M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Z (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Michał Arct
Tytuł	M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd.	1916
Druk	Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Z – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[455]

Z

 Z, dwudziesta czwarta i ostatnia głoska alfabetu łacińskiego, spółgłoska przednio-językowa czyli zębowa, dźwięczna, szczelinowa, twarda; od A do Z = wszystko, od początku do końca, nic nie opuszczając: w skr., r. z. = rok zeszły.

 Z, Ze, przyim., rządzi przyp. 2 i 6; z przyp. 2 oznacza: 1) miejsce, punkt, od którego rozpoczyna ś. [456]jakiś ruch na zewnątrz np., wychodzić z domu, wyjeżdżać z miasta, z kraju, wracać z wycieczki; 2) poziom, powierzchnię, z której osoba lub przedmiot przenosi ś. ruchem powolnym a. gwałtownym na inne, np., spadać z dachu, schodzić z piętra na parter, z góry na dół i t. p.; 3) wogóle okoliczność miejsca, stronę, bok, np., z góry, z dołu, z prawej, z lewej strony, z boku, z obu stron i t. p.; 4) ruch usunięcia ś., odejścia, np., zejdź mi z oczu!, co z oczu, to i z myśli = czego nie widzimy, o tem i zapominamy, z drogi! = usuń ś. z drogi; 5) ruch z góry na dół po powierzchni czego, np., spływać ze skały, schodzić z góry, zdjąć pierścień z palca, okulary z nosa; 6) sposób wykonywania czynności, np., powozić z kozła, z konia, spoglądać z oka = zezem; 7) narzędzie czynności, np., strzelać z łuku, mierzyć z karabina, śmierć z ręki kata = egzekucja sądowa; 8) materjał, z którego coś jest zrobione a. powstaje, np. chleb robi ś. ze zboża, sukno z wełny, kapelusz ze słomy i t. p., ni z pierza, ni z mięsa = do niczego; 9) sposób utrzymania ś., środek do życia, np. żyć z pracy rąk, z jałmużny, z rozboju; 10) powód, przyczynę, pobudkę, źródło czego, np., z tego względu, ze wszech miar, umierać z głodu, z zarazy, płakać z bólu, z żalu, drżeć ze strachu, z łaski, z figlów, z ochoty, uczyć ś. z książki, być ułomnym z natury, podobać ś. komu z dowcipu i t. p.; 11) pozbawianie czego, wysuwanie, ogałacanie, np., odzierać ze skóry, z liści, obrany z rozumu, wyzuwać z majątku, opadać z sił; 12) moc, prawo, autorytet, z mocy którego coś ś. czyni, np. z urzędu, z ramienia czyjego; 13) termin czasu, od którego coś ś. rozpoczyna, np., z rana, z młodości, z południa, z początku, z dziecka, z wieczora; wracać z roboty = po jej ukończeniu, w nocy z wtorku na środę, witać kogo z podróży; 14) wyłączanie szczegółów z ogółu, wybieranie z pomiędzy wielu, np., jeden z moich braci, ktokolwiek z was; 15) pochodzenie rodowe, np., rodzić ś. z Radziwiłłówny, Jan z Tarnowa, pan z panów, z Czartoryskich Potocka; 16) wogóle pochodzenie czego skąd, np., wyciągać sok z rośliny, puszczać krew z ręki, wyciągać co komu z kieszeni, słyszałem to z jego ust, jeden z drugiego przykład bierze, mieć z kogo pomoc, wielki z niego nudziarz, co z ciebie będzie?; 17) przejście, przenoszenie ś. z jednego stanu do drugiego, np., z kupca żołnierz, motyl z gąsienicy; 18) rozliczne wyrażenia przysłówkowe, np. z całego serca = serdecznie; z gruntu = gruntownie, całkiem, ze wszystkich sił = usilnie, z prosta, z gruba, z pańska, z chłopska, z waszecia, z głupia frant i t. p; z przypadkiem 6 oznacza: 1) osoby, przedmioty a. okoliczności, towarzyszące jakiejś czynności lub stanowi, iść z żoną, z dziećmi, pracować z wiarą, przychodzić do kogo z prośbą, z rozkazem, dzielić ś. z kimś, chleb z masłem, kawa ze śmietanką; 2) wzajemną czynność, np., rozmawiać, bić ś., pojedynkować ś., przekomarzać ś., toczyć wojnę, spierać ś., kłócić ś. z kim; 3) wspólność z kim pod jakimkolwiek względem, np., być z kim jednakowego wzrostu, równego wieku; 4) sposób, w jaki dokonywa ś. jaka czynność, np., z gołą głową, ze łzami w oczach, z krzykiem, z hałasem, z sykiem, z otwartemi rękami, wyrywać z korzeniem, chodzić z procesją; 5) posiadanie, mienie czegoś ze sobą, np., mieć z sobą broń, pieniądze, [457]z pałaszem przy boku, z fuzją na ramieniu; 6) jednoczesność dwu czynności a. zjawisk, np., wstawać równo ze świtem, kłaść ś. z kurami, z zachodem słońca i t. p.; 7) w różnych znaczeniach, np., jedźcie z Bogiem = uprzejme pożegnanie; z Bogiem a. z Panem Bogiem = odprawienie ubogiego, gdy mu ś. nic nie daje; z przeproszeniem = przepraszając; nie z obrazą = nie obrażając; z chęcią, z ochotą = chętnie; z czasem = kiedyś; z żalem = żałując; z gniewem = gniewając ś; z przyp. 4-oznacza: około, blizko, np., żył ze dwa lata, daj z pięć rubli; łączy ś. też z innemi przyimkami, tworząc przyimki złożone, jako to: z pod, z nad, z popod, ponad, z za, z poza; łączy ś. z czasownikami, zmieniając ś. przed spółgłoskami bezdźwięcznemi twardemi w s, a przed miękkiemi w ś, dla oznaczenia: 1) ruchu na zewnątrz a. z góry na dół, np., zjeżdżać, schodzić (= z + chodzić), ściekać (= z + ciekać); 2) ruchu, kierunku ku środkowi, np., zgromadzać, spraszać (= z + praszać), ściągać (= z + ciągać); czasowników tych należy szukać we właściwych miejscach słownika pod z, s, ś.

 Za, przyim., rządzi przyp. 2, 4 i 6; z przyp. 2 oznacza: czas, kiedy ś. coś działo, np. za dnia, za ojców naszych, za nas, za króla Sasa, za mojej pamięci, za świeżej pamięci; z przyp. 4 oznacza: 1) przeciąg czasu, kiedy ś. coś dokonywa a. dokona, za godzinę to zrobię = przez godzinę; za godzinę wrócę = po godzinie; płacić komu za rok, za miesiąc = roczną, miesięczną płacę; zapłacę ci za rok, za miesiąc = po roku, po miesiącu; 2) miejsce, dokąd kieruje ś. jakiś ruch, ku przeciwnej, tylnej stronie osoby a. przedmiotu, iść za rzekę, za, dom, za krzak, wychodzić za drzwi, spoglądać za siebie, zakładać rękę za pas; 3) sięganie czego poza obręb czego, np. śniegu za kolana, broda za pas; 4) miejsce ujęcia osoby a. przedmiotu, np. prowadzić za rękę, brać za ucho, wieszać za nogi, ciągnąć psa za ogon, wodzić za nos, brać ś. za czapkę, wodzić ś. za łby; 5) osobę a. przedmiot, na czyją korzyść dokonywa ś. jakaś czynność, np. bić ś., modlić ś., cierpieć, poświęcać ś., walczyć za kogo, za co, pić za czyje zdrowie, wstydzić Ś. za kogo; 6) branie, obieranie, poczytywanie kogo za co, np. brać kogo za żonę, obrać za króla, mieć kogo za głupca, przyjmować za syna, żyć z kim za pan brat, mieć ś. za piękną; 7) kupno, sprzedaż, zamiana, zapłata, np. kupić co za sto złotych, za bezcen, za wpół darmo, za gotówkę, dać za co talara, odpłacę ci za to, oko za oko, ząb za ząb; 8) powód, przyczyna, np. karać za zbrodnie, pokutować za grzechy, cierpieć za cudze winy; 9) zamążpójście, np. wychodzić za kogo (o kobiecie), wydawać córkę za kogo; 10) zamiast, miasto, wzamian, np. brać jedno za drugie, odpowiadać za kogo, robić za kogo; 11) funkcję, obowiązek, który ktoś spełnia, np. służyć za kucharza, za forysia, za furmana; 12) jak, jako, np. przebrać ś. za kobietę, spełniać coś za pokutę, za karę; 13) w imieniu czyim, np. oświadczać za siebie, za kogo; z przyp. 6 oznacza: 1) położenie osoby a. przedmiotu z tylnej strony drugiej osoby a. przedmiotu, np. za domem, za lasem, za piecem, za rzeką, za lasami, za górami, za ogrodem i t. p.; 2) ruch jakiejś osoby a. przedmiotu w kierunku innej osoby a. przedmiotu, również poruszających ś. w tymże kierunku, np. iść, biec, gonić, postępować, [458]uganiać ś. za kim, za czym, wysyłać kogo, co za kim, za czym, noga za nogą = powoli, ledwo wlecze nogi za sobą, z trudnością chodzić, mówić co za kim = powtarzać, za panią matką pacierz; 3) następstwo pod względem czasu, np. dzień za dniem, rok za rokiem, umierali jeden za drugim; 4) przedmiot a. osobę, na której korzyść dokonywa ś. jakaś czynność, np. mówić, przemawiać, gardłować za kim, za czym, być za czym = trzymać ś. czego, nie mieć nic za sobą = nie mieć nic na swoją obronę, na swoją korzyść; 5) następstwo, wynik, skutek czego, np. nagroda idzie za zasługą, za winą zaś kara, nie idzie za tym = nie wynika z tego, za pozwoleniem, za rozkazem, za namową = wskutek pozwolenia, rozkazu, namowy; za pomocą Bożą = dzięki pomocy; 6) w różnych znaczeniach, np. postępować za czyjąś radą, zdaniem i t. p. = wedle rady, zdania; być za kim (o kobiecie zamężnej) = mieć kogo za męża; dawać za córką 100,000 = t. j. posagu; płakać, tęsknić za kim, za czym = oznacza przedmiot uczucia; chodzić za interesami = załatwiać je; za jednym razem, za jednym zachodem, za jednym zamachem = odrazu; 7) z zaimkiem co kładzie ś. po przyp. 1 i oznacza pytanie: kto to?, jaki to?, np.: co to za jeden?, co mi to za mądrala?, co zacz?; 8) przy przymiotnikach i zaimkach oznacza, że natężenie danego przymiotu przeszło pożądaną miarę, np.: za blady, za dobry, za mało, za stronnie; jako przedrostek, łącząc ś. z imionami, nadaje im właściwe sobie, wyżej wymienione znaczenia, np. zapiecek, zaokienny, zarzecze, zagraniczny, zamężny, zamorski i t. p.; łącząc ś. z czasownikami, nadaje im następujące znaczenia: 1) zaczynającą ś. czynność, np.: zaśpiewać, zagadać, zadzwonić, zamilknąć; 2) czynność, zupełnie dokonaną, zwłaszcza jeśli ś. mówi o zamknięciu, zakryciu czego, np.: zamurować, zabić, zasłonić, zamknąć; 3) czynność, powstrzymaną przez przeciwną czynność, np.: zaskoczyć, zapobiec; 4) zapędzenie ś. nadmierne w. pewnej czynności, np.: zabrnąć, zadłużyć ś., zapędzić ś., zamyślić ś., zapracowywać ś., zagalopować ś.; 5) skutek czynności, np.: zasłużyć, zarobić, zapracować; 6) czynność, wykonywaną na korzyść czyjąś, np.: zamawiać co komu, zapisać co komu; 7) zużycie, spotrzebowanie, np.: zapisać arkusz papieru, zajeżdżać konia i t. p.

 Zaadministrować, zacząć zarządzać, administrować czymś.

 Zaaferować, zająć troskami, interesami, zakłopotać, a przez ta pozbawić swobody umysłu; zainteresować; z. ś., zakłopotać ś. zainteresować ś.

 Zaaklimatyzować, przystosowywać jakie zwierzę a. zwierzęta i rośliny do innego klimatu; z. ś., przywyknąć do obcego sobie kraju, klimatu.

 Zaakompanjować, zawtórować komu na jakim instrumencie muzycznym.

 Zaakordować komu, przyzwolić komu na co; zawtórować komu akordami na instrumencie muzycznym, zaakompanjować; umówić, ugodzić, zrobić układ o co.

 Zaalpejski, leżący za Alpami, pochodzący z za Alp.

 Zaambarasować, sprawić komu ambaras, zaniepokoić, zakłopotać, zaaferować; z. ś., stać ś. niespokojnym, zakłopotanym.

 Zaanektować, przyłączyć jaki kraj do swych posiadłości; przen., przywłaszczyć coś sobie bezprawnie, zabrać komu co.

[459] Zaanszlagować, przedstawić anszlag, kosztorys czego.

 Zaaresztować, nałożyć areszt na kogo, na co, uwięzić kogo; położyć areszt na czym, pozbawić właściciela prawa użytkowania z czego z mocy wyroku sądowego, z rozporządzenia administracyjnego i t. p.

 Zaasekurować, zabezpieczyć kogo, co, na wypadek czego: z. nieruchomości na wypadek pożaru, zboże od gradobicia i t. p. z. kogo, co do wypłaty po śmierci pewnej sumy spadkobiercom; z. ś., zaasekurować swoje rzeczy a. siebie samego; zabezpieczyć ś. co do czego.

 Zaaukcjonować, podnieść opłatę należną od czego.

 Zaawansować, dać z góry część umówionej sumy za zgodzoną robotę, towar i t. p.; posunąć kogo (ś.) wyżej w jakim zawodzie, dostać awans, podwyższenie w służbie, t. j. wyższą godność lub większą pensję.

 Zababrać, zabrudzić, zanieczyścić, zapaskudzić; sprawić zamieszanie.

 Zabaczać, dok. Zabaczyć; zapominać, puszczać w zapomnienie; z. ś., iść w niepamięć, w zapomnienie; z-yło mu ś. = przyszło mu do głowy, uroiło ś.

 Zabaczenie, urojenie, mniemanie, widzimisię.

 Zabać się, zacząć ś. bać, powziąć bojaźń.

 Zabadać się, zapędzić ś., zagłębić ś., zaciec ś. w badaniu czego.

 Zabagniać, dok. Zabagnić; czynić bagnistym, zapełniać bagnami; przen., zabrudzić, zababrać zarówno pod względem fizycznym, jak i moralnym: z. jakąś sprawę = splątawszy ją, uczynić nieetyczną, odrażającą.

 Zabajać, poświęcić czas jakiś bajaniu; z. ś., zapędzić ś. w bajaniu.

 Zabałamucać, dok. Zabałamucić; bałamucąc zajmować komuś czas; zaplątywać komuś myśli; zamydlać oczy; z. ś., przy jakiejś zabawie a. rozmowie zapominać o stracie czasu, o obowiązku, przyrzeczeniu i t. p.

 Zabałamucić — p. nied. Zabałamucać; z. ś., pozostać gdzie dłużej, niż ś. miało zamiar, wdać ś. niepotrzebnie w jaki interes.

 Zabałkański, leżący za Bałkanami, pochodzący z za Bałkan.

 Zabarwiać, dok. Zabarwić; barwić na jakiś kolor, zafarbowywać; przen., upiększać jakieś opowiadanie wymysłami, dowcipami i t. p.; przen., nadawać czemu jaki dodatkowy charakter.

 Zabarykadować, barykadą zawalić, zagrodzić, np. ulicę; z. ś., zamknąć ś. mocno, aby kto nie wszedł, otoczyć ś. barykadą, schować ś. za barykadę.

 Zabaryłkować, Zabaryłować, zapakować w baryły a. w baryłki.

 Zabastować, powiedzieć: basta, przestać, skończyć; dać spokój czemu, przerwać jaką czynność.

 Zabatogować, Zabatożyć, zaćwiczyć, zabić batogami.

 Zabatożyć — p. nied. Zabatogować.

 Zabawa, zatrudnienie, zajęcie, praca, robota; zawada, przeszkoda, zwłoka w zajęciu; przyjemne spędzanie czasu, rozrywka: z. towarzyska, z. taneczna i t. p.; igraszka dziecięca.

 Zabawca, człowiek, który zajmuje ś. czem niepotrzebnie albo dłużej niż należy; człowiek, przyczyniający ś. do straty czyjegoś czasu; umiejący bawić, rozrywać innych; opóźniający co a. opóźniający ś. w czym; oddany zabawom, hulaka.

 Zabaweczka, zdr. od Zabawka.

 Zabawiać, dok. Zabawić; zatrudniać, zajmować kogo czym, [460]zatrzymywać, przetrzymywać przy jakimś zajęciu; wikłać, wplątywać kogo w co, nabawiać kogoś jakiejś troski, kłopotu, przykrości; rozrywać, zajmować kogoś czymś przyjemnym, bawić go; z. ś., zatrzymywać ś., pozostawać przy jakiejś robocie czas pewien; zajmować ś., zatrudniać ś. czym, pracować nad czym; pędzić czas przy kim, przy czym; oddawać ś. jakiejś zabawie, rozrywce; przy jakiejś zabawie zapominać o stracie czasu, terminie, obowiązku, przyrzeczeniu i t. p.

 Zabawka, mała zabawa, niewielka rozrywka, przyjemnostka; przedmiot umyślnie wyrobiony dla zabawy dzieci; dla mnie to z.! = niewielka praca.

 Zabawkarstwo, wyrób zabawek dla dzieci.

 Zabawkarz, fabrykant zabawek dla dzieci.

 Zabawkowy, odnoszący ś. do zabawy, służący do zabawienia.

 Zabawnicki, Zabawniś, Zabawniczek, człowiek, bawiący kogo, umiejący innych zabawić, człowiek krotochwilny, żartowniś, dowcipniś.

 Zabawnie, przysł., wywołując wesołość, uciesznie, śmiesznie, niezgrabnie, niezręcznie, sposobem zabawnym.

 Zabawnisia, forma żeń. od Zabawniś.

 Zabawniś — p. Zabawnicki.

 Zabawność, przymiot tego, kto jest zabawny a. co jest zabawne.

 Zabawny, bardzo zajęty, zatrudniony, zabawiony, zakłopotany czym; sprawiający wielu kłopotu, kłopotliwy, fatygujący; umiejący zabawić, bawiący innych, dowcipny, żartowny, wesoły; budzący wesołość, śmieszny, komiczny.

 Zabawowy, odnoszący ś. do zabawy.

 Zabazgrać, bazgraniną zapisać, napisać, narysować niestarannie, zabrudzić, nabazgrać coś na czym innym, zrobić coś nieczytelnym.

 Zabąkać, Zabąknąć, zacząć bąkać, wydać głos na podobieństwo bąka.

 Zabeczeć, Zabeknąć, zacząć beczeć, wydać głos nakształt beczenia; zapłakać, rozpłakać ś., zaśpiewać fałszywie.

 Zabezpieczać, dok. Zabezpieczyć; czynić kogo, co, bezpiecznym od czego, zapewniać komu, czemu bezpieczeństwo; zapewniać komu byt, schronienie i t. p.; z. sobie co, zapewniać co sobie, gwarantować, zastrzegać, zawarowywać; z. ś., używać wszelkich środków dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa od kogo a. od czego; czynić siebie bezpiecznym od kogo a. czego, zapewniać sobie co na wypadek czego.

 Zabębnić, zacząć bębnić, uderzyć w bęben, zagrać na bębnie; przen., uderzyć w coś, wydając głos nakształt bębnienia.

 Zabiadać, zacząć biadać, narzekać, użalać ś.

 Zabić — p. nied. Zabijać.

 Zabiec — p. nied. Zabiegać.

 Zabieg, najście, napad; ucieczka gwałtowna, połączona z popłochem, zapędzenie ś. dokąd; ucieczka, schronienie; z. koło czego, o co, pilne staranie ś. o co; z. leczniczy = użycie jakiegoś środka leczniczego, np. natrysku, inhalacji, masażu i t. p.; w lm. z-i, starania, zachody dla uzyskania czego a. zapobieżenia czemu.

 Zabiegacz, ten, co usilnie zabiega o co, stara ś. o co.

 Zabiegać, dok. Zabiec; biec do pewnego kresu, zapędzać ś. dokąd; robić napad, najeżdżać; z. komu a. czemu drogę = wychodzić, wybiegać na jego spotkanie, zachodzić mu drogę, witać go, [461]powstrzymywać go na drodze, odpierać go; z. komu od czego, przecinać komu co, oddzielać kogo od czego; z. czemu, zapobiegać, przeszkadzać czemu, nie dawać ś. spełnić, dokonać, uprzedzać co: z. złemu, z. niebezpieczeństwu; z. o co, starać ś. o co, dokładać wszelkiej usilności, by osiągnąć co, krzątać ś. koło czego; z. kogo, zaskakiwać, zastawać nieprzygotowanego; z. komu a. u kogo, nadskakiwać komu, starać ś. usilnie o czyjeś łaski, przychylność, zalecać mu ś.; z. ś., zapędzać ś., biegnąc; umrzeć ze zbytniego biegania, ze zmęczenia w biegu.

 Zabiegle, przysł., daleko, odlegle — p. Zabiegliwie.

 Zabieglec, człowiek, który zabiegł dokąd, uciekł, schronił ś.; zbieg, dezerter, przychodzień, przybysz.

 Zabiegliwie, Zapobiegliwie, przysł., ze staraniem, z pilnością, pilnie, usilnie, starannie; zapobiegając czemu, przezornie, przewidująco.

 Zabiegliwy, Zapobiegliwy, staranny, pilny, pracowity; usilny; przezorny, przewidujący, zapobiegający czemu, uprzedzający co.

 Zabiegłość, pilność, staranność; przemyślność, przezorność, obrotność; rozpasanie, wyuzdanie.

 Zabiegły, daleki, odległy — p. Zabiegliwy.

 Zabiegnąć — p. Zabiec.

 Zabielać, dok. Zabielić; powlekać białym kolorem, farbować na biało; rozjaśniać, wyjaśniać, przesycać światłem.

 Zabieleć, nabrać białości, koloru białego.

 Zabieracz, człowiek, który coś komu zabiera.

 Zabierać, dok. Zabrać; brać coś z sobą dla przeniesienia w inne miejsce, porywać, przywłaszczać sobie, chwytać z sobą, grabić, zagrabiać, odejmować, odbierać komuś gwałtem, pozbawiać kogo czego przemocą; brać kogo, co na jakiś cel, do jakiego zajęcia, do jakiejś roboty; brać z sobą swoje i uciekać, unosić; z. sobie a. komu czas = zajmować, zabijać, marnotrawić; z. miejsce = zajmować je, zasiadać na nim, rozsiadać ś.; z. głos = zaczynać mówić, przemawiać, rozpoczynać mowę; z. z kimś przyjaźń, znajomość = wchodzić w przyjaźń, znajomość, zaprzyjaźniać ś., zaznajamiać ś.; z. nogi za pas = uciekać, zmykać; o rzekach: z. w siebie, pochłaniać, wchłaniać, brać do swego koryta; o wodach: pokrywać sobą, zalewać, np. podczas przyboru; z. ś., brać ś., do czego przygotowywać ś., szykować ś., gotować ś.; wybierać ś., wyprawiać ś., wynosić ś. ze swemi manatkami; z. ś. w drogę z kim, z czym = iść z kim, jechać z kim razem; z. ś. do stanu małżeńskiego, żenić ś., wychodzić za mąż = formuła zapowiedzi; z-a ś. na co, zanosi ś. na co, ma ś. ku czemu, przygotowuje ś. coś, zdaje ś., że będzie coś.

 Zabieżeć — p. nied. Zabiegać.

 Zabijacz, człowiek, który zabija, morderca, zabójca.

 Zabijaczka, forma żeń. od Zabijacz.

 Zabijać, dok. Zabić; bijąc, tłukąc, uderzając, wpędzać, zapędzać, wtłaczać, wrażać co w co; zatykać, zapychać jakiś otwór, zamykać, wbijając jakąś zatyczkę, zaszpuntowywać, zaszalowywać, zagważdżać; kłócąc, mieszając, zaprawiać; pozbawiać kogo życia, zwłaszcza uderzeniem, postrzałem, ostrą bronią, zamordowywać; o bydle: rznąć, szlachtować, rzezać; gubić, wytracać, wygubiać, wyniszczać; ranić boleśnie, zadawać cierpienie; z. komu klin w głowę a. do głowy = sprawiać kłopot, dawać do myślenia; z. [462]koniowi za żywe = wpędzać mu gwóźdź przy podkuwaniu w żywe ciało; z. komu za żywe = ranić boleśnie serce; wszyscy bij! z-bij! na niego = wszyscy są na niego zagniewani, rozjątrzeni; z-a siebie postem = męczy, morzy; z-iłeś mię! = wyrządziłeś mi wielką krzywdę; bodaj cię z-iło! = niech cię licho porwie!, niech cię djabli wezmą!; z. komu czas = zabierać go bezpożytecznie; z. czas = marnować go, nic nie robiąc; z. kartę = na niższą kartę kłaść wyższą dla wzięcia lewy; z. ś., odbierać sobie życie, popełniać samobójstwo; z. ś. nawzajem = wzajemnie odbierać sobie życie; tracić życie z przypadku; gubić ś., szkodzić sobie wielce: z. ś. nadmierną pracą, pijaństwem, rozpustą; ukrywać ś., skrywać ś. w jakim zakątku.

