozumowanych, doświadczonych, polegać na czym, powoływać ś. na co, przytaczać; iść do kogo dla rozstrzygnięcia; zależeć, zawisnąć; wspierać ś., podpierać ś., zasadzać ś., gruntować ś., stawiać opór, nie dawać ś., przeciwiać ś. czemu.
Opierać, dok. Oprać; prać komu bieliznę; o. ś., prać sobie bieliznę.
Opierścieniać, otaczać pierścieniem, okalać, nakładać pierścienie, ozdabiać pierścieniami.
Opierunek, gwar., pranie; ożenić ś. dla wiktu i o-u = by żona prała i gotowała.
Opierzać, dok. Opierzyć; obić deskami; o. ś., obrosnąć w pierze, obleźć pierzem, tracić pierze; przen., bogacić się.
Opierzchły, popękany o. zimna a. wiatru.
Opierzchnąć, o skórze: stać ś. szorstką, popękać od zimna, od wiatru; o roli: obeschnąć od wiatru zimnego.
Opierzeć, w pierze obrosnąć, opierzyć się.
Opierzenie, okrycie pierzem; rodzaj pierza na ptaku, upierzenie; okrycie ściany deskami przez zakładanie jednej na drugą jak pierze.
Opieszale, przysł., nie śpiesząc ś., niedbale, leniwie, niestarannie.
Opieszalec — p. Opieszały; niedbalec, maruda.
Opieszały, powolny, ociągający ś., niepośpieszny, niedbały, leniwy, niechętny, niestaranny.
Opieśniać, dok. Opieśnić; wysławiać w pieśni.
Opiewać, dok. Opiać; śpiewać, sławić, wychwalać śpiewem, śpiewaniem głosić, rozsławiać; powiadać, głosić, opisywać, orzekać, brzmieć.
Opięcie, opinanie czegoś szpilkami, obcieśnienie, aby gładko leżało, podpięcie.
Opiętnować, oznaczyć piętnem; o. ś., naznaczyć siebie piętnem.
Opięto, przysł., przylegająco, ciasno, kuso.
Opięty, (o odzieniu) przylegający do ciała, ciasny, obcisły; mający na sobie ubranie opięte.
Opijać, dok. Opić; o. kogo: wypijać mu wszystko, co ma; o. ś., pić czego zadużo, nadużywać trunku; upijać ś.
Opilczy, pijacki; obłąd o. = obłąd, spowodowany nadmiernem używaniem trunków.
Opilec, opój, pijak, pijanica, opilca.
Opilstwo, skłonność do nadużywania trunku, do zbytniego picia, pijaństwo; przebranie w piciu, upicie ś., pijatyka.
Opiłek, kruszyna metalu, powstająca przy jego piłowaniu, borowaniu i t. p.
Opiłowywać, dok. Opiłować; piłując naokoło piłą, oddzielać części powierzchni rzeczy piłowanej; piłując pilnikiem, wygładzać naokoło powierzchnię.
Opiły, ten, który dużo wypił, skłonny do zbytniego picia, który ś. upił, pijany; przen., upojony, rozmarzony, zaślepiony.
Opinać, dok. Opiąć; wkoło przypinać, oblekać, układać, nakładać co na ubranie i przypinać, pokrywać co i przymocowywać; otaczać, okalać, wieńczyć; ściskać, zapinać ciasno; przen., ścinać (mróz o-a rzeki); o. ś., otaczać ś., okalać ś., zapinać ś. szczelnie.
Opinja, łć., zdanie, mniemanie, przekonanie, sąd o czym; ogólne zdanie o kim a. o jakim postępku, sąd ludzki, sława zła a. dobra, renoma, reputacja.
Opinjować, łć., wydawać opinję, wypowiadać swój sąd o czym, swoje zapatrywanie, swój pogląd na co, orzekać.
Opiołki, chwasty wyrwane przy pieleniu.
Opis, opisanie, opisywanie, wyszczególnienie cech charakterystycznych osoby a. przedmiotu za pomocą mowy a. pisma; treść.
Opisać — p. nied. Opisywać.
Opisanie, opowiadanie, określanie za pomocą pisma; to rzecz nie do o-a = nie dająca ś. wyrazić słowami — p. Opis.
Opisowość, plastyczny, malowniczy, sposób pisania opisowo; pierwiastek opisowy w utworze literackim. /
Opisowy, barwny, malowniczy, plastyczny (styl o.).
Opisywacz, ten, który opisuje.
Opisywać, dok. Opisać; za pomocą pisma opowiadać, określać, wyłuszczać, opowiadać słowami myśli, uczucia, zdarzenia i t. d.; wyszczególniać cechy charakterystyczne osoby a. przedmiotu w mowie a. na piśmie; wysławiać, wykładać, wyobrażać sławami; pojmować, odczuwać; obiegać, odbywać drogę dookoła czego; wykreślać, rysować, określać, robić koło, ograniczać, otaczać; czernić, szkalować; obwarowywać, obowiązywać, obstawiać warunkami; opisali go, jak węża = postawili mu ciężkie warunki; o. ś., podawać do zapisania, dyktować wiadomości o sobie; obowiązywać ś. na piśmie do czego, obwarowywać ś.
Opity — p. Opiły.
Opjat, łć., środek usypiający, przygotowany z opjum.
Opjofag, gr., człowiek, żujący opjum, żeby ś. odurzyć i wpaść w stan marzeń.
Opjum, gr.,. makowiec, stężały sok mleczny, wypływający po nacięciu z niedojrzałych makówek i łodyg pewnego gatunku maku, hodowanego na wschodzie, silna trucizna; środek leczniczy odurzający i uśmierzający ból.
Opjumista, gr., używający opjum nałogowo.
Oplamiać, dok. Oplamić; poplamić naokoło, pokrywać plamami.
Oplastrować, obłożyć plastrami.
Oplatać, dok. Opleść; plotąc okręcać co, otaczać; przen., obejmować, okalać; przen., ogarniać, opanowywać; usidlać, oplątywać; o. a. o. ś., owijać ś. dokoła czego, okręcać ś.
Oplatany, okryty plecionką.
Oplątywać, dok. Oplątać; owiązywać, żeby ś. nie rozwikłało, omotać, otaczać czym, owijać; obałamucać, usidlać, wprowadzać intrygami w trudne położenie; oczarowywać, oszałamiać; o. ś., zaplątywać ś, gmatwać ś. w co, wikłać ś. w co.
Opleć — p. nied. Opielać.
Opleść — p. nied. Oplatać.
Opleśniałość, pleśń na powierzchni czego.
Opleśniały, okryty pleśnią.
Opleśnieć, okryć ś. pleśnią.
Opletniak, wóz z koszem w drabkach, wasąg.
Oplombować, zalać ołowiem a. innym metalem; opatrzyć plombą.
Oplot, oplecenie, oplecenie ś.
Opluć, Oplwać — p. nied. Opluwać.
Oplugawiać, dok. Oplugawić; wkoło a. z wierzchu splugawić, zeszpecić, powalać, pobrudzić, opaskudzić.
Opluskać, ochlapać, obryzgać, opryskać.
Opluwać, dok. Opluć, Oplwać; obrzucać, opryskać plwocinami; o. kogo = wyrażać ś. o kim nieprzyzwoicie, oczerniać, szkalować.
Opłacać, dok. Opłacić; wnosić zapłatę, uiszczać ś. płaceniem, płacić, co ś. należy, płacąc skłaniać kogo sobie; wynagradzać, zaspokajać kogo; o. ś., okupywać ś., płacąc uwalniać ś.; być zyskownym, przynosić zyski, procenty.
Opłakać — p. nied. Opłakiwać.
Opłakany, ten, po którym dużo płakano, nieodżałowany; godzien opłakiwania, smutny, żałosny, nieszczęsny, nędzny, fatalny.
Opłakiwać, dok. Opłakać, kogo, co, płakać po kim, po czym, oblewać łzami jaką stratę a. nieszczęście, łzy wylewać, żałować.
Opłata, zapłacenie za prawo do czego, opłacenie ś., zapłata; pobór, myto; o. szkolna, uniwersytecka = wpis, wpisowe; o. rogatkowa = rogatkowe, kopytkowe; o. stemplowa, patentowa i t. p. = podatek, płacony na rzecz rządu przy jakim podaniu, przy wykupywaniu pozwolenia na co, dokonywaniu pewnych formalności prawnych.
Opłatek, łć., cienki plasterek przaśnego ciasta, wyrabianego w formach; blady, jak o. = bardzo blady; cienki, jak o. = cieniutki.
Opłaz, stok góry niezbyt stromy, upłaz.
Opłazować, obić kogo płazem, t. j. płaską stroną szabli.
Opłocić, ogrodzić płotem.
Opłomieniać, dok. Opłomienić; ogarniać płomieniami; oświecić blaskiem płomieni; przen., oblać rumieńcem, zarumienić.
Opłonąć, zarumienić ś., oblać ś. rumieńcem wstydu; ostygnąć, ochłonąć.
Opłotka, rodzaj tamki przybrzeżnej w korycie rzeki dla odwrócenia jej prądu od brzegu.
Opłowiały, wypłowiały, wyblakły.
Opłowić, uczynić płowym, pozbawić barw jasnych.
Opłowieć, stracić jasność, intensywność barw, zblaknąć, wypłowieć.
Opłókać, nied. Opłókiwać; oczyszczać co płókaniem, obmyć, oblać wodą dla obmycia; oblać, zmoczyć: o. ś., obmyć ś.
Opływać, dok. Opłynąć; płynąć dokoła czego, płynąc objeżdżać; oblewać dokoła, otaczać (o wodzie); oblewać ś., spływać, ociekać: kraina, opływająca mlekiem i miodem (bogata); o. strumieniami potu; przen., ogarniać, obejmować; przen., obfitować (o. w dostatki).
Opoczysty, obfitujący w opoki, skalisty, kamienisty; przen., twardy, niewzruszony, mocno ugruntowany.
Opodal, przysł., w pewnym oddaleniu, niezbyt daleko.
Opodatkować, obłożyć podatkiem, nałożyć podatek; o. ś., nałożyć na siebie dobrowolnie podatek.
Opodeldok, maść galaretowata a. płynna, składająca ś. z roztworu mydła w spirytusie, kamfory, amonjaku i olejków lotnych.
Opoić — p. nied. Opajać.
Opoka, skała, kamień, grant skalisty; podstawa, fundament, podpora niewzruszona, podwalina.
Opole, w dawnej Polsce: grupa wsi, sąsiadujących z sobą, a stanowiących jedną gminę, zjednoczoną dla utrzymania wspólnego ładu i bezpieczeństwa; zagroda; kraina, stanowiąca przejście od równin do wyniosłości; kraj, położony między Karpatami a Dnieprem; rodzaj daw. daniny w Polsce.
Opolerować, wypolerować ze wszystkich stron a. z wierzchu.
Opoliczkować, spoliczkować z obu stron.
Opoliturować, wypoliturować z wierzchu a. ze wszystkich stron.
Opolnik, mieszkaniec opola.
Opolny, dotyczący opola; polny, równinny; w górn., o-a góra = szyb, leżący opodal drugiego.
Oponent, łć., wygłaszający przeciwne zdanie, czyniący zarzuty, przeciwnik w dyskusji (forma ż. Oponentka).
Oponować, łć., przeciwstawić swoje zdanie innemu, przeczyć, kontrować, w dyspucie być przeciwnego zdania, czynić zarzuty; o. ś., opierać ś. czemu, sprzeciwiać s. czemu, bronić ś. przeciw czemu.
Oponsowieć, oblać ś. ponsem, rumieńcem.
Opoponaks, łć., wonna żywica, wydzielana przez pewien gatunek pasternaku, rosnąca w Syrji, służy do wyrobu perfum i pachnideł.
Opora, to, co podpiera, to, na czym ś. coś opiera, podpora.
Opornie, z trudem, z oporem, jak z kamienia; niechętnie, pomimo woli; z musu.
Oporność, opór, opieranie się.
Oporny, czyniący opór, nieposłuszny, niechętny — p. Oporowy.
Oporowy, na którym ś. coś opiera, który coś podpiera, np. sklepienie: filar o., ściana o-a.
Oportunista, łć., zwolennik oportunizmu, umiejący naginać ś. do okoliczności i wyciągać z nich korzyść.
Oportunizm, łć., polityka zastosowana do okoliczności; naginanie ś. do sprzyjających w danej chwili okoliczności.
Oporządzać, dok. Oporządzić; robić porządki, zaprowadzać porządek, urządzać, w porządki opatrywać; sprawiać niezbędne rzeczy komu, przyodziewać kogo, wyporządzać, przyprowadzać do porządku, wyszykowywać; oprawiać, sprawiać, wypaproszać (o. zwierzynę, rybę); przen., opróżniać, ogałacać z mienia, ogrywać, wyzyskiwać, obrabowywać kogo; o. ś., zaopatrywać ś. w porządki, sprawiać sobie, co potrzeba, zwłaszcza z odzienia, mebli; załatwiać swoje sprawy; wykierowywać ś., wychodzić na czym dobrze a. źle.
Oposy, futro ze zwierzęcia opossum.
Opowiadacz, ten, co coś opowiada, głosi.
Opowiadać, dok. Opowiedzieć; opisywać, wyłuszczać, wykładać słowami; głosić, podawać do wiadomości; przepowiadać, zwiastować, szerzyć, krzewić opowiadaniem; oświadczać, obwieszczać, oznajmiać, donosić, meldować; powtarzać, komunikować co komu, udzielać komu wiadomości o czym; żart., gadać, bajać, zmyślać, pleść; o. ś., tłómaczyć ś., zdawać sprawę z czego, mówić co o sobie; dawać znać o sobie; oznajmiać ś., meldować ś.; oznajmiać o chęci oddalenia ś.; oświadczać ś. przy kim a. przy czym, stawać po czyjej stronie.
Opowiadanie, opisywanie słowne czego, jakiego zdarzenia albo jakich zdarzeń; wygłaszanie, ogłaszanie, krzewienie czego (w przeciwstawieniu do opisu i rozprawy); wyszczególnianie wypadków, następujących po sobie w czasie; rzecz opowiedziana, opowieść; żart., gadanie, bajanie.
Opowiednik, w gram., orzeczenie.
Opowiedzenie — p. Opowiadanie; czynność opowiadania; o. a. o. ś., zameldowanie o sobie, zawiadomienie o swym przybyciu a. zamiarze oddalenia się.
Opowiedzieć — p. nied. Opowiadać.
Opowieść, opowiadanie, powieść, gawęda, nowela, jako utwór literacki; wiadomość.
Opozycjonista, łc., przeczący, opierający się; członek stronnictwa przeciwnego rządowi.
Opozycyjny, łć., przeciwny, sprzeciwiający ś., wychodzący od opozycji.
Opój, pijak, pijanica.
Opół — p. Oblader.
Opór, siła, która ma być pokonana przy zastosowaniu innej siły (o. powietrza, o. wody); o. przy poruszaniu jakiego ciała; przeszkoda; o. magnetyczny = siła, z którą stal opiera ś. zmianie swego stanu magnetycznego; o. elektryczny = opór, który siła elektryczna napotyka w nieprzewodniku; przen., opieranie ś., sprzeciwianie ś. cudzej woli a. wypełnianiu cudzych zamierzeń; oporem, przysł., ciężko, z trudnością, jak z kamienia, opornie.
Opóźniać, dok. Opóźnić; czynić co zapóźno, nie w czas, odkładać, odraczać, odwlekać wykonanie czego; o. ś., wybierać się z czym zapóźno, nie w czas, nie przychodzić na czas oznaczony, nie stawiać ś. w terminie, spóźniać ś.; iść za wolno zegarek o-ia ś.).
Opóźnienie, powstrzymanie, odroczenie czego; o. a. o. ś., przybycie zapóźno.
Oppugnować, łć., oblegać, zwalczać.
Opracowywać, dok. Opracować; pracować nad czym, wykonywać jaki pomysł, dzieło, projekt, wykończać starannie, wypracowywać.
Oprać — p. nied. Opierać.
Oprawa, czynność oprawiania czego; oddać książki do o-y = do introligatora, obraz do o-y = do ramiarza; to, w co coś oprawiono, obsada, osada, trzonek, rękojeść, rama; ocembrowanie i t. d. (o. obrazu = rama, o. książki = okładka); o. oczu = zewnętrzny kształt oczu; zapis, legat, kaucja, rękojmia; zabezpieczenie, które mąż żonie daje względem posagu; oporządzenie panny młodej przed ślubem, wyprawa; rodzaj dawnej robocizny.
Oprawca, pomocnik kata; służący u czyściciela, którego obowiązkiem jest łapać psy w mieście i uprzątać padlinę, hycel, rakarz; dawniej sługa miejski do łapania złodziejów, ceklarz, łapacz; zbir, rabuś, siepacz, opryszek.
Oprawiacz, ten, co oprawia, ten, który w co oprawia, umacnia; ramiarz, introligator i t. p.
Oprawiać, dok. Oprawić; obsadzać, umacniać, utwierdzać; obkładać, wysadzać, wykładać, obijać, dawać trzonek, rękojeść, ramy, okładki i t. p.; zabezpieczać, gwarantować; dawać wyprawę córce, wychodzącej za mąż; oporządzać, narządzać; o. lampę = oczyszczać ją i przygotowywać do palenia; odzierać zwierzę, rybę ze skóry, z łuski, oparzać, sprawiać, paproszyć; misie, trzebić.
Oprawka, zdr. od Oprawa.
Oprawny, mający oprawę; książka o-a, obraz o., nóż o. w srebro; tyczący ś. oprawy, t. j. zapisu, legatu, rękojmi majątkowej.
Oprawosławić, Oprawosławnić, zrobić prawosławnym.
Oprażyć, obgotować.
Opresja, łć., ucisk, przygnębienie; zmartwienie, rozpacz; uczucie ściskania w niektórych chorobach.
Opresor, łć., ciemięzca, gnębiciel.
Oprocentować, naznaczyć procent od czego.
