Ząb, ustrój z tkanki kostnej, osadzony w dole, zwanym zębodołem, w szczęce górnej a. dolnej u człowieka i niektórych gromad kręgowców, służy do rozrywania, miażdżenia i żucia pokarmów, a także do obrony (3f.) zęby mleczne = u niemowląt; z-y stałe = u ludzi dorosłych (siekacze, trzonowe i kły); z-y mądrości = 4 ostatnie, wyrzynające ś. u człowieka już dorosłego; z-y prawdziwe a. własne = przyrodzone człowiekowi; z-y sztuczne = wyrabiane przez dentystów z masy porcelanowej a. kaolinowej, a wstawiane ludziom zamiast zepsutych prawdziwych; darowanemu koniowi nie patrzą w z-y = trzeba być zadowolonym z każdego podarunku; śmierć w z-y nie patrzy = nie przebiera, nie ma względu na wiek, na płeć i t. p.; zaglądać komu w z-y = bacznie i krytycznie patrzeć na niego; zaglądać kobiecie, dziewczynie w z-y = mizdrzyć ś., umizgać ś. do niej; z-ami świecić = śmiać ś.; szczerzyć z-y = śmiać ś., uśmiechać ś. zalotnie; mówić przez z-y = półgębkiem, niechętnie, cedząc słówka; zgrzytać z-ami = z gniewu, ze wściekłości, z bólu; szczękać, dzwonić, klapać z-ami = z chłodu, z zimna, ze strachu, z głodu; ścinać, ściskać z-y = ze złości, z bólu; zacinać z-y = nie chcieć nie powiedzieć, nie chcieć wyjawić wewnętrznego stanu ducha, nie chcieć np. jęczeć, krzyczeć mimo bólu; kto dał z-y, da i chleb = Bóg stworzył, Bóg i opatrzy; łatwiej obejść ś. bez z-ów, niż bez chleba = lepiej być staremu w dostatkach, niż młodemu w nędzy; dostał chleb, kiedy z-ów już nie ma = zapóźno zapewniono mu byt; aby chleb, to z-y będą = byle był dobrobyt, to domowników nie zbraknie; dać komu w z-y, wyrznąć kogo w z-y = uderzyć w twarz, spoliczkować go; z-y zjeść = nadwątlić je długim używaniem; z-y zjeść na czym: być obeznanym z czym przez długoletnie doświadczenie, wydoskonalić ś. w czym; jeszcześ wtedy koszulę w z-ach nosił = byłeś małym dzieckiem; przetrzeć sobie nieco z-y = podjeść sobie; nie ma co kłaść pod z. = niema co jeść; na z. mu to nie padnie = nie pożywi ś. tym; starczy, stanie tego na jeden z. = jest tego bardzo mało, nie można ś. tym najeść; nie na twoje to z-y = za staryś na to, to nie dla ciebie; ostrzyć z-y na co = mieć na co apetyt, ochotę; ostrzyć z-y na kogo = chcieć mu szkodzić; ostrzyć z-y na kobietę: pożądać jej; dobre to na głodny z. = dla głodnego; mieć ostre z-y = zjadliwy, oszczerczy język; pokazać komu psie z-y = postawić mu ś. ostro; trzymać ś. czego z-ami = jak najmocniej, jak najusilniej, ze wszystkich sił; dodrapać ś. czego rękami i z-ami = wszelkiemi godziwemi i niegodziwemi środkami; kłócić ś., sprzeczać ś. z kim z. za z. = zajadle, zaciekle; zawzięcie; oko za oko, z. za z. = prawo odwetu; na z-y ś. biorą = kłócą ś. zajadle; umarli z-ów nie mają = można ich szkalować, bo nie mogą ś. bronić; na z-y kogo wziąć: obmawiać go; wpaść komu na z-y = stać ś. przedmiotem jego obmów; trzymaj język za z-ami = umiej milczeć; część różnych narzędzi, wyrznięta w kształcie zęba: z. u piły, u grabi, u widelców, u wideł, u klucza; z-y u koła zębatego (fig.); wycięcie, wystrzyżenie w kształcie zęba, czyli wystającego na zewnątrz trójkąta: wycinać tkaninę, papier w z-y; babie z-y = roślina zielna, zwana tak od korzenia, złożonego jakoby z wielu zębów, zwana także żywcem, należy do rodziny krzyżowatych; roślina, zwana także mniszek.
Strona w Wikisłowniku