 Zabijak – p. Zabijacz.

 Zabijaka, awanturnik, warchoł, burda, zawadjaka.

 Zabijarnia, miejsce, gdzie zabijają ludzi.

 Zabijatyka, bójka wielu osób, bicie ś. lub zabijanie wzajemne.

 Zabijca — p. Zabijacz.

 Zabity, którego zabito; śpi, jak z. = twardo, mocno; z-a śmierć = gwałtowna; kara śmierci; na z-ą śmierć = do licha!, do djabła!, do kata!; z. Polak, z. szlachcic, z. katolik = prawdziwy, ostry, zacięty, oddany duszą i ciałem; z-a głowa = człowiek niezdolny, niepojętny; z. kąt = odległy.

 Zabladnąć, stać ś. bladym, poblednąć, zblednąć.

 Zabliźniać, dok. Zabliźnić ranę, wrzód = sprawiać, że ś. zagoi, zamknie, pozostawiając bliznę; z. ś., pokrywać ś. blizną w czasie gojenia ś., goić ś.

 Zabluć, Zablwać, zapaskudzić blując, zabrudzić womitując.

 Zabłaznować, zacząć błaznować, czynić dziwactwa, zafiglować; zażartować, zadrwić, zakpić.

 Zabłąd, Zabłądź, zabłądzenie, zabłąkanie; nieporządek, zamieszanie.

 Zabłądka, owad skrzydlaty z gromady pszczołowatych.

 Zabłądzić, dążąc do celu, złą drogę wybrać, pobłądzić, zajść tam, dokąd nie należy; błąd popełnić, omylić ś.; nie wiedzieć, gdzie ś. znajdujemy w drodze, w lesie, stracić drogę.

 Zabłąkać się, zboczyć, nie wiedzieć jak trafić na właściwe miejsce, stracić drogę, zabłądzić, zbłądzić.

 Zabłąkaniec, człowiek, który ś. gdzie zabłąkał, tułacz, wędrownik; włóczęga.

 Zabłocić, (się), zawalać (ś.), powalać (ś.), zabryzgać (ś.), zabrukać (ś.) błotem, zaszargać (ś.).

 Zabłocki, przysł., wyszedł jak Z. na mydle = zamiast spodziewanych korzyści miał stratę, chybiona spekulacja.

 Zabłyskać, dok. Zabłyszczeć, Zabłysnąć; zaczynać błyszczeć, błyskać, pojawiać ś. jako coś lśniącego; pojawiać ś. jako coś osobliwego, odznaczającego ś., wybitnego.

 Zabłysły, który zabłysł.

 Zabłysnąć, Zabłyszczeć — p. nied. Zabłyskać.

 Zabobon, wiara bezrozumna w gusła, w czary, w strachy, przesąd; fałszywy bożek, bożyszcze, fetysz; talizman, amulet.

 Zabobonnica, kobieta, wierząca w zabobony, kobieta przesądna; guślarka, znachorka.

 Zabobonność, wiara w zabobony, w czary, w gusła i t. p.; skłonność do takiej wiary.

 Zabobonny, zabobonnik, wierzący w zabobony, przesądny, obawiający ś. czegoś niewytłumaczonego.

 Zabodnąć — p. Zabość.

[463] Zabogacić, wzbogacić, uposażyć; z. ś., stać ś. bogatym, wzbogacieć, wzbogacić ś.

 Zabogacieć — p. Zabogacić ś.

 Zabolały, zbolały.

 Zaboleć, zacząć boleć; z. nad kim, nad czym, zacząć współczuwać, przejąć ś. czyimś nieszczęściem, zacząć ubolewać nad kim, nad czym; głowa go o to z-li = on nie zatroszczy ś. o to, nic go to nie obchodzi.

 Zabor — p. Zabór.

 Zaborca, człowiek, zabierający co w sposób gwałtowny, nieprawny, wydzierca, przywłaszczyciel, zdobywca.

 Zaborczy, odnoszący ś. do zaboru, mający na celu zabór, przywłaszczający co sobie, wydzierczy, chciwy zaboru; zdobywczy, zwycięski, łupieżczy.

 Zaborole (-li), palisada, ostrokoły.

 Zaborowy, dotyczący zaboru; dotyczący zaborów, t. j. podziałów, dzielnic, ziem Polski.

 Zabość, Zabodnąć, uderzyć rogami. ubość, z. co czym = wbić co ostrego w co; z. konia = spiąć go ostrogami, z. kogo czym = zabić, uderzając czymś ostro zakończonym, np. rogami, lancą, kopją; z. ś., ubość samego siebie; zabić jeden drugiego rogami a. ostrokończastym narzędziem, zakłóć ś.

 Zabój, zabójstwo, morderstwo; na z. = gwałtownie, namiętnie, szaenie, bez pamięci: kochać ś. na z.

 Zabójca, ten, co zabija lub zabił kogo, morderca.

 Zabójczy, morderczy, śmiercionośny.

 Zabójczyni, forma ż. od Zabójca.

 Zabójnik — p. Zabójca.

 Zabójstwo, zabicie kogo, pozbawienie go życia, morderstwo, mord.

 Zabór, zabieranie, zabranie; łupież, rzecz zabrana, grabież, rabowanie; przywłaszczenie sobie czego przemocą; zabranie kraju siłą oręża a. drogą układów dyplomatycznych: z-y Polski = podziały, zabrane przez Rosję, Prusy i Austrję; kraj zabrany, prowincja zdobyta: z. rosyjski, pruski, austryjacki.

 Zabrać — p. nied. Zabierać.

 Zabraknąć, zacząć nie wystarczać, zacząć brakować.

 Zabrakować, odrzucić, nie przyjąć.

 Zabraniacz, Zabroniciel, człowiek, zabraniający czego, zakazujący czego.

 Zabraniać, dok. Zabronić; nie pozwalać na co, zakazywać, nie dopuszczać, żeby ś. coś stało, bronić komu czego.

 Zabrany, którego zabrano; ziemie z-e = Litwa, Podole, Wołyń, Ukraina.

 Zabratać się, zawrzeć z kim braterstwo, zacząć ś. bratać, zbratać ś.

 Zabrnąć, brnąc zajść; przen., nie mieć wyjścia, zajść, zapuścić ś. za daleko w czymś złym; z. w długi po uszy = wpaść w wielkie długi; nie z-ie on daleko = nic mądrego nie powie, nie zajdzie daleko za dalekoś z-ął = zaszedłeś, posunąłeś ś. zbyt daleko, nabroiłeś wiele.

 Zabrodzić, oddalić ś. od kogoś brodem; z. ś., w bród ś. zapuścić; brodząc zaszargać, zamoczyć ś.

 Zabrodzień, Zabrodnik, Zabrodnia, sieć na ryby, której końce, przywiązane do dwuch żerdzi, ciągną rybacy, brodząc w wodzie.

 Zabrona, zabronienie.

 Zabronić p. nied. Zabraniać.

 Zabronny, mający moc oparcia ś., obronienia; zabroniony, zakazany.

 Zabronować, całkowicie zbronować pole, ukończyć bronowanie.

 Zabrońca, ten, co zabronił.

 Zabróździć — p. Zabróżdżać.

[464] Zabróżdżać, dok. Zabróździć; robić brózdy na czym, bróździć.

 Zabrudzać (się), dok. Zabrudzić (ś.); zanieczyszczać (ś.) brudem, smolić (ś.), walać (ś.), brudzić (ś.); zaćmiewać (ś.), zachmurzać (ś.); zarażać (ś.), zaplugawiać (ś.).

 Zabrudzić, Zabrukać — p. Zabrudzać.

 Zabrukać — p. Zabrudzić.

 Zabrukować, pokryć brukiem, wybrukować: z. ulicę, podwórze.

 Zabrunatnić, zafarbować brunatno, powlec brunatną barwą; z. ś., nabywać barwy brunatnej.

 Zabrunatnieć — p. Zabrunatnić ś.

 Zabryzgać (się), dok. Zabryzgnąć (ś.); bryzgając zabrudzić (ś.), opryskać (ś.) błotem, zabłocić (ś.); zaszargać (ś.), uświechtać (ś.).

 Zabrząkać, Zabrząknąć, zacząć brząkać, uderzyć w co, aby wywołać brzęk.

 Zabrzechtać, Zabrzechać, zaszczekać.

 Zabrzeże, Zabrzeg, miejsce za brzegiem.

 Zabrzeżny, leżący na drugim brzegu.

 Zabrzeżysty, mający strome brzegi.

 Zabrzmieć, zacząć brzmieć, wydać brzmienie, głos, zadźwięczeć, odezwać ś., począć co wyrażać głosem, oddawać brzmieniem, dźwiękiem.

 Zabrzmiewać, nabrzmiewać, puchnąć.

 Zabuchać, Zabuchnąć, uderzając zagasić ogień; zabijać kogo uderzeniami, np. kija; począć buchać, wybuchać; wybuchnąć.

 Zabudowa, zabudowania, budynki, budowle.

 Zabudować — p. nied. Zabudowywać.

 Zabudowanie, rzecz. od Zabudować; budynek, zwłaszcza gospodarski, np. stajnia, chlew, wozownia.

 Zabudowywać, dok. Zabudować; pokrywać, zajmować jakie miejsce zabudowaniami, zastawiać budynkami, zasłaniać co zabudowaniem; z. kogo, co, zaopatrywać w potrzebne budynki; z. ś., wzmagać ś. w budynki, zapełniać ś. budynkami; dużo budować.

 Zabujać, zacząć bujać, wzrastać bujnie; zakołysać, zachwiać; z. ś., bujając posunąć ś. do pewnego kresu, zapędzić ś., zapuścić ś., zakołysać ś., zachwiać ś.

 Zabundiuczyć się, rozsrożyć ś., rozsierdzić ś.

 Zaburczeć, zacząć burczeć, warczeć, odezwać ś. burcząc, mrucząc.

 Zaburdać się, zacząć ś. guzdrać.

 Zaburknąć, odezwać ś. burkliwie, oburknąć ś.

 Zaburzać, dok. Zaburzyć; wzniecać burzę; przen., budzić niepokój, wichrzyć, mącić, warcholić; z. = kraj, wzniecać zamieszki, zaburzenia; z. ś., mieć ś. na burzę, stawać ś. wzburzonym.

 Zaburzenie, zamieszanie, nieporządek, hałas, zgiełk; zamieszka, bunt, rewolucja, wojna domowa; w chem., rozkład, powstający w jakim płynie z wydzielaniem ś. gazów.

 Zaburzliwy, łatwy do zaburzenia, burzliwy, niespokojny, niezrównoważony; skłonny do rozterek.

 Zaburzyć — p. nied. Zaburzać.

 Zabużański, położony a. mieszkający za rzeką Bugiem, pochodzący z za Buga.

 Zabystrzyć, uczynić bystrym, zaostrzyć.

 Zabytek, przedmiot, pozostały z dawnych czasów, z epoki minionej, dawne budowle pamiątkowe, pamiątka.

 Zabzdurzyć, zacząć bzdurzyć, gadać głupstwa, zagadać kogo a. co głupstwami; z. ś., zapędzić ś. [465]w bzdurzeniu; zakochać ś. bez pamięci.

 Zac, nm., w drukarstwie: to, co zecer złożył z czcionek, przygotowując do druku, skład.

 Zacapić, uchwycić, zaczepiwszy czym zatrzymać.

 Zacembrować, założyć cembrowaniem, pokryć cembrowiną.

 Zacenić, naznaczyć na co cenę z góry, położyć za co zbyt wysoką cenę.

 Zacerować, cerując załatać: z. dziurę; cerując doprowadzić do porządku, wyłatać: z. ubranie.

 Zachacie, miejsce za chatą a. za chatami.

 Zachapać, dok. Zachapić, Zachapnąć; uchwycić, zacapić.

 Zachcianki, Zachcenie, nieuzasadniona chęć osiągnięcia a. uczynienia czego, chętka, kaprys, fantazja; uczucie, chęć do czego.

 Zachciewać się, dok. Zachcieć ś.; uczuwać chęć do czego, żądać, mieć chętkę na co; z-ało ś. ptasiego mleka = niemożliwych rzeczy; z-ało ś. wilkowi śpiewać = mówi ś. o zachciankach niestosownych, niewłaściwych; z-ało ś. szybki z okna, gwiazdki z nieba, kafelka z pieca = mówi ś. o niestosownych zachciankach.

 Zachełścić, zaszeleścić.

 Zachełznać, Zakiełznać, Zachełzać, Zakiełzać, Zachełznąć, Zakiełznąć, włożyć kiełzno, mundsztuk, wędzidło; z. konia, muła.

 Zachęcać, dok. Zachęcić; wzbudzać w kim chęć do czego, pobudzać, poduszczać, podniecać, ośmielać do czego, podżegać.

 Zachęciciel, człowiek, który zachęca kogo a. co do czego.

 Zachęcicielka, forma żeńska od Zachęciciel.

 Zachęcić — p. nied. Zachęcać.

 Zachędożyć, zaopatrzyć w ochędóstwo, wypiększyć, wystroić.

 Zachęta, zachęcanie, zachęcenie, pobudzanie, poduszczanie, podżeganie, ośmielanie; to, co zachęca, ponęta, podnieta.

 Zachichotać, Zachychotać, zacząć chichotać, zaśmiać ś. cicho; zagłuszyć chichotem.

 Zachlapać, powalać ś. płynem jakim, błotem, pochlapać ś., zawalać ś., zachlastać ś.

 Zachlastać (się), Zachlapać (się), zabryzgać (ś.) błotem, zaszargać (ś.), zabłocić (ś), zawalać (ś.).

 Zachlustać, Zachlusnąć, Zachlustnąć, zabryzgać, chlusnąwszy oblać.

 Zachładzać, dok. Zachłodzić; ochłodzić, przejąć chłodem, zamrozić.

 Zachłanność, chciwość, zaborczość, drapieżność.

 Zachłanny, chciwy, zaborczy, drapieżny.

 Zachłapić, chlapnąwszy zachwycić, wziąć w siebie.

 Zachłodzić — p. nied. Zachładzać.

 Zachłostać, chłoszcząc kogo, przyprawić go o śmierć.

 Zachłysnąć się, Zachłystnąć się, zakrztusić ś., gdy jakaś cząstka jadła, a zwłaszcza napoju przedostanie ś. do kanału oddechowego.

 Zachmielać, dok. Zachmielić; zaprawiać chmielem: z. piwo; zalewać trunkiem, zwłaszcza piwem chmielnym; zi-łz-ił swój rozum = podpił sobie, podochocił sobie.

 Zachmurzać, dok. Zachmurzyć; zakrywać, zasłaniać, zaciągać chmurą a. obłokiem; zaciemniać; przen., nadawać wyraz smutny, groźny, ponury: z. czoło; z. ś., okrywać ś. chmurami; okazywać na twarzy smutek, niezadowolenie, zasępiać ś.

 Zachmurze, miejsce, przestrzeń za chmurą.

 Zachmurzony, którego zachmurzono; okryty chmurami; zasępiony, smutny, posępny.

[466] Zachmurzyć — p. nied. Zachmurzać.

 Zachodem, przysł., zachodząc gdzie, przychodząc; za jednym z. = jednocześnie, razem z czym innym.

 Zachodni, leżący na zachodzie; pochodzący z zachodu: wiatr z.; odnoszący ś. do państw i narodów zachodnio-europejskich.

 Zachodnik, zastępca; wiatr zachodni.

 Zachodny, krzątający ś., skrzętny, pracowity, staranny, czynny około czego.

 Zachodowy, odnoszący ś. do zachodu słońca, zachodni.

 Zachodzić, dok. Zajść; idąc poza co, zakrywać ś., iść dla ukrycia ś. za czym, dla zajęcia miejsca z tyłu czego; z. dokąd = idąc, dochodzić do pewnego kresu, do pewnego miejsca, iść, aż ś. dojdzie do pewnego miejsca; z. do kogo, dokąd = wstępować po drodze, przechodząc mimo, wchodzić; przychodzić od czasu do czasu do kogo, odwiedzać go; zagłębiać ś., zapędzać ś., iść zbyt daleko w pewnym kierunku; z. z kim w co, zaczynać co, zawiązywać co w stosunku do kogo: z. z kim w rozmowę, w przyjaźń, w zażyłość; z. komu, na spotkanie z nim: z. komu drogę, z. komu z boku, z przodu, z tyłu = o manewrach strategicznych; przybywać, czekać, być gotowym (o pojeździe); zdarzać ś., być, zjawiać ś., dokonywać ś., dopełniać ś., istnieć: z-dzi pytanie, omyłka, wątpliwość, różnica i t. p., co zaszło między wami? = o co poróżniliście ś.?, zaszła bitwa; okrywać ś., pokrywać ś., wypełniać ś.: oczy z-dzą łzami, mgłą, niebo chmurami, rana ropą; zastawać, chwytać kogo niespodziewanie, zaskakiwać kogo nieprzygotowanego; słońce z-dzi = ukrywa ś. za horyzontem; on daleko zajdzie = zajmie wysokie stanowisko; za dalekoś zaszedł = za dalekoś ś. posunął, za bardzoś ś. rozpędził w swoich postępkach; choroba zaszła za daleko = stała ś. groźną, rozwinęła ś.; jak daleko zaszedłeś ze swą robotą? = czy dużo zrobiłeś?; z. do panny, do mężatki = zalecać ś. do niej; z. w długi = zadłużać ś. nadmiernie; z. w lata = starzeć ś.; z. w głowę = napróżno starać ś. rozwikłać jakąś trudność myślową, odgadnąć coś, zakłopotać ś. mocno, nie mogąc czegoś zrozumieć; o kobiecie: z. w ciążę = poczuwać ś. brzemienną, poczynać; z-chodź! = zmienić front (komenda wojskowa); z. ś., zanosić ś., np. od śmiechu, od płaczu.

 Zachodzisty, daleko zachodzący: suknia z-a = gdy jeden bok zachodzi na drugi.

 Zachodźca, Zachodca, zastępca.

 Zachopić p. nied. Zachapać.

 Zachorągiewny, będący, znajdujący ś. za chorągwią.

 Zachorować, Zachorzeć, zacząć chorować, wpaść w chorobę, zasłabnąć, zaniemóc, zapaść na zdrowiu.

 Zachorzały, chory; dotknięty chorobą; strapiony, zbolały, stroskany.

 Zachorzeć — p. Zachorować.

 Zachować — p. nied. Zachowywać.

 Zachowały, zasłużony u kogo, posiadający czyjeś zaufanie, wzięty; cieszący ś. czyjąś łaską; wykształcony, wychowany; wytrwały w czym.

 Zachowanie, rzecz. od Zachować; wpływ, uznanie, wziętość, zaufanie, poważanie, autorytet, znaczenie; wychowanie; zwyczaj, opinja, stosunki poufałe; zażyłość, przyjaźń; gościnność; izba, przeznaczona na skład, na przechowanie.

 Zachowanko, śpiżarka, schowanko, świreń, składzik na prowianty.

[467] Zachowawca, człowiek, który coś zachowuje; człowiek, pragnący utrzymać istniejący stan stosunków politycznych, społecznych i t. p., człowiek zasad przestarzałych, wstecznik, konserwatysta, reakcjonista.

 Zachowawczy, zachowujący co; dążący do utrzymania istniejących stosunków społecznych, politycznych, konserwatywny.

 Zachowawczyni, forma żeńska od Zachowawca.

 Zachowywać, dok. Zachować; utrzymywać co w dobrym stanie, nie pozwalać psuć, niszczyć, rujnować ś., zabezpieczać od szkody, ochraniać od upadku, na dalszy użytek; przechowywać, dochowywać: z. jaki zwyczaj, z. co w pamięci, w sercu = pamiętać, nie zapominać; z. co w sekrecie = nie wyjawiać; z. co tylko dla siebie = zatrzymać do osobistego wyłącznie użytku; z. co na inny raz, na potym = odkładać; z. sny, zabobony = wierzyć w nie; z. wiarę, słowo, przyrzeczenie, obietnicę = dochowywać, dotrzymywać; z. posty, dni święte, przykazania Boskie = przestrzegać je, nie naruszać ich, nie łamać ich; z. kogo od złego, od śmierci, od niebezpieczeństwa = strzec, chronić, ratować, ocalać; z-aj Boże! = bynajmniej!, wcale nie!, broń, Boże!, z. kogo, sobie, wytrzymywać przy sobie; zjednywać, zobowiązywać; z. ś., utrzymywać ś., trwać, nie znikać, nie ginąć, nie psuć ś., nie rujnować ś., dochowywać ś. w całości, konserwować ś.; sprawować ś., sprawiać ś., postępować tak a. inaczej; z. ś. z czym na potym = odkładać co do sposobniejszej pory; z. ś. w czym = trzymać ś. czego, obserwować co; z. ś. komu czym, zasługiwać ś., starać ś. zjednać w czym; stać przy czym wytrwale, nie odstępować czego; wywdzięczać ś., okazywać ś. szczodrym; z. ś. czym, opiekować ś.

 Zachód, zachodzenie; kłopot, staranie ś., troska, krzątanie ś.: mieć wiele koło czego z-u = kłopotu; bez z-u = bez kłopotu; za jednym z-em = odrazu; daremne z-y = próżne usiłowania; pozorne zachodzenie za widnokrąg słońca, księżyca, gwiazd; jedna z czterech głównych stron świata, strona, gdzie słońce zachodzi; kraje, leżące na zachód od nas, zachodnia część Europy, Ameryka; chylić ś. ku z-owi = mieć ś. ku końcowi życia, ku śmierci — p. Zachodem.

 Zachów, utrzymywanie, ochranianie czego; środek zmierzający ku utrzymaniu czego; ochrona, ratunek; wziętość, poważanie, popularność, autorytet.

 Zachówka, połączenie świeżych części roślin lekarskich z cukrem w postaci miazgi.

 Zachrapać, Zachrapnąć, chrapliwie oddychać, śpiąc zacząć chrapać.

 Zachrapnąć — p. Zachrapać.

 Zachrobotać, zacząć chrobotać; zagłuszyć, zatłumić; przen., zamęczyć jakim łoskotem.

 Zachromać, Zachromieć, zacząć chromać, stać ś. chromym, okuleć, okulawieć.

 Zachrona — p. Zachronienie.

 Zachronić, chroniąc zakryć, zachować, schronić dokąd, ukryć.

 Zachronienie, rzecz. od Zachronić; schronienie, miejsce uchronne, schronisko; ucieczka; opieka, uchrona, ochrona, obrona.

 Zachrupnąć, Zachrupieć, zacząć chrupieć, chrzęścić.

 Zachrypnąć, Zachrzypnąć, dostać chrypki.

 Zachrzęścieć, wydać chrzęst, zacząć wydawać chrzęst.

 Zachuchać, zacząć chuchać.

[468] Zachuchnąć, pokryć ś. parą, pokryć oddechem, chuchnąć na co.

 Zachuchrać, zagmatwać, zaplątać.

 Zachudzać, dok. Zachudzić; czynić chudym, pozbawiać tłustości.

 Zachudzić — p. nied. Zachudzać.

 Zachudzieć, Zachudnąć, zacząć chudnieć, stać ś. chudym.

 Zachudzony, który zachudł, wychudły, zbiedzony głodem i nędzą.

 Zachwa — p. Żachwa.

 Zachwalacz, Zachwalca, człowiek, zachwalający co, zalecający co za pomocą pochwał, reklamy.

 Zachwalać, dok. Zachwalić; chwaląc zalecać, wychwalać; chwalić w sposób przesadny, nadmiernie chwalić, czynić czemu reklamę, reklamować.

 Zachwała, zalecenie, pochwała.

 Zachwarszczeć, począć chwarszczeć, chrzęścić czym.

 Zachwastać, Zachwastnąć, zachlastać, zachlapać, zaszargać; szastając, zarzucić, zaśmiecić; zgałganić, nędznym uczynić, spodlić.

 Zachwaszczać, dok. Zachwaścić; dozwolić rozrosnąć ś. chwastom, głuszącym rośliny pożyteczne; z. ś., zarastać całkiom chwastom, zapuścić chwasty; zanieczyścić, zaniedbać; zrobić co nieporządnie.

 Zachwaścić — p. nied. Zachwaszczać.

 Zachwiać — p. nied. Zachwiewać.

 Zachwiany, którego zachwiano; niepewny, niezdecydowany; którego stanowisko jest niepewne; z. w opinji = który nio oczyścił ś. z zarzutów, podejrzany.