Opromieniać, dok. Opromienić; otaczać promieniami, glorją, aureolą, oblać jasnością; o. ś., otaczać ś. promieniami, aureolą, jaśnieć.
Oprosić się, o świni: wydać na świat potomstwo, urodzić prosięta.
Oprowadzacz, ten, co oprowadza, przewodnik.
Oprowadzać, dok. Oprowadzić; prowadzić kogo wszędzie naokoło, prowadzić kogo do wszystkich miejsc po kolei, obwodzić, otaczać; poprowadzić co dokoła czego, opasywać czym, otaczać, okalać.
Oprócz, przyim. z przyp. 2: prócz, krom, okrom, z wyjątkiem kogo albo czego, wyjąwszy kogo albo co.
Opróć — p. nied. Oprówać.
Oprószać, dok. Oprószyć; obsypywać jakby prochem, czynić sypkiem, poprószyć, potrząść czym; otrząść w postaci prochu, proszku.
Oprówać, dok. Opróć; próć do okoła.
Opróżniać, dok. Opróżnić; czynić pustym, próżnym; usuwać ludzi z jakiego miejsca, budynku, ustępować; o. ś., zostawać pustym.
Opróżniały, opustoszały, opróżniony.
Opruć, Opruwać — p. Opróć, Oprówać.
Oprymować, łć., uciskać, gnębić, przygniatać.
Opryskiwać, dok. Opryskać, Oprysnąć; pryskać jakim płynem, opluskiwać, obryzgiwać kroplami jakiego płynu.
Opryskliwie, oburkliwie, cierpko, niegrzecznie.
Opryskliwy, nieuprzejmy, sierdzisty, oburkliwy, zapalający się łatwo gniewem, zrzędny.
Opryszczki (-ów), wysypka drobnych pęcherzyków, szczególniej na wargach.
Opryszek, bandyta, łotr, zbój, zbójca, rabuś, rozbójnik, zwłaszcza w Karpatach wschodnich.
Oprząść — p. nied. Oprzędać.
Oprzeć — p. nied. Opierać.
Oprzeć, zaognić ś. wskutek tarcia a. z połączonego działania ciepła i wilgoci.
Oprzędzać, dok. Oprząść; otaczać dokoła przędzą, obwijać przędzą, osnuwać, obmiatać; o. ś., otaczać ś., osnuwać ś. przędzą.
Oprzytomnić, doprowadzić do przytomności, do zmysłów, ocucić.
Oprzytomnieć, powrócić do przytomności, ocknąć ś. z omdlenia, przyjść do siebie.
Opsnąć się, poślizgnąć ś., obsunąć się, zsunąć ś.
Opsomanja, gr., chorobliwy apetyt, zwłaszcza na łakocie.
Opstrzyć, zawalać co przez muchy, pocętkować, zrobić pstrym.
Optometr, gr., narzędzie do oznaczenia siły wzroku.
Optometrja, gr., mierzenie siły i dalekości wzroku.
Optotypy, gr., litery różnej wielkości do próbowania siły wzroku.
Optować, łć., dobrowolnie wybierać, szczególnie wybierać należenie do jednego lub drugiego kraju.
Optyczny, łć., tyczący ś. światła i wzroku; pozorny, łudzący; o-e narzędzia, przyrządy, zbudowane według praw optyki, powiększające siłę wzroku; o-e zjawiska: zjawiska świetlne, meteory, tęcza, zorza, pierścienie słoneczne, fałszywe słońca i księżyce; o-e złudzenia = mamidła wzroku.
Optyk, łć., fabrykant narzędzi optycznych, sprzedawca ich.
Optyka, gr., część fizyki, traktująca o świetle i wzroku; na o-ę, dla pozoru, na oko, wygląd przedmiotów z oddalenia.
Optymaci, łć., w starożytnej rzeczypospolitej rzymskiej klasa bogaczów, potomkowie patrycjuszów i wzbogaconych rodów plebejuszowskich, partja senatu, w przeciwstawieniu do partji ludowej gminu (populares).
Optymista, łć., widzący wszystko w najlepszym świetle, nie zrażający ś. niepowodzeniami, ufający ludziom, wierzący w ich uczciwość i szlachetność; patrzący różowo (forma ż. Optymistka).
Optymistyczny, łć., przewidujący pomyślny wynik sprawy a. kwestji, patrzący różowo na ludzi i rzeczy.
Optymizm, łć., pogląd filozoficzny, polegający na przekonaniu, że w świecie jest więcej szczęścia, niż nieszczęścia, i że niedoskonałości, zła i nieszczęścia wychodzą w końcu ludzkości na dobre; w życiu potocznym skłonność do wynajdywania we wszystkim stron dodatnich i uważania wszystkiego z najlepszej strony; patrzenie różowo.
Opublikować, łć., wydrukować coś dotąd niewydanego, podać do wiadomości powszechnej, ogłosić, donieść.
Opucha, obramowanie, wyłogi; o. futra = odnowa.
Opuchlina, Opuchłość, miejsce opuchnięte na ciele ludzkim a. zwierzęcym, obrzęk.
Opuchły, obrzmiały, obrzękły; mający puchlinę wodną.
Opuchnąć, nabrzmieć, obrzęknąć, spuchnąć; dostać puchliny.
Opuchnięty — p. Opuchły.
Opugnant, łć., ten, co oponuje w dyspucie, oponent.
Opugnować, łć., czynić zarzuty, prowadzić spór.
Opukiwać, dok. Opukać; badać za pomocą pukania; o. chorego = zbadać stan wnętrza jam jego ciała za pomocą lekkiego uderzania zewnątrz nich.
Opuklerzać, dok. Opuklerzyć; zaopatrywać w puklerz, osłaniać puklerzem; przen., uzbrajać czym, zabezpieczać.
Opulencja, łć., pełnia siły, obfitość, bogactwo, zbytek.
Opuncjowate rośliny, rodzina roślin dwuliściennych, rośliny kaktusowate.
Opupiać się, dok. Opupić ś.; owijać ś. w kokon, oprzędzać się.
Opurpurzać, dok. Opurpurzyć; okrywać purpurą; oczerwieniać, oblewać blaskiem purpurowym.
Opus, łć., dzieło, praca, utwór literacki, muzyczny.
Opuskuł, łć., dziełko, broszura.
Opust, ustępstwo, obniżenie ceny, rabat; w med., ociek.
Opusta, kawałek ziemi, nie tknięty jeszcze oraniem, lemieszem.
Opustoszać, dok. Opustoszyć; czynić pustym, niszczyć wokoło, rujnować, wyludniać.
Opustoszały, pozbawiony ludzi i budynków, pusty, spustoszony, bezludny, nieuprawny.
Opustoszeć, stać ś. pustym, wyludnić ś., zamienić ś. w pustkowie.
Opuszać, dok. Opuszyć; okładać puchem a. piórami; okładać futrem, bramować; nadymać.
Opuszczać, dok. Opuścić; spuszczać na dół, zwieszać, obniżać; spuszczać z ceny = zniżać cenę, robić ustępstwo; pomijać, zaniedbywać (o. sposobność); wypuszczać, przeskakiwać; o. pewien ustęp przy czytaniu = nie czytać go; przeoczać, pomijać; rzucać, porzucać, rozstawać ś., rozłączać ś.; odbiegać kogo a. czego; o. świat = umierać; o. mieszkanie = wyprowadzać ś.; o. towarzystwo = usuwać ś. z niego; o. szkołę = kończyć nauki; o. głowę = schylać ją; o. uszy, o. skrzydła = tracić rezon, fantazję; o. ręce = rezygnować ze wszystkiego, zdawać ś. na łaskę losu, gnuśnieć; szczęście go o-a = odwraca ś. od niego, nie sprzyja mu; ludzie go o-ją = odsuwają ś. od niego; o. ś. = spuszczać ś. na dół, osuwać ś., opadać; zaniedbywać ś., gnuśnieć, leniwieć; o. ś. w naukach = zaniedbywać ś., źle ś. uczyć.
Opuszczenie, nieszczęśliwy stan osoby a. rzeczy opuszczonej; zniszczenie, pustka; zaniedbanie się, brak starania, brak dbałości o siebie; to, co opuszczono, czego nie dopatrzono, omyłka.
Opuszczony, którego opuszczono a. który ś. opuścił; zapuszczony, zaniedbany; brudny, nieporządny, niechlujny.
Opuszka, wyłogi z futra na ubraniu; powłoka, wierzchnia warstwa; zgrubienie niektórych narządów ciała.
Opuszyć — p. nied. Opuszać.
Opuścić — p. nied. Opuszczać.
Opychać, dok. Opchać; dawać komu jeść dużo, okarmiać, opasać; o. ś., najadać ś., obżerać ś., napasać się.
Opylać, dok. Opylić; kurzem pokrywać, zapylać; otrzepywać, otrząsać z kurzu, okurzać.
Opytywać, dok. Opytać; pytać wszystkich naokoło, wybadywać.
Oracja, łć., mowa, przemowa, przemówienie do wielu osób.
Oracki, Oraczy, należący do oracza, do orania; żelazo o-e = lemiesz; chłopski, rolniczy, kmiecy.
Oractwo, stan, zajęcie oracza uprawa ziemi, rolnictwo.
Oracz, człowiek orzący, rolnik; rataj; włościanin, chłop.
Orać, pługiem a. sochą ziemię uprawiać, przewracając ją dla spulchnienia i usunięcia chwastów; bróździć, marszczyć, czynić brózdy, wyłomy, wyorywać; pracować z wysiłkiem i bez wytchnienia; ciężko pracować; o. w kogo = kazać mu pracować w pocie czoła; o. nosem = przewrócić ś., będąc pijanym; zapracowywać ś.; o. gęsią = pisać, być autorem; nie sieją, nie orzą, a zbierają = są darmozjadami.
Orakul, łć., wyrocznia.
Oranie — p. Orka.
Oranż, fr., o-owy kolor, kolor pomarańczowy, żółto-czerwony.
Oranżada, fr., napój z wody, soku pomarańcz i cukru, otartego o skórki pomarańczowe.
Oranżeryjny, fr., w oranżerjach hodowany, cieplarniany; przen., delikatny, wychuchany.
Oranżowy, fr. — p. Oranż.
Oranżyści, stronnictwo polityczne w Belgji.
Orator, łć., mówca, krasomówca.
Oratorjanie, łć., bractwo religijne, założone w celu szerzenia wiary i moralności.
Oratorjum, łć., sala, przeznaczona do modlitwy; religijny dramat muzyczny, treści zaczerpniętej z Biblji, złożony, jak opera: z uwertury, chórów, arji, przeznaczony do wykonania nie na scenie, lecz w kościele a. na koncercie.
Oratorka, łć., for. ż. od Orator.
Oratorski, łć., wymowny, krasomówczy.
Oratorstwo, łć., sztuka pięknego mówienia, przemawiania, krasomówstwo, wymowność.
Oraz, spójn., razem, zarazem, przytym, także, a także, i, tudzież, również.
Orbikularny, łć., kolisty, pierścieniowaty.
Orchestrjon, gr. — p. Orkiestrjon.
Orchestyka, gr., w dawnej Grecji sztuka tańczenia i śpiewania razem a. tańczenia i jednocześnie grania na instrumentach muzycznych; dziś sztuka tańczenia wogóle, a. taniec jako część gimnastyki.
Orda, tat. — p. Horda.
Orderat, fr., udekorowany orderami, kawaler orderu, pan orderowy.
Orderomanja, łć., ubieganie się o ordery, żądza posiadania orderów.
Orderować, fr., dawać order, nagradzać orderem.
Orderowy, fr., ozdobiony orderem.
Ordonans, fr., rozkaz, polecenie.
Ordonator, łć., w dawnym wojsku polskiem intendent, czuwający nad skarbem wojskowym, pożywieniem i szpitalami wojskowemi.
Ordowid, Ordowina, Ordownik, roślina — p. Kalina.
Ordynacja, łć., wyświęcenie na urząd duchowny; posada lekarska; zarządzenie porządkujące, układające jakieś stosunki prawne, przepisujące sposób postępowania w danych sprawach; prawne przekazanie spadku w ten sposób, że majątek i jego używanie przysługuje tylko najstarszemu synowi lub najbliższemu krewnemu — p. Majorat.
Ordynacki, łć., przym. od Ordynat; majoracki.
Ordynand, łć., duchowny, mający być ordynowanym.
Ordynans, fr., żołnierz, przeznaczony do pełnienia służby dziennej w koszarach, szpitalu wojskowym, a. do stałej służby przy oficerze; rozkaz, rozporządzenie; być na o-sie = być na rozkazy, być na służbie.
Ordynansowy, fr., przym. od Ordynans; o. oficer = przeznaczony do pełnienia służby dziennej w komendzie a. przy panującym.
Ordynant, łć., ordynujący, wyświęcający duchownego na jego urząd.
Ordynarja, łć., dodatek do płacy sługom i oficjalistom wiejskim w zbożu i innych artykułach spożywczych.
Ordynarjat, łć., urząd ordynatora.
Ordynarjusz, łć., gospodarz klasy, główny nauczyciel klasy; profesor zwyczajny na uniwersytecie; tytuł dawany profesorowi zasłużonemu, złączony z wyższą płacą; robotnik wiejski, pracujący za ordynarję; oficjalista — p. Ordynator.
Ordynarnieć, łć., stawać ś. ordynarnym.
Ordynarny, Ordynaryjny, łć., pospolity, gminny; grubjański, źle wychowany; zwyczajny, pośledni, niewykwintny.
Ordynaryjny, łć., — p. Ordynarny; zwykły, w zwykłym terminie przypadający; sejm o. = zwyczajny; mający ordynarję; o. profesor = profesor zwyczajny uniwersytetu, ordynarjusz.
Ordynat, łć., posiadacz majątku na prawach ordynacji (majoratu).
Ordynatka, łć., forma ż. od Ordynat.
Ordynator, łć., lekarz ordynujący w szpitalu, zarządzający oddziałem szpitalnym, rządca, zawiadowca.
Ordynek, nm., porządek, ład, szyk (zwłaszcza w wojsku); klasa, gatunek, kategorja, grupa.
Ordynować, łć., rozporządzać, zalecać, przepisywać, udzielać porady lekarskiej; być ordynatorem, przyjmować chorych, leczyć chorego; wysyłać, wyprawiać, komenderować; wyświęcać na kapłana.
Ordynus, łć., człowiek ordynarny, grubjanin, prostak, brutal.
Ordyński, Hordyński, Ordziński, tat., tyczący ś. ordy tatarskiej.
Ordzewiały, pokryty rdzą.
Ordzewieć, okryć ś. rdzą, zardzewieć z wierzchu.
Oreid, gr., aljaż miedzi i cynku.
Orędować, przyczyniać ś., wstawiać ś. za kim, wnosić instancję za kim, przemawiać, prosić kogo za kogo, upominać ś., błagać.
Orędownictwo, urząd orędownika; wstawianie ś. za kim, wstawiennictwo, instancja.
Orędowniczka, forma ż. od Orędownik; O. ludzi = Najświętsza Marja Panna, wstawiająca ś. za ludźmi do Chrystusa Pana.
Orędownik, orędujący ś., wstawiający ś. do kogo za kim, protektor, patron, obrońca; prokurator, poseł, posłaniec, sprawca, zastępca, pełnomocnik.
Orędzie, uroczysta przemowa w imieniu tronu do przedstawicieli narodu, mowa tronowa, uroczyste oznajmienie, odezwa.
Oręż, wszelka broń; walka o-na; podnieść o., chwycić za o., dobyć o-a; złożyć o. = poddać ś.; żart., żydowski o. = przekupstwo, pieniądze.
Orężnie, zbrojno.
Orężnik, giermek, noszący oręż za rycerzem; człowiek uzbrojony; rzemieślnik, który czyści broń.
Orężny, do oręża ś. odnoszący, zbrojny; wojowniczy, bohaterski.
Orfelinat, fr., ochronka dla sierot, zakład dobroczynny dla sierot.
Orfeon, Orfeum, gr., nazwa wielu stowarzyszeń śpiewaczych we Francji; nazwa lokalu, przeznaczonego na produkcje muzyczne, na zabawy.
Orficzny, gr., dotyczący orfików a. orfiki; religijno-mistyczny.
Orfik, gr., religijno-mistyczny poeta w starożytnej Grecji, zwolennik Orfeusza.
Orfika, gr., poezja religijno-mistyczna starożytnych Greków, wywodząca ś. od Orfeusza.
Organiczny, gr., ustrojowy, zaopatrzony w narządy, spełniające funkcje życiowe; należący do pewnej całości; pochodzący od istoty, obdarzonej organizmem (ciało o-e, funkcja o-a, chemiczny związek o.); chemja o-a = chemja związków węgla z innemi ciałami; praca o-a = zalecanie podniesienia poziomu umysłowego ogółu i bogactwa krajowego z pominięciem rozwoju ideowego; o. prawo, o. statut = prawo (statut), określające działalność najważniejszych czynników, kierujących wewnętrznym życiem kraju; o-a wada = wada ustrojowa, powstała wskutek nienormalnego rozwoju lub zmian w danym narządzie; o-a materja = ciało roślinne lub zwierzęce w przeciwstawieniu do nieorganicznych, pochodzących od ciał mineralnych.
Organika, łć., nauka o narzędziach muzycznych.
Organista, gr., muzyk, grający na organach w kościele podczas nabożeństw.
Organistówka, gr., mieszkanie organisty wiejskiego.
Organiścina, gr., żona organisty.
Organizacja, łć., urządzenie, układ; budowa wewnętrzna organizmu zwierzęcego i roślinnego; forma urządzenia gospodarstwa, stowarzyszenia, rządu, kraju, wojska, całego społeczeństwa; ustrój, ustawa.
Organizator, łć., urządzający, nadający organizację (forma żeń. Organizatorka).
Organizm, łć., całość, ustrój wewnętrzny, nadający życie; wprowadzenie w życie; układ, budowa.
Organizować, urządzać, wprowadzać w życie; zakładać.
Organmistrz, fabrykant organów, fabrykant instrumentów muzycznych; grający artystycznie na organach.
Organmistrzowstwo, Organmistrzostwo, sztuka, zajęcie organmistrza.
Organognozja, gr., rozpoznawanie ciał organicznych.
Organografja, gr., opis budowy narządów u roślin, u zwierząt; opis narzędzi muzycznych.
Organoidy, gr., ciała kopalne, jako pozostałość dawnych organizmów roślinnych lub zwierzęcych.
Organoskopja, gr., badanie narządów ustroju.
Organtyna, łć., sztywna bawełniana tkanina w rodzaju tiulu.
Orgazm, gr., nadmierny dopływ soków żywotnych, nadmiar sił i życia; silne podniecenie, zwłaszcza płciowe.
Orgja, gr., w starożytnej Grecji obrzędy ku czci boga Bachusa, połączone z pijatyką i rozpasaną bezwstydną zabawą; wyuzdana zabawa, rozpustna uczta pijacka.
Orgue-melodykon, fr., pokojowy instrument muzyczny klawiszowy z regiestrami i miechami, o organowym tonie; fisharmonja, organki.
Orificjum, łć., ujście, wylot, otwór końcowy jakiego przewodu w ciele; otwór stolcowy u człowieka.
Orjent, łć., Wschód, wschodnie kraje; odłam zgromadzenia; wzniesione siedzenie dla mistrza wolnomularzy, obrócone na wschód.
Orjentacja, łć. — p. Orjentowanie się.
Orjentalista, łć., znawca krajów wschodnich, języków i literatur Wschodu.
Orjentalizm, łć., wszystko, co dotyczy Wschodu.
Orjentalny, łć., wschodni, azjatycki.
Orjentować ś., łć., zdawać sobie sprawę z miejsca, gdzie ś. znajdujemy, rozpoznawać położenie; pomiarkować ś. w sytuacji; obznajmiać ś. z jaką sprawą, dawać sobie z nią radę.
Orjentowanie ś., Orjentacja, fr., zdawanie sobie sprawy z czego, miarkowanie ś. w sytuacji, rozglądanie ś. w czym.
Orjon, nazwa najrozleglejszego gwiazdozbioru na niebie.
Orka, oranie; przen., uciążliwa praca, praca bez wytchnienia.
Orkan, nm., gwałtowna burza morska lub nadmorska w okolicach międzyzwrotnikowych; cyklon, huragan.
Orkanny, nm., podobny do orkanu, potężny, jak orkan.
Orkiestra, gr., grono artystów muzyków, pod kierunkiem dyrektora wykonywające zbiorowo kompozycje muzyczne, a. towarzyszące śpiewom w operach, oratorjach i t. p., kapela; ogół instrumentów, używanych przez orkiestrę; ułożyć sztukę na o-ę = rozłożyć ją na pojedyncze instrumenty, ażeby mogła być grana zbiorowo przez całą orkiestrę; miejsce w teatrze między sceną a widownią, gdzie zasiadają członkowie orkiestry.
Orkiestracja, łć., rozłożenie litworu muzycznego na muzykę orkiestrową.
Orkiestralny, Orkiestrowy, gr., dotyczący orkiestry, a. nut na orkiestrę.
Orkiestrowany, gr., o utworze muzycznym: rozpisany na instrumenty, składające orkiestrę.
Orkiszowy, tur., zrobiony z orkiszu (kasza o-a).
Orlątko, Orlę, małe orła.
Orlean, fr., farba roślinna koloru pomarańczowego; tkanina półwełniana gładka (od nazwy miasta).
Orleanista, fr., stronnik dynastji Orleanów we Francji.
Orlę — p. Orlątko.
Orli, przym. od Orzeł; dotyczący orła; nos o. = zakrzywiony, haczykowaty, jak dziób orła; wzrok o. = daleko widzący, przenikliwy, badawczy; bystry; dumny, silny; o-e pióro = rodzaj paproci.
Orlica, samica orła; przen., kobieta górująca umysłem, bystra.
Orliczek, zdr. od Orzeł
Orlikowaty, kształtem zbliżony do orlika; taki jak u orlika.
Orlooki, mający oczy tak bystre, jak u orła.
Orłolew — p. Gryf.
Orłowaty, kształtem do orła zbliżony; taki jak u orła.
Orłowy — p. Orli; sól o-a = najlepsza sól wielicka, dostarczana w beczkach ze znakiem orła; rzecz., w wojskach Księstwa Warszawskiego podoficer, noszący znak orła (chorągiew pułkową).
Ornamencista, łć., robiący ornamenty, zajmujący ś. zdobnictwem.
Ornamentować, łć., robić ornamenty, zdobić ornamentami.
Ornamentyka, łć., sztuka zdobnicza, zdobnictwo, umiejętność stosowania ornamentów w architekturze, w wytworach rzemiosł; ogół ozdób budowli.
Ornitolity, gr., kopalne szczątki, odciski dawnych zaginionych ptaków.
Ornitolog, gr., uczony znawca ptaków.
Ornitologja, gr., część zoologji, obejmująca naukę o ptakach.
Ornitomancja, gr., wróżbiarstwo z lotu, żeru lub ze śpiewu ptaków.
Orny, zdatny do orania (grunt o.).
Orogienetyczny, gr., dotyczący teorji powstawania gór.
Orogieneza, gr., teorja o tworzeniu ś. gór.
Orognozja, Orologja, gr., nauka o górach.
Orograficzny, gr., dotyczący gór, dotyczący skorupy ziemskiej; o-a mapa = na której za pomocą kreskowania oznaczone są wszelkie nierówności powierzchni ziemi.
Orografja, gr., część gieografji ogólnej, zajmująca ś. powstawaniem i kształtowaniem gór; wogóle nauka o plastycznych kształtach powierzchni lądu.
Orologja, gr., znajomość gór, ich składu i budowy.
Orometrja, gr., nauka, zajmująca ś. pomiarami kształtów powierzchni lądu, oznaczeniem średniej wysokości grzbietów, dolin, pochyłości stoków i t. p.
Oropiały, ropą okryty.
Oropieć, ropą ś. okryć.
Orosiały, okryty rosą, wilgotny od rosy.
Orosić, rosą pokryć, zmoczyć rosą, zrosić; skropić, zalać (o. twarz łzami); o. ś., zmoczyć ś. rosą.
Orosieć, omoknąć od rosy, orosić ś.
Oróżowić, okryć kolorem różowym, zarumienić.
Orszada, fr., napój chłodzący ze zmiażdżonych migdałów, cukru i wody.
Orszak, węg., grono osób, towarzyszących dla dodania komuś powagi i znaczenia, dla podniesienia uroczystości chwili, dla okazania czci; poczet, drużyna.
Ort, Orta, nm., dawna drobna moneta, w różnych krajach i czasach mająca rozmaitą wartość.
Ortel, Ortyl, nm., wyrok według prawa miejskiego niemieckiego w średnich wiekach.
Ortochromatyczna gr., klisza w fotografji = klisza, na której barwy odbijają ś., zachowując jasność sobie właściwą, klisza fotograficzna czuła na słabe promienie światła (żółte, czerwone, zielone).
Ortochromatyzacja gr., kliszy: uczynienie kliszy fotograficznej ortochromatyczną.
Ortodoks, gr., nie ustępujący w niczem od przepisów swego kościoła, ściśle ich ś. trzymający.
Ortodoksja, gr., prawowierność, ścisłe trzymanie ś. nauki i przepisów swego kościoła; nieodstępowanie od przepisów.
Ortodoksyjny, gr., prawowierny.
Ortodroma, w min., graniastosłup poziomy układu monoklinicznego.
Ortodromiczna gr., linja = linja prosta (odległość w linji prostej), w odróżnieniu od linji loksodromieznej czyli krzywej, po której zazwyczaj okręt płynie.
Ortoepja, gr., nauka o właściwym wymawianiu dźwięków i zgłosek.
Ortofrenja, gr., wychowanie.
Ortognat, gr., człowiek prostozębny, o szczękach mało wystających.
Ortogon, gr., prostokąt.
Ortogonalny, łć., prostokątny.
Ortograf, gr., znawca ortografji.
Ortograficzny, gr., zgodny z prawidłami pisowni; o-ny błąd = błąd przeciw prawidłom pisowni; o-ny rzut = rysunek przedmiotu, utworzony w ten sposób, że od punktów przedmiotu prowadzimy prostopadłe na płaszczyznę, na której rysujemy i łączymy spodki prostopadłych.
Ortografja, gr., prawidła pisowni, pisownia poprawna, zbiór zasad poprawnego oddawania mowy w piśmie.
Ortoklaz, gr., kamień z rodzaju feldspatów, zwykle biały, niekiedy barwny a. przezroczysty, kryształy jego dość często spotykają ś. w granicie.
Ortologja, gr. — p. Ortoepja.
Ortomorfja, gr., należyte ukształtowanie; sztuka leczenia skrzywień kręgosłupa.
Ortopedja, gr., część chirurgji, nauka, zajmująca ś. badaniem i leczeniem skrzywień i zniekształtnień ciała ludzkiego; naprostowywanie członków ciała ludzkiego.
Ortopedolog, gr., lekarz, zajmujący ś. ortopedją.
Ortopedyczny, gr., przym. od Ortopedja; o. instytut = zakład, leczący skrzywienia i nieprawidłowe kształty ciała ludzkiego.
Ortopedysta, gr., lekarz specjalista, leczący skrzywienia i nieprawidłowości ciała.
Ortopiramida, w min., piramida poprzeczna.
Ortopter, Ortoplan, gr., przyrząd latający, poruszany za pomocą skrzydeł, wprawianych w ruch przez rozkręcanie ś. sznurka kauczukowego lub wskutek szeregu wybuchów jakiego materjału eksplodującego — p. Ornitopter.
Ortoskop, gr., przyrząd, stosowany w mineralogji do badań optycznych działania światła.
Ortotropizm, gr., pionowy wzrost roślin.
Orycerzyć, pasować na rycerza.
Oryginalnie, łć., przysł., nie naśladowczo, prawdziwie; samodzielnie, charakterystycznie; szczególnie, dziwnie.
Oryginalność, łć., ogół cech, właściwych osobie lub rzeczy, odróżniających ją od innych; samoistność; w dziele sztuki: nowość, świeżość, charakterystyczna odrębność; przesadne uganianie ś. za czymś nowym, niebywałym, wyróżnianie ś. od otoczenia; dziwactwo, ekscentryczność.
Oryginalny, łć., nie naśladowany, nie sztuczny, nie fabrykowany, nie podrabiany (koniak o.), woda mineralna o-a = naturalna; wypływający z osobistego świeżego pomysłu, charakterystyczny, odrębny; taki, jak był pierwotnie napisany, namalowany; jaki wyszedł pierwotnie w druku, nie kopja, nie przedruk, nie przeróbka ani przekład; dziwaczny, osobliwy.
Oryginał, łć., pierwowzór, służący do naśladowania, do wykonywania kopji, ale sam nie mający wzoru; dzieło sztuki, samorzutnie pomyślane i wykonane; rękopis, dokument, akt właściwy, pierwotny (w odróżnieniu od kopji); rzecz rzadka, cenna; człowiek, nie troszczący ś. o to, co o nim powiedzą, dziwak, fantastyk.
Oryktogienja, gr., nauka o powstawaniu minerałów.
Oryktognozja, gr., część mineralogji, ucząca rozpoznawać skały i minerały z cech zewnętrznych.
Oryktografja, gr., opisanie skał i ciał kopalnych.
Oryktologja, gr., mineralogja.
Oryl, spławiający drzewo, flisak.
Orylka, Orylstwo, rzemiosło, zajęcie oryla, flisactwo, flis; pójść na orylkę = na robienie klepek, obróbkę bali, potrzeb statkowych a. okrętowych.
Orysmologja, gr., objaśnienie wyrazów technicznych właściwych jakiej nauce.
Orysować, Obrysować, oprowadzić kresą naokoło, narysować kontur czego, określić, ograniczyć.
Orzec — p. nied. Orzekać.
Orzechowate rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.
Orzechowy, odnoszący ś. do orzecha (drzewa a. owocu); zrobiony z drzewa orzechowego; mający kolor orzecha.
Orzeczenie, rzecz. od Orzec; definicja, sąd, zdanie, opinja; w gram., jedna z części głównych zdania prostego, opowiednik, predykat.
Orzecznictwo, prawo wygłaszania sądu, opinji.
Orzekać, dok. Orzec; wypowiadać, omawiać, określać, wyrażać, opisywać; wydawać opinję, decyzję, wyrok; opiewać, stanowić (prawo orzeka, że i t. d.).
Orzełek, zdr. od Orzeł; wyobrażenie orła na monetach, guzikach, szpilkach i t. p.
Orzeszek, zdr. od Orzech; pierniczek w kształcie orzeszka; czekoladka, w takimże kształcie wyrobiona.
Orzesznik, lasek leszczynowy; pręty leszczynowe.
Orzeźwiać, dok. Orzeźwić; czynić rzeźwym, ożywiać, dodawać sił komu, wzmacniać kogo, odświeżać; o. ś., ożywiać ś., rzeźwym ś. stawać, nabierać sił.
Orzeźwieć, stać ś. rzeźwym, ożywiać ś., pokrzepiać ś.; o. ś. na duchu = nabierać dobrej myśli, otuchy.
Orzeźwiony, który odzyskał rzeźwość, siły, rzeźkość.
Orzęska, rzęska u wymoczka; rodzaj wymoczka.
Orznąć — p. nied. Orzynać.
Orzygać, powalać wymiotami.
Orzynać, dok. Orznąć; bić, smagać, grzmocić, chłostać; oszukiwać; okpiwać; ogrywać; o. ś., być oszukanym, zawieść ś., ponieść stratę.
Osaczać, dok. Osaczyć; obstępować, obskakiwać ze wszystkich stron (zwłaszcza zwierza w obławie); otaczać, okrążać, ogradzać, zamykać wejście i wyjście, obwodzić; o. fortecę = blokować, oblegać; o. ś., nie mieć wyjścia z czego, oplątywać ś., omotywać ś.
Osacznik, należący do naganki na zwierza, do obławy, szczwacz.
Osad, ciało, które wydziela ś. z roztworu a. przy reakcji chemicznej i osiada na dnie naczynia, fusy, zgręzy, ustoiny, muł, lagier, kamień, tworzący ś. w naczyniach z osadu; osada, rękojeść; w gieol., pokład na dnie wód, utworzony z cząstek ziemnych i organicznych.
Osada, oprawa (o. drogiego kamienia); rączka, rękojeść, trzonek: o. noża, siekiery, kosy i t. p.; łoże broni palnej; koniec liścia, którym ś. on trzyma ogonka; miejsce, gdzie ś. nowi mieszkańcy sadowią, kolonja, zagroda; grunt, na którym kogo osadzono, siedziba; zbiorowisko ludzkie pośrednie między miasteczkiem a wsią (o. fabryczna); o-y rolne = zakład poprawczy dla przestępców małoletnich; ludność osady; załoga, garnizon (o. miasta, fortecy); ludzie, pracujący na jednym statku (o. okrętu, łodzi); w bud., sam słup kolumny, bez podstawy i kapitelu.
Osadawiać, dok. Osadowić; usadowiać, osiedlać; o. ś., osiedlać ś., osiadywać, zamieszkiwać.
Osadka, zdr. od Osada; zgrubienie u noża, dłóta, widelca i t. p. w miejscu stykania ś. z trzonkiem; w bot., łodyga kwiatostanu.
Osadnictwo, tworzenie osad, kolonizacja.
Osadniczka, żona osadnika, kolonisty.
Osadniczy, tyczący ś. osadnika a. osadnictwa; handel o. = handel metropolji z osadami; prawo o-e = tyczące ś. miast i miejsc osadowych.
Osadnik, ten, którym ziemię pustą osadzają, kolonista; czynszownik wieczysty; rzemieślnik, osadzający strzelby; miejsce przymocowania wszystkich części kwiatu w roślinie, dno kwiatowe; basen, gdzie klaruje ś. woda, zanim przejdzie do filtrów.
Osadny, zdatny na osadę; zaludniony, zamieszkały.
Osadowić — p. Osadawiać.
Osadowy, dotyczący osadu; sól o-a = otrzymywana przez parowanie wody słonej w postaci osadzających ś. gruzełków; skała, formacja o-a = powstała z osadzania ś. ciał stałych na dnie wody.
Osadzać, dok. Osadzić; osiedlać, zaludniać, umieszczać, usadawiać, lokować; o. kogo na gruntach; o. w więzieniu = wpakować, zamknąć; otaczać, okrążać; zaopatrywać w co, wzmacniać, fortyfikować, obwarowywać; dawać osadę, oprawiać, nasadzać, nakładać; wprawiać, wsadzać, wbijać; o. konia = wstrzymywać w pędzie, zatrzymywać na miejscu; o. ś., otaczać ś., okalać ś., obstawiać ś.; sadowić ś., osiadać, osiedlać ś.; zaludniać ś. przez osiadanie a. osadzanie; wstrzymywać ś. w pędzie, zatrzymywać ś. nagle.
Osamiały, osamotniony, opuszczony, osierociały.
Osamotnić, uczynić samotnym, opuścić, osierocić.
Osamotnieć, zostać samotnym, zostać osamotnionym.
Osamotnienie, uczynienie kogo samotnym; odosobnienie, sieroctwo, samotność; pustkowie, pustka.
Osączać, dok. Osączyć; sprawiać, aby co osiąkło, żeby wszelka wilgoć ściekła; w medyc., dawać odpływ wydzielinom z ran a. jam głębokich za pomocą sączków cz. drenów.
Osądzać, dok. Osądzić; wydawać wyrok sądowy, wymierzać sprawiedliwość; wydawać sąd, opinję, wygłaszać zdanie (osądź sam, że i t. d. = zastanów ś. i przyznaj, że... i t. d.); wydawać wyrok potępiający, skazywać.
Oschle, sucho, wyrazić ś. o. = zimno, niechętnie, obojętnie.
Oschłość, suchość, brak wilgoci; przen., brak życia, barwności (o. stylu).