 Zachwiewać, dok. Zachwiać; wprawiać w ruch wahadłowy, w drżenie; wstrząsać, czynić bliźnim upadku; przen., osłabiać, wątlić, czynić słabym a. słabszym; z. ś., zaczynać drżeć, wstrząsać ś., chyląc ś. w różne strony, być blizkim upadku, tracić równowagę; przen., wątleć, słabieć; z. ś. w swym postanowieniu = zaczynać być niezdecydowanym.

 Zachwostać, Zachwostnąć, chwostem, t. j. ogonem machnąć, uderzyć; zaciąć, uderzyć czymś; zachłostać, zaćwiczyć na śmierć.

 Zachwycać, dok. Zachwycić; chwytać nagle, porywać, uchwycać; z. czego, chwytać część czego; wprawiać w zachwyt, w zdumienie; zdumiewać, czarować, oczarowywać; z. ś., wyrażać swój zachwyt, unosić ś. nad czymś, zdumiewać ś., czuć cześć i podziw względem kogo a. czego, admirować kogo a. co.

 Zachwycenie, rzecz. od Zachwycić; stan człowieka zachwyconego, podziw, zdumienie, ekstaza; letarg, śmierć pozorna.

 Zachwyt, zachwycenie, porwanie; zdumienie, podziw, ekstaza.

 Zachychotać — p. Zachichotać.

 Zachylać (się), dok. Zachylić (ś.); nachylać (ś.) nieco, skrzywiać (ś.), zginać (ś.).

 Zachynąć, zachylić; z. ś., zawięznąć.

 Zachyrlać, Zacherlać, zacząć chyrlać, zapadać na zdrowiu.

 Zaciasny, zanadto ciasny, trochę ciasny.

 Zaciąć — p. nied. Zacinać.

 Zaciąg, zaciąganie, zaciągnięcie; pociągnięcie: z. pługa; pańszczyzna z bydlęciem; łuszczka na oku, bielmo u bydląt; wyprawa, ekspedycja; ciąg, pasmo, rząd; zabieg, staranie, zachód, usiłowanie; z. z kim, zajście, zatarg; zamysł, przedsięwzięcie; zaciąganie ludzi do wojska, werbunek, rekrutowanie, branka; z. warty = zajmowanie warty przez nową straż, oraz chwila, kiedy ś. to dokonywa; z. statku = holowanie; iść na z. = płynąć pod wodę.

 Zaciągacz, człowiek, zaciągający kogo a. co; werbownik.

[469] Zaciągać, dok. Zaciągnąć; ciągnąc wlec do jakiego miejsca, zawlekać, zaprowadzać, wieść kogo a. co dokąd przymusem, gwałtem, wbrew woli, pomimo oporu; z. co czym, ciągnąc zakrywać, zasłaniać, zasnuwać, zawlekać; z. ludzi do wojska, rekrutów = werbować; z. węzeł = zawiązawszy go, mocno ściągać, żeby ś. nie rozwiązał; z. komu a. sobie szyję, gardło = ścisnąwszy szyję, gardło, dusić; z. struny = nawiązywać je, naciągać na pewnym instrumencie; z. osnowę = osnuwać nici do tkania; z. wartę = prowadzić oddział żołnierzy dla zajęcia warty; warta z-a = oddział wojska idzie na wartę; z. długi = zadłużać ś.; z. pożyczkę = pożyczać od kogo pieniądze; z. dług wdzięczności = czuć ś. zobowiązanym do wywdzięczenia ś. komu za usługę, uprzejmość, dobrodziejstwo; z. obowiązki na siebie = brać je na siebie; z. przyjaźń z kim = wchodzić z kim w przyjaźń; z. komu drogę = zabiegać drogę, przecinać ją; z. nałogi = nabierać ich; z. ś., być zaciąganym, wstępować do wojska; wlokąc ś., ciągnąc ś., dochodzić do pewnego miejsca; z. ś. w biegu, w pracy = zapędzać ś., rozpędzać ś.; przedłużać ś., zwlekać, iść w odwłokę; zawiązywać ś., kojarzyć ś., powstawać, tworzyć ś.; z. ś. papierosem = wdychać dym z niego w płuca; z-a ś., zanosi ś. na coś długotrwałego.

 Zaciągnąć — p. nied. Zaciągać.

 Zaciągowy, odnoszący ś. do zaciągu.

 Zaciążać — p. Zaciężać.

 Zaciążnik, Zaciężnik, żołnierz zaciężny.

 Zaciążny — p. Zaciężny.

 Zacichać, dok. Zacichnąć; zacząć ucichać, cichnąć.

 Zacichnąć — p. nied. Zacichać.

 Zaciec — p. nied. Zaciekać.

 Zaciek, to, co zaciekło, wilgoć, plama z wilgoci, która ś. przedostała dokąd; zapęd, rozpęd, rozmach; zaciekanie ś., głębokie badanie.

 Zaciekać, dok. Zaciec; o płynie: ciekąc przenikać dokąd, przedostawać ś., dochodzić dokąd; z. krwią = nabiegać; zapędzać ś. w biegu do pewnego miejsca; oczy mu z-ają = napełniają ś. łzami; z. komu, zabiegać, zaskakiwać mu drogę; z. ś., zapędzać ś., zabiegać, zapuszczać ś., zagłębiać ś. myślą w czym: z. ś. w naukach, w badaniach, w rozmyślaniach; z. ś. w gniewie, w namiętności = unosić ś.; z. ś. na kogo, na czyją zgubę = zawzinać ś., uwzinać ś. na kogo z uporem, poprzysięgać mu zgubę.

 Zaciekle, przysł., z zaciekłością, z zaciętością, z namiętnym uporem.

 Zaciekłość, zapędzanie ś., zapuszczanie ś. dokąd lub za czym bez pamięci, bez miary; zawziętość, zapamiętałość, zapalczywość, upór namiętny w czym; uniesienie namiętne.

 Zaciekły, zawzięty, zapamiętały, zapalczywy, uparty; uniesiony namiętnością: z. w gniewie, w nienawiści.

 Zaciem, Zaciemie, Zaciemek, Zaciemka, miejsce ciemne, zacienione.

 Zaciemiać, Zaćmiewać, dok. Zaciemić, Zaćmić; czynić ciemnym, zaciemniać, zacieniać, zasłaniać od światła, pozbawiać światła; z. oczy = pozbawiać wzroku, nabawiać ślepoty; przen., oczarowywać, czarować; z. ś., stawać ś. ciemnym, okrywać ś. ciemnością, zacieniać ś.; tracić możność widzenia wskutek nadmiaru światła; tracić wzrok, ślepnąć.

 Zaciemka, ślepota z powodu wysięku na soczewce — p. Zaciem.

[470] Zaciemniać, dok. Zaciemnić; osłaniać od światła, napełniać ciemnością, zaćmiewać, zakrywać światło.

 Zaciemniały, który stał ś. ciemnym; pozbawiony wzroku, oślepły, ociemniały.

 Zaciemnieć, stać ś. ciemnym; utracić wzrok.

 Zaciemnić – p. nied. Zaciemniać.

 Zacieniać, dok. Zacienić; zakrywać, zasłaniać co cieniem, osłaniać od światła, od promieni słonecznych, od gorąca.

 Zacieńczać, dok. Zacieńczyć; ostrugiwać cienko, ścieńczać coco.

 Zacieńczyć — p. nied. Zacieńczać.

 Zacier, zatarta czyli dokładnie rozmieszana miazga z kartofli, żyta, ryżu a. kukurydzy, zmieszana ze słodem, w której krochmal przechodzi w cukier fermentujący, a cukier ten pod wpływem komórek drożdżowych zamienia ś. w alkohol i dwutlenek węgla.

 Zacierać, dok. Zatrzeć; wyniszczyć, wygładzać, wygluzowywać za pomocą tarcia, zamazywać: z. plamę, czas zatarł ten napis, z. swoje błędy cnotami, z. urazę = zapominać ją; rozcierając, mieszać z płynem: z. słód = mieszać zacier ze słodem, z. kaszkę = mieszać ją z rozbitemi żółtkami; z. ręce = trzeć jedną o drugą dla ogrzania ś., z radości; w mular., rozcierać równo wapno na murze, tynkować; z. co w pamięci ludzkiej = sprawiać, że ludzie o czym zapomną; z. ś., niknąć, wyniszczać ś. wskutek tarcia, stawać ś. niewyraźnym.

 Zacierka, w mular., deszczułka z rączką, do zacierania, a. wygładzania wapna, narzucanego na ścianę (fig.); w lm., z-i, potrawa z drobnych klusek, gotowanych na wodzie a. mleku.

 Zaciernica, Zaciernia, w gorz., naczynie, w którem zacier fermentuje, kadź zacierowa (fig.).

 Zacierowy, odnoszący ś. do zacieru: proces z. = przemiana krochmalu w cukier fermentujący; kadź z-a — p. Zaciernia.

 Zacierpieć, cierpiąc znieść przykrość; pocierpieć, przecierpieć.

 Zaciesać — p. Zaciosać.

 Zaciesywać — p. Zaciosywać.

 Zacieśniać, dok. Zacieśnić; ciasnym czynić, ścieśniać; przen., krępować, żenować; przen., ciaśniejszym czynić, pozbawiać szerokiego poglądu na świat: z. umysł scholastycznemi naukami.

 Zacietrzewiać się, dok. Zacietrzewić ś.; stawać ś. podobnym do tokującego cietrzewia, zająwszy ś. czymś zbyt gorliwie zapomnić o wszystkim; rozgniewać ś., rozzłościć ś.; nie widzieć i nie słyszeć, co ś. dokoła dzieje.

 Zacięcie, rzecz. od Zaciąć; przen., zapał, werwa, śmiała zręczność; robić co z z-ciem.

 Zacięcie, przysł., z zaciętością, zaciekle, zapalczywie, uparcie, uporczywie.

 Zaciętość, zawziętość, upór, zapalczywość, uporczywość, wytrwałość w czym, bez względu na przeszkody; trwanie w ciągłym gniewie, w nienawiści, przechowywanie urazy w sercu.

 Zacięty, którego zacięto; zawzięty, uparty, zapalczywy, uporczywy; trwający w gniewie, w nienawiści; wojna z-a = krwawa, mordercza; złość z-a = niczym niepokonana.

 Zaciężać, Zaciążać, dok. Zaciężyć, Zaciążyć; zaczynać obciążać, stawać ś. ciężkim, przykrym, uciążliwym.

 Zaciężeć, Zaciążeć, zaczynać ciążyć, stawać ś. ciężarem, przykrym brzemieniem komu, czemu; [471]z. na sumieniu = doznawać wyrzutów sumienia.

 Zaciężnik — p. Zaciążnik.

 Zaciężny, Zaciążny, zwerbowany do wojska; służący w wojsku za żołd,

 Zacinać, dok. Zaciąć; robić cięcie, ranić czymś ostrym: z. żyłę s = puszczać krew; kąsać, kłuć dotkliwie; z. konie = uderzać je biczem, szpicrutą; z. co w co; robić coś z zapałem i zręcznie, czynić coś z namiętnością: z. w karty = grać w nie namiętnie; z. na co, zakrawać na co; z. z litewska = mieć w mowie akcent litewski; z. ś., kaleczyć ś. czymś ostrym, zawadzać ś. o co, zahaczać ś.; stawiać opór przy poruszaniu: drzwi, okno z-ają ś. = nie dadzą ś. otworzyć; z. ś. w mowie = jąkać ś., nie umieć dalej nic powiedzieć; upierać ś., uwzinać ś., nie ustępować; o koniu: nie chcieć ś. ruszyć z miejsca; z. ś. w gniewie, w złości, w nienawiści, w zapalczywości = trwać w nich uparcie.

 Zacior — p. Zacier.

 Zaciorowy — p. Zacierowy.

 Zacios, chrząszczyk, gatunek sprężyka zbożowego (fig.); miejsce na pniu drzewa, u dołu pnia drzewa, ogołocone z kory siekierą dla wyciśnięcia cechy lub oznaczenia granicy.

 Zaciosywać, Zaciesywać, dok. Zaciosać, Zaciesać; ciosając zastrugiwać, zakończać na ostro, zaostrzać; robić zacios na drzewie.

 Zaciskać, dok. Zacisnąć; ściskając a. wciskając co, zatykać; ciskać, rzucać co aż do pewnego miejsca, dorzucać dokąd.

 Zaciskadło, przyrząd do zaciskania, ściskania — p. Żyłocisk.

 Zacisnąć — p. nied. Zaciskać.

 Zacisz, Zacisza, Zacisze, Zaciszek, miejsce, osłonione od wiatru; ciche ustronie, dokąd nie dochodzi gwar świata, miejsce samotne: z. domowe, klasztorne.

 Zaciszać, dok. Zaeiszyć; czynić cichym, uciszać.

 Zaciszny, zasłoniony od wiatru; spokojny, cichy, samotny, odludny.

 Zaciszyć — p. nied. Zaciszać.

 Zacklić się, tylko nieosob. z-iło mi ś., zaczęło mi być ckliwo, słabo, poczułem jakiś niesmak.

 Zacknąć się, tylko nieosob. z-ęło mi ś., zaczęło mi być tęskno, zatęskniłem.

 Zacnie, przysł., uczciwie, poczciwie, czcigodnie, szlachetnie, honorowo.

 Zacnieć, stawać ś. zacnym a. zacniejszym, uszlachetniać ś.

 Zacnorodny, pochodzący ze znakomitego rodu.

 Zacność, przymiot tego, co jest zacne; mieć w z-ści = w poważaniu.

 Zacny, szanowny, czcigodny, cny, szlachetny, honorowy, uczciwy; znakomity, świetny, wyborny, doskonały, wyśmienity.

 Zacofnąć, cofnąć ś. nieco; z. kogo od czego, powstrzymać.

 Zacuchnąć (się), zacząć cuchnąć, zaśmiardnąć ś.

 Zacucić, wzniecić, wywołać.

 Zacugować, zawiązać, zadzierzgnąć, ściągnąć sznurem a. rzemieniem.

 Zacukrować, zaprawić cukrem, osłodzić.

 Zacumować, skrętkę witką w końcu zawiązać, by ś. nie rozkręcała; co do łodzi: przywiązać ją liną do hartfula, czyli kołu wbitego w ląd.

 Zacyfrować, dać cyfrę, podpis, pierwsze litery nazwiska na jakim dokumencie.

 Zacyrklować, zakreślić cyrklem.

 Zacyrować, Zacerować, w ubraniu, w trykocie, zaprawić dziurę nićmi a. bawełną.

[472] Zacz, w wyr.: co z.? = kto to taki?, co to za jeden?

 Zaczadzenie, niebezpieczne zatrucie organizmu wskutek oddychania powietrzem, zanadto wypełnionym dwutlenkiem węgla.

 Zaczadzieć, zatruć ś. dwutlenkiem węgla, wydobywającym ś. z płonącego drzewa a. węgli.

 Zaczaj, skorupiak krytodychawkowy, krótkoogoniasty, zwrotnonogi.

 Zaczajać się, dok. Zaczaić ś.; zakradać ś. dla podsłuchania, podejrzenia, wyszpiegowania czego; z. ś. na kogo, czekać na kogo w ukrytym miejscu, by napaść na niego znienacka.

 Zaczarować, oczarować, czarami opanować, czarami urzec, zakląć.

 Zaczarowany, którego zaczarowano, który uległ zaczarowaniu: królewna z-a, pałac z-y.

 Zacząć — p. nied. Zaczynać.

 Zaczątek, Zaczętek, zaczęcie, początek; zaród, zarodek.

 Zaczekać, przetrwać jakiś czas, cierpliwie, nim ś. coś stanie, nim ktoś przybędzie, nadejdzie, poczekać.

 Zaczep, Zaczepek — p. Zaczepka.

 Zaczepca — p. Zaczepnik.

 Zaczepiać, dok. Zaczepić; czepiając, zawieszać na czym, zahaczać: z. na haku, na gwoździu; z. kogo, drażnić go mową, wywołując spór, sprzeczkę, bójkę, pierwszym napadać na kogo; zagabywać, zatrzymywać kogo w przejściu, przystępować do kogoś w miejscu publicznym, np. na ulicy, dla zapytania o co, dla nawiązania rozmowy; z. o czym, napomykać, natrącać o czym w rozmowie; z. ś., uczepiwszy ś., zawieszać ś. na czym, zahaczać ś. czymś o co, zatrzymywać ś.

 Zaczepka, wyzwanie do sporu, do walki; powód do zwady, do bójki: szukać z-i.

 Zaczepnie, przysł., napastniczo.

 Zaczepnik, napastnik.

 Zaczepny, odnoszący ś. do zaczepki, do napadu; napastniczy: wojna z-a; przymierze z-e = umowa między mocarstwami, zobowiązująca je do jednoczesnego wystąpienia zaczepnego przeciw wspólnemu wrogowi.

 Zaczerniać, dok. Zaczernić; farbować na czarno, powlekać czarną barwą; brukać, brudzić; przen., oczerniać, szkalować.

 Zaczernieć, stać ś. czarnym; ukazać ś. w czarnej barwie.

 Zaczerpać, Zaczerpnąć, dostać, zagarnąć płynu a. rzeczy sypkiej; przen., powziąć, zaciągnąć; wziąć co a. część czego od kogo np. z jego pracy literackiej; z. wiadomości = dowiedzieć ś.

 Zaczerstwieć, stać ś. czerstwym, stwardnieć, zeschnąć ś.

 Zaczerw’, zalęganie ś. w postaci robaków na młode pszczoły.

 Zaczerwiać, dok. Zaczerwić; pozwalać zalęgnąć ś. czerwiom czyli robakom; z. ś., napełniać ś. robactwem; o pszczołach: zaczynać wylęgać z jaj młode w postaci czerwi.

 Zaczerwieniać, dok. Zaczerwienić; farbować na czerwono, powlekać czerwoną barwą; z. ś., stawać ś. czerwonym, rumienić ś. ze wstydu, z gniewu, z zapalenia; ukazywać ś. w czerwonej barwie.

 Zaczerwieniałość, zaczerwienienie, miejsce zaczerwienione.

 Zaczerwieniały, Zaczerwieniony, pokryty czerwoną barwą, zarumieniony; miejsce na ciele z-e = uległe zapaleniu.

 Zaczerwienić — p. nied. Zaczerwieniać.

 Zaczerwienieć, zajść czerwonością, poczerwienieć.

 Zaczesać — p. nied. Zaczesywać.

 Zaczesywać (się), dok. Zaczesać (ś.); grzebieniem przygładzać [473]komu (sobie) włosy; czesząc zakrywać włosami, nadając im ten lub inny układ.

 Zacześć się, zaczytać ś.

 Zaczęcie, zaczątek, początek; wstęp.

 Zaczętek — p. Zaczątek.

 Zaczmerać, Zaczmyrać, zacząć gmerać, kręcić, łechtać; zacząć kręcić ś., uwijać ś.; doznawać uczucia zamieszania w głowie skutkiem wypicia trunku.

 Zaczochać się, zacząć ś. czochać.

 Zaczochrać, Zaczechrać, Zaczuchrać, skubiąc, targając, powikłać, poplątać.

 Zaczołgać się, Zaczołgnąć się, czołgając ś., pełzając, dostać ś. do jakiego miejsca, zaciągnąć ś., zawlec ś., zapełznąć.

 Zaczopować, zabić, zatkać czopem.

 Zaczym, Zaczem, spójn., oznacza, że coś jest następstwem czegoś poprzedniego a. poprzednio powiedzianego, a więc, przeto, dlatego, poczym, i tak.

 Zaczyn, substancja, posiadająca własność wywoływania zmian chemicznych w innych substancjach, nie wchodząc przytem z niemi w żadne połączenia, ferment, z-y odgrywają ważną rolę w technice życia codziennego, np. przy wyrobie ciast, napojów wyskokowych, w gorzelnictwie i t. p., oraz w funkcjach organicznych, np. przy trawieniu.

 Zaczynać, dok. Zacząć; dawać czemu początek, brać ś. do czego, rozpoczynać jaką czynność: z. jaką robotę, wojnę, spór, rozmowę i t. p.; z. od czego, kłaść co na początek swej pracy, swej przemowy i t. p.; z trybem bezokolicznym czasowników: z. robić, tańczyć, grać, rozmawiać, śmiać ś.; z. butelkę, bochenek chleba, ser, beczkę i t. p. = po raz pierwszy odejmować część od całości przy spożyciu jej, napoczynać; z. z kim, wchodzić z nim w zwadę, zaczepiać kogo, drażnić go dla rozpoczęcia z nim sprzeczki, bójki: z. ś., brać początek, wszczynać ś., rozpoczynać ś.; rodzić ś., przychodzić na świat.

 Zaczynek – p. Zaczątek.

 Zaczyniać, dok. Zaczynić; mieszać z zaczynem, z drożdżami dla spowodowania fermentacji: z. mąkę drożdżami; przed innemi co robić; zagradzać, pokrywać, łatać czym: z. komu co, działaniem dawać okazję, wyświadczać, wyrządzać uprzednio.

 Zaczynszować, puścić kogo na czynsz, dać mu grunt we władanie czasowe za opłatą czynszu, osadzić go na czynszu.

 Zaczytać się, zagłębić ś. w czytanie, utonąć w czytaniu.

 Zaćma, zaćmienie wzroku, powstające wskutek częściowej albo całkowitej utraty przezroczystości soczewki oka, katarakta; zaćmienie, ciemność.

 Zaćmić — p. nied. Zaćmiewać.

 Zaćmienie, zaciemnienie, zasłonięcie światła: z. księżyca = gdy ziemia znajduje ś. między księżycem a słońcem i księżyc wejdzie w cień ziemi; z. słońca = gdy księżyc zasłoni słońce i cień swój rzuci na ziemię (fig.); z. umysłu = stracenie przytomności, stracenie rozumu, obłędobłęd.

 Zaćmiewać, dok. Zaćmić; ciemnym czynić, pozbawiać światła, zasłaniać od światła, zaciemniać, zacieniać; zaczynać ćmić: ząb mię z-a = zaczyna pobolewać; z. fajkę = palić z niej; z. kogo, przewyższać go sławą, wziętością itp.; z. ś., ciemnym ś. stawać, tracić światło, zaciemniać ś.; tracić wzrok, ślepnąć.

[474] Zaćpać, zatkać, zapchać; z. ś., najeść ś.

 Zaćwiczyć, ćwicząc kogo, przyprawić go o śmierć, zachłostać.

 Zaćwiekować, zabić ćwiekami a. gwoździami.

 Zaćwierdzać, zatwierdzać.

 Zaćwierkać, zacząć ćwierkać, zaświerczyć.

 Zaćwierkować, zawalić gruzem.

 Zad, tylna, zadnia część czego, tył; tylna część ciała, pośladek; z. wozu = tylne koła z osią; na z. a. nazad, przysł., w stronę przeciwną dokonywającemu ś. ruchowi, z powrotem, w tył, wstecz, napowrót.

 Zadać — p. nied. Zadawać.

 Zadający, ten, który co zadaje: z. lekcję, gracz, który pierwszy zaczyna grę, wychodzi z kartą.

 Zadana, karta, którą gracz położył a. ma położyć na stole.

 Zadanie, rzecz. od Zadać; zagadnienie, temat, pytanie, kwestja do rozwiązania: z. arytmetyczne, algiebraiczne, fizyczne; rzecz do wykonania, trudność do rozstrzygnięcia, praca do wypełnienia.

 Zadarcie, coś zadartego, naddartego, uszkodzonego, lekko skaleczonego; coś podniesionego do góry; sprzeczka, zwada, kłótnia.

 Zadarlik, rodzaj motyla.

 Zadarniać, dok. Zadarnić; pokrywać, wykładać darnią; z. ś., pokrywać ś., zarastać darnią.

 Zadarty, podniesiony w górę: nos z.

 Zadatek, cześć opłaty za wykonanie jakiejś roboty, za dostarczony towar, za najem mieszkania, za służbę, dawana naprzód przy zawieraniu umowy; przen., zakład: z. miłości, przyjaźni itp.; początek, zaczątek, zaród, pierwiastek; usposobienie dziedziczne: wrodzone z-ki talentu, choroby i t. p.

 Zadatkować, dawać zadatek.

 Zadatkowy, odnoszący ś. do zadatku.

 Zadawacz, Zadawca, człowiek, który zadaje, który przyczynia co komu.