Oschły, suchy, obeschnięty; przen., zimny, obojętny, nudny, bezbarwny (o. styl).
Oschnąć — p. nied. Osychać.
Oschnięcie, obeschnięcie, osuszenie, wysuszenie, wyschnięcie po wierzchu.
Oscylacja, łć., ruch ciała około punktu równowagi, zakreślający linję krzywą zawiłą i splątaną; wahanie ś., kołysanie, falowanie; przen., chwianie ś. w wyborze między dwiema sprzecznościami, skłanianie ś. to w tę, to w ową stronę.
Oscylować, łć., wahać ś.
Oscytacja, łć., zaniedbanie; lekceważenie; pysznienie ś., ziewanie, lenistwo.
Osedniać — p. Odsedniać.
Osednić — p. Odsednić.
Oseina, łć., substancja organiczna, zawarta w kościach, skutkiem której są elastyczne.
Osełka, kamień piaskowy, służący do ostrzenia narzędzi stalowych, brus; o. złotnicza = kamień probierski; o. masła = kawał masła, urobionego w kształcie owalu.
Osep, Osyp, dań w zbożu a. w ziarnie.
Osepny, Osepowy, odnoszący ś. do osepu.
Osesek, dziecię a. zwierzątko, jeszcze karmiące ś. piersią, sysek, sysak.
Osęk, drzewo krzywe jak hak, nóż zakrzywiony do obcinania gałązek.
Osękiel, część osi, wystająca z piasty, z otworem na założenie lonka, szynkiel.
Osękowaty, rosochaty, krępy; mający kształt osęka, haka.
Osępiałość, posępność, ponurość, smutek.
Osępiały, posępny, smutny, ponury.
Osępić, zasmucić, posępnym uczynić.
Osępieć, Osępić się, sposępnieć, osowieć, posmutnieć.
Osiadać, dok. Osiąść; opadać, obniżać ś., osadzać ś., opadać na dno; siadać dokoła czego; osiedlać ś., zamieszkiwać, usadawiać ś.; zagnieżdżać ś., zbierać ś. gdzie; dostawać zakalca (o cieście); statek osiadł na mieliźnie = utknął, nie mógł iść dalej; o. konia = ujeżdżać; tresować, uczyć; dosiadać, wsiadać na konia; o. tron, stolicę = zasiadać na nim, wstępować nań; obejmować, dostawać, zyskiwać co; opanowywać, opadać kogo; o. na bruku = stracić zajęcie, sposób zarobkowania; o. na koszu = doznawać zawodu, nie pójść za mąż; o. ś., zapadać ś., osuwać ś. (chatka osiadła w ziemię).
Osiadka, sól, otrzymywana przez parowanie wody słonej, sól osadowa.
Osiadłość, to, co kto posiada, posiadłość; miejsce, gdzie kto osiadł, miejsce zamieszkania; dziedzina, majętność, dziedzictwo, mienie; stan człowieka osiadłego.
Osiadły, ten, który osiadł, który obsiadł; ten, który ś. osiedlił gdzie na stałe, mający swą osiadłość, własność nieruchomą; zaludniony, zamieszkały; ptaki o-e = nieprzelotne; życie o-e — niewędrowne, nie koczujące.
Osiatkować, otoczyć siatką.
Osiągać, dok. Osiągnąć; dochodzić do czegoś zamierzonego, upragnionego, dopinać czego, otrzymywać, zdobywać co, stawać u celu pragnień, dążeń, dostępować czego.
Osiąkać, dok. Osiąknąć; sącząc się, ociekać, ściekać, obsychać przez ociekanie.
Osiąść — p. nied. Osiadać.
Osiczyna — p. Osina.
Osidlać, dok. Osidlić; oplątywać, omotać.
Osiec — p. Osiekać, Obsiec; wychłostać, osmagać, wybić rózgami; spowodować opierzchnienie.
Osiedlać, dok. Osiedlić; osadzać kogo gdzie, sadowić, kolonizować; o. ś., sadowić ś., zamieszkiwać gdzie.
Osiedle, osada, kolonja; miejsce puste przy budynku wiejskim.
Osiedlenie, osadzenie, usadowienie kogo gdzie; skazywać na o. = na zamieszkanie na Syberji dożywotnie a. terminowe; o. ś., zamieszkanie gdzie na stałe.
Osiedleniec, który ś. osiedlił, który został przymusowo osiedlony, wygnaniec.
Osiedliny (-in), wstąpienie we władanie nowonabytym majątkiem a. domem; zamieszkanie, miejsce zamieszkania.
Osiedlisko, miejsce osiedlenia, osapa, osiadłość.
Osiedzieć się, mieszkać stale i długo w jednym miejscu, zostać ś. przy czym, utrzymać ś., wysiedzieć, dosiedzieć.
Osiek, miejsce nizkie, urodzajne, które było kiedyś łąką; miejscowość zapadła.
Osiekać, ostrym narzędziem co obrąbać, obciąć; obić, oćwiczyć.
Osiełek, zdr. od Osieł.
Osiem, Ośm, liczebnik = 8.
Osiemdziesiąt, Ośmdziesiąt, liczebnik = 80.
Osiemdziesiątka, cyfra 80; 80 lat wieku.
Osiemdziesiąty, Ośmdziesiąty, liczebnik porządkowy od 80.
Osiemdziesięcioletni, mający lat 80 wieku, trwający lat 80.
Osiemdziesięcioro, 80 osób albo zwierząt obojga płci.
Osiemkroć, 8 razy, ośmiokrotnie.
Osiemnastka, cyfra 18; ośmnasty rok życia.
Osiemnastoletni, mający lat 18; trwający lat 18.
Osiemnastotysiączny, wynoszący 18, 000.
Osiemnasty, Ośmnasty, liczebnik porządkowy od 18.
Osiemnaście, Ośmnaście, liczebnik = 18.
Osiemnaścioro, Ośmnaścioro, 18 osób a. zwierząt obojga płci.
Osiemset, Ośmset, liczebn. = 800.
Osiepać, nied. Osiepywać; obszarpać, obedrzeć, ostrzępić.
Osierdziowy, dotyczący osierdzia.
Osierocać, dok. Osierocić; zostać sierotą, umierać i zostawiać dzieci sierotami, pozbawiać rodziców dzieci; odumierać, osamotniać; o. kraj (o panującym) umrzeć i nie zostawić potomka.
Osierociały, ten, który został sierotą; opuszczony, wyludniony.
Osierocieć, zostać sierotą, stracić rodziców; stracić dzieci, męża, przyjaciół; zostać samotnym, opuszczonym.
Osiew, Obsiew, obsianie, zasianie, ziarna wysiane, wysiew, zasiew; plon z posiewu.
Osiewać — p. Obsiewać.
Osiewek, Osiewka — p. Osiew; dawniej dodatek w ziarnie do zasług służącym.
Osiędrzan, roślina z rodziny obrazkowatych, smoczeń.
Osięgnąć — p. Osiągnąć.
Osika — p. Osina.
Osikać, opryskać sikaniem, zmoczyć, zwalać kogo a. co moczem.
Osikowy, osinowy, zrobiony z osiki.
Osinieć, dostać plam sinych, stać ś. sinym.
Osinowy, dotyczący osiny, zrobiony z osiny.
Osiodłać, włożyć siodło, okulbaczyć (konia, osła, muła, wielbłąda); opanować, ujarzmić, podbić kogo.
Osioł, Osiołek — p. Osieł, Osiełek.
Osiomierz, narzędzie do mierzenia średnicy osi.
Osiowe (-ego), opłata, ściągana przez zarząd kolei żelaznej za przetrzymanie towarów w wagonach na stacji.
Osiowy, przym. od Oś; dotyczący osi, średnicowy, główny, podstawowy.
Osiwiały, któremu włosy zsiwiały, mający siwe włosy, siwy.
Osiwieć, siwym ś. stać, posiwieć.
Oskakiwać — p. Obskakiwać.
Oskalpować kogo = zedrzeć, zeń skórę z głowy wraz z włosami.
Oskardnik, robotnik, pracujący przy pomocy oskarda.
Oskarpnica, gatunek małży bezgłowej.
Oskarżać, dok. Oskarżyć; zanosić na kogo skargę, obwiniać kogo; zarzucać, wyrzucać co komu, posądzać, pomawiać kogo o co; o. fałszywie = spotwarzać, szkalować; o. ś., obwiniać samego siebie.
Oskarżenie, zaniesienie skargi, skarga na kogo; akt o-a = wywód winy podsądnego.
Oskarżony, ten, na którego zaniesiono skargę, obwiniony, podsądny.
Oskarżyciel, zanoszący na kogo skargę, obwiniciel; donosiciel, potwarca; prokurator.
Oskarżyć — p. nied. Oskarżać.
Osklepiać, dok. Osklepić; robić sklepienie, otaczać sklepieniem, zasklepiać.
Oskoczyć — p. Obskoczyć; skacząc obejść co dokoła; obstąpić, osaczyć, zaskoczyć.
Oskolnica, woda z ziemi zaraz po rozmarznięciu, na wiosnę się wydobywająca — p. Oskoła.
Oskoła, sok świeży rośliny, wstępujący na wiosnę od korzeni w górę; mlecz roślinny; płynięcie soku z drzewa; czas, kiedy sok z drzew wypływa, wiosna.
Oskoma, drętwienie zębów po kwasach; apetyt, chętka, ślinka na co; czynić komu o-ę = obiecywać coś przyjemnego; mieć o-ę na co = mieć chętkę na co; bierze mię o. = nabieram chętki.
Oskopić, okastrować barana.
Oskorupienie, w medyc., powstawanie osadów wapiennych w ustroju organicznym, zwapnienie; stwardnienie powierzchni, dostawanie skorupy, skorupa mineralna, pokrywająca powierzchnię ciała organicznego, inkrustacja.
Oskorupień, rodzaj korala skamieniałego.
Oskórek, zwierzchnia skóreczka na drzewie, naskórek.
Oskrobki (-ów), to, co odchodzi przy oskrobywaniu, obierzyna, łuska i t. p.
Oskrobywać, dok. Oskrobać; naokoło skrobać, skrobiąc ogołacać, z powierzchni zdejmować wierzchnią warstwę za pomocą ostrego narzędzia, zeskrobywać; przen., urywać, obrywać, chwytać, zyskiwać; o. ś., drapać ś., skrobiąc ś.; przen., dostawać ś. komu, jako zysk, okrawać się.j
Oskrzelki (-ów), rozgałęzienie oskrzeli.
Oskrzelowy, dotyczący oskrzeli.
Oskrzydla, roślina z rodziny zapianowatych.
Oskrzydlać, dok. Oskrzydlić; opatrywać w skrzydła; przen., otulać skrzydłami; zachodzić od skrzydeł, od boków: o. armję nieprzyjacielską; o. ś., dostać skrzydeł (o ptakach).
Oskubywać, dok. Oskubać; wyskubywać ze wszystkich stron; ogołacać, oczyszczać; przen., wyzyskiwać, obdzierać, obierać, okpiwać.
Oskulacyjne łć., krzywe = linje krzywe stykające ś., czyli styczne.
Osła — p. Osełka.
Osłabiacz, płyn, osłabiający ciemną barwę w kliszy fotograficznej.
Osłabiać, dok. Osłabić; czynić słabszym, pozbawiać sił; wycieńczać, przytępiać, nadwerężać: o. wzrok, pamięć, zmysł; psuć, rozstrajać; o. żołądek; zachwiewać: o. wiarę; ostudzać (o. namiętność); zmniejszać (o. wrażenie).
Osłabiająco, wywołując osłabienie, zwątlająco, narażając na utratę sił; zmniejszając skutek.
Osłabić — p. nied. Osłabiać.
Osłabieć, Osłabnąć, utracić siły, opaść z sił, omdleć, stracić przytomność.
Osłabienie, pozbawienie sił, brak sił, utrata sił, niemoc, zwątlenie, omdlenie, zmniejszenie skutków czego.
Osłabły, Osłabiony, który stracił siły, opadły z sił, który osłabł, niemocny, omdlały.
Osłabnąć — p. Osłabieć.
Osładzać, dok. Osłodzić; zaprawiać słodyczą; przen., łagodzić, uśmierzać, koić, czynić znośnym (o. komu los, cierpienie).
Osłaniać, dok. Osłonić; okrywać zasłoną, zakrywać, zasłaniać wkoło, otulać, okrywać; bronić, ochraniać, taić.
Osławiać, dok. Osławić; sławnym czynić, okrywać sławą niezasłużoną; szkodzić czyjej sławie, zniesławiać kogo, oczerniać, obmawiać; o. ś., dawać ś. poznać, odznaczać ś., okrywać ś. sławą, wsławiać się.
Osławiony, słynny, sławny (zwłaszcza ze złej strony), mający złą sławę, znany jako niegodziwy.
Osłoda, osłodzenie, rzecz słodząca; przen., ukojenie, pociecha, ulga.
Osłodzić — p. nied. Osładzać.
Osłona, Obsłona, to, co zasłania, zasłona, okrycie; zasłanianie, osłanianie, obrona, ochrona.
Osłoneczniać, Osłonecznić, oblewać światłem słonecznym.
Osłonić — p. nied. Osłaniać.
Osłonka, zdr. od Osłona.
Osłowaty, podobny nieco do osła, głupowaty, niepojętny.
Osłupiałość, osłupienie, odrętwiałość.
Osłupiały, zdziwiony do najwyższego stopnia, zdrętwiały, skamieniały; stanął, jak o. = jak wryty, bez ruchu i bez słowa.
Osłupić, wprowadzić w osłupienie, zdumieć.
Osłupieć, zdrętwieć, skamienieć (z podziwu, z przestrachu itp.).
Osłyszeć się, źle usłyszeć, przesłyszeć się.
Osm, gr., Osmium, łć., metal, rzadko spotykany z gromady platynowej.
Osmagać, obić, wychłostać.
Osmalać, dok. Osmalić; przeciągać przez ogień, aby co opalić, aby co z wierzchu spalić; nadpalać, przypalać, okopcać.
Osmanli, Osmanowie, tur., nazwa Turków (od sułtana Osmana II).
Osmarkać, owalać smarkocinami; o. ś., owalać ś. smarkocinami.
Osmarowywać, dok. Osmarować; smarować wkoło, mazać, obmazywać; przen., oszkalować, oczernić, omówić, opisać niepochlebnie (w gazetach); wybić, wyłoić, wygrzmocić, schłostać kogo.
Osmażać, dok. Osmażyć; smażyć w koło a. po wierzchu; o. w cukrze = powlekać cukrem smażonym.
Osmęta, roślina z rodziny zapianowatych.
Osmętniać, dok. Osmęcić, Osmętnić; czynić smętnym, zasmucać.
Osmętniały, Osmętniony, osmutniały, smutny, zasmucony.
Osmętnica, duch, wcielenie smętku.
Osmętnić — p. Osmęcić.
Osmętnieć, stać ś. smętnym, posmutnieć.
Osmoktać, zesmoktać z wierzchu, smoktaniem upić z wierzchu, z powierzchni.
Osmolić, smołą posmarować, obmazać, oblać smołą; zabrudzić, zabrukać, zamorusać ze wszystkich stron; o. ś., obrudzić ś., owalać się.
Osmologja, gr., nauka o woniach i ciałach pachnących.
Osmoza, gr., przenikanie, przesiąkanie, mieszanie ś. dwuch płynów różnej gęstości przez błonę, która je oddziela.
Osmradzać, dok. Osmrodzić; otaczac smrodem, smrodem przepełniać, czynić śmierdzącym, walać kałem.
Osmucać, dok. Osmucić, Osmutnić; otaczać, obejmować smutkiem, zasmucać; o. ś., okrywać ś. smutkiem, smutnym ś. stawać.
Osmukać — p. Osmykać.
Osmutniać — p. Osmucać.
Osmutniały, zasmucony, smutny.
Osmutnić — p. Osmucić.
Osmutnieć, stać ś. smutnym, posmutnieć.
Osmużać, ściągać skórę z zająca.
Osmyczyć, Obsmyczyć, krótko ostrzyc; ograć w karty; obić, ochłostać, oćwiczyć.
Osmykać, Obsmykać, Osmukać, obrywać co garścią (np. liście z gałęzi), obdzierać.
Osnować — p. Osnuć.
Osnownia, część gramatyki o tworzeniu ś. osnów.
Osnuwać, dok. Osnuć; nakładać osnowę w krośna tkackie; snując obwijać, omotywać, otaczać, osidlać; planować, układać, obmyślać, robić plany, opierać, rozwijać, brać co za podstawę czego; gruntować; o. ściany = okładać dylami; o. ś., owijać ś., okręcać ś., oplątywać ś.: o. ś. oprzędem (o ćmie).
Osoba, człowiek pojedyńczo wzięty, indywiduum ludzkie, człowiek, jako jednostka sama w sobie i nierozdzielna; sam we własnej o-ie, własną o-ą = osobiście; postać, figura, występująca w utworze literackim; główna o-a = bohater, o-y epizodyczne = drugorzędne; przedstawiać jaką o-ę = jej wygląd, pozór, powierzchowność; o-a prawna = spółka, instytucja, uzdolniona do czynności prawnych (kupna, sprzedaży, najmu i t. p.); młoda o. = dziewczyna, młoda mężatka; o. duchowna = proboszcz, ksiądz; ciało człowieka, jako istota fizyczna; zasłonił go własną o-ą = własnem ciałem; powóz na cztery o-y; postać, kształt, powierzchowność, figura; djabeł we własnej o-ie = on sam w całej okazałości; pozór, postać, figura (Sakramenty święte pod o-ą chleba i wina dają Ciało i Krew Pańską); w gram., zakończenie czasownika, oznaczające osobę pierwszą t. j. tę, która mówi, a. drugą t. j. te, do której się mówi, a. trzecią t. j. tę, o której ś. mówi.
Osobistość, to, co stanowi osobę, jej przymioty, charakter, indywidualność; wzgląd osobisty, stronność, podmiotowość; osoba, indywiduum ludzkie: o. znana, o. podejrzana; postać.
Osobisty, do osoby przywiązany, tyczący ś. osoby, prywatny; stanowiący czyjąś własność; papiery o-te = legitymacja, stwierdzająca tożsamość osoby; interes o. = natury prywatnej, nie ogólnej; godność o-a = przywiązana do pewnej osoby, nie mogąca być przekazana potomstwu; w gram., odnoszący ś. do jednej z trzech osób gramatycznych; zaimek o.: ja, ty, on; zdanie o-e = w którym wyrażona jest osoba działająca.
Osobiście, przysł. od Osobisty; we własnej osobie, własną osobą, bez użycia pośrednika ani listu; w gram., zaznaczając wyraźnie jedną z trzech osób gramatycznych.
Osobliwie, przysł. od Osobliwy; zwłaszcza, nad wszystko, głównie, szczególnie, przedewszystkim; osobno, zosobna.
Osobliwość, niezwykłość, nadzwyczajność, ekscentryczność, dziwactwo, chęć wyróżnienia ś.; rzecz rzadka, osobliwa, ciekawa (gabinet, muzeum o-ci).
Osobliwszy — p. Osobliwy.
Osobliwy, jednej osoby ś. tyczący, prywatny, pojedyńczy, poszczególny; nadzwyczajny, dziwny, dziwaczny, niezwykły, oryginalny; szczególny, wyjątkowy, osobny, specjalny; znakomity, wyborowy, przedni, celny.
Osobniczy, osobnikowi właściwy, wyodrębniający — p. Indywidualny.
Osobnik, pojedyncza istota jakiegokolwiek gatunku, okaz, egzemplarz; o. ludzki, zwierzęcy, roślinny; osoba uważana oddzielnie w stosunku do zbiorowości, indywiduum.
Osobno, oddzielnie, rozdzielnie, nie razem, nie wspólnie; samotnie, pojedyńczo; zosobna, na osobności.
Osobność, samotność, rozdział, odosobnienie; miejsce osobne, ustronie, zacisze; na o-ci = rozdzielnie o. innych, na stronie, na boku, w cztery oczy.
Osobny, odłączony o. innych, oddzielny, odrębny, samotny, sam w sobie zamknięty, ustronny, niezależny od innych, luźny, pojedyńczy; z o-a = oddzielnie, osobno, odrębnie.
Osobować, odmieniać przez osoby (czasownik).
Osoczyn, roślina z rodziny osoczynowatych.
Osolić, solą zaprawić, solą posypać, przesolić; przen., drogo co ocenić.
Osowaty, podobny do osy; owady o-e = owady błonkoskrzydłe, pszczołowate, błonkówki.
Osowiałość, uczucie przygnębienia, smutna postawa, posępność.
Osowiały, smutny, posępny, przygnębiony.
Osowieć, stać ś. smętnym, posępnym, osowiałym, przygnębionym.
Osóbka, zdr. i pieszcz. od Osoba, dziecko, panienka; w lm., osobna potrawa dla kogoś, np. dla chorego a. grymaśnika.
Ospa, choroba wysypkowa zaraźliwa; osypka, otręby, jako karm dla zwierząt domowych; przen., przykra chwila, którą każdy przechodzić musi; o. naturalna = wysypka krostowata, niebezpieczna, pozostawiająca po sobie blizny; o. wietrzna = wyprysk na twarzy i ciele, podobny do ospy naturalnej, lecz o wiele łagodniejszy; o. krowia — p. Krowianka; szczepienie o-y = wprowadzenie limfy ospowej do ciała celem uchronienia od ospy naturalnej.
Ospale, przysł., ociężale, leniwie, opieszale.
Ospalec, człowiek ospały; człowiek gnuśny, leniwiec, próżniak, niedbaluch, leniuch.
Ospalstwo — p. Ospałość.
Ospałość, Ospalstwo, skłonność do długiego spania; gnuśność, niedbalstwo, lenistwo; w med., śpiączka chorobliwa.
Ospały, lubiący długo spać; przen., ciężki, gnuśny, leniwy, ociężały, apatyczny, odrętwiały, obojętny, niezaradny, bezczynny, niedołężny.
Ospica, krosta ospowa; każda wysypka krostowata.
Ospowacieć, dostawać dziobów po ospie, stawać ś. ospowatym.
Ospowatość, znaki na skórze po przebytej ospie, plamy ospowate, kropkowatość podobna do ospy.
Ospowaty, mający znaki na twarzy od ospy, zepsuty przez ospę, dziobaty.
Ospowy, przym. od Ospa; o. limfa = płyn surowiczny z krowianki do szczepienia ospy; o-wa krosta = ospica.
Osrebrzać, dok. Osrebrzyć; srebrem powlekać, posrebrzać; o. ś., okrywać ś. srebrem; okrywać ś. czymś, mającym blask srebra (np. łzami, rosą, siwizną).
Osromocać, dok. Osromocić; okrywać sromotą, zhańbiać, znieważać, bezcześcić.
Osrożać, rozdrażniać, oburzać, podburzać, rozjątrzać; o. ś., rozsrażać ś., rozjątrzać ś., stawać ś. srogim.
Ossać — p. nied. Osysać.
Osseina, łć., organiczna substancja, zawarta w kościach i nadająca im elastyczność.
Ostać, zostać ś., pozostać; ostańcie z Bogiem = formuła przy pożegnaniu; utrzymać ś., stojąc na nogach; o. ś., pozostać, zostać ś.; utrzymać ś., dosiedzieć, wytrwać; ocaleć, dotrwać, nie upaść, dotrzymać się.
Ostalgja, gr., ból kości.
Ostalić, okryć stalą, uzbroić; przen., zahartować.
Ostarzeć się, zestarzeć ś., przestarzeć ś., stracić na świeżości.
Ostatecznie, przysł. od Ostateczny; po raz ostatni; koniec końców, w końcu, wreszcie, nakoniec; w ostateczności, zresztą, w ostatnim razie, jeśli nie można inaczej; stanowczo, bez apelacji.
Ostateczność, ostatni środek, ostatnia sposobność, ostatni stopień, krańcowość, kres; brak miary, przesada, zbytek.
Ostateczny, bezwzględnie ostatni, po którym inny już nie nastąpi; sąd o. = ostatni sąd nad duszami ludzkiemi; termin o. = po którym inny nie będzie już wyznaczony; krańcowy, skrajny, nadzwyczajny; środek o. = rozpaczliwy; stanowczy, nieodwołalny, bezapelacyjny (wyrok o.).
Ostatek, to, co zostało, szczątek, reszta; o-i ludzi świętych = relikwje; gonić o-iem, o-ami = wydawać resztę zasobów pieniężnych, być blizkim ruiny; gonić o-ami sił = być blizkim ich wyczerpania; o-i ze stołu = niedojadki, resztki, ogryzki; koniec, schyłek, kres; przyjść na o-u = ostatnim; usiąść na o-u = na samym końcu; wytrwać do o-a = do końca, dopóki tylko można; bronić ś. do o-a = póki sił staje, do upadłego; w lm., o-ki, ostatnie trzy dni karnawału przed wielkim postem, zapusty; na o., przysł., w końcu, nareszcie, nakoniec; do o-a = do reszty, zupełnie, ze wszystkim.
Ostatniejszy, st. wyż. od Ostatni.
Ostatnio, przysł. od Ostatni; nie o. = nie najgorzej, wcale nieźle; zeszłym razem, ostatnim razem; niedawno, dopiero co, na końcu, wreszcie.
Ostawać — p. Zostawać.
Ostawiać — p. Zostawiać.
Ostawić — p. Zostawić.
Ostemplować, przyłożyć stempel do czego, opatrzyć stemplem.
Ostentacja, łć., wystawność, okazałość dla popisania ś. z bogactwem, uwydatnianie wyższości, przewagi, zalety dla popisu, dla zwrócenia na co uwagi; wystawianie na pokaz; pysznienie ś.
Ostentacyjny, łć., obliczony na pokaz, na zwrócenie uwagi.
Osteografja, gr., opisanie kości (część anatomji).
Osteoklazja, gr., chirurgiczna operacja złamania kości źle zrosłych a. skrzywionych, żeby ponownie zrosły ś. w należytym kierunku.
Osteolit, gr., kość skamieniała; ziemista odmiana apatytu (często z resztkami zwierząt kopalnych), używana jako nawóz fosforowy.
Osteologja, gr., część anatomji człowieka, obejmująca naukę o kościach, ich powiązaniu, rozwoju, składzie chemicznym i budowie mikroskopowej.
Osteopatologja, gr., nauka o chorobach kości.
Osteosarkoza, gr., chorobliwe przerodzenie ś. kości w mięso.
Osterja — p. Austerja.
Ostęp, obstąpienie, otoczenie, osaczenie kogo a. czego; część kniei, w której przebywają zwierzęta leśne; wielki las na miejscach błotnistych; miejsce w lesie, otoczone siecią do osaczenia zwierząt; dawny podział lasu pod względem gospodarstwa leśnego, wyrębisko; zapadły kąt lasu, mała knieja, matecznik.
Ostjarjusz, łć., odźwierny; najniższy stopień z niższych święceń kapłańskich.
Ostka, mała ość; odmiana pszenicy, wąsatka; roślina z rodziny wilczomleczowatych, pokrzywica.
Ostnica, roślina z rodziny traw, trawa piórkowa.
Ostoja, mały port, mała przystań, tymczasowe schronienie; przen., podstawa, podwalina, fundament; schronisko, uchrona, przytułek.
Ostowaty, podobny do ostu, kolący, ościsty.
Ostowy, dotyczący ostu (o-we kolce).
Ostrachać się, otrzaskać ś. z czymś przykrym, strasznym.
Ostracyzm, gr., sąd skorupkowy: w państwach staroż. Grecji wynik głosowania (pisany na skorupach), skazujący na wygnanie na dziesięć lat obywatela, niebezpiecznego dla równości demokratycznej wskutek jego znaczenia, wpływu lub zasług obywatelskich.
Ostrawy, trochę ostry.
Ostreikultura, fr., hodowla ostryg.
Ostro, przysł. od Ostry; ze zdolnością do krajania, do cięcia, śpiczasto; o. krajać = dobrze ciąć; o. konia kuć = dawać mu podkowy z ostremi szpicami; koń o. podkuty = mający takie podkowy; nabić broń o. = kulą, nie prochem tylko; bystro, przenikliwie; surowo, srogo, o. spojrzeć na kogo = groźnie; trzymać kogo o. = w ryzach; boleśnie, nieznośnie, dokuczliwie; w sposób gwałtowny, energicznie, zuchwale (o. łajać, o. odpowiadać komu); dzielnie, tęgo, śmiało, szybko (iść, pracować o.).
Ostrodzioby, mający dziób ostry.
Ostrogarz, rzemieślnik, wyrabiający ostrogi.
Ostrogowy, podobny do ostrogi.
Ostroja, roślina z rodziny ostrojowatych, łękotka.
Ostrokańczasty, mający kanty.
Ostrokąt, kąt ostry.
Ostrokątny, mający jeden albo więcej kątów ostrych.
Ostrokolczasty, mający ostre kolce.
Ostrokończasty, mający ostry koniec, śpiczasty.
Ostrokościsty, mający wystające kości, chudy, wychudły.
Ostrokrąg — p. Stożek.
Ostrokręgowy, okrągły i ostro zakończony, stożkowaty.
Ostrokrzew — p. Ostokrzew.
Ostrokwaśny, mający smak ostry a zarazem kwaśny.
Ostrołukowy, mający kształt ostrołuku; sklepienie o-e = wytworzone przez dwie schodzące ś. u góry pod kątem ostrym płaszczyzny, rozchodzące ś. u dołu, sklepienie gotyckie; odnoszący ś. do ostrołuku, styl o. = posługujący ś. ostrołukami i sklepieniami ostrołukowemi, styl gotycki.
Ostronosy, mający nos a. dziób śpiczasty.
Ostrooki, mający wzrok bystry.
Ostropest, roślina z rodziny złożonych.
Ostropysk, pysk ostro siekący; ryba miecznik.
Ostrosłupowy, trójkątno-piramidalny; kloc o. = ostrosłup ścięty.
Ostrość, przymiot rzeczy ostrych, wyostrzonych; cecha postępowania ostrego, wymagającego, szorstkiego; wyrazistość, bystrość.
Ostrośpiczasty — p. Ostrokończasty.
Ostrouszek, pies myśliwski: mieszaniec wyżła z kundlem.
Ostrowisko, gromada wysp, archipelag.
Ostrowłosy, mający ostre, szorstkie włosy.
Ostroża, roślina z rodziny amarylkowatych, furkroja.
Ostrożek, zdr. od Ostróg.
Ostrożka, zdr. od Ostroga.
Ostrożnie, przysł. uważnie, oględnie, przezornie, delikatnie, z obawą, niepewnie.
Ostrożnieć, stawać ś. ostrożnym.
Ostrożniś, człowiek niezmiernie ostrożny.
Ostrożność, baczność, oględność, przezorność, obawa, niepewność, rozważność, delikatność.
Ostrożny, baczny, przezorny, oględny, rozważny, uważny.
Ostróg, ostrokół; zamek obronny; baszta, warownia; więzienie, turnia.
Ostróżek, zdr. od Ostróg.
Ostruda, roślina z rodziny traw.
Ostrugać, Obstrugać, oskrobać z czego naokoło, ogładzić czym ostrym.
Ostrużyny, to, co zostało po ostruganiu, wióry, opiłki, łupiny, obierzyny.
Ostry, przysposobiony do krajania, do cięcia, ostro zakończony, śpiczasty (igła, szpilka o-a); wzdłuż wyostrzony, sieczny (o-a krawędź, o-a szabla; każde narzędzie, służące do krajania, rąbania, cięcia i t. p.); o. na powierzchni = chropowaty, szorstki (o. język u kota); ostro ścięty, urwisty, prostopadły (o-e brzegi rzeki); wrzaskliwy, przenikliwy (o. krzyk); cierpki, kwaśny (smak o.); cięty, zjadliwy, uszczypliwy (o. dowcip); mroźny, przenikliwy, siekący, dojmujący, tęgi (o-a zima, o. wiatr); bystry, przenikliwy (o. wzrok); srogi, surowy, bezwzględny (o. wyrok, o-a krytyka; o-a wymówka); nabój, ładunek o. = z kulą, nie z prochem tylko, kąt o. = w gieometrji mniejszy o. prostego; o-e pole = zmarzła ziemia z grudą, polowanie po takiej ziemi; o. przebieg choroby = szybki, gwałtowny, nieprzewlekły; na o-e z kim gonić = potykać ś. na turniejach ostrą bronią, przen., po nieprzyjacielsku z kim sobie poczynać; zetrzeć ś. z kim na o-e = poróżnić ś. z kim na dobrze, pokłócić ś. w gwałtowny sposób.
Ostrze, ostry brzeg czego, śpiczasty koniec czego; część metalowa jakiegoś narzędzia, służąca do krajania, rąbania, cięcia i t. p. (scyzoryk o dwu o-ach); o. noża, o. szabli = brzeszczot, klinga.
Ostrzec — p. nied. Ostrzegać.
Ostrzegacz, ten, który ostrzega, przestrzega; przyrząd ostrzegający.
Ostrzegać, dok. Ostrzec; przestrzegać, uprzedzać, zawiadamiać kogo, by się miał na baczności, aby był ostrożny; o. ś. wzajemnie, dawać znać o czemś grożącem.
Ostrzegawczy, odnoszący ś. do ostrzegania (znak o. = ostrzegający); barwy o-e u zwierząt = jaskrawe, przestrzegające o ich jadowitości i t. p.
Ostrzeliwać, dok. Ostrzelać i Ostrzelić; przyzwyczaić do huku strzelby, strzałów, zahartować w boju (żołnierz ostrzelany = który był już w boju); o. plac = strzelać w powietrze z pistoletu, nie znalazłszy przeciwnika na placu, wyznaczonym na pojedynek; żart., załatwiać coś bez udziału spóźniających ś.; osłaniać, bronić swemi działami (o. bastjon); strzelać do czego, obrzucać strzałami (o. miasto, mury, lazaret); o. ptaka = kilka razy strzelać do ptaka i nie trafić go, zrobić go przez to płochliwym; o. ś., bronić ś. strzelając; przen., oswajać ś., przywykać do czego.
Ostrzenie, robienie jakiego narzędzia ostrym, wyostrzanie, naostrzenie.
Ostrzeszek, okap dokoła strzechy.
Ostrzeszyn, roślina z rodziny marantowatych.
Ostrzeżek, rodzaj daszka u jarzma, ażeby nie odparzało karku.
Ostrzeżenie, udzielenie przestrogi; przestroga, napomnienie.
Ostrzępić, Obstrzępić, napuszyć, najeżyć, otoczyć strzępkami, czyli rozmaitemi wycinaniami; zrobić strzępiastym naokoło, osiepać.
Ostrzyc — p. nied. Ostrzygać.
Ostrzyca, roślina z rodziny traw, ostrych, mysi ber; trawa angielska.
Ostrzyć, czynić ostrym, ostrzejszym, naostrzać, wyostrzać, toczyć (o. scyzoryk, nóż, brzytwę, kosę); ćwiczyć, zaprawiać, doskonalić, czynić bystrzejszym (o. rozum, wzrok, dowcip); o. miecz przeciw komu, na kogo = szykować ś. do walki z nim; o. miecz przeciw sobie = samemu sobie gotować zgubę, stratę; o. sobie zęby a. ząbki, a. apetyt na co = mieć chrapkę na co, mieć oskomę na co, łykać ślinkę; chcieć co komu zabrać, zrabować; o. ś., ostrym ś. stawać, zaostrzać ś.
Ostrzygać, Obstrzygać, dok. Ostrzyc, Obstrzyc; wkoło nożyczkami obcinać; o. włosy komu, o. głowę = obcinać włosy na głowie; o. wełnę z owiec = zdejmować ją nożycami; o. ś., kazać sobie obciąć włosy na głowie.
Ostrzyż — p. Cibora.