 Zadawać, dok. Zadać; dawać komu co na rękę, dawać zadatek; przyprawić kogo o kłopot, o frasunek, dawać komuś trudne zadanie do rozwiązania a. wykonania, dawać zagadkę do odgadnienia, wyznaczać komu jaką pracę, trudność: z. uczniowi lekcję, z. sobie pracę, z. sobie wiele pracy, kłopotu; z. komu pieprzu = sprawiać kłopot, przykrość, dokuczać; z. pytanie, zagadkę i t. p.; z. komu ciężar = zarzucać mu go na plecy; dawać komu co do wypicia, do zażycia: z. lekarstwo, truciznę; z. cios, raz, ranę, śmierć = uderzać, ranić, zabijać; z. komu klęskę = przyprawiać go o klęskę; z. plamę komu = rzucać na niego plamę, okrywać go hańbą; z. komu ból = przyczyniać; z. komu kłam, kłamstwo, fałsz = zarzucać mu, że skłamał; z. komu podłość, tchórzostwo, kradzież = zarzucać; z. piwu = zaprawiać je drożdżami dla wywołania fermentacji; z. ciastu = zakwaszać, dodawać drożdży, mieszać z zaczynem; w grze: z. kartę = kłaść ją na stole, rozpoczynając grę, będąc na ręku; zawieszać, zaczepiać; udawać, zmyślać: z. chorobę; oddawać, posyłać: z. syna do szkoły; z. ś., być zadawanym; wdawać ś., przyjaźnić ś., utrzymywać stosunki z kim; mieszać ś., wdawać ś. z kim.

 Zadawić — p. Zadławiać.

 Zadawniać, dok. Zadawnić; pozwalać czemu ulec przedawnieniu; usuwać coś na mocy przedawnienia; czynić długotrwałym: z. chorobę, zaniedbywać.

 Zadawniały, Zadawniony, taki, co uległ przedawnieniu, [475]przedawniony, przestarzały, oddawna trwający, długotrwały: z-a choroba, z. spór.

 Zadawnić — p. nied. Zadawniać.

 Zadawnieć, ulec przedawnieniu.

 Zadawnienie, rzecz. od Zadawnić; stan rzeczy, która trwa od dawna, uległej przedawnieniu, przedawnienie.

 Zadawniony — p. Zadawniały.

 Zadąć — p. nied. Zadymać.

 Zadebetować, obciążyć czyj rachunek, conto, jaką należnością.

 Zadebić, zatłuc, zabić kogo.

 Zadech, niemożność głębszego odetchnienia, wskutek jakiejkolwiek choroby płuc.

 Zadechnąć, zdechnąć, umrzeć; zacząć zdychać, prawie zdechnąć.

 Zadek, zadnia część ciała, pośladek, tyłek; z. wozu = dwa tylne koła z osią.

 Zadeklamować, wypowiedzieć coś pięknie, sposobem deklamacji, oddeklamować.

 Zadekretować, wydać dekret, zawyrokować, rozkazać, skazać.

 Zadem, Zadma, Zadęcie, zawiew, powiew.

 Zademek, Zademka, zadymka.

 Zadeptać, Zadepnąć — p. nied. Zadeptywać.

 Zadeptywać, dok. Zadeptać; depcąc nogą, gasić: z. ogień; depcąc nogą, rozgniatać, pozbawiać życia: z. pająka; depcąc nogą, niszczyć, nadwerężać, brudzić: z. podłogę, dywan, trawnik i t. p.

 Zaderowisty, szybki, wartki: z. koń.

 Zaderkać, o derkaczu: zacząć derkać, odezwać ś. głosem derkania.

 Zadeszczyć się, o deszczu: padać przez czas długi i obficie; zadżdżyć ś.

 Zadęcie, rzecz. od Zadąć; mieć z. do czego = wrodzone zdolności.

 Zadjagnozować, określić rodzaj choroby, postawić djagnozę.

 Zadławiać, Zadawiać, dok. Zadławić, Zadawić; dławiąc, dusząc, ściskając, pozbawiać życia, przyprawiać o śmierć; z. ś., dławiąc siebie, odbierać sobie życie; nie móc przełknąć czego.

 Zadławiciel, Zadawiciel, człowiek, który kogo a. co zadławił.

 Zadławić – p. nied. Zadławiać.

 Zadławka, Zadawka, zadławienie, uduszenie.

 Zadłubać, dłubiąc zaprawić co, zaczynić, zarobić.

 Zadłużać, dok. Zadłużyć; obciążać długami, obdłużać; z. ś., obciążać ś. długiem a. długami, zachodzić w długi; z-ył ś. po uszy = ma bardzo dużo długów.

 Zadma, Zadem, zawiew, zadęcie, powiew; trudność oddechu; obrzmiałość.

 Zadmuchać, Zadmuchnąć — p. nied. Zadmuchiwać.

 Zadmuchiwać, dok. Zadmuchać, Zadmuchnąć; dmuchając, zawiewać, zapędzać dokąd; gasić dmuchaniem; zaczynać dąć, dmuchać.

 Zadni, tylny.

 Zadnica, część tylna — p. Zadek.

 Zadnić, opatrzyć dnem.

 Zadnieć, zacząć dnieć, robić ś. jasno.

 Zadnieprski, Zadnieprzański, położony za Dnieprem, mieszkający po tamtej stronie Dniepru, pochodzący z za Dniepru.

 Zadoić, zacząć doić; zawiele dojąc, zaszkodzić, przedoić.

 Zadokoz, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Zadokumentować, zaznaczyć, zapisać co, stwierdzić podpisem.

 Zadołować — p. nied. Zadołowywać.

 Zadołowywać, dok. Zadołować; zakopywać w dołki, np. drzewa, krzewy, rośliny zielne, nim ś. je posadzi na właściwych miejscach; zakopywać, ukrywać w dołach ziemnych: z. kartofle, buraki.

[476] Zadomowić ś., przyzwyczaić ś. do domu, niechętnie opuszczać dom.

 Zadomowy, istniejący poza domem, dokonywający ś. poza jego obrębem.

 Zadopływ, rodzaj owadu, umiejącego pływać wstecz po wodzie.

 Zadosyć, Zadość, przysł., dosyć, dostatecznie, tyle, ile trzeba lub ile wymagają; z. uczynić czemu = zadowolić; mieć z. = być zadowolonym z tego, co jest, nie chcieć więcej; z. uczynić komu za co = wynagrodzić krzywdę, dać satysfakcję; z. uczynienie = wynagrodzenie, satysfakcja.

 Zadość — p. Zadosyć.

 Zadowalać, dok. Zadowolić; czynić coś według czyjej woli a. żądania, zaspokajać, dawać komu tyle czego, że będzie miał dosyć, nie będzie żądał więcej; z. ś., = mieć dosyć czego, osiągnąć co.

 Zadowalniać — p. Zadowalać.

 Zadowolenie, uczucie człowieka, któremu stało ś. wedle jego chęci, woli, żądania; ukontentowanie, satysfakcja.

 Zadowolić — p. nied. Zadowalać.

 Zadowolnić — p. Zadowolić.

 Zadowolnienie — p. Zadowolenie.

 Zadowolony, wesoły z powodu, iż stało ś. zadość jego woli, ukontentowany, kontent, usatysfakcjonowany.

 Zadra, Zadzior, drobna część czego, drzazga niezupełnie oddarta od całości: z. z żelaza, z drzewa, z. na paznogciu, na palcu.

 Zadrapać, Zadrapnąć, zadrasnąć, udrapać; przen., obrazić kogo, zaczepić; z. ś., zacząć drapać ś., zwłaszcza w głowę; zadrasnąć ś.;

 Zadrasnąć, nieco drasnąć; z. kogo, zranić lekko; z. ś., nieco drasnąć siebie, zranić ś. lekko, zaczepić kogo w sposób drażliwy, obraźliwy.

 Zadraśnięcie, Zadraśnienie, mała ranka od draśnięcia.

 Zadrażnić, nieco podrażnić, rozgniewać, zirytować, obrazić; zadać, sprawić komu śmierć drażnieniem, zadręczyć.

 Zadreptać, zacząć dreptać, drepcąc zadeptać, uszkodzić.

 Zadrewniać, Zadrzewiać, dok. Zadrewnić, Zadrzewić; zasadzić dużo drzew, obsadzić drzewami, zalesić; z. ś., zarosnąć drzewami.

 Zadrewnieć, zarosnąć drzewami.

 Zadręczyć, dręcząc zabić, zamęczyć, zakatować; z. ś., umrzeć ze zmartwień, udręczeń, ze zgryzot, zagryźć ś., zamartwić ś.

 Zadrętwić, Zatrętwić, uczynić kogo zdrętwiałym.

 Zadrętwieć, Zatrętwieć, zacząć drętwieć; zdrętwieć zupełnie.

 Zadrgać, Zadrgnąć, zacząć drgać, drgnąć, wzdrygnąć ś.

 Zadrobniały, który zadrobniał.

 Zadrobnieć — p. nied. Zadrobniewać.

 Zadrobniewać, dok. Zadrobnieć; stawać ś. drobnym, zmniejszać ś., maleć.

 Zadrożeć, pójść w cenę, stać ś. zbyt drogim w cenie.

 Zadrożyć, naznaczyć na co zbyt wysoką cenę.

 Zadruga, serb., stowarzyszenie rolne w Serbji, oparte na pokrewieństwie naturalnym i przybranym.

 Zadrukować — p. nied. Zadrukowywać.

 Zadrukowywać, dok. Zadrukować, zapełniać drukiem.

 Zadruzgotać, druzgocąc zabić, rozbić.

 Zadrwić — p. nied. Zadrwiwać.

 Zadrwiwać, dok. Zadrwić; zaczynać drwić z kogo, żartować, kpić z kogo, stroić sobie z niego żarty; drwiąc z kogo, oszukiwać go, zwodzić, okpiwać.

 Zadrzechnia, owad błonkoskrzydły z rodziny pszczół (fig.).

 Zadrzeć — p. nied. Zadzierać.

[477] Zadrzemać, zacząć drzemać, zasnąć na chwilę, zasnąć lekko.

 Zadrzewiać — p. Zadrewniać.

 Zadrzewić — p. Zadrzewnić.

 Zadrzewieć, Zadrzewnieć, zamienić ś. w drewno; zarosnąć drzewami.

 Zadrzymać — p. Zadrzemać.

 Zadrzynosek, człowiek, zadzierający nosa, pnący ś. do góry, zarozumialec, pyszałek.

 Zadrżeć, zacząć drżeć, wstrząsnąć ś. np. ze wzruszenia, z przerażenia, z obrzydzenia.

 Zaduch, miejsce duszne, pozbawione świeżego powietrza, powietrze zepsute, smród.

 Zadudać, dudając odezwać ś.

 Zadudnić, wydać odgłos dudnienia, zacząć dudnić.

 Zadufać, zaufać.

 Zaduma, zamyślenie, zadumanie; stan człowieka, pogrążonego w myślach, zadumanego, rozmarzonego, melancholja.

 Zadumać, zacząć dumać; zaśpiewać, zagrać dumę a. dumkę; z. ś., oddać ś. zamyśleniu, zatopić ś. w dumaniu, w myśleniu, w marzeniu.

 Zadumany, Zadumiały, który ś. zadumiał, zamyślony, rozmarzony.

 Zadumieć — p. nied. Zadumiewać.

 Zadumienie, zadziwienie kogo; stan człowieka, pogrążonego w myślach, zamyślenie ś.

 Zadumiewać, dok. Zadumieć; wprawiać w dumanie, zastanawiać głęboko, zadziwiać; z. ś., pogrążać ś. w myślach, w dumaniach, w rozmyślaniach.

 Zadunajski, leżący, mieszkający za Dunajem, pochodzący z za Dunaju.

 Zadurzeć, odurzyć ś., zaczadzieć, stracić przytomność.

 Zadurzenie, rzecz. od Zadurzyć; stan człowieka odurzonego.

 Zadurzyć, odurzyć; z. ś. w kim, zakochać ś. bez pamięci, na zabój, zaufać komu zupełnie.

 Zadusiciel, ten, który zadusił.

 Zadusić — p. nied. Zaduszać.

 Zaduszać, dok. Zadusić; dusząc, dławiąc, ściskając za gardło, pozbawiać życia; przen., przytłumiać, osłabiać, zagłuszać; z. ogień = gasić; z. ś., wskutek braku powietrza dusić ś., pozbawiać ś. życia.

 Zaduszki (-szek), dzień zaduszny; uczta pogrzebowa, stypa.

 Zaduszliwy, Zadusisty, pełen zaduchu, zepsutego powietrza; cierpiący na duszność, dychawiczny, astmatyczny.

 Zaduszność, duszność, dychawica, dychawiczność, astma; zaduch, zatkanie, zgęstnienie.

 Zaduszny, uczyniony za duszę umarłego; dzień z. = święto dnia 2 listopada, kiedy Kościół modli ś. za umarłych, a. wierni chodzą na groby ukochanych zmarłych, przystrajają je w kwiaty i płonące lampki a. świece; z. obrządek = pogrzeb.

 Zadworny, Zadworski, leżący za dworem; od dworu zewnątrz będący, zewnętrzny; sąd z. = sąd kanclerski czyli asesorski w dawnej Polsce, odprawiany przy dworze królewskim.

 Zadworować, zadrwić z kogo zręcznie.

 Zadworze, miejsce za dworem.

 Zadybać, Zadybnąć, dybiąc napaść.

 Zadychać, dok. Zadechnąć; zamierać; z. ś., tracić możność swobodnego oddychania, tracić oddech, zmęczyć ś.

 Zadychra, maleńki skorupiak liścionogi, o ciele wydłużonym, przezroczystym bez pancerza, o oczach na słupkach (fig.).

[478] Zadychtować, zatkać dychtowaniem, zapchać mocno.

 Zadyktować, dyktując, kazać napisać, zapowiedzieć, zadać, podyktować, wydać rozkaz, rozporządzić.

 Zadylować, zagrodzić, zabić, zasłonić dylami, deskami.

 Zadymać, dok. Zadąć; zaczynać dmuchać; zaczynać dąć na jakim instrumencie; dąć, zawiewać, zadmuchiwać.

 Zadymiać, dok. Zadymić; zapełniać dymem; okurzać dymem.

 Zadymka, gęsty, drobny śnieg a. deszcz z wiatrem, zamieć, miecielica.

 Zadyndać, zawisnąć, zacząć dyndać, zacząć wisieć.

 Zadyrkać — p. Zaderkać.

 Zadysponować, wydać dyspozycje, rozporządzić, rozrządzić.

 Zadysputować, dysputując zagadać; z. ś., zapalić ś., zapędzić ś. w dyspucie.

 Zadyszały, Zadyszany, który ś. zadyszał, który stracił oddech, zmęczony.

 Zadyszeć się, Zadyszyć się, stracić wolny oddech od zmęczenia, prędkiego biegu, wchodzenia na górę, na wschody i t. p.

 Zadziać — p. nied. Zadziewać.

 Zadziad, pradziad.

 Zadział, zadziałanie; udział, dany komu.

 Zadziałać — p. nied. Zadziaływać.

 Zadziaływać, dok. Zadziałać; zaczynać czynić przygotowania do czego; zasługiwać na co swojemi postępkami, broić co, złego co czynić; z. komu, wyrządzać, wyświadczać, czynić, odsługiwać, odwdzięczać, wetować, wynagradzać; z. ciasto = zaczyniać.

 Zadziczeć, stawać ś. dzikim, zarosnąć chwastami, stać ś. dzikim.

 Zadziedziczać, dok. Zadziedziczyć; dostawać w dziedzictwie, odziedziczać.

 Zadziedziczeć, dostać ś. dziedzictwem; zostać dziedzicem.

 Zadziedziczyć, dostać dziedzictwem, odziedziczyć.

 Zadzier, Zadzierek, Zadizierk, zadzieranie, zadarcie — p. Zadra.

 Zadzieracz, człowiek, który co zadziera; człowiek, który z kim zadziera.

 Zadzierać, dok. Zadrzeć; zaczynać drzeć, naddzierać; drąc, podnosić, zaginać w górę; podnosić, zwracać do góry; z. nogi = przewracać koziołka, przen., umierać; z. kitę = zdychać, umierać; z. głowy, nosa = być hardym, dumnym; z. z kim, zaczynać z kim, wdawać ś. z nim w spór, kłótnię, bójkę, wszczynać zwadę; z. w śpiewie, w graniu = fałszować; z. na co, zarywać; z. ś., naddzierać ś.; oddzierając, zaginać ś. do góry; podnosić ś. do góry; zahaczać ś., zawadzać ś.; nie zgadzać ś. na co; iść z kim w zapasy, w swary.

 Zadzierek — p. Zadzier.

 Zadzierg, węzeł zadziergniony; pętla na powrozie do uduszenia.

 Zadziergać, Zadzierzgać, dok. Zadziergnąć, Zadzierzgnąć; związywać, zawiązywać zadziergiem, tak że trudno rozwiązać; nawlekać, zawlekać, zaczepiać, zapinać; z. komu szyję, gardło = ścisnąwszy za szyję, dusić go; zawiązywać stosunek, przyjaźń; z. ś., być zadzierganym; wieszać ś., ścisnąwszy szyję sobie zadziergiem, odbierać sobie życie.

 Zadziergnąć — p. nied. Zadziergać.

 Zadzierka, mała ranka, zadraśnięcie.

 Zadzierżysty, mający zadziory; łatwy do zwady, do kłótni, zaczepiający, gniewliwy.

 Zadzierżać, dok. Zadzierżeć; zatrzymywać, nie chcieć oddać; nie pozwalać ginąć, ocalać od zguby; nie puszczać dalej, hamować, [479]wstrzymywać, trzymać w szrankach; z. komu grzechy = nie odpuszczać; z. ś., chronić ś. od upadku, ocalać ś. od zguby; wstrzymywać ś., hamować ś.

 Zadzierżawiać, dok. Zadzierżawić; wypuszczać w dzierżawę, wydzierżawiać; brać w dzierżawę.

 Zadzierżeć — p. nied. Zadzierżać.

 Zadzierżyciel, Zadzierżywacz, człowiek, który zadzierża, zatrzymuje kogo a. co.

 Zadzierżywać — p. Zadzierżać.

 Zadziesięciniać, dok. Zadziesięcinić, puszczać w dziesięcinę.

 Zadziewać, dok. Zadziać; wkładać co na wierzch czego; przeprowadzać co na tył czego; przen., umieszczać, chować, ukrywać, zarzucać co, tak że trudno znaleźć, zapodziewać; zatykać, zagradzać, zarabiać: z. otwór, dziurę; z. ś., być zadziewanym; przen., kryć ś. niewiadomo gdzie, tak że znaleźć nie można, podziewać ś., zarzucać ś., zawieruszać ś.

 Zadziobać — p. nied. Zadziobywać.

 Zadziobywać, dok. Zadziobać; zakłuwać dziobem na śmierć.

 Zadziora, ten, kto szuka sprzeczek z kim, kto ś. gniewa o lada rzecz — p. Zadra.

 Zadziorka, roślina zielna z rodziny ogórecznikowatych, lepnik.

 Zadziorek — p. Zadziora.

 Zadziorzysty — p. Zadzierżysty.

 Zadzior — p. Zadziora — p. Zadra.

 Zadziurawić, zacząć dziurawić, porobić dziury; zapełnić dziurami.

 Zadziw, zadziwienie, zadumienie, podziw.

 Zadziwiać, dok. Zadziwić; przejmować podziwem, sprawić niespodziankę, zastanawiać, zdumiewać kogo; z. ś., być przejętym podziwem, dziwić ś. czemu.

 ZdziwienieZadziwienie, rzecz. od Zadziwić; stan osoby, przejętej podziwieniem; zdziwienie, podziw, zdumienie.

 Zadzwonić, zacząć dzwonić, uderzyć w dzwon, w dzwonek; pociągnąć dzwonek, poruszyć dzwonkiem, zabrząkać czym; zabrząknąć, zadźwięczeć; zacząć wyrażać dźwiękiem, podobnym do głosu dzwonu; z. na kogo, przywołać go dzwonkiem.

 Zadźgać, Zadźgnąć, dźgając zaciąć, zabić, zakłuć.

 Zadźwięczeć, Zadźwięczyć, wydać dźwięk, brzęk, zacząć dźwięczeć.

 Zadźwigać, Zadźwignąć, dźwigając, zanieść do jakiego miejsca.

 Zadźwignąć, dźwigając zatrzymać, utrzymać — p. Zadźwigać.

 Zadżdżyć, zabrać ś. na deszcz, zwłaszcza dłuższy, padać (o deszczu).

 Zaelbiański, leżący zarzeką Elbą.

 Zaelektryzować, przepełnić energją elektryczną; wzruszyć, pobudzić kogo do czego.

 Zafajdać, zapaskudzić, zawalać kałem.

 Zafaktorować, wystąpić jako faktor, jako pośrednik przy jakiej tranzakcji, nastręczyć.

 Zafalować, o wodzie: wzburzyć, zacząć falować.

 Zafałdować, zakryć, zrobić fałdy, założyć fałdami.

 Zafałszować, domieszać do czego substancję inną, w celu nadania smaku lub wyglądu naturalnego, sfałszować co, podrobić.

 Zafantować, dać w zastaw, zastawić, jako fant, wziąć na co pożyczkę, jako na fant; zająć za dług sądownie czyjąś własność.

 Zafarbować — p. nied. Zafarbowywać.

 Zafarbowywać, dok. Zafarbować; pokrywać farbą, farbować z wierzchu; z. ś., pokrywać ś. farbą, pofarbowywać z wierzchu.

 Zafasować, fasując zająć, [480]zachwycić; z. konia = przykrócić mu cugli, aby głowę dobrze trzymał; zagrodzić, ogrodzić, umocnić, utwierdzić; z. bramę = zatarasować, zabarykadować; ubić, utłoczyć co w fasce, w beczce, zakwasić.

 Zafastrygować, rzadkim ściegiem łączyć jeden kawałek tkaniny z drugim, połączyć fastrygą.

 Zafiglować, zająć ś. figlowaniem, figlami.

 Zaflancować, rozsadzić flance roślin, zasadzić flancami.

 Zafolować, folując zakryć; zapaskudzić, zabrukać, zawalać; z. ś., zabrukać ś., zaplamić ś., zawalać ś., zapaskudzić ś.

 Zaforsztować, zrobić forsztowanie, przegrodę.

 Zaforszusować, dać komu forszus, dać zaliczkę, dać co naprzód.

 Zafrachtować, wysłać frachtem, zamówić na fracht.

 Zafrasować — p. nied. Zafrasowywać.

 Zafrasowywać, dok. Zafrasować; nabawiać frasunku, kłopotać, martwić; z. ś., martwić ś., frasować ś., gryźć ś., truć ś.

 Zafręzlować, poprzyszywać fręzle.

 Zafrymarczyć, frymarcząc zamienić jedno za drugie, przefrymarczyć, przehandlować.

 Zafryzować — p. nied. Zafryzowywać.

 Zafryzowywać, dok. Zafryzować; porobić fryzki, fryzując czesać, gładzić, muskać fryzowaniem; z. ś., fryzując ś., zaczesywać ś., układać ś. w pukle.

 Zafugować, spoić fugami.

 Zafukać, dok. Zafuknąć; fukaniem zagłuszyć, zahukać, zakrzyczeć; zacząć fukać.

 Zafutrować, zagrodzić a. pokryć futrowaniem; podszyć.

 Zafukany, którego zafukano, zahukany, nieśmiały wskutek tego, że często na niego fukano.

 Zagabać, dok. Zagabnąć; zaczepiać, napadać, napastować; zwracać ś. do kogo z zapytaniem, z mową, zagadywać do kogo.

 Zagacać, dok. Zagacić; zagradzać gacią, okrywać gacią.

 Zagachować — p. Zagaszkować.

 Zagacić — p. nied. Zagacać.

 Zagadać — p. nied. Zagadywać.

 Zagadka, to, co ś. daje do odgadnięcia, zadanie, zagadnienie, pytanie do rozwiązania, polegające na alegoryzowaniu przedmiotów i zjawisk, a. na doświadczaniu domyślności i bystrości umysłu zapytywanego; każda rzecz trudna do zrozumienia, rzecz tajemnicza, pytanie do rozwiązania.

 Zagadkowo, przysł., w sposób taki, że trudno zrozumieć, tajemniczo, enigmatycznie.

 Zagadkowość, właściwość tego, ca jest zagadkowe, tajemniczość.

 Zagadkowy, dotyczący zagadki, zawierający w sobie zagadkę, tajemniczy, niezrozumiały, enigmatyczny.

 Zagadnąć, zapytać.

 Zagadnienie, Zagadnięcie, zapytanie, kwestja, zadanie, problemat.

 Zagadywać, dok. Zagadać, Zagadnąć; zwracać ś. do kogo z mową, z zapytaniem, zagabać, zagabywać; zacierać wrażenie czego gadaniem, zwracając uwagę słuchającego na inny przedmiot; przeszkadzać mówić; zadawać komu zagadkę do rozwiązania; z. ś., rozpędzać ś. w gadaniu, rozgadywad ś., zapominać ś., gadając z kimś.

 Zagadzać, dok. Zagodzić; godzić, jednać, godząc załatwiać, występować w charakterze pośrednika.

 Zagaić — p. nied. Zagajać.

 Zagaisko, miejsce zarośnięte drzewami i krzakami.

 Zagaj, miejsce zadrzewione.