Ostrzyżek, to, co strzyżeniem ucięto, ścinek, skrawek; przen., dochód nielegalny, kuban, łapówka.
Ostrzyżyny (-yn), akt ostrzyżenia włosów pacholęciu u starożytnych Słowian, postrzyżyny.
Ostuda, ostudzenie, zaziębienie; ciemne plamy na skórze; zniechęcenie do kogo; nieprzyjemność, zmartwienie, kłopot; waśń, kłótnia.
Ostudzać, dok. Ostudzić; czynić co chłodniejszym, robić, aby coś ostygło, ochładzać; o. ś., stawać ś. chłodniejszym, ochładzać ś.; przen., obojętnieć, tracić zapał do czego.
Ostukiwać, dok. Ostukać; stukając po wierzchu, badać, opukiwać; o. chorego = za pomocą lekkich uderzeń w odpowiednich miejscach ciała i odgłosu ich badać stan ich wnętrza.
Ostygać, dok. Ostygnąć; stawać ś. zimniejszym, oziębiać ś., letnieć; krzepnąć, zastygać; przen., obojętnieć, tracić zapał, tracić chęć do czego, dochodzić do równowagi po wybuchu namiętności; już po nim miejsce o-ło = dawno go tu już niema.
Ostygły, ostudzony, ochłodzony; przen., oziębły, obojętny, zobojętniały.
Ostygnąć — p. nied. Ostygać.
Osucie, otręby, omieciny, osypka; świerzba, liszaj.
Osuć — p. Osypać.
Osunąć, Obsunąć — p. nied. Osuwać, Obsuwać.
Osuszać, dok. Osuszyć; czynić co wkoło suchym, wysuszać z wierzchu a. ze wszystkich stron; odciągać wilgoć o. czego za pomocą rowów, drenów i t. p. (o. łąkę, kopalnię); o. łzy = przestawać płakać, koić żal, pocieszać ś.; o. kogo = wyciągać od niego pieniądze, wyzyskiwać go.
Osuszki, kruche placuszki z ciasta.
Osutka, wysypka, krosty; piegi; odra drzewna, rodzaj choroby drzew.
Osuwać, Obsuwać, dok. Osunąć, Obsunąć; obniżać, zsuwać naokoło, obciągać; o. ś., zsuwać ś. naokoło, opadać powoli, oblatać; zawalać ś., obrywać ś., osypywać ś. (o ziemi); poślizgiwać ś.
Oswabadzać, dok. Oswobodzić; uwalniać, wyzwalać, wybawiać, przywracać komu wolność; o. ś., wyzwalać ś., wybawiać ś., wyłamywać ś. z niewoli, odzyskiwać wolność, uwalniać ś.
Oswajać, dok. Oswoić; przyzwyczajać do czego, wkładać, wprawiać w co, przyuczać do czego, obeznawać z czym; o zwierzętach: swojskim czynić, ugłaskiwać, obłaskawiać; o. ś., przywykać do czego, przyzwyczajać ś., wprawiać się w co, obeznawać się z czym; zbliżać ś., spoufalać ś.; stawać ś. swojskim, obłaskawiać ś. (o zwierzętach).
Oswędzać, dok. Oswędzić; osmalać, opalać, przypalać, obżegać.
Oswobodziciel, ten, co oswabadza a. oswobodził, zbawca, wybawca, zbawiciel.
Oswobodzić — p. nied. Oswabadzać.
Oswoić — p. nied. Oswajać.
Oswojony, swojski, nie dziki, obłaskawiony, obyty z czym; o. z niebezpieczeństwem = przywykły do niebezpieczeństwa; niedźwiedź, wilk o. = chowany między ludźmi.
Osychać, dok. Oschnąć; zaczynać schnąć, wysychać z wierzchu a. ze wszystkich stron, więdnąć.
Osyp — p. Osep.
Osypać — p. nied. Osypywać.
Osypisko, miejsce, gdzie ś. osypują głazy ze stoków gór.
Osypka, karm dla zwierząt domowych, składająca ś. ze zboża grubo mielonego a. sieczki, mieszanej z mąką, ospa; opłata, podatek w ziarnach, osep; wysypka, krosty na ciele ludzkim; choroba sosen, sprawiająca, że igły z drzew ś. osypują.
Osypywać, dok. Osypać; sypać około czego, sypiąc okalać, otaczać piaskiem, ziemią, umacniać (o. twierdzę wałem); sypać po wierzchu, posypywać, pokrywać (drzewa kwieciem osypane); o. potrawę pieprzem = pieprzyć, o. cukrem = cukrzyć; o. bydłu = robić osypkę, potrząsać mąką razową a. otrębami sieczkę dla bydła; okrywać kogo wysypką, krostami, wyrzutami; o. ś., zawalać ś., zapadać ś.; sypać, osuwać ś.; obrywać wokoło, ze wszystkich stron; okrywać ś. wysypką; opadać, oblatywać (o kwiecie).
Osysać, dok. Ossać; wyssać, odessać część; o. ś., nassać ś. dosyta.
Osysek, dziecko a. zwierzątko, jeszcze karmiące ś. piersią, sysak, sysal, sysuń.
Oszabrować, oskrobać szabrem, wysypać szabrem, pokryć szabrem.
Oszachrować, oszukać, podejść, wyzyskać.
Oszacować, oznaczać cenę, wartość czego, oceniać, otaksować.
Oszadzieć, pokryć ś. szronem.
Oszalać, dok. Oszalić; przyprawiać o szał, doprowadzać do szaleństwa, czynić szalonym.
Oszalały, ten, który stracił zmysły, oszalał, zwarjowany.
Oszaleć, stracić zmysły, zwarjować, dostać szaleństwa, stać ś. szalonym, wściec ś.
Oszalować, obić ścianę deskami.
Oszalowanie, obicie ściany deskami, szalowanie, filtrowanie.
Oszałamiać, dok. Oszołomić; ogłuszać, odurzać, obałamucać, otumaniać, oplątywać wmawianiem a. namawianiem.
Oszamerować, obłożyć, obszyć szamerowaniem; obmówić, oczernić.
Oszańcować, porobić szańce naokoło, szańcem osypać, okopać, obwarować; o. ś., obwarować ś. szańcami, okopać ś.
Oszar, roślina z rodziny oszarowatych.
Oszargać — p. Obszargać.
Oszarpać — p. Obszarpać.
Oszarpanie, przysł., obdarto.
Oszarpywać — p. Obszarpywać.
Oszarzeć, szarym ś. stać; stracić żywość barw, zburzeć, spłowieć.
Oszastać, szybko obciąć.
Oszczekiwać, dok. Oszczekać, Obszczekać; szczekać uporczywie na kogo; przen., obmawiać, obgadywać, oczerniać, zniesławiać.
Oszczenić się, o suce: urodzić szczenięta.
Oszczepek, ser owczy góralski, wyrabiany w postaci beczułek.
Oszczepisko, drzewce u oszczepu.
Oszczepisty, opatrzony grotem.
Oszczepnik, człowiek zbrojny oszczepem.
Oszczerca, potwarca, obmówca.
Oszczerczy, potwarczy; szyderczy.
Oszczerstwo, potwarz, zjadliwa obmowa, zniesławianie, kalumnja.
Oszczędnie, niezbytkownie, nierozrzutnie, oględnie, skromnie.
Oszczędnościowy, odnoszący ś. do oszczędności; kasa oszczędnościowo-pożyczkowa = instytucja kredytowa współdzielcza, przyjmująca drobne wkłady i udzielająca pożyczek na dogodnych warunkach.
Oszczędność, skłonność do umiarkowanego wydatkowania i składania niewydanych pieniędzy; o-ści = pieniądze odłożone, zaoszczędzone; kasa o-ści = instytucja, do której składa ś. oszczędzone pieniądze i płacąca procent od nich.
Oszczędny, skłonny do oszczędności, nierozrzutny, oględny w wydatkach.
Oszczędzać, nie marnować, nie trwonić, odkładać pieniądze na czarną godzinę, żyć oszczędnie; ochraniać, szanować (o. zdrowie); nie narażać, żałować, nie wystawiać na przykrość, na niebezpieczeństwo (o. żołnierzy); o. komu czego = nie wystawiać kogo na co (o. komu przykrości, pracy); nie być rozrzutnym; o. ś., nie narażać swojej osoby, unikać niebezpieczeństwa, przykrości, trudu itp.
Oszczykiwać, Oszczyknąć, obrywać, oszczypywać (pączki, listki).
Oszczypywać, Obszczypywać, dok. Oszczypać, Obszczypać; wyszczypać ze wszystkich stron; uszczykiwać, obrywać (kwiat, liść).
Oszczypek — p. Oszczepek; placek owsiany.
Oszedziały, okryty szronem.
Oszelmować, Obszelmować, obedrzeć, oszarpać, poobcinać nierówno, pokiereszować; o. kogo = obciąć mu uszy.
Oszewka — p. Obszywka; pasek, przyszyty do ubrania, żeby ś. nie rozciągało; poszewka.
Oszkalować, nagadać na kogo, obmówić go, oczernić, spotwarzyć.
Oszkapić się, zagapić ś. — p. Poszkapić się.
Oszkaradzać, dok. Oszkaradzić; czynić szkaradnym, zeszkaradzać, oszpecić; hańbić; o. ś., stawać ś. szkaradnym, szpecić ś.; hańbić ś.
Oszklić, szkłem obwieść, otoczyć; szkłem otwory okienne zamknąć, opatrzyć w szyby, wprawić szyby w ramy (o. dom); pokryć powłoką szklistą; o. łzami oczy = mieć łzy w oczach; o. ś., powlec ś. powłoką szklistą.
Oszlachcić, uszlachetnić, uzacnić, ozdobić — p. Uszlachcić.
Oszlakować, zrobić szlak naokoło, oblamować.
Oszlifować, Obszlifować, wypolerować, wygładzić po wierzchu, ze wszystkich stron; przen., ogładzić, okrzesać, nauczyć kogo manier towarzyskich.
Oszmanić, oszukać.
Oszmulać, brudzić, walać, brukać; ścierać przez tarcie.
Osznurować, owiązać sznurem.
Oszołamiać — p. nied. Oszałamiać.
Oszołomny, oszałamiający, ogłuszający, krzykliwy.
Oszpecać, dok. Oszpecić; szpetnym czynić, oszkaradzać; o. ś., szpetnym ś. czynić, zeszpecić ś., oszkaradzać ś.
Oszpecony, zeszkaradzony, mający na ciele blizny, skazy, plamy, pocięty.
Oszpetnić — p. Oszpecać.
Oszpetnieć, brzydkim, szpetnym ś. stać.
Oszpilać, dok. Oszpilić; opinać szpilkami.
Oszrankować, ogrodzić, odgrodzić, ograniczyć.
Oszroniały, pokryty szronem; przen., osiwiały.
Oszronić, szronem okryć; przen., okryć siwizną.
Oszronieć, okryć ś. szronem; przen., okryć ś. siwizną.
Oszrotować, oczyścić ziarno z łupin za pomocą szrotowania.
Osztachetować, ogrodzić sztachetami, oparkanić.
Osztachetowanie, ogrodzenie sztachetami; sztachety, parkan.
Osztorcować, siekierą zrównać boki belki a. deski.
Oszturchać, Obszturchać, Oszturgać, szturchaniem, trącaniem łokcia, pięści i t. p. poobijać; pięściami obić kogo, wyłomotać, wykuksać na wszystkie strony.
Oszturchnąć, Oszturgnąć kogo = potrącić kogo, dać mu kuksańca; o. co = szturchnięciem, trąceniem zepchnąć.
Osztychlować, obszyć sposobem sztychlowym, t. j. ściegiem tam i nazad, na krzyż.
Oszukać — p. nied. Oszukiwać.
Oszukanica, ta, która oszukuje, oszustka.
Oszukaniec, oszukujący, zwodziciel, szachraj, okpisz, oszust.
Oszukańczy, podstępny, szachrajski, szalbierski.
Oszukaństwo, okłamanie, podejście, podstęp, szachrajstwo, szalbierstwo.
Oszukiwać, dok. Oszukać, okłamywać, zwodzić, okpiwać, podchodzić, wyprowadzać w pole; szachrować; o. głód = jeść byle co dla zaspokojenia pierwszego głodu; o. ś., doznawać zawodu, mylić ś., zawodzić ś., być oszukanym.
Oszumieć, przepełnić szumem, ogarnąć szumem.
Oszust, ten, co oszukuje, zwodziciel, szalbierz, szachraj.
Oszustka, oszukująca kogo, oszukanica, szachrajka.
Oszustowski, szalbierski, podstępny, oszukańczy, zwodniczy, szachrajski.
Oszustwo — p. Oszukaństwo.
Oszwabiać, dok. Oszwabić; okłamywać, oszukiwać, okpiwać, wydrwiwać; o. ś., oszukiwać ś., dawać ś. oszukać, zawodzić ś.
Oszwarcować, poczernić, natrzeć czernidłem; obmówić, oszkalować.
Oszyć — p. Obszyć.
Oszydzać, wydrwiwać, wykpiwać, ośmieszać; okpiwać.
Oszyjek, brzeg lasu, zarosły małemi krzewami; mięso, np. wołowe, tuż przy szyi odjęte; wązkie przejście, przesmyk.
Oszywać — p. Obszywać.
Ościany, przym. od Ość.
Ościca, roślina z rodziny traw.
Ościennik, mieszkający o ścianę, sąsiad.
Ościenny, graniczny, sąsiedzki, przyległy.
Oścież, otwór w ścianie na wylot, okienny a. drzwiowy; na o. = na rozcież, szeroko, obu połowami (drzwi na o. otwarte).
Ościeżyna, ukośne rozszerzanie muru we framugach okiennych i drzwiowych, glif.
Ościgla, roślina z rodziny liljowatych.
Ościowy, odnoszący ś. do ości; mający ości, ościsty.
Ościsty, mający dużo ości.
Oślak, młody osiełek; oślisko; tępy, niezdolny, leniwy chłopak.
Oślarnia, stajnia dla osłów.
Oślarz (forma ż. Oślarka), poganiacz a. pastuch osłów.
Oślątko, mały osiołek, młody osiołek; przen., głuptasek, głuptas.
Oślep, Na oślep, ślepo, nie bacząc na nic, nie patrząc, bez rozwagi, bez zastanowienia; z ufnością, z zaufaniem.
Oślepiać, dok. Oślepić; pozbawiać wzroku, czynić ślepym; olśniewać; przen., zaślepiać, omamiać, opętać, pozbawiać panowania nad sobą, pozbawiać równowagi umysłowej, zastanowienia, rozpoznawania.
Oślepieniec, człowiek, pozbawiony wzroku; przen., zaślepieniec.
Oślepły, ten, który oślepł, ślepy; zamroczony, ciemny.
Oślepnąć, stracić wzrok, zaniewidzieć, ociemnieć.
Oślę, źrebię osła.
Oślężyna, rodzaj paproci.
Ośli, dotyczący osła, osłowi właściwy; o-a skóra = pergamin; o. młyn = przez osła obracany; o-a głowa = głupiec, nieuk; o-a ławka = ławka w szkole, na której sadzano najgorszych uczniów; o-e uszy = czapka z długiemi uszami, wsadzana w dawnych szkołach na głowę nieukowi.
Oślica, samica osła; przen., głupia, nierozgarnięta kobieta.
Oślina, nędzny, brudny osieł.
Ośliniać, dok. Oślinić; walać śliną, ślinić dokoła; śliniąc ś. (t. j. męcząc ś.), rozpatrywać; obcałowywać ze wszystkich stron; opluwać; o. ś., walać ś., maczać ś. ślinami, zaśliniać ś.
Oślisko, wielki, brzydki osieł; przen., głupi człowiek, idjota, dureń, bałwan.
Oślizgany, ślizki, wygładzony przez chodzenie.
Oślizgiwać ś., zsuwać ś., zsuwać ś. przez poślizgnięcie, robić ś. wygładzonym, ślizkim.
Ośliznąć, Obśliznąć, Oślizgnąć, Obślizgnąć, ślizkim czynić; oślizło = zrobiło ś. ślizko, gołoledź; zajść śluzem, zbutwieć, oślimaczyć ś., ośliźnić; o. ś., ześlizgnąć ś., obsunąć ś.
Oślizgły, gładki skutkiem lepkiej wilgoci, skutkiem wygładzenia.
Ośm — p. Osiem.
Ośmielać, dok. Ośmielić; czynić śmiałym, zachęcać, dodawać otuchy; spoufalać, zbliżać kogo do siebie; o. ś., nabierać śmiałości, śmiałym ś. stawać, odważać ś., poważać ś., śmieć; o-am ś. prosić i t. d. = forma bardzo grzecznego i pełnego szacunku zbliżenia ś. do kogo, proszenia go o jakąś przysługę.
Ośmieszać, dok. Ośmieszyć; okrywać śmiesznością, wystawiać na pośmiewisko, na drwiny; o. ś., okrywać ś. śmiesznością, wystawiać ś. na pośmiewisko, na drwiny.
Ośmiewać, dok. Ośmiać; wyśmiewać, wyszydzać.
Ośmina, litewska miara rzeczy sypkich = 18 a. 20 garncom.
Ośmio-, z następującym wyrazem łącznie, oznacza, że ilość rzeczy, wyrażonych w ostatnim wyrazie = 8.
Ośmioboczny, mający 8 boków.
Ośmiobok — p. Ośmiokąt.
Ośmiocalowy, długi a. szeroki na ośm cali.
Ośmiodniowy, osiem dni trwający; co ósmy dzień przypadający.
Ośmiofuntowy, osiem funtów ważący; zawierający w sobie osiem funtów; o-e działo = biorące w siebie kulę, ważącą osiem funtów.
Ośmiogłosowy, utwór do śpiewu, ułożony na osiem głosów, zawierający osiem głosów (organ o.).
Ośmiogodzinny, trwający osiem godzin.
Ośmiogran — p. Ośmiościan.
Ośmiograniasty, ośmiokątny.
Ośmiokątny, Ośmioboczny, mający osiem kątów i osiem boków.
Ośmioklasista, uczeń klasy ósmej.
Ośmioklasowy, mający osiem klas (gimnazjum o-e).
Ośmiokonny, zaprzężony w osiem koni; będący o sile ośmiu koni (parowych).
Ośmiokrotnie, osiem razy.
Ośmiokrotny, powtarzający się osiem razy.
Ośmiolatek, chłopiec a. zwierzę, mające lat osiem.
Ośmiolatka, dziewczynka a. samiczka, mająca lat osiem.
Ośmiolecie, okres ośmioletni.
Ośmioletni, osiem lat mający, osiem lat trwający, co osiem lat przypadający.
Ośmiołokciowy, mający osiem łokci długości.
Ośmiomiesięczny, mający osiem miesięcy; trwający osiem miesięcy; co osiem miesięcy przypadający.
Ośmiomilowy, mający osiem mil długości.
Ośmiomorgowy, mający osiem morgów rozległości; posiadający osiem morgów gruntu.
Ośmiopalcowy, na osiem palców długi a. szeroki; mający po osiem palców u kończyn.
Ośmiopalczasty, mający osiem palców.
Ośmiopiętrowy, mający osiem pięter.
Ośmiopręcikowy, mający osiem pręcików wolnych w kwiecie dwupłciowym.
Ośmioprocentowy, przynoszący osiem procentów; taki, od którego trzeba płacić osiem procentów; zawierający osiem procent jakiej substancji.
Ośmiopunktowy, w druk., mający objętości osiem punktów (o czcionkach), petit.
Ośmioraki, złożony z ośmiu różnych gatunków; o. rym = oktawa, stanca.
Ośmiorako, ośmiu sposobami, ośmiornasób.
Ośmioramienny, mający 8 ramion.
Ośmiornasób, 8 razy tyle.
Ośmioro, osiem osób a. osiem sztuk zwierząt różnych płci.
Ośmiorogi, Ośmiorożny, mający osiem rogów.
Ośmioskrzydłowy, mający osiem skrzydeł.
Ośmiosłupowy, Ośmiosłupny, mający osiem słupów, osiem kolumn.
Ośmiostopowy, mający osiem stóp długości.
Ośmiościenny, mający osiem ścian.
Ośmiotomowy, zawierający osiem tomów.
Ośmiotygodniowy, mający osiem tygodni, trwający osiem tygodni.
Ośmiotysięczny, złożony z ośmiu tysięcy, mający osiem tysięcy.
Ośmiowiadrowy, mieszczący w sobie osiem wiader.
Ośmiowieczny, osiem wieków trwający.
Ośmiowiersz, utwór poetycki, składający ś. z ośmiu wierszy.
Ośmiowiosłowy, opatrzony ośmiu wiosłami.
Ośmiowiosłówka, łódź o ośmiu wiosłach.
Ośmiozgłoskowy, składający się z ośmiu zgłosek.
Ośmiu = 8 (o mężczyznach).
Ośmiuset = 800 (o mężczyznach).
Ośmnastka — p. Osiemnastka.
Ośmnasto- — p. Osiemnasto-.
Ośmnasty, Osiemnasty, liczebnik porząd. od 18.
Ośniat — p. Kiściec.
Ośnieżać, dok. Ośnieżyć; okrywać śniegiem; przen., ubielać, okrywać siwizną.
Ośnik, nóż prosty albo kabłąkowaty z dwiema rękojeściami do strugania drzewa.
Ośny, Osiowy, przym. od Oś.
Ośpianka, rodzaj łagodnej ospy.
Ośpica, to samo co ospa.
Ośpiewywać, dok. Ośpiewać; wysławiać kogo a. co śpiewem, opiewać; o. ś., naśpiewać się do syta.
Ośrodek, wewnętrzna, środkowa część czego; o. chleba = miękisz; środek, centr, jądro; w anat., część mózgu, będąca siedliskiem pewnych funkcji psychologicznych a. fizjologicznych.
Oświadamiać, dok. Oświadomić; czynić kogo świadomym, obznajmiać kogo z czym, zapoznawać z czym; o. ś., obznajmiać ś. z czym, informować ś. o czym.
Oświadczać, dok. Oświadczyć; oznajmiać co, zapowiadać, zapewniać o czym; wyznawać, wyjawiać, wynurzać; o. kogo komu = wyznawać komu miłość w czyim imieniu; o. ś., wypowiadać swoje zdanie, wyłuszczać swój pogląd, oznajmiać swoje postanowienie; o. ś. za kim = brać jego stronę, wynurzać ś., wypowiadać swoje uznanie, myśli i zamiary; o. ś. o kogo = składać wyznanie miłosne, prosić o rękę (panny).
Oświadczyny, uroczyste proszenie o rękę (panny).
Oświadomić — p. nied. Oświadamiać.
Oświata, światło umysłowe, oświecenie, cywilizacja, rozchodząca ś. wśród szerokich mas narodu, kultura; ministerjum o-y = czuwające nad wszystkiemi szkołami w pewnym kraju; o. ludowa = stowarzyszenie, którego zadaniem jest oświecanie ludu.
Oświecać, dok. Oświecić; szerzyć światło, światłym, jasnym czynić, objaśniać; zapalać światło, wnosić światło, oświetlać; przen., uświadamiać, pouczać kogo o czym; przen., rozpraszać mgłę ciemnoty, udzielać światła umysłowego, rozpowszechniać oświatę, cywilizować; o. ś., być oświetlonym, oświeconym; pouczać ś., dowiadywać ś.; przen., wychodzić ze stanu ciemnoty umysłowej, uczyć ś., kształcić ś., cywilizować się.
Oświecenie, udzielenie światła; zapalenie światła; oświata.
Oświecić — p. nied. Oświecać.
Oświecony, pełen światła, światłem zalany, oświetlony; przen., światły, cywilizowany, wykształcony; jaśnie o. = tytuł książęcy.
Oświetla, roślina z rodziny trojeściowatych.
Oświetlać, dok. Oświetlić; robić jasnym za pomocą światła naturalnego (słońca, księżyca, gwiazd) albo sztucznego; zaświecać, oświecać, iluminować; objaśniać, wyświetlać; o. ś., oświetlać siebie, oświetlać sobie drogę; być oświeconym, jaśnieć od światła.
Oświetlenie, zapalenie świateł; środki, służące do wzniecania światła sztucznego; o. gazowe, elektryczne, naftowe i t. p.; urządzenie, ułatwiające dostęp światłu słonecznemu; o. górne, boczne; o. obrazu = wydobycie na obrazie efektów świetlnych; wyjaśnienie, objaśnienie, rozjaśnienie.
Oświetlić — p. nied. Oświetlać.
Oświeżać, Odświeżać, dok. Oświeżyć, Odświeżyć; czynić nanowo świeżym; powracać komu świeżość, młodość, odmładzać, ożywiać, orzeźwiać.
Oświeżeć, Odświeżeć, odzyskać świeżość, odmłodnieć, ożyć.
Oświęcać, dok. Oświęcić; kropić wodą święconą, poświęcać; wyświęcać na księdza.
Oświnić, opaskudzić, oplugawić.
Ot! — p. Oto.
Otaborować, otoczyć taborem, wozami.
Otaczać, dok. Otoczyć; tocząc obrabiać, ogładzać; obwodzić, opasywać, okrążać, oprowadzać, okalać, obejmować; obskakiwać, obstępować, opadać, stawać a. stać dokoła kogo a. czego; okrywać, obejmować ze wszystkich stron; o. ś., otaczać siebie, okrążać ś., opasywać ś., ogradzać ś.; mieć kogo koło siebie, gromadzić kogo koło siebie.
Otaflować, pokryć wkoło taflami.
Otagra, gr., artretyzm w uszach.
Otaksować, oznaczyć cenę, wartość czego.
Otalgja, gr., ból nerwowy w uszach.
Otamować, obwieść tamą.
Otańcowywać, Obtańcowywać, dok. Otańcować, Obtańcować; tańczyć ze wszystkiemi po kolei, tańcząć okrążać.
Otapiać, Obtapiać, dok. Otopić, Obtopić; topić dokoła; o. ś., stapiać ś. dokoła.
Otarasować, opasać, ogrodzić jakby tarasem, obarykadować; o. ś., ogrodzić ś., obwarować ś.
Otarcie, wytarcie po wierzchu, starcie; przesunięcie ś. koło kogo a. czego z dotknięciem ś. go; skaleczenie naskórka, starcie, zetknięcie ś.; oswojenie ś. ze zwyczajami, ogładzenie, okrzesanie, wyrobienie.
Otargać, Obtargać, targnięciem obedrzeć, oderwać, obszarpywać; przen., układać, ogładzać.
Otarganiec, obszarpaniec, oberwus.
Otargnąć — p. Otargać.
Otarty, imiesł. od Otrzeć; oswojony ze zwyczajami, obznajmiony ze stosunkami, ogładzony, doświadczony.
Otaśmować, obszyć, obwieść taśmą.
Otawa, trawa, po raz drugi rosnąca na łące skoszonej, i siano z takiej trawy, potraw.
Otawić ś., zazielenić ś., rozkrzewić ś.
Otchłaniowy, Otchłanny, znajdujący ś. w otchłani; bezdenny, niezgłębiony, niezgruntowany.
Otchłań, przepaść, bezdeń, piekło.
Otchnąć, owionąć tchem, ozionąć, zarazić tchem.
Otęczać, tęczą otaczać.
Otępiałość, bezwładność, obojętność.
Otępiały, nie czujący, odrętwiały, bezwładny.
Otępieć, stać ś. tępym, stępić ś.; stać ś. nieczułym, obojętnym.
Otępienie, zniedołężnienie umysłowe (np. ze starości).
Otężać, Otężyć, czynić tęgim, sztywnym.
Otężałość, stężenie.
Otężały, który otężał, stężały.
Otężeć, zesztywnieć, stężeć.
Otężyć — p. nied. Otężać.
Otjatrja, gr., część medycyny, zajmująca ś. chorobami uszu i ich leczeniem.
Otkać — p. Obetkać.
Otłaczać, dok. Otłoczyć; silnie obkładać naokoło czego, przytłaczać.
Otłoczyny (-yn), paździerze, paklepie.
Otłuc, Obtłuc, tłukąc, obić, wybić z czego; obić brzegi, utrącić, wyszczerbić; o. o co = uderzyć o co.
Otłuczki (-ów), skorupy powstające przy otłukiwaniu.
Otłukiwać, Obtłukiwać, obijać, utrącać, wyszczerbiać, uszkadzać.
Otłuszczać, dok. Otłuścić; czymś tłustym naokoło smarować, okładać; tłustością zaprawiać, okraszać; tłustym czynić.
Otłuszczenie, zrobienie tłustym; obrośnięcie tłuszczem (o. serca).
Otłuścić — p. nied. Otłuszczać.
Otłuścieć, nabyć tłustości, stać ś. tłustym.
Oto! Ot! Otóż! wykrzyk. oznaczający: ukazywanie kogoś a. czegoś: o. on! o. człowiek!; odpowiedź wołającemu, pytającemu: o. jestem! otom ja!; zwracanie uwagi na pewien przedmiot: o. co uczynić należy; ten o. = ten, którego tu widzicie, ten właśnie: ten o. człowiek jest moim zbawcą; ni mniej, ni więcej, tylko...; i kogo ujrzał? o. rodzonego ojca; właśnie że... otóż nie puszczę!; otóż masz! otóż macie! = oznacza uskarżanie ś. na co, żal: masz tobie! do licha!; ukazywanie wielkości na ręku, na palcach: ot taki! ot tyle!.
Otoczak, kamień zaokrąglony przez prąd wody.
Otoczenie, to, co kogo a. co otacza; ci, którzy kogo otaczają; obwiedzenie, opasanie.
Otoczniowate, rząd grzybów, do którego między innemi należy sporysz zbożowy.
Otoczny, okolny.
Otoczyć — p. nied. Otaczać.
Otoczyna, miejsce gładkie, wynioślejszy brzeg obejmujący; błona otaczająca, djafragma; wióry, trociny, powstające przy toczeniu drzewa na tokarni; filung.
Otoczysty, szeroki, buchasty.
Otoć, oto, otóż.
Otok, brzeg okrągły, obwód, okrąg, napis kolisty na monetach i medalach; obłożenie czego, futrowanie; kloc dla żarn do mielenia w domu, kadłub; zebranie ś. ropy w klatce piersiowej.
Otoknąć, Obtoknąć, opłukać.
Otolity, gr., kamyki słuchowe, ciałka wapniste, znajdujące ś. w organie słuchowym.
Otopić — p. nied. Otapiać.
Otóż — p. Oto.
Otrąbić, ogłosić, oznajmić co przy dźwięku trąb; przen., rozgłosić, rozgadać, rozpaplać.
Otrącać, Obtrącać, dok. Otrącić, Obtrącić; otłukiwać, obijać, wyszczerbiać; o. ś., trącać ś., uderzać ś. o co.
Otrębiasty, podobny do otrąb; zawierający w sobie otręby.
Otrębowaty, podobny do otrąb, łuszczący ś. (wysypka o-a).
Otręby (otrąb a. -ów), łupinki ziarna, przez pytel a. przez sito od mąki odłączone.
Otrędowacieć, dostać trądu.
Otroczyć, obciążać trokami.
Otrok, młody chłopiec, młodzieniec; wyrostek; pachołek, dworzanin; rodzaj sieci myśliwskiej.
Otruchleć, struchleć.
Otruć, pozbawić kogo życia przez zadanie mu trucizny; zepsuć, skazić, zniszczyć.
Otrzaskać, oswoić kogo z trzaskiem, ostrzelać, zahartować, zaprawić kogo do czego, ośmielić; o. ś. z czym = oswoić ś., zahartować ś., przyzwyczaić ś. do czego, ostrzelać ś. z czym.
Otrząsać, dok. Otrząsnąć, Otrząść; wstrząsnąć czym; trzęsąc, zrzucać, odrywać; trzęsąc, otrzepywać, trzepać; oczyszczać; o. ś., poruszyć ś., wstrząsnąć ś., zadrżeć, wzdrygnąć ś., obruszyć ś.; ocknąć ś., opamiętać ś.; oblecieć, odpaść przez wstrząsanie; otrzepać ś., oczyścić ś. strząsaniem ś., wyzwolić ś., wydobyć ś., uwolnić ś. od czego, zrzucić z siebie.
Otrzcinować, obić albo obłożyć trzciną.
Otrzebić, dokonać trzebienia.
Otrzeć — p. nied. Ocierać.
Otrzepywać, dok. Otrzepać; wkoło a. z wierzchu trzepać, okurzać; przen., bić, smagać kogo; o. ś., strząsać z siebie pył, okurzać ś.
Otrzeźwiać, Otrzeźwić; czynić trzeźwym, wytrzeźwiać; ocucać, przywracać do zmysłów, do przytomności; orzeźwiać, pokrzepiać; o. ś. — p. Otrzeźwieć.
Otrzeźwieć, powrócić do trzeźwości, wytrzeźwieć (o pijanym); odzyskać zmysły, oprzytomnieć (o zemdlonym).
Otrzymywać, dok. Otrzymać; osiągać co, nabywać co, dostępować czego; odbierać, dostawać co; o. karę = ponosić; o. pochwałę, nagrodę = być chwalonym, nagradzanym; otrzymać zwycięstwo = odnosić zwycięstwo; o. pozwolenie = wyjednywać, dostawać; utrzymać co groźbą = wymóc; otrzymać co prośbą = uprosić, ubłagać; połączywszy tlen z wodorem, otrzymamy wodę = będziemy mieli wodę, zrobi ś. woda; dodawszy 2 do 3, otrzymamy 5 = będziemy mieli 5, wytworzy ś. 5; o. górę nad kim = zwyciężać go, pokonywać, wyścigać.
Otucha, ufność, dobra nadzieja, odwaga, dobra myśl; jestem pełen o-y = pełen nadziei na przyszłość; to mi dodaje o-y = odwagi, pewności siebie.
Otulać, dok. Otulić; okrywać, obwijać dla ciepła, osłaniać o. zimna; o. ramieniem = otaczać, obejmować; o. ś., okrywać ś., obwijać ś. czym dla ciepła, osłaniać ś. o. zimna.
Otułek, rośl. z rodz. otułkowatych.
Otumaniać, dok. Otumanić; zamydlać oczy, omamiać, zwodzie, bałamucić.
Otumanieć, być otumanionym, zwiedzionym, omamionym; odurzeć, stracić głowę.
Oturczyć się, Turkiem ś. stać, przejść na wiarę Mahometa.
Otwarcie, rzecz. od Otworzyć; dokonana czynność otwierania, odemknięcie; o. testamentu = przeczytanie głośne treści testamentu; rozpoczęcie, zagajenie; oddanie czego do użytku publicznego: o. szkoły, uniwersytetu, ruchu kolejowego na nowej linji, mostu itp.
Otwarcie, przysł., jawnie, wprost, wręcz, szczerze, z otwartością.
Otwardnieć, stać ś. twardym; przen., zahartować ś., zobojętnieć, stać ś. nieczułym na wszystko.
Otwartopęcherzowe, dział ryb.
Otwartość, szczerość, jawność, prostoduszność; z o-cią = szczerze, otwarcie, prostodusznie.
Otwarty, stojący otworem, nie zamknięty, rozwarty; dom o. = gościnny, gdzie często bywają zebrania towarzyskie; o. stół = rozrzutność w podejmowaniu gości; mieć worek o. dla przyjaciół = pomagać im pieniędzmi w potrzebie; przyjąć kogo z o-emi rękami = serdecznie; ma głowę o-ą = jest pojętny, zdolny, bystry; miasto o-e, kraj o. = niczym nie bronione przed wrogiem; list o. = pocztówka, list, otwierający wstęp do kogo; kredyt o. = przyznanie komu możności korzystania z kredytu do pewnej wysokości, rachunek o.; kwestja o-a = nie rozrozstrzygnięta ostatecznie; spadek o. = wakujący; o-e miejsce, pole = nieosłonięte, odkryte; o-e morze = pełne, obszerne; o-e piersi = nie osłonione; świat mu był o. = stał otworem; jawny, nieukrywany: o. nieprzyjaciel = jawny; szczery, prostoduszny, nieobłudny: w gram., samogłoska o-a = niepochylona; zgłoska o-a = zakończona samogłoską; kamizelka o-a = wycięta, z szerokim gorsem.