 Zagajać, dok. Zagoić; goić, leczyć: z. ranę, wrzód; z. ś., goić [481]ś., o ranie: zamykać ś. pod wpływem leczenia.

 Zagajać, dok. Zagaić; zadrzewiać; z. obrady, posiedzenie, sejm i t. p. = rozpoczynać przemową; z. ś., zadrzewiać ś.; być zagajanym, rozpoczynanym przemową.

 Zagajenie, przemowa, rozpoczynająca obrady, posiedzenie i t. p.

 Zagajnik, młody las, umyślnie sadzony (fig.).

 Zagajny, dający ś. zagaić, otworzyć, rozpocząć.

 Zagałuszać — p. Zagłuszać.

 Zaganiacz, ten, co zagania; pastuch, pasterz; w zool., ptaszek śpiewający, zębodzioby z rodziny gajówek (fig.).

 Zaganiać, dok. Zagonić, Zagnać; goniąc, pędzić kogo, co, do pewnego miejsca, zapędzać; zachęcać kogo do czego usilnie; z. bydło = spędzać je razem, pędzić je z pastwiska do obory, do chlewu; z. kaczki = zataczać ś.; z. ś., zapędzać ś., zapamiętywać ś. w biegu.

 Zagapić się, zapatrzyć ś. na co bezmyślnie, jak gap.

 Zagar, zagorzenie od czadu, czad, swąd.

 Zagarbacać, dok. Zagarbacić; zakrzywiać garbato.

 Zagarbiać — p. Zagarbacać.

 Zagarbić — p. Zagarbacić.

 Zagarbować, garbując zaprawić, zadziałać.

 Zagardłować, Zagardlić, zadławić, zadusić, chwyciwszy za gardło; zwęzić nakształt szyi; korzystać z czego, narażając gardło, to jest z niebezpieczeństwem życia; odezwać ś. z czym głośno, zakrzyczeć; z. ś., zadusić ś., zadławić ś.

 Zagarnąć — p. nied. Zagarniać.

 Zagarniać, dok. Zagarnąć; garnąc ku sobie, zajmować, chwytać garściami a. jakim narzędziem; przen., chwytać, zabierać przemocą; ogarniać, obejmować; zagrzebywać, zakrywać; z. pod siebie, zawójowywać, podbijać.

 Zagarnywać — p. Zagarniać.

 Zagasać, dok. Zagasnąć; gasnąć powoli, wygasać, dogasać; przestawać ś. palić, przestawać świecić.

 Zagasiciel, ten, który zagasił; ugasiciel, uspokoiciel, poskromiciel.

 Zagasić — p. nied. Zagaszać.

 Zagasisty, dający ś. zagasić.

 Zagaszać, dok. Zagasić; robić, by przestało ś. palić, gasić, tłumić: z. ogień, światło, przytłumiać, przyćmiewać, przygaszać.

 Zagaszczać, dok. Zagościć; instalować kogo, jako gościa; z. ś., zamieszkać gdzie w charakterze gościa.

 Zagaszkować, Zagachować, zacząć gachować, przetrwonić na gachostwo, zmarnować na rozpustę.

 Zagaszywać — p. Zagaszać.

 Zagata, łata drewniana, zasłaniająca dziurę w ścianie chałupy.

 Zagawędzić, gawędząc, zagadać kogo; z. ś., zapomnieć o czym, gawędząc z kim, stracić czas na gawędzeniu.

 Zagawronić się, zagapić ś.

 Zagąszczać — p. Zagęszczać.

 Zagąść — p. nied. Zagędzać.

 Zagdakać, zacząć gdakać, odezwać ś. głosem gdaczącym; z. kogo, gdacząc zakrzyczeć kogo.

 Zagderać, Zagdyrać, zacząć gderać; z. kogo, zakrzyczyć, onieśmielić, zbić z tropu kogo gderząc.

 Zagędzać, dok. Zagędzić, Zagędnąć; zaczynać gędzić, grać.

 Zagęgać, Zagęgnąć, zacząć gęgać, odezwać ś. głosem gęgającym; z. kogo, zagłuszyć gęganiem.

 Zagęszczać, dok. Zagęścić; gęstym a. gęściejszym czynić; zapełniać, napełniać, zatykać, zapychać, zatłaczać; zaludniać [482]gęsto, zapełniać ludźmi; pomnażać, rozmnażać, rozpowszechniać w znacznej ilości, obficie puszczać w kurs; z. ś., stawać ś. gęstym a. gęściejszym; stawać ś. częstszym, pomnażać ś. w liczbie, rozmnażać ś., rozpowszechniać ś.; zapełniać ś., napełniać ś.; wchodzić w zwyczaj, w nałóg.

 Zagęścić — p. nied. Zagęszczać.

 Zagęścieć, Zagęstnieć, dok. Zagęstnąć; stać ś. gęstym a. gęściejszym.

 Zagiąć — p. nied. Zaginać; z. kruczka = zaszkodzić komu podstępnie; z. parol na co = postanowić sobie niezłomnie zrobić co a. otrzymać osiągnąć co; z. parol na kogo = postanowić sobie pozyskać go, skłonić, namówić dla swoich celów a. oszukać go.

 Zagięcie, krzywizna od zgięcia, załamanie, zakręt.

 Zagiętek, coś zagiętego, część ucha zewnętrznego.

 Zagięty, którego zagięto lub który ś. zagiął.

 Zaginać, dok. Zagiąć; gnąc, zakrzywiać, załamywać, zachylać; z. ś., od gięcia zakrzywiać ś., zachylać ś., załamywać ś.

 Zaginąć, przepaść, zginąć bez śladu, popaść w zaginienie.

 Zaginiony, który zaginął.

 Zagipsować, pokryć gipsem, zalepić gipsem, zatynkować.

 Zaglancować, glancując zatrzeć, zagładzić, nadać połysk.

 Zagląd, zaglądanie, zajrzenie.

 Zaglądać, Zazierać, dok. Zajrzeć, Zaglądnąć; zwracać wzrok na kogo, na co, by zobaczyć; patrzeć na kogo, na co ukradkiem, spoglądać; wglądać, wzierać w co; z, w co, zwracać na co uwagę dla zbadania, dojścia prawdy; mieszać ś. do czego, wtrącać ś. w cudze sprawy; z. dokąd = zachodzić dokąd dla przekonania ś., co ś. tam dzieje; wdzierać ś., wciskać ś. dokąd; z. do kogo, odwiedzać go, zachodzić do niego; z. dziewczynie w zęby = zbliżać ś. do niej z umizgiem; z. komu w oczy = patrzeć w oczy z przerwami, przenikliwie, badająco; z. w oczy kobiecie = lubieżnie, lekceważąco; przen., stawiać ś. śmiało komu: śmiało z. śmierci w oczy = bez obawy narażać ś. na niebezpieczeństwo; śmierć mu z-a w oczy = jest blizko, jest tuż; z. komu w duszę, w serce = przenikać.

 Zaglądnąć – p. nied. Zaglądać.

 Zaglijować, rozpalić, rozpaliwszy zakrzywić, połączyć.

 Zagluzować, gluzując zamazać, wymazać; zagładzić, wytępić.

 Zagłabiać, dok. Zagłobić; wciskać, zaklinowywać, zanitowywać; nitować, spajać, lutować; zabijać, zatykać, zagważdżać; doprowadzać do samobójstwa, do zagłady; z. ś., wciskać ś. w kształcie klina.

 Zagłada, zagładzenie, zgładzenie, wytępienie, wyniszczenie, zniweczenie, unicestwienie; zaguba, zaginienie, zatracenie.

 Zagładca, ten, który, co zagładza, niszczyciel, tępiciel.

 Zagładzać, dok. Zagłodzić; morzyć głodem, sprawiać, że kto, co umrze z głodu; z. ś., morzyć siebie samego głodem.

 Zagładzić, dok. Zagładzać; wygładzać, wyrównywać gładko; znosić co, kasować, gładząc, wygluzowywać; tępić, niszczyć, wyniszczać.

 Zagłaskać, głaszcząc wygładzić, wyrównać; załagodzić; z. ś., uspokoić ś., załagodzić ś.

 Zagłębiać, dok. Zagłębić; zapuszczać, pogrążać głęboko; z. ś., zapuszczać ś. głęboko, wgłąb; z. ś. w czym a. na czym, oddawać ś. czemu w zupełności, zatapiać ś. w myślach nad czym, w dociekaniach nad czym.

 Zagłębie, miejsce zagłębione, [483]nizina; szeroka dolina między górami.

 Zagłębienie, rzecz. od Zagłębić; wklęsłość, rowek, dołek, jamka.

 Zagłębka, ślimak morski grzebykoskrzelny, wązkojęzyczny o skorupie oliwko-żółtej, gładkiej, połyskującej (f.).

 Zagłoba, gatunek małża; w med. zakręcenie ś. kiszek około siebie.

 Zagłobić — p. nied. Zagłabiać.

 Zagłodać, zacząć gryźć, obgryzać; zagryźć na śmierć.

 Zagłodnieć, poczuć głód, zacząć mrzeć głodem; zamrzeć głodem.

 Zagłodzić, zamorzyć głodem; z. zamęczyć siebie głodem.

 Zagłówek, poduszka pod głowę, wezgłowie.

 Zagłówna, Zagłówne, kara pieniężna za zabójstwo.

 Zagłuchły, który zagłuchł, ogłuchły.

 Zagłuchnąć, ogłuchnąć, utracić słuch.

 Zagłupić, uczynić głupim, ogłupić, wystrychnąć na głupca.

 Zagłuszać, dok. Zagłuszyć; głuchym czynić, ogłuszać; sprawiać krzykiem, hałasem, hukiem, że ktoś a. coś nie będzie słyszane; silniejszym głosem tłumić słabszy, przytłumiać; z. rośliny = dopuszczać, że jedne rośliny swoim bujniejszym wzrostem sprawią, że coś innego wśród nich nie będzie rosło a. zmarnieje; odurzać, upajać; zacierać, zamazywać, wygluzowywaćwygluzowywać.

 Zagłuszyciel, ten, który kogo, co zagłusza.

 Zagmatwać, poplątać, powikłać, pomieszać, pogmatwać; z. jaką sprawę = tak ją niejasną uczynić, że trudno dojść istoty rzeczy; z. ś., poplątać ś., powikłać ś.

 Zagmatwanie, nieład, plątanina, gmatwanina, trudne do rozwiązania.

 Zagmerać, gmerząc poruszyć, zawieruszyć.

 Zagnać — p. nied. Zaganiać.

 Zagnajać, dok. Zagnoić; zapełniać, zaplugawiać, zapaskudzać gnojem, zamierzwiać; uprawiać, nawozić, umierzwiać: z. grunt; wywoływać ropienie: z. ranę; doprowadzać coś do stanu gnicia; obracać w gnój; z. ś., zapełniać ś., zapaskudzać ś., zaplugawiać ś. gnojem; o gruncie: uprawiać ś. przez gnojenie; o ranie: ropą ś. okrywać.

 Zagnębiać, dok. Zagnębić; gnębić, dokuczać, prześladować, zamęczać na śmierć.

 Zagniatać, dok. Zagnieść; gniotąc zabijać, ugniatać; tłoczyć, zaciskać; gniotąc zaczyniać, miesić: z. ciasto, glinę.

 Zagnić — p. nied. Zagniwać.

 Zagnieść — p. nied. Zagniatać.

 Zagniewać, gniew w kim wzbudzić, rozgniewać, zirytować, oburzyć; z. ś., obrazić ś., rozgniewać ś., oburzyć ś., zirytować ś.

 Zagniewany, którego zagniewano, rozgniewany, zirytowany, obrażony.

 Zagnieżdżać się, dok. Zagnieździć ś.; gniazdo sobie gdzie zakładać; z. ś. gdzie, w czym; zakładać sobie gdzie stałe siedlisko, pobierać miejsce, mieszkanie, osiadać; przen., wkorzeniać ś. w sercu, w duszy.

 Zagnijać — p. Zagniwać.

 Zagniłek, Zagniłka, coś zagnitego, rzecz zagniła.

 Zagniłość, zajście zgnilizną, zaczynające ś. gnicie, psucie.

 Zagniotek, coś zagniecionego; z. na palcu = zadzior, zanokieć.

 Zagniwać, Zagnijać, dok. Zagnić; zachodzić zgnilizną, zaczynać gnić.

 Zagnoić — p. nied. Zagnajać.

 Zagnuśniać, dok. Zagnuśnić; czynić gnuśnym; z. ś., stawać ś. gnuśnym.

[484] Zagnuśnieć, stać ś. gnuśnym, zgnuśnieć.

 Zagodny, łagodzący, ugodliwy.

 Zagodzić — p. nied. Zagadzać.

 Zagoić — p. nied. Zagajać.

 Zagolić, goląc zaciągnąć — p. Zagolnąć.

 Zagolnąć, zamachnąć.

 Zagon, szeroka grzęda na polu ornym, oddzielona od drugiej podobnej grzędy brózdą; rola, pole uprawne: z. ojczysty = grunt, odziedziczony po ojcach; zabieg, zapęd, napad, wycieczka wojska nieprzyjacielskiego: z-y tatarskie, rozpuszczać z-y; oddział żołnierzy, wysłanych na wycieczkę; wyprawa wojenna, ekspedycja; z. za kim = pogoń; w lm., z-y, turnieje wojenne, bitwy.

 Zagonić — p. nied. Zaganiać.

 Zagonisto, jak w zagony, z zagonami.

 Zagonisty, pełen zagonów, poorany w zagony.

 Zagonny, zapędzający ś. w gonitwie za zwierzem: pies z.

 Zagonowiec, biedny szlachcic, posiadający ledwie kilka własnych zagonów, szlachcic zagonowy, chodaczkowy.

 Zagonowy, dotyczący zagonu; z-e owoce = chowane w zagonie, w gruncie; z-a szlachta = drobna szlachta, posiadająca bardzo małe własności ziemskie, szlachta chodaczkowa, szaraczkowa.

 Zagończy, dotyczący zagonu wojskowego należący do zagonu.

 Zagończyk, żołnierz doświadczony w zagonach.

 Zagorszyć, uczynić gorszym, pogorszyć.

 Zagorywać, dok. Zagorzeć; zapalać ś., zażegać ś. ogniem; z. od słońca = opalać ś., wpadać w gniew; z. ś., zapalać ś. ogniem.

 Zagorzale, przysł., niezmiernie gorliwie, z zapałem, zapalczywie.

 Zagorzalec, człowiek a. zwierzę gorącego temperamentu; głowa zapalona, zagorzała, zapaleniec, paliwoda, fanatyk.

 Zagorzalstwo — p. Zagorzałość.

 Zagorzałość, Zagorzalstwo, zagorzenie, śmierć od gazu trującego; zapał, zapalczywość, egzaltacja; gorliwość fanatyczna, fanatyzm.

 Zagorzały, zajęty od ognia; uduszony gazem trującym, zaczadzony; chory na udar słoneczny;, uwiędły, zeschły; pełen zapału, zapalony, zapalny, zapalczywy; fanatyczny, namiętnie gorliwy.

 Zagorzeć — p. nied. Zagorywać; zachorować od czadu, wydobywającego ś. z pieca.

 Zagorzel, Zagorzelina, Zagorzelizna, uduszenie gazem trującym, zaczadzenie, asfiksja.

 Zagorzknąć, stać ś. gorzkim, nabyć gorzkości.

 Zagospodarować — p. nied. Zagospodarowywać.

 Zagospodarowywać, dok. Zagospodarować; gospodarując zarządzać, urządzać, organizować, rozporządzać; z. ś., zaopatrywać św porządki gospodarskie, urządzać ś. na gospodarstwie.

 Zagospodarzyć — p. Zagospodarować.

 Zagoszczać, dok. Zagościć; umieścić kogo gdzie w charakterze gościa; przybywać, mieszkać gdzie, jako gość, gościć; z. ś., zamieszkiwać przebywać gdzie jako gość, bawić gdzie w gościnie.

 Zagościć — p. nied. Zagoszczać.

 Zagotować — p. nied. Zagotowywać.

 Zagotowywać, dok. Zagotować; przygotowywać, przyrządzać; doprowadzać do stanu wrzenia, przegotowywać; z. ś., być zagotowywanym, dochodzić do wrzenia.

 Zagórski, Zagórny, leżący, mieszkający za górami, z. pan = gość niespodziewany.

[485] Zagórze, miejscowość, leżąca za górami.

 Zagrabiać, dok. Zagrabić, zbierać, zabierać grabiami; łapać, chwytać, przywłaszczać, rabować, łupić; zajmować cudze bydło na swym gruncie; przysypywać ziemią grabiąc, o koniu: suwać w chodzie nogami, z. ś., być zagrabianym.

 Zagrabiciel, ten, który co zagrabia, rabuś, grabieżnik.

 Zagrabić — p. nied. Zagrabiać.

 Zagracować — p. nied. Zagracowywać.

 Zagracowywać, dok. Zagracować, zaczynać gracować, gracując zakrywać, zasypywać gracą.

 Zagrać — p. nied. Zagrywać, zacząć grać na jakim instrumencie muzycznym, wykonać jakąś pieśń, melodję, utwór muzyczny na jakim instrumencie, wykonać jaką rolę w teatrze, przen., zacząć ryczeć, grzmieć, huczeć; o psie: zacząć szczekać, przen., zacząć udawać coś, czym ś. nie jest w istocie: z. pana, szlachcica; zacząć zabawiać ś. w jaką grę towarzyską a. w karty; w grze w karty: wyjść w jaką kartę, przen., spłatać komu figla, przyprawić kogo o kłopot, jak ci z-ają, tak musisz tańczyć = musisz być posłusznym; nie da sobie z. po nosie = nie da sobą powodować, nie da siebie lekceważyć, z-am ci z innego tonu = pokażę ci, dam ci uczuć, z. ś., grając, zapomnieć ś., zapamiętać ś. w grze.

 Zagradzać, dok. Zagrodzić; grodząc zamykać, przegrodą oddzielać; z. komu drogę, z. przystęp do czego = zabraniać, przeszkadzać; z. co prawem = zawarowywać, zastrzegać.

 Zagramiać, Zagromiać, dok. Zagromić; uderzać, zabijać niby gromem.

 Zagramolić, zagarnąć rozpostartemi palcami; z. ś., gramoląc ś. dostać ś. dokąd.

 Zagranica, miejscowość, kraj, leżący za granicami kraju, obca ziemia, obczyzna: przebywać, mieszkać z-ą a. za granicą = na obczyźnie; jechać z-ę a. za granicę = do obcych krajów.

 Zagraniczać (się), dok. Zagraniczyć (ś.); zakreślać (ś.) granicą.

 Zagranicze — p. Zagranica.

 Zagranicznik, Zagraniczek, człowiek, mieszkający za granicą, cudzoziemiec, obcokrajowiec; człowiek, przybyły z zagranicy.

 Zagraniczny, leżący, mieszkający za granicami kraju; przybyły, przywieziony z zagranicy, pochodzący z zagranicy; zagranicznik, cudzoziemiec, obcokrajowiec.

 Zagrawać — p. Zagrywać.

 Zagrażać, dok. Zagrozić; komu czym; grozić, grożąc zastraszać.

 Zagrążać, dok. Zagrążyć; czynić, że co zagrąźnie, pogrążać; zanurzać; z. ś., zanurzać ś., pogrążać ś.

 Zagrążyciel, ten, który co zagrąża, zanurza.

 Zagrążyć — p. nied. Zagrążać.

 Zagręplować — p. nied. Zagręplowywać.

 Zagręplowywać, dok. Zagręplować; gręplowaniem zakrywać, zakędzierzawiać.

 Zagręzły, Zagrzęzły, który zagrzązł, ugrzązł.

 Zagroda, ogrodzenie, zagrodzenie; miejsce zagrodzone; dom wiejski wraz z całym otoczeniem, gumnem, stajnią, podwórzem, studnią i.  t. p.: z. chłopska, szlachecka (fig.); mała posiadłość ziemska; szlachcic na z-dzie równy wojewodzie = mówiło ś. w dawnej Polsce o mniemanej równości szlacheckiej; z. wilcza = rodzaj samołówki na wilki.

[486] Zagrodca — p. Zagrodnik.

 Zagrodnictwo, stan zagrodnika.

 Zagrodniczka, żona zagrodnika; kobieta, siedząca na zagrodzie.

 Zagrodniczy, Zagrodnicki, dotyczący zagrodnika, właściwy zagrodnikowi, należący do zagrodnika.

 Zagrodnik, chłop, siedzący na zagrodzie, nie mający czeladzi ani sprzężaju, odbywający ręcznie małą powinność właścicielowi gruntu, za trzymanie zagrody; osadnik, kolonista.

 Zagrodny, dotyczący zagrodzenia, odnoszący ś. do zagrody.

 Zagrodzenie, to, czym zagrodzono pewną przestrzeń, ogrodzenie, płot, parkan.

 Zagrodziciel, ten, który co zagradza; założyciel miasta.

 Zagromadzić, nagromadzić w znacznej ilości.

 Zagromić — p. nied. Zagramiać.

 Zagrozić — p. nied. Zagrażać.

 Zagród, gatunek pająka.

 Zagrubieć, stać ś. grubym a. grubszym.

 Zagruchotać, Zagruchać, Zagruchnąć, Zagruchotnąć, zacząć gruchotać; przywabić gruchotaniem, zagłuszyć gruchotaniem; uderzyć, palnąć, machnąć, rozbić, stłuc.

 Zagruntować — p. nied. Zagruntowywać.

 Zagruntowywać, dok. Zagruntować; grunt zakładać, nakładać grunt, podkład; nakładać na co pokład wapna, farby, pokostu w celu pokrycia potem tynkiem, należytą farbą, malunkiem, kolorami.

 Zagrywać — p. dok. Zagrać.

 Zagryzać, dok. Zagryźć; zaczynać gryźć co, zapuszczać w co zęby; zakąsywać, przekąsywać czym; rozszarpywać kogo, co zębami, gryząc pozbawiać życia; przen., zgryzotą, troską, zmartwieniem doprowadzać do grobu; z. ś., zagryzać ś. nawzajem; przen., martwić ś., frasować ś., gryźć ś.; umierać ze zgryzoty.

 Zagryzmolić, pokryć, pokreślić gryzmołami.

 Zagryźć — p. nied. Zagryzać.

 Zagrzać — p. nied. Zagrzewać.

 Zagrzebać — p. nied. Zagrzebywać.

 Zagrzebny, zdatny do zagrzebania, mogący być zagrzebanym; zagrzebany, zakopany.

 Zagrzebywać, dok. Zagrzebać, Zagrześć, Zagrzebnąć; grzebiąc zakrywać, zakopywać; chować w ziemi; z. co w niepamięęi = puszczać w niepamięć, zapominać; z. ś., być zagrzebywanym, zakopywanym; z. ś. gdzie = ciągle gdzie przebywać, nie ruszając ś. z miejsca; z. ś. w księgi = oddawać ś. zapamiętale pracy naukowej, czytaniu; z. ś. w myślach = pogrążać ś., zatapiać ś.; z. ś. żywcem = żyć samotnie, na odludziu.

 Zagrzechotać, Zagrzegotać, wydać głos przykry, twardy, przeraźliwy, zazgrzytać.

 Zagrzeszyć, zacząć grzeszyć; grzesząc zawinić.

 Zagrześć — p. nied. Zagrzebywać.

 Zagrzewacz, ten, który zagrzewa, zachęca, pobudza.

 Zagrzewaczka, Zagrzewacielka, forma żeńs. od Zagrzewacz.

 Zagrzewać, dok. Zagrzać; doprowadzać do pewnej temperatury, ocieplać, grzać, ogrzewać, rozgrzewać: z. wodę = pewną jej ilość rozgrzewać na ogniu; przen., zapalać żądzą cielesną, roznamiętniać; przen., zapalać, pobudzać, zachęcać do czego; nigdzie miejsca nie z-eje = nie posiedzi dłużej, jest pędziwiatr; z. ś., być zagrzewanym, ogrzewać ś., ocieplać ś. do pewnej temperatury; przen., podniecać ś., pobudzać ś. wzajemnie; zboże ś. z-ało = zaprzało. koń ś. z-ał = zmęczył ś. długim biegiem; z. ś. winem, miodem = pić wino, miód dla rozgrzania ś.

[487] Zagrzewadło, fajerka, szkandela, ogrzewadło.

 Zagrzęzły, ten, kto zagrzązł, pogrążony, uwięziony w czymś lepkim, np. w błocie.

 Zagrzęznąć — p. Zagrząznąć.

 Zagrzmić — p. Zagrzmiewać.

 Zagrzmiewać, dok. Zagrzmieć; zaczynać grzmieć, odzywać ś. grzmotem albo jakby z hukiem grzmotu; grzmiąc wyrażać coś.

 Zagrzmotać, Zagrzmotnąć, grzmocąc zatłuc, zawalić, zabić.

 Zaguba, zagubienie, zguba, zatracenie, utrata, zagłada.

 Zagubca, Zagubiciel, ten, który co zagubia, zatraciciel, niszczyciel, wygładziciel.

 Zagubiać, dok. Zagubić; gubić, tracić; przywodzić do zguby, wygubiać, wytracać, wyniszczać, niweczyć, zatracać; z. ś., być zagubianym; gubić ś., tracić ś.

 Zagubiciel — p. Zagubca.

 Zagubić — p. nied. Zagubiać.

 Zagubny, dotyczący zaguby, zgubny.

 Zagumienny, leżący za gumnem a. za gumnami.

 Zagumować, powlec, pokryć gumą; zalepić gumą.

 Zagurbiać, dok. Zagurbić; gurbiąc zakrzywiać, zachylać.

 Zagurtować, zająć, zapiąć, nałożyć pas, ścisnąć pasem, gurtami.

 Zagustować, nabrać chęci, gustu do czego, polubić co.

 Zaguzdrać się, guzdrając ś. stracić czas potrzebny na co innego.

 Zaguzdrowacić, uczynić guzdrowatym, zaczochrać.

 Zaguzikować, zapiąć na guziki.

 Zagwarzyć, zacząć czynić gwar, zacząć gwarzyć; z. kogo, co, gwarząc zagłuszyć.

 Zagwazdać, zasmolić, zabazgrać, zabrukać, zawalać.

 Zagważdżać, dok. Zagwoździć; zabijać, zatykać gwoździem; z. armatę = zatykać jej zapał gwoździem dla uczynienia jej czas jakiś nieużyteczną; z. konia = podkuwając konia, zabijać mu gwóźdź za róg kopyta, raniąc go w ten sposób; z. sobie a. komu głowę czym = nabijać głowę jaką myślą natrętną, zadawać sobie a. komu jaką trudność do rozwiązania; z. ś., być zagważdżanym.

 Zagwiaździć, usiać, usadzić gwiazdami.

 Zagwintować, zrobić gwint, zamknąć, zabić gwintami.

 Zagwizdać, Zagwizdnąć, zacząć gwizdać, świsnąć, zaświstać.

 Zagwizdnąć — p. Zagwizdać.

 Zagwozdnik, owad tęgopokrywy, czterostawny, drzewożerny.

 Zagwoździć — p. Zagwożdżać.

 Zagwożdżać — p. Zagważdżać.

 Zagwożdżony, którego zagwożdżono; z-a głowa = człowiek niepojętny, tępy i głupi.

 Zagzić, zacząć gzić kogo, załechtać; przen., zachęcić, zapalić, pobudzić, podniecić, podburzyć.

 Zahacz, skorupiak jawnodychawkowy, podbrzuszny, ściśniony.

 Zahaczać, dok. Zahaczyć; zaczepiać, zawieszać na haku; zaczepiać, zachwycać hakiem; przen. zatrzymywać, porywać kogo; zasadzać coś tak, że trudno wydobyć; przen., robić trudność, którą ciężko usunąć; zawadzać, zaczepiać o co; z. majątek = zadłużać, obdłużać; z. ś., zaczepiać ś., zawieszać ś., zawisać na haku; zatrzymywać ś. i nie móc dalej ruszyć, napotykać trudność na swej drodze, natrafiać na przeszkody.

 Zahaczyć — p. nied. Zahaczać.

 Zahaftować, pokryć haftem; z. ś., być zahaftowanym.

 Zahakować, zacząć hakować, zaradlić.

 Zahalzować, zapiąć liną (u flisaków).

[488] Zahałasować, zacząć hałasować; z. kogo, co, hałasując zagłuszyć.

 Zahamować, hamulcem zatrzymać; przen., wstrzymać, zatamować, pohamować; przytrzymać, zaaresztować, uwięzić.

 Zahandlować, handlując zamienić; z. ś., zamienić ś. na co.

 Zahańbiać, dok. Zahańbić; zawstydzać, piętnować hańbą.

 Zaharcować, zacząć harcować; harcowaniem zamęczyć.

 Zaharować, zamęczyć harowaniem; zapracować ciężko; z. ś., zamęczyć ś. harowaniem.

 Zahartować — p. nied. Zahartowywać.

 Zahartowywać, dok. Zahartować; hartując czynić twardszym: z. stal = wrzucać ją, rozpaloną, do wody dla uczynienia jej twardszą; przen., czynić wytrzymalszym, wytrwalszym, mniej wrażliwym na niewygody, na ból, na trudy; z. ś., stawać ś. twardszym przez hartowanie; przen., stawać ś. wytrzymalszym, wytrwalszym, hartowniejszym na trudy, niewygody, ból i t. d.

 Zahasać, zacząć hasać, zamęczyć hasaniem; z. ś., rozhasać ś. aż do zbytku, do zapomnienia ś.

 Zahebanować, zakryć, wyłożyć hebanem, nadać kolor hebanu.

 Zaheblować, zacząć heblować, heblując zatrzeć, wygładzić.

 Zahersztować, objąć dowództwo jako herszt, opanować.

 Zahipotekować, zapisać, zaciągnąć dług do księgi hipotecznej z zabezpieczeniem go na majątku nieruchomym dłużnika.

 Zahodować, zacząć hodować; wykarmić, wychować.

 Zahołdować, uczynić hołdowniczym, zhołdować.

 Zahuczeć, Zahukać, Zahuknąć, zacząć huczeć, huk wydać, z hukiem ś. odezwać; z. kogo, hukiem zagłuszyć, zakrzyczeć, zafukać.

 Zahukać — p. Zahuczeć.

 Zahukany, którego zahukano, który stał ś. nieśmiałym i skrytym wskutek tego, że na niego wciąż hukano.

 Zahulać, zacząć hulać; z. ś., zapomnieć ś. w hulankach.

 Zahultaić, uczynić hultajem; z. ś., stać ś. hultajem; zabrnąć w hultajstwo.

 Zahuśtać (się), zacząć (ś.) huśtać pohuśtać (ś)., zachwiać (ś.).

 Zaigrać, zacząć igrać, zbytnio igrać; z. ś., igrając, zapomnieć ś.

 Zaim, tur., żołnierz w Turcji, trzymający grunt prawem lennym.

 Zaimek, w gram., część mowy odmienna, zastępująca imię rzeczowne a. przymiotne.

 Zaimkowo, przysł., w znaczeniu zaimka.

 Zaimkowy, właściwy zaimkom.

 Zaimponować, zadzierając nosa, dumnie ś. komu postawić, wprowadzić kogo w zdumienie swoją wyższością w jakimkolwiek względzie.

 Zaindyczyć się, o indyku: nadąć ś., zaczerwienić ś. na głowie i koralach; przen., napuszyć ś. na kształt indyka, zaczerwienić ś., jak indyk, z gniewu a. z pychy.

 Zainformować, dać informację, objaśnienie, poinformować, objaśnić.

 Zainkasować, odebrać, ściągnąć od kogo należność w gotówce.

 Zainstalować, uczynić instalację, wprowadzić na urząd; z. ś., objąć jakieś miejsce, urząd; zamieszkać, urządzić ś. gdzie.

 Zainteresować, zająć kogo interesami, uczynić kogo wspólnikiem jakiego interesu, przedstawić ma jaką korzyść z czego, aby go do tego nakłonić; zająć uwagę, wzbudzić ciekawość, zaciekawić; wzbudzić współczucie, litość, sympatję; z. ś., zaciekawić ś. do czego.

[489] Zainteresowany, którego zainteresowano; mający swój interes w czym.

 Zaintonować, zacząć śpiewać, poddać jakąś nutę, którą podchwytuje chór.

 Zaiskrzyć, Zaskrzyć, uczynić iskrzącym, zasypać iskrami albo jakby iskrami, roziskrzyć; z. ś., zacząć ś. iskrzyć, roziskrzyć ś.

 Zaiste, przysł., zaprawdę, istotnie, rzeczywiście.

 Zaistny, istotny, prawdziwy, rzeczywisty.

 Zajad, pryszczyk w kącikach warg, powstały z nieczystości, z niedojedzonych resztek potraw, skwarek.

 Zajadacz, ten, który zajada z apetytem, żarłok.

 Zajadać, dok. Zajeść; jeść z apetytem, pałaszować; szarpać zębami, kąsać, gryźć; pożerać, przegryzać, przekąsać co po wypiciu; jeść coś smaczniejszego po rzeczy niesmacznej; z. ś., gryźć ś., kąsać ś. nawzajem; przen., wpadać w zajadłość, zawzinać ś., zaciekać ś., rozjadać ś., rozwścieklać ś. na kogo; z. ś. czym, jeść dużo czego z apetytem.

 Zajadek, owad półpokrywy, czołodziobny (fig.) — p. Zajad.

 Zajadle, Zajadliwie, przysł., z zajadłością, zażarcie, zaciekle.

 Zajadliwy, Zajadły, zażarty, zaciekły, zawzięty, nienawistny, rozjadły.

 Zajadłość, Zajadliwość, zażartość, zawziętość, zaciekłość.

 Zajadły — p. Zajadliwy.

 Zajałowieć, stać ś. jałowym, przestać rodzić.

 Zajarzmiać, dok. Zajarzmić; wprząc w jarzmo, ujarzmiać.

 Zajarzyć się, zaświecić jasno; zaczerwienić ś., zarumienić ś.

 Zajaśniać, dok. Zajaśnić; zabłyskać, zabłysnąć, zaświecać, wyjaśniać, rozjaśniać.

 Zajaśnieć, jasno zaświecić; przen., świetnie wystąpić, odznaczyć ś. ukazać ś. w świetle pochlebnym, stać ś. znakomitym, odznaczyć ś.

 Zajazd, zajeżdżanie, zajechanie; miejsce, gdzie powozy zajeżdżają przed dom; dom zajezdny, oberża; w dawnej Polsce: zajęcie zbrojną ręką posiadłości czyich, pod pozorem konieczności wykonania wyroku sądowego; napad.

 Zajazdowicz, szlachcic-burda, chętnie biorący udział w zajazdach.

 Zajazdowy, dotyczący zajazdu.

 Zając, zwierzę ssące z rzędu gryzoni, z rodziny tejże nazwy, o uszach długich, nogach przednich znacznie krótszych od tylnych; w myśl., kot (fig.); z. morski = ślimak morski, o półkolistym żagielku na głowie, w nocy fosforyzuje (fig.); jeden z gwiazdozbiorów półkuli południowej; kto dwa z-e goni, żadnego nie uchwyci = trudno zajmować ś. jednocześnie dwiema sprawami; kota na myszy, na z-e charta = każda rzecz ma swoje przeznaczenie; umizga ś., by ogrodny z. = myśli o ucieczce; przed z-em żaby uciekają = trafił tchórz na większego tchórza; z. przebiegł przez drogę = zła wróżba.

 Zającomysz, w lm., z-y, rodzina zwierząt ssących, z rzędu gryzoni, stanowiących przejście od myszy do zajęcy (fig.).

 Zajączek, zdr. od Zając; mieć [490]z-ki w głowie = być niespełna rozumu, być narwanym; z. morski = rodzaj ślimaka tylnoskrzelnego, ożada pospolita (fig.); rodzaj grzyba jadowitego, grzyb zajęczy (fig.).

 Zająć — p. nied. Zajmować.

 Zająkać się, dok. Zająknąć ś.; nie móc gładko mówić, jąkając ś., powtarzając niektóre sylaby, zacinać ś. w mowie.

 Zająkała, jąkała.

 Zająkliwie, przysł., z zająkliwością, jąkliwie.

 Zająkliwość, wada zająkania ś. w mowie.

 Zająkliwy, zająkający ś.

 Zająknąć się — p. nied. Zająkać ś.

 Zajątrzać, dok. Zajątrzyć; doprowadzać do jątrzenia ś., zaropiać; przen., rozdrażniać, zapalać, gniewem, nienawiścią, oburzać; z. ś., o ranie: zaropiać ś., zagnajać ś.; zapalać ś. nienawiścią, gniewem.

 Zajdy (zajd), płachta do noszenia siana, warzyw i t. p.; wiązka; sanki ręczne do wożenia ciężarów.

 Zajechać — p. nied. Zajeżdżać.

 Zajednać — p. nied. Zajednywać.

 Zajednywać, dok. Zajednać; doprowadzać do zgody, godzić.

 Zajedź, choroba pyska końskiego w połączeniu z obrzmieniem dziąseł.

 Zajem, zajmowanie, zajęcie, zagrabianie; to, co zajęto, zagrabiono; zachwyt; pożyczka z warunkiem zwrotu takiejże rzeczy.

 Zajeść — p. nied. Zajadać.

 Zajezdny, służący do zajazdu, zajazdowy; z. dom = mający zajazd, opatrzony bramą dla zajazdu pojazdów; zajazd, oberża, hotel; jego mieszkanie istny dom z. = ciągle ma u siebie gości.

 Zajezierny, Zajeziorny, leżący za jeziorem a. za jeziorami.

 Zajezierze, miejscowość, położona za jeziorem.

 Zajeździć — p. nied. Zajeżdżać.

 Zajeżać (się), dok. Zajeżyć (ś.); zaczynać (ś.) jeżyć, najeżać (ś.).

 Zajeżdżać, dok. Zajechać; jadąc, dostawać ś. dokąd; przyjeżdżać, jadąc, zapędzać, zapuszczać ś. dokąd; z. przed dom, przed ganek, przed bramę = jadąc zbliżać ś., podjeżdżać, stawać przed czym, zatrzymywać ś.; z. do czyjego domu, do karczmy, do oberży, do hotelu = jadąc wstępować, zatrzymywać ś. po drodze; z. komu drogę = jadąc, przecinać komu drogę; wyjeżdżać, wyciągać na spotkanie czyje; z. komu w głowę = zajmować czyjąś myśl, głowę, opanowywać serce; z. czyjeś dobra = czynić na nie zajazd; z. kogo po twarzy, po grzbiecie = zacinać, uderzać, np. witką, batem, szablą, kijem i t. p.

 Zajeżdżać, dok. Zajeździć; zamęczać jazdą: z. konia; nadwerężać, nadpsuwać jazdą: wóz, karetę.

 Zajeżyć — p. nied. Zajeżać.

 Zajęcie, rzecz. od Zająć; praca, czynność, zatrudnienie; rozprzestrzenienie ś. stanu chorobliwego na pewien organ: z. płuc, gardła; prawnałożenie aresztu na ruchomości dłużnika przez komornika sądowego.

 Zajęco-mysz — p. Zającomysz.

 Zajęczeć — p. nied. Zajękać.

 Zajęczy, właściwy zającowi, pochodzący od zająca; z-e serce, z-a skórka = tchórz; człowiek z-ego serca = bojaźliwy; z-e poty cię przechodzą = drżysz ze strachu; z. sad = ogród, przeznczonyprzeznaczony dla karmienia zajęcy; z-a warga — p. Warga; z. skok = [491]choroba konia, stwardniałe nabrzmienie na ścięgnach tylnych, gdzie kończy ś. staw skokowy zadnich nóg; z-e uszko = rodzaj grzyba (f.).

 Zajęczyca, samica zająca.

 Zajęczyna, mięso zająca; skórka, futro zajęcze; lichy, nędzny zając.

 Zajęczysko, duży zając, biedny, godzien politowania zając.

 Zajędrnić, uczynić jędrnym.

 Zajędrnieć, stać ś. jędrnym.

 Zajędurzyć (ś.), rozjątrzyć (ś.), zaindyczyć (ś.).

 Zajękać, Zajęczeć, Zajęknąć, zacząć (ś.) jąkać; wydać jęk, odezwać ś. z jękiem.

 Zajękiwać się, zająkać ś.

 Zajęty, którego zajęto; zatrudniony jakąś pracą, mający jakieś zajęcie; z-te! = nie można wejść; z-te a. miejsce z-te = na którym ktoś inny siedzi; pokój z. = zamieszkany przez kogo innego; opanowany, zaatakowany jaką chorobą: ma oba płuca z-e.

 Zajmacz, Zajmiciel, ten, który co sądownie zajmuje.

 Zajmać — p. Zajmować.

 Zajmować, dok. Zająć; chwytać, łapać, porywać, zagrabiać, ująwszy zabierać; zapełniać, pokrywać sobą: z. plac, miejsce; opanowywać co, przywłaszczać sobie co, brać siłą; objąwszy zabierać, zagarniać; zatrudniać kogo, zabierać cały jego czas, wszystkie myśli, uczucia; interesować, zaciekawiać, ciekawić; zacinać, uderzać: z. kogo po grzbiecie, po twarzy; z. ś., zatrudniać ś. czym, pracować nad czym; zapalać ś., zaczynać gorzeć, wybuchać płomieniem; przen., powstawać nagle, wybuchać jakby płomieniem: miłość, złość ś. z-uje; puszczać korzenie w ziemię, przyjmować ś.

 Zajrzeć — p. nied. Zaglądać.

 Zajście, rzecz. od Zajść; zdarzenie. wypadek; spór, zwada, kłótnia, bójka; ciąża, poczęcie.

 Zajść — p. nied. Zachodzić.

 Zajurzać, dok. Zajurzyć; czynić lubieżnym, jurnym, nabawiać jurności; z. ś., zapalać ś. jurnością, jurnym ś. stawać; rozzłoszczać ś., unosić ś. gniewem.

 Zajusza, zajuszenie, rozbestwienie.

 Zajuszać, dok. Zajuszyć; walać, plamić krwią zakrwawiać, oblewać juchą; przen., wywoływać czyjś gniew, rozjuszać kogo; z. ś., walać ś. krwią, oblewać ś. juchą; przen., unosić ś. gniewem, stawać ś. żądnym krwi, rozjuszać ś.

 Zajutrek, Zajutrzek, dzień zajutrzejszy.

 Zajutro, Zajutrze, Zajutrz, dzień po jutrze, dzień trzeci z kolei.

 Zajutrzejszy, nazajutrzejszy, jutrzejszy.

 Zajutrzyć, odłożyć na jutro.

 Zajźrzeć, zazdrościć.

 Zakadzać, dok. Zakadzić; zączynoć kadzić; kadząc zapełniać wonią, wydać jaką woń, jaki odór.

 Zakalać, zaplugawić kałem, zabrudzić, zabrukać; zakłuwać.

 Zakalcowaty, mający w sobie zakalec.

 Zakalec, ciasto niedopieczone w chlebie, w babce, w placku itp.; przen., hańba, srom, sromota.

 Zakalić, uczynić zakalistym, nabawić zakalca.

 Zakalisty, z zakalcem, pełen zakalców, zakalcowaty.

 Zakała, Zakał, resztki kału, plugastwa, nieczystość, zaplugawienie; zarodek, zaród, zawiązek, początek złego; skaza, usterka, wada, przywara; plama hańbiąca, hańba, wstyd, sromota, srom; człowiek przynoszący swoim postępowaniem wstyd rodzinie, społeczeństwu i t. p.

 Zakamarek, boczna, wązka uliczka, zaułek; boczne, niewielkie pomieszczenie w domu, zakątek, komórka, przegródka.

[492] Zakamieniać, dok. Zakamienić.

 Zakamieniałość, zatwardziałość, zatwardzenie nakształt kamienia; przen., obojętność na cudzą niedolę, nieużytość serca, brak litości, okrucieństwo.

 Zakamieniały, stwardniały nakształt kamienia, zatwardziały; przen., nieczuły, zimny, obojętny, nieużyty.

 Zakamienieć, stwardnieć na kamień; przen., stać ś. obojętnym, nieużytym, nielitościwym.

 Zakamienować, kamienując zabić.

 Zakancelować, kancelując, wykreślić, wymazać.

 Zakantopić, pozbawić kogo życia, bijąc go, tłukąc rozmaitym sposobem.

 Zakańczać — p. Zakończać.

 Zakapać, Zakapnąć — p. nied. Zakapywać.

 Zakapturzać, dok. Zakapturzyć; oddawać do klasztoru; z. ś., okrywać ś. kapturem; wstępować do klasztoru.

 Zakapywać, dok. Zakapać, Zakapnąć, Zakanąć; kapać co na jakie miejsce, kapiąc opryskiwać, obryzgiwać, walać kroplami czegoś ściekającego.

 Zakarbować — p. nied. Zakarbowywać.

 Zakarbowywać, dok. Zakarbować; karbując zarzynać, zakreślać, zaznaczać za pomocą karbu; zapełniać karbami; zatrzymać w pamięci to, czego ś. doznało od kogo, szczególnie odmowę czego, odwet jaki, zemstę.

 Zakarczować, rozpocząć karczowanie; karczując zająć.

 Zakarmiać, dok. Zakarmić; zaczynać karmić; karmiąc zatuczać; karmiąc zabijać, pozbawiać życia.

 Zakarować, karując zawieźć; z. armatę = zaprocować ją, t. j. postawić ogon na przodkarze i umocować jedno z drugim łańcuchem do podróży.

 Zakasać — p. nied. Zakasywać.

 Zakasować — p. nied. Zakasowywać.

 Zakasowywać, dok. Zakasować; kasując znosić; zaćmiewać, przewyższać, przechodzić, przenosić kogo talentem, wyższym rezultatem.

 Zakasywać, dok. Zakasać; zakładać, zawijać wyżej rękawy, fartuch, podnosić, podkasywać poły sukni; z. ś., zakładać, zawijać wyżej swoje rękawy, swój fartuch, podnosić poły swej sukni.

 Zakaszlać, Zakaszleć, Zakaszlnąć, zacząć kaszlać; zagłuszyć, zapełnić kaszlem; z. ś., zacząć kaszlać; dostać ataku gwałtownego kaszlu.

 Zakaszubić się, osiąść na wsi, na partykularzu, w zakątku.

 Zakatarzyć (się), zarazić (ś.) katarem.

 Zakatować, katując zamęczyć, zabić, zamordować.

 Zakaty, Za katy!, przysł., niezmiernie, nadzwyczaj, okropnie, do licha!

 Zakawęczeć, kawęcząc, chyrlając dogoreć.

 Zakaz, zabronienie, zakazanie.

 Zakazać — p. nied. Zakazywać.

 Zakazany, niedozwolony, którego zakazano: z. owoc = zabroniona pokusa; brzydki, wstrętny, obrzydliwy, nieznośny, niemożliwy, z pod ciemnej gwiazdy.

 Zakazić — p. nied. Zakażać.

 Zakazowy, zakazujący, zabraniający.

 Zakazywać, dok. Zakazać; zabraniać, nie pozwalać.

 Zakażać, dok. Zakazić; zarazić chorobą, dotknąć jaką zarazą, zarazić, zgangrenować.

 Zakażenie, rzecz. od Zakazić; z. krwi = niebezpieczna choroba, powstająca przez dostanie ś. bakterji chorobotwórczych z powietrza, z odzieży, z nieczystych rąk do ran, do krwi.

[493] Zakącik — p. Zakąt.

 Zakąkoleć, zarosnąć kąkolem, zachwaścieć.

 Zakąkolić, zachwaścić kąkolem.

 Zakąpać, kąpiąc zanurzyć.

 Zakąsać — p. nied. Zakąsywać.

 Zakąsić — p. Zakąsywać; zjeść co przed głównym jedzeniem, zjeść co po napiciu ś. wódki.

 Zakąska, to, co ś. zakąsuje po piciu, zwłaszcza trunku, np. kawałek chleba, sera, wędliny, chleba z masłom, ze śledziem, z kawiorem, z kawałkiem ryby wędzonej itp., kanapka; lekki posiłek, lekkie śniadanie, przekąska.

 Zakąsywać, dok. Zakąsać; zagryzać na śmierć.

 Zakąsywać, dok. Zakąsić; z. co, czym: jeść coś po napiciu ś.; zaczynać kąsać co; jeść, gryząc zwolna, potrochu.

 Zakąt, Zakątek, Zakącie, Zakącik, miejsce ustronne, kąt ukryty; kryjówka, schronienie; ustronie, zacisze, partykularz, kąt, zabity deskami.

 Zakątnie, przysł., w kącie, ustronnie.

 Zakątny, ukryty na ustroniu, ustronny, uboczny.

 Zakichać, dok. Zakichnąć; zaczynać kichać, dużo kichać.

 Zakidać, Zakinąć, zarzucić, zamiotać.

 Zakiełzać — p. Zachełznąć.

 Zakiełznać, Zakielzać, nałożyć kiełzno, wędzidło.

 Zakierować, kierując nachylić; obrócić, zwrócić, pokierować, nakierować.

 Zakikutać, zachromać, zakulać.

 Zakinąć — p. Zakidać.

 Zakipieć, zacząć kipieć; z. gniewem = rozgniewać ś. gwałtownie; z. złością, nienawiścią = przejąć ś. niemi względem kogo.

 Zakirzyć (się), kirem zasłonić (ś); okryć ś. żałobą; zaciemnić (ś.), zachmurzyć (ś.).

 Zakis, zakiśnienie, fermentacja; rzecz zakisła, ferment.

 Zakisać, dok. Zakisić; kiśnieniem zakwaszać, ukwaszać.

 Zakisić — p. nied. Zakisać.

 Zakisieć, Zakisnąć, zakwasić ś., ukwasić ś., zacząć kisnąć.