Otwierać, dok. Otworzyć; odmykać coś zamkniętego, roztwierać ('o. drzwi, okno, kufer, zamek); o. komu dom swój = pozwolić mu bywać u siebie; o. sobie drogę mieczem = torować, przebijać się; odtykać; o. butelkę, beczkę = odkorkowywać, odszpuntowywać; o. szufladę, szyber u pieca = odsuwać; rozwijać, rozchylać; o. wrzód, ranę, żyłę = rozcinać, przecinać; o. grób = odkopywać; o. list, testament = odpieczętowywać i czytać go; o. skrzynię = odbijać; o. książkę = rozkładać; o. oczy, podnosić powieki = rozszerzać, wytrzeszczać, patrzeć pilnie; o. ucho = nadstawiać ucha, słuchać bacznie; o. komu oczy = oświecać go, objawiać mu prawdę; o. rękę, worek = być hojnym; o. usta = rozdziawiać; o. gębę = zdumiewać ś., dziwić ś., gapić ś., odzywać ś.; przen., wynurzać, odkrywać, zwierzać, wywnętrzać; o. naradę, posiedzenie = rozpoczynać, zagajać; o. sklep, fabrykę, szkołę = zakładać; o. rachunek, konto = zaprowadzać; o. komu kredyt = udzielać kredytu do pewnej wysokości; o. ś., móc ś. otwierać, odmykać; roztwierać ś., o. serce = współczuć, zwierzać ś.; otworzyły mu ś. oczy = zrozumiał wszystko, zorjentował ś., pomiarkował ś.; rana mu ś. otworzyła = zrobiła ś., odnowiła ś.; kwiat ś. o-a = rozwija ś.; być otwartym, wakować; posada otworzyła ś.; przen., występować, ukazywać ś., roztaczać ś.: o-ają ś. nowe widoki; rozpoczynać się.
Otwieralny, dający ś. otwierać.
Otworek, mały, wązki otwór.
Otworzelina, otwór, szczelina.
Otworzystość, obszerność, rozwartość; otwór, otwartość.
Otworzysty, otwarty, rozwarty; mający duży otwór; mający wiele otworów, dziurkowany, porowaty; dający ś. otwierać; szeroki, przestronny; jasny, wyraźny, widoczny, oczywisty.
Otworzyście — p. Otwarcie.
Otwór, dziura otwarta, wylot, wejście, ścieża; o. pieca = czeluść; o. mostu = szerokość jego, rozpięcie; w anat., dziura w kości; początek a. koniec przewodu (o. stolcowy); o-em, bez zamknięcia; drzwi stoją o-em = otwarte, nie zamknięte, zostawić dom o-em, rzucić drzwi o-em = otworzyć je, niezamknąć ich.
Otyłość, posiadanie dużej ilości ciała, znaczna tusza.
Otyły, mający dużo ciała, gruby, brzuchaty, spasły.
Otynkować, tynkiem wokoło pokryć, dać wyprawę tynkową; żart., o. twarz = namaścić kosmetykami: bielidłem, pudrem.
Owa! o! o jej! o la Boga! wielka rzecz! czy? azali? otóż, otóż tedy; więc.
Owacja, łć., uczczenie kogoś publicznie, urządzenie komuś okazałego przyjęcia.
Owacyjny, łć., pełen okazałych uczuć, radosny, ostentacyjny.
Owadożerny, Owadożerczy, karmiący ś. owadami.
Owadzi, dotyczący owada.
Owadziarka, owad błonkoskrzydły, składający swe jajka w ciele innych owadów.
Owaki, inny, tamtego, innego rodzaju, różny.
Owalać, zabrudzić, zrobić plamę: oszkalować.
Owalność, kształt owalny, jajowaty.
Owalny, fr., okrągło-podługowaty.
Owałaszyć, ogiera uczynić wałachem; otrzebić go.
Owałować, Obwałować, obwieść wałem.
Owapnić, pokropić wapnem; o. ś., owalać ś. wapnem.
Owarjotomja, gr., operacja chirurgiczna wycięcia jajników.
Owarować — p. Obwarować.
Owarunkować, obstawić warunkami, poczynić zastrzeżenia.
Owątlać, dok. Owątlić; czynić wątłym, słabym, osłabiać.
Owczarka, pastuszka owiec; żona owczarza; zdr. Owczareczka.
Owczarnia, pomieszczenie w budynku dla owiec, stajnia, chlew dla owiec; stado owiec, owce; o. zarodowa = utrzymywanie jednego gatunku wyborowego owiec; przen., zgromadzenie wiernych, Kościół chrześcijański.
Owczarski, przym. od Owczarz; pies o. — p. Owczarek.
Owczarstwo, stan, zajęcie owczarza, pasterstwo; hodowla, utrzymanie owiec.
Owczarz, pasterz owiec; hodujący owce, utrzymujący wielkie stado owiec; znachor wiejski.
Owczy, odnoszący ś. do owcy a. owiec; o. pęd = bezmyślne naśladownictwo.
Owdowiały, ten, któremu umarła żona, który został wdowcem; opuszczony, osierociały.
Owdowieć, zostać wdowcem a. wdową; przen., osierocieć.
Owdowienie, zostanie wdowcem a. wdową; przen., sieroctwo.
Owdzie, Ówdzie, tam, nie tu, w innym miejscu, gdzieindziej; tu i o. = w różnych miejscach, tu i tam; w owo miejsce, do owego miejsca, w owym kierunku.
Owełka, roślina wełnigłówka, srebrnica, srebrnik.
Owędy, przysł., tamtędy, inną drogą; tędy i o. = na wszystkie strony, we wszystkich kierunkach, tu i tam.
Owędzać, dok. Owędzić; wędzić z wierzchu, wędzić ze wszystkich stron, odymiać.
Owiać, Obwiać — p. Owiewać.
Owiązać — p. Obwiązać.
Owić — p. Owinąć.
Owieczka, mała, młoda owca; w lm., drobne, wełniste obłoki, wysoko ś. unoszące; członek Kościoła chrześcijańskiego, uczeń Chrystusowy.
Owiesić — p. Obwiesić.
Owieszać — p. Obwieszać.
Owiewać, dok. Owiać, Owionąć, powiewać wkoło czego, obejmować co powiewem, tchem, zalatywać (wonią); wianiem czyścić, okurzać.
Owiędnąć — p. Obwiędnąć.
Owijać, dok. Owinąć, Owić; zawijać, opakowywać; o. dziecko = spowijać, okręcać w powijak; otulać, osłaniać; nawijać co dokoła czego; o. ś., zawijać ś., okręcać ś., otulać ś.; wić ś. dokoła czego.
Owilgnąć, Obwilgnąć, stać się wilgotnym, przejąć ś. wilgocią.
Owilżać, Obwilżać, dok. Owilżyć, Obwilżyć; zwilżać po wierzchu, zwilżać ze wszystkich stron.
Owinąć — p. nied. Owijać.
Owinięcie, owinienie, opakowanie, okręcenie, osłonięcie; obłożenie, otulenie; niema na o. palca = jest bardzo mało.
Owionąć — p. nied. Owiewać.
Owisać, Owisnąć — p. Obwisać, Obwisnąć.
Owisły — p. Obwisły.
Owładać, dok. Owładnąć; zagarniać władzę, zapanowywać nad czym, opanowywać kogo, co; poskramiać, ujarzmiać.
Owłosieć, obrosnąć włosem.
Owłosienie, włosy, rosnące na ciele ludzkim a. zwierzęcym.
Owo, oto.
Owoc, płód rośliny, powstały z rozwinięcia ś. zawiązka; rozwinięty mięsisty osadnik kwiatowy, zawierający wewnątrz (jak u jabłka) a. na powierzchni (jak u poziomki) umieszczone nasiona, często jadalny; o. zakazany = rzecz, przyjemność niedozwolona; wogóle urodzaj ziemny, plon, płody; zbior., owoce; w lm., rezultat, wynik, korzyść, wypływająca z czego, skutek.
Owocarka, handlująca owocami, sprzedająca owoce, przekupka.
Owocarnia, sklep, stragan z owocami.
Owocarstwo, produkcja owoców na wielką skalę; nauka o hodowli drzew owocowych.
Owocarz, ogrodnik, produkujący głównie owoce, sadownik; kupiec, sprzedający owoce.
Owocność, pożytek, korzyść.
Owocny, przynoszący należyty plon, nie bez rezultatu, przynoszący korzyść, korzystny; owocowy.
Owocobranie, zbiór owoców.
Owocodajny — p. Owocny.
Owocolistek, liść zrośnięty brzegami, tworzący słupek.
Owoconośny, Owocorodny, wydający owoce.
Owocować, przynosić owoc, wydawać owoce.
Owocowy, wydający owoce, owoconośny, owocodajny (o-e drzewo); zawierający drzewa owocowe (ogród o.); zrobiony z owoców (sok o.); dotyczący owoców i (sklep o.).
Owocoznawstwo, nauka o hodowli owoców.
Owoczesny — p. Ówczesny.
Owocześnie — p. Ówcześnie.
Owodna, Owodnia, błona, okrywająca płód w łonie matki, owodnica.
Owologja, łć., nauka o jajach, znajomość jaj
Owoszczać, Owoszczyć, pokrywać woskiem, woskiem nacierać.
Owoszczowate owady = rodzina owadów półpokrywych.
Owóż, otóż, oto.
Owrzodzenie, wrzód, wrzody; okrycie ś. wrzodami, owrzodziałość.
Owrzodziały, okryty wrzodami.
Owrzodzić, wywołać owrzodzenie, sprowadzić wrzody.
Owrzodzieć, okryć ś. wrzodami.
Owsianka, kaszka a. zupa, gotowana z wyłuszczonych ziarn owsa, zaparzonych gorącą wodą; wymłócona słoma owsiana; gatunek gruszki.
Owsiany, dotyczący owsa, z owsa zrobiony, z owsem przyrządzony; piwo o-e = rodzaj piwa, przygotowanego na słodzie owsianym; cukier o. = karmel w pałeczkach z dodaniem ekstraktu owsianego.
Owsisko, pole, zasiane owsem; pole, na którym rósł owies, ściernisko po owsie.
Owszem, tak właśnie, a jakże, oczywiście, rozumie ś., naturalnie; chcesz pójść ze mną? I o.; przeciwnie, wcale inaczej, wręcz przeciwnie: karać nie można, o., należy pożałować; nie dość na tym, przytym jeszcze, co więcej.
Ozdabiać, dok. Ozdobić; zdobić, upiększać, przystrajać, ubierać; o. ś., przystrajać ś., ubierać ś.
Ozdoba, wszystko, co ozdabia, upiększa, stroi, uwydatnia piękność: o-y architektoniczne, stylowe i t. p.; chluba, chwała; piękność, krasa, okazałość.
Ozdobnie, pięknie, okazale, wspaniale, estetycznie.
Ozdobność, kształt, powierzchowność ozdobna.
Ozdobny, ozdobiony, piękny, zdobny, strojny, kształtny, nadobny; styl o. = kwiecisty, obfitujący w przenośnie i zwroty retoryczne.
Ozdóbka, zdr. od Ozdoba.
Ozdrowiały, który powrócił do zdrowia, który wyzdrowiał.
Ozdrowiciel, który przywrócił komu zdrowie.
Ozdrowieć, wyzdrowieć, powrócić do zdrowia.
Ozdrowieniec, ten, kto powrócił do zdrowia, rekonwalescent.
Ozieleniać, dok. Ozielenić; okrywać zielonością; umajać, ubierać zielenią.
Ozierać — p. Obejrzeć.
Oziębiać, dok. Oziębić; chłodzić, studzić; zaziębiać, przeziębiać; o. ś., tracić ciepło, stygnąć; zaziębiać ś., przeziębiać ś.; o-iło ś. = spadła temperatura, zrobiło ś. zimniej.
Oziębialnia, izba przy łaźniach parowych, przy laboratorjach, przeznaczona do oziębiania.
Ozięble, Oziębło, przysł., chłodno, obojętnie, niechętnie.
Oziębłość, obojętność, brak serdeczności, sztywność.
Oziębły, zimny, chłodny, wystygły; obojętny, sztywny.
Oziębnąć, oziębić ś., stać ś. zimnym, stracić ciepło.
Ozimek, zagon.
Ozimina, zboże siane na jesieni, przed zimą.
Ozimny, Ozimy, (o zbożu) siany na jesieni, nie jary; zrobiony z ozimego zboża.
Ozionąć, tchem owiać, otchnąć; o. wzrokiem = chciwe oko na co rzucić, ogarnąć chciwym okiem, pożądać; o. kogo = zniewolić.
Ozłacać, dok. Ozłocić; pozłacać z wierzchu, ze wszystkich stron; nadać wygląd złota (słońce ozłociło góry); obsypać złotem, hojnie za co wynagrodzić; o. czyje ręce = dać, przekupić go; o. ś., zostać ozłoconym, wzbogacać się.
Oznaczać, dok. Oznaczyć; dawać znaki koło czego, znaczyć, znakami odróżniać; opatrywać znakiem, cechą; wyrażać, uwydatniać; określać, wskazywać, ustalać; mieć pewne znaczenie, wyrażać jakieś pojęcie; świadczyć o czym, dowodzić czego; zapowiadać, zwiastować co; w logice: odnosić ś. do pewnego zakresu.
Oznaczalny, dający ś. oznaczyć.
Oznaczenie, opatrzenie znakiem, naznaczenie, określenie, zaznaczenie, wyrażenie, uwydatnienie, zapowiedzenie, dowodzenie.
Oznaczyć, dok. od Oznaczać.
Oznajamiać, obeznawać z czym, zapoznawać z kim, robić znajomość, zaznajamiać, uczyć ś. czego, poznawać co; o. ś. z czym = obeznawać się.
Oznajmiać, dok. Oznajmić; dawać znać o czym, zawiadamiać, donosić, opowiadać; o. z czym = obeznawać; w gram., tryb oznajmujący = oznaczający czynność istotną, dokonaną, dokonywającą ś. a. mającą ś. dokonać.
Oznaka, znak, cecha, godło, znamię; w med., objaw, symptom.
Oznamionować, oznaczyć, położyć znamię na czym, odznaczać.
Ozokeryt, gr., cerezyna, wosk ziemny.
Ozon, gr., tlen czynny, odmiana tlenu, gaz bezbarwny, charakterystycznego fosforowego zapachu, posiadający własności dezynfekujące i lecznicze, zwłaszcza w chorobach piersiowych.
Ozonol, gr., środek dezynfekcyjny i odświeżający powietrze.
Ozonometr, gr., narzędzie do mierzenia zawartości ozonu w powietrzu.
Ozorek, zdr. od Ozór; język bydlęcy, użyty do przygotowania jakiej wędliny; salceson z o-iem; rodzaj grzyba.
Ozór, język bydlęcy; potrawa z ozoru bydlęcego; mleć o-em = mówić dużo i prędko.
Ozuchwalać, dok. Ozuchwalić; czynić zuchwałym, rozzuchwalać; o. ś., stawać ś. zuchwałym.
Ozuwać się, dok. Ozuć ś.; wdziać obuwie.
Ozwać się — p. Odezwać się.
Ozwierciedlić, obstawić zwierciadłami, obwiesić lustrami.
Ozwyczajać się, dok. Ozwyczaić ś.; przyzwyczajać ś., przywykać do czego, oswajać ś. z czym.
Oźrebić się (o klaczy, o oślicy), urodzić źrebię.
Ożada, brzuchopełz tyłoskrzelny.
Ożałować, odżałować, opłakać.
Ożenek, ożenienie ś.
Ożenić, dać żonę komu, połączyć kogo węzłem małżeńskim; przen. połączyć, skojarzyć; o. ś., wziąć żonę, połączyć ś. związkiem małżeńskim.
Ożeniony, żonaty; o. z moją siostrą = mąż jej.
Ożerać się, dok. Ożreć ś.; obżerać ś., objadać ś.
Ożłopać się, opić Ś., wypić za wiele, nażłopać ś., najeść ś., nażreć ś., nabuchać ś.
Ożóg, kij, którym poprawiają palące ś. drzewo w piecu a. wygrzebują węgle, pogrzebacz drewniany; głownia, drewno opalone; żelazko zakrzywione do mieszania preparatów chemicznych.
Ożółcić, powlec barwą żółtą po wierzchu.
Ożreć się, objeść ś., naćpać ś., napakować ś.; nachlać ś., ożłopać ś.
Ożyć, powrócić do życia, zmartwychwstać; powrócić do stanu kwitnącego, do zdrowia, ożywić ś.
Ożydle, klapy od ubrania; wyższa część ubrania męskiego na piersiach.
Ożyły, ten, który ożył, wrócony do życia, zmartwychwstały.
Ożywca, Ożywiciel, ten, co ożywia a. ożywił, wskrzesiciel, życiodawca.
Ożywczo, ożywiająco, odżywczo, rzeźwiąco.
Ożywczy — p. Odżywczy.
Ożywiać, dok. Ożywić; udzielać życia, dodawać życia, przywracać do życia, wskrzeszać; czynić żywszym, ruchliwszym, bardziej ożywionym; odświeżać, odmładzać, przywracać do stanu kwitnącego; orzeźwiać, pokrzepiać; o. ś., nabierać życia, ducha, energji, pobudzać ś., zapalać ś.; potęgować ś., budzić ś.
Ożywienie, dodawanie życia, przywracanie życia, ruchliwość, energja; podniecenie, zapał, dobry humor, werwa.
Ożywiony, przywrócony do życia, obdarzony życiem, energiczny, pełen zapału, werwy, ruchliwy; przeniknięty, natchniony: o. najlepszemi chęciami.
- ↑
Hasło Ojcostwo jest kilkanaście linii wyżej, z odsyłaczem do Ojcowstwo