 Zakitować, zakleić, założyć, zatkać kitem.

 Zakiwnąć, zacząć kiwać, kiwnąć, skinąć.

 Zaklajstrować, zakleić, zalepić klajstrem, zawalać klajstrem.

 Zaklamrować — p. nied. Zaklamrowywać.

 Zaklamrowywać, dok. Zaklamrować; klamrami spajać, zamykać; z. ś., być zaklamrowywanym.

 Zaklapać, Zaklasnąć, zacząć klapać; klapaniem zamknąć; zawalać błotem, ubłocić; z. ś., zawalać ś., zachlapać ś. błotem.

 Zaklaskać, Zaklasnąć, zacząć klaskać, zaklasnąć; klaskaniem zagłuszyć; z klaskiem zapaść.

 Zakląć — p. nied. Zaklinać; wypowiedzieć jakie przekleństwo.

 Zakląskać, zacząć kląskać.

 Zaklecić, klecąc zamknąć, zarzucić, zarobić, zabić, załatać.

 Zaklejać, dok. Zakleić; klejąc spajać; klejąc zamykać; klejąc zatykać, zakrywać, łatać.

 Zaklekotać, zacząć klekotać; odezwać ś. klekocącym głosem; z. kogo, co, klekotaniem zagłuszyć.

 Zaklepać, klepiąc zagładzić, zamocować.

 Zaklęcie, rzecz. od Zakląć; klątwa, przysięga; formuła uroczysta zaklinania.

 Zaklękać, Zakląkać, dok. Zaklęknąć, Zakląknąć; zapadać wklęsło, zaklęsać.

 Zaklękać, dok. Zaklęczeć; padać na kolana, klękać.

 Zaklęsać, Zakląsać, dok. Zakląsnąć; zapadać wklęśle.

 Zaklęsłość, wklęśnienie, wklęsłość.

[494] Zaklęsły, zapadły, wklęsły.

 Zaklęsnąć — p. nied. Zaklęsać.

 Zaklęśnina, zaklęsłość, miejsce zapadnięte, zapadłe, wgłębione, wciągnięte w siebie.

 Zaklęty, którego zaklęto; zaczarowany; przeklęty, zamieniony w inną istotę.

 Zaklinacz, ten, który zaklina, czaruje, czarownik, egzorcysta.

 Zaklinać, dok. Zakląć; zobowiązywać pod przekleństwem; prosić, błagać usilnie; zamawiać, zażegnywać, egzorcyzmować: z. czarta, węża; czarować, zaczarowywać; z. ś., zapewniać pod klątwą, pod przysięgą, zaprzysięgać ś.; z. ś. nawzajem = zapewniać jeden drugiego pod przysięgą, pod grozą klątwy.

 Zakliniać, Zaklinowywać, dok. Zaklinić, Zaklinować; zabijać klinem, klin wstawiać, wbijać, podbijać, zaszywać w co klin.

 Zaklinica, owad tęgopokrywy, pięciostawny, listkorożny.

 Zaklinować, Zaklinowywać — p. Zakliniać.

 Zaklnąć — p. nied. Zaklinać.

 Zakluć, Zaklwać, zakłuć, zabić, uderzając dziobem.

 Zakład, zakładanie, założenie czego, np. budynku; to, co jest założone, instytucja, instytut prywatny, społeczny, rządowy, poświęcony użytkowi powszechnemu: z. naukowy = szkoła, uniwersytet; z. szpitalny = szpital, z. handlowy = sklep, biuro, z. przemysłowy = fabryka, z. leczniczy = lecznica, z. cukierniczy = cukiernia, z. fryzjerski = razura i t. p.; fundament, podstawa, grunt; fant zastawiony; przen., zapewnienie, poręczenie, pewność, zadatek: z. miłości. przyjaźni; zakładanie ś. z kim i to, o co ś. zakładają: iść z kim o z., wygrać, przegrać z.; z. wału = niższa część wału fortyfikacyjnego; zastaw.

 Zakładacz, Założyciel, ten, który co zakłada, fundator; z. ognia = podpalacz.

 Zakładaczka, Założycielka, forma żeńska od Zakładacz.

 Zakładać, dok. Założyć; kłaść co za czym, składać jedno na drugie: z. ręce, nogi na krzyż; kłaść, wkładać; zagiąwszy, założywszy, zaszywać; z. co czym, zapełniać, zastawiać, zapychać, zatykać, zasłaniać, zakrywać, okładać; z. co w czym, zasadzać, gruntować: z. w czym szczęście, nadzieję; fundować, ustanawiać, otwierać: z. szkołę, warsztat, sklep, fabrykę; kłaść fundament pod co, zaczynać budować: z. kościół, dom, twierdzę, zamek; z. ręce = zaczynać próżnować; siedzieć z założonemi rękami, nic nie robić; z. kartę w książce = załamywać jej brzeg; z. sidła, siatki = stawiać, zastawiać; z. sobie jaki cel = zamierzać co; z. karę na kogo = nakładać, naznaczać; z. ogień = rozpalać, rozniecać; z. pieniądze za kogo = ręczyć pieniędzmi za niego, dawać je, wykładać, wydawać naprzód; z. jakie twierdzenie = przedsiębrać jego dowiedzenie; z. sejm = zagajać, otwierać; z. obóz = ustawiać namioty; z. farby = naprowadzać grunt; z. fundament = murować go z cegły, kamieni; z. zwierzynę psami = puszczać jej psy w pogoń, przecinając jej drogę; z. pole = zaczynać polowanie; o psie myśliwskim: szukać, tropić zwierza; z. ś., czym, zasłaniać ś., wymawiać ś., składać ś. na co.

 Zakładka, to, co ś. założyło, fałd; obręb, obrąbek u sukni; to, co służy do naznaczenia miejsca, np. w książce, którą ś. czyta, kawałek papieru, wstążeczka itp.

 Zakładnia, u rybaka: otwór w lodzie, którędy ś. sieć zaciąga.

 Zakładniczka, forma żeńska od Zakładnik.

[495] Zakładnik, człowiek, dany w zakładzie w celu pewności wykonania i dotrzymania pewnych warunków a. zobowiązań.

 Zakładny, dotyczący zakładu, założenia, fundacji: kapitał, fundusz z.; służący za podwalinę, fundamentalny.

 Zakładowy, stanowiący własność zakładu naukowego, przemysłowego, handlowego, leczniczego itp.

 Zakładziny (-in), uroczystość zakładania czego, np. kamienia węgielnego pod budowę.

 Zakłopotać, nabawić kłopotu; z. ś., wpaść w ambaras, w kłopot.

 Zakłopotanie, rzecz. od Zakłopotać; stan człowieka zakłopotanego, położenie, ambaras, kłopot.

 Zakłopotany, wprowadzony w zakłopotanie, zaniepokojony, zaambarasowany.

 Zakłosić się, zawiązać ś. w kłosy, rozrość ś. w kłosy.

 Zakłócać, dok. Zakłócić; kłócąc, bijąc, mieszać; mieszać spokojność, niepokoić, ambarasować, kłopotać; zatrudniać, zainteresowywać, zajmować; kłótnią zapełniać.

 Zakłócenie, rzecz. od Zakłócić; stan niespokojny, stan zamieszanej spokojności, zamieszanie, sprawiane czym niepokoju, swary, kłótnia.

 Zakłóciciel, Zakłótnik, człowiek, który co zakłócił.

 Zakłócić — p. nied. Zakłócać.

 Zakłóć — p. Zakłuć.

 Zakłówać — p. Zakłuwać.

 Zakłuć — p. nied. Zakłuwać.

 Zakłusać, Zakłusować, zacząć biec a. jechać kłusem.

 Zakłuwać, Zakłówać, dok. Zakłuć, Zakłóć; ranić, zabijać kolącym, ostrym narzędziem: z. wieprza, wołu; z. ś., ukłuciem siebie ranić, odbierać sobie życie ostrym, kłującym narzędziem.

 Zakmotrzyć (się), kmotrostwem połączyć (ś.), pokumać (ś.).

 Zakneblować, zatkać, zawiązać kneblem.

 Zakochać, kogo w kim = uczynić, że kto kogo pokocha; z. ś., powziąć miłość ku komu, rozkochać ś. w kim.

 Zakochana, która ś. zakochała; rzecz., kobieta zakochana, kochanka, miłośnica.

 Zakochaniec, mężczyzna, który rozmiłował ś. w kim a. w czym.

 Zakochany, który ś. zakochał; rzecz., kochanek, miłośnik.

 Zakoczować, koczując, zawitać dokąd, dojść do pewnego kresu.

 Zakolanek, część ciała ponad kolanem, część zbroi nakładana na kolano, okrycie kolana; pasek skórzany, zapinany na guziki, ściskający mocno kolano, używany do konnej jazdy (fig.).

 Zakolebać — p. Zakołysać.

 Zakolić, Zakołować, zaokrąglić, zrobić okrąg, zakreślić koło, przybyć, objechawszy w koło; z. ś., rozłożyć ś., zatoczyć ś. w kształcie koła.

 Zakolnąć — p. Zakłuć.

 Zakolonizować, zająć, zapełnić osadami, zaprowadzić osadnictwo, kolonje.

 Zakoł, zakolenie, łuk, bieg w koło, koło zatoczone; gatunek jazu.

 Zakoła, dziedzina, kraina, obwód, okrąg, obrąb.

 Zakołatać, zastukać, zapukać, stuknąć; z. do kogo.kogo, do serca czyjego, zwrócić ś. do kogo z prośbą, z życzeniem, z propozycją; z. co = kołataniem nadpsuć, nadwątlić; tłukąc, bijąc, zabić; z. ś., kołatając ś., zapędzić ś.

 Zakołować — p. Zakolić.

 Zakołowrocić się, o koniach: dostać zawrotu, kołowacizny.

 Zakołysać, Zakolebać, zacząć kołysać, zabujać; zachybotać; kołysząc, poruszyć; kołysząc uśpić: [496]z. dziecko; z. ś., zacząć ś. kołysać, zabujać ś.; kołysząc ś., poruszyć ś., zachwiać ś., zachybotać ś.

 Zakomenderować, wygłosić komendę, rozkazać.

 Zakomorek, Zakomórek, Zakomorka — p. Zakamarek.

 Zakomunikować, udzielić komu wiadomości o czym.

 Zakon, prawo Boskie, w Piśmie Świętym zawarte: z. Mojżeszowy a. stary z., z. Chrystusa a. nowy z.; religja, wiara, wyznanie; świętość, świątobliwość, sumienność; prawo, ustawy, stan prawny, prawne powołanie życia; żywot zakonny, życie klasztorne, reguła mnisza; zbior., ogół zakonników, żyjących pod jedną regułą klasztorną.

 Zakonkludować, zrobić wniosek, wyprowadzić konkluzję z czego, koniec położyć czemu.

 Zakonnica, kobieta, należąca do zakonu mniszego, mniszka.

 Zakonnictwo, stan zakonnika.

 Zakonniczo, przysł., na sposób zakonnika, jak zakonnik.

 Zakonniczy, dotyczący zakonu a. zakonnika, stanowiący jego własność; właściwy zakonnikom, mnisi, mnichowski.

 Zakonnie, przysł., wedle zakonu, prawnie.

 Zakonnik, mężczyzna, należący do zakonu klasztornego, mnich.

 Zakonność, postępowanie zgodne z zakonem Bożym; bogobojność, zachowywanie reguły zakonnej.

 Zakonny, stosujący ś. do zakonu Bożego; dotyczący zakonu klasztornego, zakonniczy, mnisi; rzecz., zakonnik, mnich.

 Zakonoborca — p. Zakonokaźca.

 Zakonochrońca, stróż prawa, sędzia.

 Zakonodawca, prawodawca; założyciel reguły zakonnej.

 Zakonodawczyni, forma żeńska od Zakonodawca.

 Zakonokaźca, Zakonoborca, człowiek, łamiący prawo.

 Zakononośca, prawodawca, legislator.

 Zakonopacić, Zakonopaczyć, pozatykać okręt kłakami konopnemi.

 Zakonopis, człowiek, piszący a. układający prawo, zakonodawca.

 Zakonoprzestępca, przestępca zakonu, praw.

 Zakonoprzestępny, przestępny wobec prawa; bluźnierczy.

 Zakonoprzestępstwo, przestąpienie prawa, wykroczenie.

 Zakontrasygnować, podpisać akt a. postanowienie, przyjmując na siebie odpowiedzialność za niego.

 Zakończać, dok. Zakończyć; zacinać, zaostrzać koniec; kończyć, dokończać, robić czemu koniec, kres czemu kłaść; z. ś., ostro, śpiczasto ś. kończyć; kończyć ś., ukończać, kres swój mieć; w gram., mieć zakończenie, kończyć ś.

 Zakończenie, rzecz. od Zakończyć; część końcowa, brzeżna czego, koniec, brzeg, krawędź; ostatnia, krańcowa część jakiego utworu literackiego, epilog; w gram., końcówka deklinacyjna lub konjugacyjna wyrazu.

 Zakop, szaniec, okop.

 Zakopać — p. nied. Zakopywać.

 Zakopcić (się), zawalać (ś.), osmalić (ś.) kopciem.

 Zakopcieć, zacząć kopcić, powalać ś., zajść kopciem.

 Zakopywać — p. dok. Zakopać; kopiąc zakrywać, ukrywać w ziemi, chować w ziemi, zagrzebywać; przen., marnotrawić, nie ukazując na widok publiczny, marnować, trzymając w ukryciu, zarzucać: z. talent; z. ś., ukrywać ś., kopiąc, zagrzebywać ś. w ziemi; przen., ukrywać ś. w czym, tak że nie widać: z. ś. w betach, w pierzynach; ukrywać ś. gdzie wstydliwie, skromnie, świata Bożego nie widząc; nie wychodzić, [497]nie wyjeżdżać z domu: z. ś. na wsi; pogrążać ś. w czym z zapamiętałością: z. ś. w książkach; o zwierzu: grzebiąc, kopiąc, ukrywać ś.: z. ś. w ziemi, w śniegu.

 Zakorcić, począć korcić, niepokoić, gniewać, irytować, kusić, pobudzać, podniecać.

 Zakordonować, zająć w kordon.

 Zakordonowy, położony za kordonem, t. j. za granicą zaboru (Polski); mieszkający za kordonem.

 Zakorek, chrząszcz mały, wygryzający chodnik pod korą drzew iglastych i z tego powodu szkodliwy (fig.).

 Zakorkować, zatknąć korkiem.

 Zakorzeniać, dok. Zakorzenić; pozwolić rozrosnąć ś. korzeniom, umacniać ś. w ziemi; pozwalać rozszerzyć ś., upowszechnić ś.; zaprawić korzeniami; z. ś., rozrastać w korzeń; przen., rozszerzać ś., szerzyć ś., upowszechniać ś.

 Zakorzeniałość, zakorzenienie; to, co ś. zakorzeniło.

 Zakorzeniały — p. Zakorzeniony.

 Zakorzeniony, Zakorzeniały, który ś. zakorzenił, umocnił w czym, rozpowszechniony, powszechny, trudny do wytępienia.

 Zakosić, zacząć kosić; kosząc zająć.

 Zakostniały, Zakościały, który zakostniał.

 Zakostny, leżący za kością.

 Zakosztować, skosztować, pokosztować, spróbować, nabrać do czego chęci, gustu.

 Zakościć, zamienić w kość, zatwardzić, pokryć, powlec kością.

 Zakowac — p. nied. Zakowywać.

 Zakowywać — p. Zakuwać.

 Zakół, zakolenie, obrót, bieg w koło.

 Zakówka, sztyfcik na końcu zenkla u sznurówki.

 Zakpić — p. nied. Zakpiwać.

 Zakpiwać, dok. Zakpić; żartować z kogo, drwić sobie z kogo; wystrychać na kpa.

 Zakracać, dok. Zakracić; zagradzać kratami, zakratowywać.

 Zakracie, miejsce zakratowane.

 Zakraczać, dok. Zakroczyć; krocząc zachodzić dokąd, kroczyć do pewnego kresu; z. czemu, zapobiegać; z. komu, zastępować mu drogę, zakreślać granicę; przen., nie pozwalać, wzbraniać, przeszka dzać; zdarzać ś. w ciągu czego zachodzić, stawać na przeszkodzie zastępować, zajmować co.

 Zakradać się, dok. Zakraść ś. ukradkiem przedostawać ś. dokąd wkradać ś., zaczajać ś., czatować.

 Zakrady (-ów), zakradanie ś.

 Zakrajać, dok. Zakroić.

 Zakrajny, dotyczący zakrajania.

 Zakrakać, odezwać ś. głosem kraczącym, zacząć krakać; kracząc zagłuszyć.

 Zakrapiać, dok. Zakropić; pokrapiać, skrapiać; zwilżać, odwilżać kroplami; z. gardło, z. robaka = używać trunków; zarumieniać, zaczerwieniać; z. kogo czym, mieszać, wstydzić, konfundować, detonować; z. ś., być zakrapianym, upijać ś.

 Zakrasić — p. nied. Zakraszać.

 Zakraszać, dok. Zakrasić; zaprawiać okrasą.

 Zakraść ś. – p. nied. Zakradać ś.

 Zakrata, więzienie, ciemnia — p. Zakracie.

 Zakrawać, Zakrajać, dok. Zakroić; zaczynać krajać, nadkrajać, krając sięgać do pewnego miejsca, zarzynać, zacinać; ukrawać, odkrawać, odcinać, odrzynać część czego; z. czego, zarywać czego, zbliżać ś. do czego, naśladować co; z. na co, zmierzać ku czemu, zamierzać co, mieć co na celu, na widoku; z. na co, na kogo, zarywać na kogo, na co, być podobnym do kogo, do czego; z. ś. na co, zanosić ś. na co.

[498] Zakrawek, Zakrawka, zakrajany kawał; zakrawanie, zakrojenie, zarżnięcie.

 Zakrążać (się), dok. Zakrążyć (ś.); zaokrąglać (ś.), zataczać (ś.) w koło; okrążać, obchodzić.

 Zakredencować, kredencując podać, usłużyć.

 Zakredować, Zakredzić, kredą powlec, zapełnić, kredą zamazać, pokreślić, określić.

 Zakredytować, dać na kredyt, na rachunek, zborgować; wpisać na czyje dobro do księgi handlowej, uznać.

 Zakres, kresa zaznaczona; wyznaczony kres; koło, sfera, obręb, granica; ciąg, przeciąg, trwanie.

 Zakresać, dok. Zakresić; zakreślać.

 Zakreślać, dok. Zakreślić; naznaczać kresą, kreśląc zaznaczać; nakreślać, kreślić, rysować; zamazywać, wymazywać, wykreślać; określać, ograniczać, granicę, kres czego oznaczać; z. ś., być zakreślanym.

 Zakręcać, dok. Zakręcić; kręcąc zataczać; czynić krętym; pokręcając, podnosić, zaginać w górę: z. wąsa; kręcąc zakrzywiać, zaginać, przekręcać; kręcąc zamykać, zatwierać, zaśrubowywać; naciągać, nakręcać; przen., wikłać; idąc, podążając w pewnym kierunku, zbaczać pod kątem, zwracać ś. na prawo a. na lewo; z. ś., kręcąc ś., tworzyć zakręt, zbaczać na prawo a. na lewo: droga, rzeka z-a; obracać ś. wkoło, kręcić ś., wiercić ś., zwracać ś. w różne strony; kręceniem zamykać ś., zaśrubowywać ś.; kręceniem zakrzywiać ś., przekręcać ś.; być naciąganym, nakręcanym; wikłać, gmatwać, sprawiać zamęt; o włosach: kędzierzawić ś., układać ś. w pukle, kręcić ś., skręcać ś.; o łzach: ukazywać ś. w oczach; z. ś. koło czego, pilnie chodzić koło czego, starać ś. o co usilnie; przen., zawracać ś.: głowa mi ś. z-a; z-iło mi ś. w głowie = doznałem zawrotu głowy.

 Zakręcić — p. nied. Zakręcać.

 Zakrępować, krępując związać, ubezwładnić, skrępować, ściągnąć mocno; uczynić co mocnym, silnym.

 Zakręt, to, co ś. zakręciło, załom, zawrót, krętość: z. drogi, rzeki, ulicy; wir wodny; wybieg, wykręt, kruczek prawny; z. koło czego, kręcenie ś., krzątanie ś., zabieganie około czego, zabieg, staranie; krętanina, chaos, zamieszanie; z. głowy = zawrót, zawracanie głowy, zaprzątanie myśli; z. uszny = koncha uszna, mająca kształt spiralny; z. domowy = krzątanina gospodarska; z. w tańcu = obrót, skręt, pląs; z. dymu = kłąb; z. na sukni = wyszycie, deseń w kształcie linji powyginanej; z. mózgu = układ kręty linji, zwojów mózgowych.

 Zakrętas, kresa powyginana w piśmie, np. przy podpisie.

 Zakrętka, nakrywka do zakręcania, do zamykania drzwiczek a. dwu połów okna.

 Zakrętkiem, przysł., w zakręty, nierówno, zakręciwszy w koło, zakręcając, zwracając.

 Zakrętnie, przysł., z zakrętami, wykrętnie.

 Zakrętność, cecha tego, co jest zakrętne; przen., wykrętność.

 Zakrętny, pełen zakrętów, kręty, wężykowaty, esowaty, wijący ś.; przen., wykrętny, podstępny, chytry.

 Zakrochmalać, dok. Zakrochmalić; zaprawiać krochmalem.

 Zakroczyć — p. nied. Zakraczać.

 Zakroić — p. nied. Zakrawać.

 Zakrop, lekkie opojenie.

 Zakropić — p. nied. Zakrapiać.

 Zakrostawić, wyrzucić krosty, pokryć krostami.

[499] Zakrój, zakrojenie, zakrawanie, zarzynanie, krój; pierwsza brózda, zakrojona przez pług; zamiar, zamysł; zakres, rozmiar, wielkość zamierzona czego.

 Zakrólować, zacząć królować.

 Zakruczeć, wydać głos kruczący.

 Zakruszać, dok. Zakruszyć; zaczynać kruszyć; krusząc, zapełniać co czym, rozdrabniać, rozkruszać.

 Zakrwawiać, dok. Zakrwawić; rozkrwawić, skaleczyć, zranić do krwi, plamić krwią, broczyć krwią; przen., zarumieniać, zaczerwieniać; rozjątrzać, rozjuszać, rozłakomiać na krew; gniewać, irytować, wściekać, oburzać; z. komu serce = dotykać go boleśnie, zasmucać go, przepełniać serce jego żalem; z. ś., oblewać ś., plamić ś. krwią; przen., zarumieniać ś., zaczerwieniać ś.; rozłakomiać ś. na krew, rozjuszać ś.; przen., wpadać we wściekłość, wściekać ś., oburzać ś.; przen., smucić ś. bardzo, zaczynać czuć żałość w sercu.

 Zakrwawić — p. nied. Zakrwawiać.

 Zakrycie, rzecz. od Zakryć; coś zakrywającego, pokrywka, przykrywka, zasłona; miejsce skryte, ukrycie, tajnik; przen., pretekst, pozór, płaszczyk; przysł., w sposób skryty, skrycie, tajnie.

 Zakryć p. nied. Zakrywać.

 Zakrystja, łć., izba przy kościele dla przechowywania przyrządów, ubrań i rzeczy kościelnych oraz dla kapłanów do przywdziewania szat kościelnych.

 Zakrystjan, łć., kościelny, mający nadzór nad zakrystją.

 Zakrystjanka, łć., mniszka, mająca dozór nad zakrystją w klasztorach żeńskich.

 Zakrystjańczyk, łć., chłopiec do posługi w zakrystji.

 Zakrystjański, łć., odnoszący ś. do zakrystjana a. zakrystji, należący do zakrystjana, właściwy zakrystjanowi.

 Zakryt, rodzaj skorupiaka jawnodychawkowego.

 Zakryto, przysł. — p. Zakrycie.

 Zakrytość, cecha tego, co jest zakryte, tajność, skrytość, tajemniczość.

 Zakryty, którego zakryto, który ś. zakrył, przykryty; tajny, skryty, tajemniczy, ukryty, niewiadomy, niepojęty, nieznany.

 Zakrywać, dok. Zakryć; nakryciem zasłaniać, przykrywać, nakrywszy, nie pozwalać oglądać; przen., taić, ukrywać, czynić tajnym, zatajać; z. ś., nakrywając ś. słaniać ś.; przen., ukrywać ś., taić ś., tajnym śś. stawać; z. ś. czym, wymawiać ś., zasłaniać ś., tłumaczyć ś., uniewinniać ś. czym.

 Zakrywadło, to, co służy do zakrywania czego, np. mata.

 Zakrywka, przykrywka, pokrywka; przen., pozór, pretekst.

 Zakrząkać, Zakrząknąć, zacząć krząkać; zagłuszyć krząkaniem.

 Zakrzątać, dok. Zakrzątnąć; zatrudniać, zajmować, zaprzątać; z. ś., krzątać ś., uwijać ś., trudnić ś., biegać około czego, wziąć ś. do czego, postarać ś.

 Zakrzeczeć — p. Zaskrzeczeć.

 Zakrzemieniać, dok. Zakrzemienić; zamieniać w krzemień; przen., czynić twardym, nieczułym, obojętnym; zatwardzać.

 Zakrzepiać, dok. Zakrzepić; czynić skrzepłym; nieco pokrzepiać, krzepić, posilać, wzmacniać, umacniać.

 Zakrzepłość, stan tego, co jest zakrzepłe; przen., zastój życia politycznego, społecznego i umysłowego; zatrzymanie ś. tego życia na jednym punkcie.

 Zakrzepły, skrzepły, stwardniały, który zakrzepł; przen., nieczuły, obojętny, zimny.

[500] Zakrzepnąć, zastygnąć, stężeć, stwardnieć; o ciele płynnym lub półpłynnym: skrzepnąć; stać ś. zimnym, nieczułym, obojętnym, egoistą; stanąć w miejscu, nie idąc za postępem.

 Zakrzesać — p. nied. Zakrzesywać.

 Zakrzesywać, dok. Zakrzesać, Zakrzosać; zacząć krzesać, krzesaniem dobywać ognia; zaciosywać, zacinać, przycinać, zarzynać.

 Zakrzew, Zakrzewie, miejsce zakrzewione, zarośla; zaród, początek, źródło.

 Zakrzewiać, dok. Zakrzewić; zasadzać gęsto krzewy, drzewa, pozwalać zarastać krzewami i drzewem, zakorzeniać, umacniać; przen., rzucać zarody czego, krzewić, rozkrzewiać, rozpowszechniać; z. ś., rozrastać ś., zakorzeniać ś., rozkrzewiać ś.; przen., rozpowszechniać ś., krzewić ś.

 Zakrzewieć, rozrosnąć ś. w krzew.

 Zakrzęt, krzątanie ś., krętanina, zajęcie koło czego.

 Zakrzosać — p. Zakrzesać.

 Zakrztuszać, dok. Zakrztusić; krztusząc zdławiać; z. ś., zaczynać krztusić ś. z powodu przedostania ś. obcego ciała do krtani; dostawać duszącego kaszlu.

 Zakrztusić — p. nied. Zakrztuszać.

 Zakrzyczany, którego zakrzyczano; który stał ś. nieśmiałym wskutek tego, że na niego wciąż krzyczano, zahukany.

 Zakrzyczeć, Zakrzyknąć, wydać głos krzyczący, zacząć krzyczeć; krzyknąć głośno, krzykiem zagłuszyć, zahukać, zafukać kogo, krzycząc na kogo, onieśmielić go.

 Zakrzyknąć — p. Zakrzyczeć.

 Zakrzywdzić, zrobić komu krzywdę, skrzywdzić, zawinić krzywdząc kogo.

 Zakrzywiać, dok. Zakrzywić; zachylać, krzywiąc nachylać, zaginać, zakładać; z. gębę, wykrzywiać ś., robić minę; z. ś., krzywiąc ś., zachylać, zaginać, być zagiętym: wykrzywiać ś.

 Zakrzyżować, ukrzyżować, przybić do krzyża; założyć na krzyż.

 Zaksykać, Zaksyknąć, zacząć ksykać; ksykaniem przywołać.

 Zakuć — p. nied. Zakuwać.

 Zakudlać, Zakudlić, poplątać na kształ kudeł, potargać, powichrzyć.

 Zakukać, Zakuknąć, głos wydać kukający, zacząć kukać; kukaniem wyrazić; kukaniem zagłuszyć.

 Zakuklać, szarpnąć za włosy.

 Zakulać, kulając zatoczyć na pewne miejsce — p. Zakuleć.

 Zakulbaczyć, założyć, zapakować za kulbakę.

 Zakuleć, stać ś. kulawym, zachromieć.

 Zakumać (się), połączyć (ś.) z kim związkiem kumowskim, zakmotrzyć (ś.).

 Zakup, zakupowanie, zakupienie znacznej ilości czego, hurtem, ryczałtem; z. a. w lm., z-y, to, co kupiono, zwłaszcza w większej ilości, sprawunek.

 Zakupiciel, Zakupnik, Zakupień, człowiek zakupujący wszystko przed innymi; arendarz, dzierżawca; człowiek, przekupujący dla kogo sędziów.

 Zakupić — p. nied. Zakupywać.

 Zakupieniec, niewolnik kupny.

 Zakupień — p. Zakupiciel.

 Zakupieństwo, możność zakupienia czego, przetarg.

 Zakupnik — p. Zakupień.

 Zakupnie, przysł., drogą zakupu.

 Zakupno, zakup, zakupywanie; towar zakupiony.

 Zakupność — p. Zakupieństwo.

 Zakupny, mogący być zakupionym., sprzedażny; przekupny, przedajny; feudalny, lenny; dzierżawny, emfiteutyczny.

[501] Zakupować — p. Zakupywać.

 Zakupywać, Zakupować, dok. Zakupić; kupować hurtem wszystko, ubiegając innych, skupywać; przekupywać kogo, zjednywać sobie kogo pieniędzmi, kubanem; z. ś., być zakupywanym.

 Zakurzać, dok. Zakurzyć; zapełniać, pokrywać, osypywać kurzem, pyłem; zapełniać dymem, zadymiać; zasmradzać, zapełniać smrodem; z. lulkę, fajkę = palić ją; z. komu co pod nos = puszczać mu pod nos dym z fajki, z cygara, z papierosa; przen., wzburzać, zawichrzać; z. ś., zapełniać ś., pokrywać ś., osypywać ś. kurzem; zakopcać ś.; zapalać ś., zajmować ś. ogniem; przen., wzburzać ś., zawichrzać ś.

 Zakus, zasmakowanie, skosztowanie; to, co ś. kosztuje; próba, doświadczanie; z-y; chęć zrobienia czego, pokusa, zamiary.

 Zakusić – p. nied. Zakuszać.

 Zakuszać, dok. Zakusić; zakąsywać; kąsając, wygryzając kosztować; mieć zamiary zrobienia czego.

 Zakutnerować, przykryć kutnerem, kutnerując zakryć, zarobić.

 Zakutwić, kutwiąc zaoszczędzić.

 Zakuty, którego zakuto; łeb z. = człowiek głupi, niezdolny, głowa ciasna, jołop, gap; z. pedant = zaskorupiały, zacięty.

 Zakuwać, dok. Zakuć; kując mocno zbijać; z. kogo w kajdany = okuwać go w kajdany; z. co czem, kując nasadzać, zasadzać; z. ś., być zakuwanym; żart., uczyć ś. czego bezmyślnie, choć pilnie.

 Zakwakać, wydać głos kwakający, zacząć kwakać; kwakaniem zagłuszyć.

 Zakwas, zakwaszenie; to, co zakwaszono; to, czem zakwaszają; ferment, zacier; przen., zaród zepsucia.

 Zakwasić — p. nied. Zakwaszać.

 Zakwaszać, dok. Zakwasić; zaprawiać kwasem; z. komu co, czynić gorzkim, przykrym, niesmacznym; zaprawiać niesmakiem, goryczą; z. żelazo, stal = hartować; z. skóry = wyprawiać je; z. ś., przechodzić kwasem, stawać ś. kwaśnym, nabierać kwasu; być zaprawianym goryczą; wpadać w zły humor.

 Zakwaśnieć, zacząć kwaśnieć, nabrać kwasu, skwaśnieć, zakisnąć.

 Zakwaterować się gdzie, zająć co kwaterą, zamieszkać gdzie, wprowadzić ś. dokąd, do kogo.

 Zakwefiać, dok. Zakwefić; zasłaniać kwefem; z. ś., zasłaniać sobie twarz kwefem.

 Zakwestjonować, zadać pytanie, zacząć badać; nie zgodzić ś. na co, uznać co za wątpliwe, niepewne, ulegające krytyce.

 Zakwicie, pączek kwiatowy.

 Zakwiczeć, Zakwikać, Zakwiknąć, odezwać ś. kwikiem; zagłuszyć kwikiem.

 Zakwiecać, dok. Zakwiecić; przyozdabiać kwiatami.

 Zakwiknąć — p. Zakwiczeć.

 Zakwilić, zacząć kwilić; odezwać ś. głosem kwilącym.

 Zakwitać, dok. Zakwitnąć; zaczynać kwitnąć, rozwijać ś. w kwiat, wypuszczać kwiat, przychodzić do dobrobytu, do stanu kwitnącego, rozkwitać, rozwinąć ś., zabłysnąć.

 Zakwitły, który zakwitł.

 Zakwitować, kwitując załatwić, skończyć z kim, pokwitować, skwitować.

 Zakwokać, wydać głos kwoczący, zacząć kwokać; kwokając zagłuszyć.

 Zalać — p. nied. Zalewać.

 Zalakierować — p. nied. Zalakierowywać.

 Zalakierowywać, dok. Zalakierować; zagładzać lakierem, pokrywać lakierem.

[502] Zalamowywać, dok. Zalamować; obszywać lamówką.

 Zalaska, zwyczaj w daw. Polsce, polegający na tym, że kto ś. chciał założyć o zysk a. stratę swej sprawy: kładź zakład na stole sądowym za laską.

 Zalatać, Zalatywać, dok. Zalecieć; lecąc zapuszczać ś. do jakiego miejsca, lecieć do pewnego kresu; przen., zapędzać ś., dochodzić, dobiegać do pewnego kresu; z. na kogo, lotem natrafiać, napadać na kogo; z. komu, przecinać komu drogę lecąc; z. kogo, lataniem wyprzedzać; lotem zastępować drogę komu; zalatuje jaką wonią = daje ś. czuć jaką woń zdaleka, wydaje woń.

 Zalatywać — p. Zalatać; przylatywać od czasu do czasu.

 Zalazły, który zalazł; zasypany, zamulony, zarosły.

 Zaląc, Zalądz ś. — p. Zalęgnąć ś.

 Zaląg, zalęgnienie płodu, zarodek, zalążek.

 Zalążek, płód zalęgniony, zarodek; w bot., ta część kwiatu, z której następnie powstaje nasienie, mieści ś. zwykle w dolnej części słupka kwiatowego (fig.).

 Zalążnia, w bot., dolna część słupka kwiatowego, w której tworzy ś. zalążek.

 Zalband, nm., wązki pas skrajny żyły np. bazaltowej, pozostający w bezpośrednim zetknięciu ze skałami sąsiedniemi, składa ś. niekiedy ze szkła bazaltowego, t. zw. tachylitu.

 Zalec — p. nied. Zalegać.

 Zalecać, dok. Zalecić; dawać zlecenie, rozporządzać, rozkazywać; zachwalać komu kogo, co, wystawiając jego zalety, rekomendować, polecać; stanowić czyjąś zaletę, być czyjąś dobrą stroną; z. ś., odznaczać ś. czym, polecać ś., rekomendować ś. czym; z. ś. pannie, kobiecie = okazywać jej skłonność, zabiegać o jej względy, umizgać ś. do niej, smalić cholewki, stroić koperczaki; popisywać ś.; chwalić ś., przechwalać ś.; z. ś. czym, mieć co jako zaletę, charakteryzować się czym w sposób dodatni.

 Zalecalny, zawierający zalecenie, rekomendacyjny: list z.

 Zalecanki (-nek), zalecanie ś., zaloty; umizgi, koperczaki, komplementy.

 Zaleciciel, ten, który co zaleca, poleca; który zaleca kogo drugiemu.

 Zalecić — p. nied. Zalecać.

 Zalecieć — p. nied. Zalatywać.

 Zaleciny (-in), zaleta — p. Zalecanki.

 Zalecony, którego zalecono, polecono, pochwalono, zarekomendowano.

 Zalectwo, pismo krótkie, pospolicie wierszem, na początku książki przez innego autora umieszczone, a mające za cel pochwałę tejże książki.

 Zaleczać, dok. Zaleczyć, Zalekować; lecząc zagajać, goić; z. kogo, lecząc kogo, pozbawiać go zdrowia, życia.

 Zaleczyć, Zalekować — p. nied. Zaleczać.

 Zaledwie, Zaledwo, przysł., ledwie, z trudnością; dopiero, ledwo co.

 Zalegać, dok. Zalec, Zależeć; zajmować, zaścielać, okrywać, zawalać; z. łoże = zajmować je leżąc, leżeć na nim; zajmować próżne miejsce, leżąc gnuśnieć; być na przeszkodzie, leżeć na drodze; leżeć w zaniedbaniu; nie być wykonanym albo wykończonym na czas; nie być wypłacanym na termin; z. ś., psuć ś. od zbyt długiego leżenia; gnuśnieć od leżenia, od próżnowania.

 Zalegiwać — p. Zalegać.

[503] Zaległość, zaległa należytość, suma, nie oddana na czas; z. towaru = uszkodzenie towaru z powodu długiego leżenia.

 Zaległy, nie uiszczony, pozostały do opłaty; zepsuty przez długie leżenie, zależały, dawno leżący.

 Zalekować — p. Zaleczyć.

 Zalenić się, stać ś. leniwym, zgnuśnieć, rozpróżniaczyć ś., rozlenić ś.

 Zalepa, materjał, służący do zalepiania, np. smoła, glina, gips; glina z miałem węglanym do zalepiania spustu w piecu hutniczym, t. zw. inaczej babka, zawora.

 Zalepiać, dok. Zalepić; lepiąc zatykać, zapychać dziurę czymś lepkim; zaklejać.

 Zalepiciel, Zalepiacz, ten, który zalepia.

 Zalepić — p. nied. Zalepiać.

 Zalesiać, dok. Zalesić; zasadzać las, pozwalać zarastać lasem, zagajać, zapuszczać w las, zadrzewiać.

 Zalesie, miejscowość, położona za lasem.

 Zaleszczotek, gatunek pająka pożytecznego, niszczącego różne robactwo, szczególnie w bibljotekach, kleszczotek (fig.).

 Zaleszczyca, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Zaleszczyć, w barci deseczki w poprzek zatknąć, aby do nich pszczoły mogły plastry przytwierdzać.

 Zaleśnić — p. Zalesić.

 Zaleśnieć, zarosnąć lasem, wzrosnąć w las.

 Zaleśny, położony za lasem.

 Zaleta, zalecenie, polecenie, zachwalenie; zaszczyt, zasługa, ozdoba, przymiot dodatni, cecha pochwały godna, cnota, szacunek, cześć, uszanowanie.

 Zaletnie, przysł., z zaletami, z dobremi przymiotami, z cechami dodatniemi.

 Zaletny, odznaczający ś. zaletami, dodatni; godny zalety, zachwalania; zachwalający, zalecalny, polecający.

 Zalew, woda, zalewająca ląd, wylew; miejsce, zalane wodą, zalewisko; zatoka morska, odlewisko, haf.

 Zalewacz, człowiek, który co zalewa.

 Zalewać, dok. Zalać; wylewając z brzegów, zatapiać, pokrywać wodą a. wogóle płynem, powodzią pokrywać; zapełniać otwór roztopioną masą czego: z. woskiem, ołowiem, smołą; pogrążać co w wodzie a. wogóle w płynie, aby namiękło: z. słód wodą, z. owoce spirytusem; przen., pokrywać, zapełniać; z. ogień = gasić płynem; z. kraj klęskami = sprowadzać nań liczne klęski; z. wojskiem = zajmować, napełniać wojskiem; z. kogo wstydem = zarumieniać, zaczerwieniać; z. komu gębę, głowę, łeb, gardziel, rozum = upajać go; z. sobie łeb, głowę, gardziel, rozum = upijać ś., zapijać ś.; z. komu za skórę a. sadła za skórę = doskwierać, dokuczać, dopiekać do żywego; z. ś., być zalewanym, zatapiać ś., topić ś.; oddawać ś. pijatyce, upijać ś.; z. ś. łzami = płakać gorzko, rzewnie, tonąć we łzach; z. ś. wstydem a. rumieńcem wstydu = wstydzić ś. bardzo; z. a. z. ś., przebijać: papier ś. z-a = nie był przedtym zmoczony, nie pisze ś. na nim czysto.

 Zalewek, zalanie czego roztopionym kruszcem; miejsce zalane, zalew, zalewisko, zatoka, odnoga morska.

 Zalewisko, miejsce zalane, zalewek, zalew.

 Zalewka, wino, którym polewano ofiarę, mając ją palić.

[504] Zalewny, odnoszący ś. do zalewania, służący do zalewania; z. izba = gdzie słód zalewają; z. kadź = w której przez kilkanaście godzin moczą ś. ziarna żytnie, jęczmienne, owsiane i t. p. dla przygotowania z nich słodu.

 Zaleźć — p. nied. Załazić.

 Zależałka, rzecz zależała.

 Zależały, zepsuty przez zbyt długie leżenie; zgnuśniały od leżenia, ociężały, rozpróżniaczony.

 Zależeć — p. nied. Zalegać; leżąc zapomnieć; z. pole = nie polować we właściwym czasie, zaniedbać.

 Zależeć, pozostawać w zależności od kogo, być zależnym, zawisłym od kogo; zasadzać ś., gruntować ś., być w zawisłości od czego, polegać; być ważnym dla kogo, być rzeczą wielkiej wagi dla kogo; to z-ży... = z warunkiem, jest zawisłe od..., jeżeli.

 Zależnie, przysł., pozostając w zależności od kogo, od czego, z warunkiem, niepewnie.

 Zależność, stan zależenia od kogo a. od czego, zawisłość.

 Zależny od kogo, od czego, zależący od kogo, od czego, zostający w zależności od kogo, od czego.

 Zalęgać, dok. Zalęgnąć, Zaląc; zaród w jaju, w nasieniu doprowadzić do wylęgnienia, wylęgać; z. ś., formować ś. w zalążek, wylęgać ś.; zaczynać roić ś. czym, napełniać ś. czym, co ś. wylęgło: z. ś. robactwem.

 Zalęgły, mający w sobie zarodek jakiej istoty.

 Zalęgnąć — p. nied. Zalęgać.

 Zalęk, zalęknienie, przestrach, lęk.

 Zalękliwy, podlegający zalęknieniu, lękliwy, płochliwy.

 Zalęknąć się, Zaląc się, zacząć ś. lękać; przestraszyć ś., przerazić ś., zląc ś., przeląc ś.

 Zalęknięcie, Zalęknienie, przerażenie, przestraszenie, przelęknienie; nagły strach.

 Zalękniony, przestraszony, przerażony.

 Zalgnąć, nie móc ś. wydobyć, ulgnąć, zalepić ś., zakleić ś.

 Zali, przysł., czy, azali, izali.

 Zaliczać, dok. Zaliczyć; dawać z góry pieniądze na rachunek należności; z. kogo do czego, zapisywać go jako należącego do czego; z. ś., należeć do czego.

 Zaliczenie, rzecz. od Zaliczyć; danie zaliczki, zadatek; z. pocztowe, kolejowe = wysyłanie towaru w ten sposób, że odbierający go płaci za niego należność przy odbiorze.

 Zaliczka, część należności, z góry wypłacona, danie à conto, na rachunek.

 Zaliczyć — p. nied. Zaliczać.

 Zalimitować, zawiesić, odroczyć: z. sejm, obrady.

 Zalinieć, zacząć linieć.

 Zalinjować p. nied. Zalinjowywać.

 Zalinjowywać, dok. Zalinjować; linjami zakrywać; zakreślać, zapełniać, narysować linje, polinjować.

 Zalipnąć, zalepić ś.

 Zalipnieć, nabrać lipkości, stać ś. lepkim.

 Zaliszeć, stać ś. lichym, zanikczemnieć; wynędznieć, zmizernieć.

 Zaliścić (się), osypać (ś.) liśćmi, pokryć (ś.) liśćmi.

 Zaliście, miejsce za liściem.

 Zaliścieć, pokryć ś., zarosnąć liściami,

 Zalizać, Zaliznąć, liżąc zagładzić.

 Zalotliwy — p. Zalotny.

 Zalotne (-ego), podarunek, dary pannie od starającego ś. o jej rękę.

 Zalotnica, Zalotnicka, kobieta zalotna, kokietka; kochanka.

 Zalotniczość, zalotność, kokieterja.

[505] Zalotnie, przysł., z zalecaniem ś., kokieteryjnie, z przymilaniem ś.

 Zalotnik, mężczyzna, zalecający ś. kobiecie; usiłujący przypodobać ś. jej, starający ś. o jej rękę, konkurent, gach.

 Zalotność, skłonność do zalotów, kokieterja; umizganie ś.

 Zalotny, skłonny do zalotów, odnoszący ś. do zalotów, kokieteryjny, umizgalski; piękny, powabny, wdzięczny.

 Zaloty (-ów), zalecanie ś., zalecanki, usiłowanie, skierowane ku przypodobaniu ś. komu; umizgi, karesy miłosne.

 Zalsknąć, Zalsnąć, Zaśklnąć, Zaszklnąć, zalśnić, zabłysnąć; oślepnąć, zaślepnąć; ulec zaślepieniu, namiętności: z. miłością, gniewem; z. ś., zabłysnąć, rozbłysnąć, zaświecić ś. nagle.

 Zalśknić — p. Zalsknąć.

 Zalśnić — p. Zalsknąć.

 Zalubić, polubić, pokochać.

 Zaludniać, dok. Zaludnić; zapełniać ludnością, czynić ludnym a. ludniejszym; z. ś., zapełniać ś. ludnością, stawać ś. ludnym albo ludniejszym.

 Zaludnienie, rzecz. od Zaludnić; ilość ludności w stosunku do zajmowanej przez nią przestrzeni.

 Zalunąć, począć lać, lunąwszy zalać.

 Zalutować, lutując zamknąć otwór.

 Załagadzać, dok. Załagodzić; łagodnością doprowadzać do zgody, do uspokojenia i t. p., udobruchać.

 Załagodzić — p. nied. Załagadzać.

 Załaknąć, zacząć łaknąć czego, zapragnąć, zachcieć.

 Załakomić, rozłakomić, uczynić łakomym do czego, wzbudzać łakomstwo do czego.

 Załam — p. Załom; załamanie, zakręt, zagięcie; w gieol., wgłębienie w formacji gieologicznej w kształcie kotliny lub stopnia czyli schodów, powstałe wskutek usuwania ś. płatów skalnych w jednym kierunku.

 Załamać — p. nied. Załamywać.

 Załamanie — p. Załamać; z. ś. światła = odchylenie ś. promieni światła przy przechodzeniu z jednego ciała do drugiego (fig.).

 Załamowy, dotyczący załamu gieologicznego.

 Załamywać, dok. Załamać; łamiąc, zaginać, zakrzywiać, zachylać; z. ręce = składać je na znak rozpaczy, bólu, prośby itp.; z. konia munsztukiem, wędzidłem = krócić, ujeżdżając go, hamować; przen., zwyciężać, poskramiać, ujarzmiać; z. ś., łamiąc ś., zaginać ś., zakrzywiać ś., zachylać ś., zakręcać ś. wskutek załamania ś. czego, pęknięcia, zapadać ś.; być łamanym; z. ś. na rzece = zapadać w wodę wraz z załamującym ś. mostem, pomostem, warstwą lodu i t. p.

 Załapać — p. nied. Załapywać.

 Załapany, którego załapano, zakłopotany nieoczekiwanym położeniem, zdarzeniem.

 Załapić, uchwyciwszy unieść, porwać, zagrabić; owładnąć czym.

 Załapywać, dok. Załapać; łapać, chwytać, grabić; przen., wprowadzać w zakłopotanie niespodziewaną sytuacją, zapytaniem i t. p.

 Załata, załatanie; łata zaszyta.

 Załatać, łatą zaszyć dziurę, zacerować; zatknąć, zapchać dziurę; przen., byle jak naprawić, doprowadzić do chwilowego porządku.

 Załatwiać, dok. Załatwić; czynić łatwiejszym, ułatwiać; z. interes, rzecz, sprawę = zająć ś. niemi, doprowadzając je do skutku, wykonywać, dokonywać, doprowadzać do końca, do skutku, wykończać; [506]z. sprawunek = kupować go według zlecenia, zamiaru; z. ś. z czym, robić, dokonywać; z. ś., wypróżniać ś.

 Załatwić — p. nied. Załatwiać.

 Załawiać, dok. Załowić; zakładać sieci: z. na ryby, na ptaki; z. na kogo, dybać, czatować na niego w złych, zamiarach; z. na co, wywoływać zwadę, biedę, nieszczęście; z. kogo, co, łowić, łapać siatką.

 Załazić, dok. Zaleźć; dokąd łażąc zachodzić, zapełzać do jakiego miejsca; z. za co, zawlekać ś. za co, ukrywać ś. za czem; z. czem, zapełniać ś., zachwaszczać ś., zamulać ś., zapychać ś., włazić w co; z. komu za kołnierz = doskwierać, dopiekać.

 Załączać, dok. Załączyć; przyłączać; dołączać co do czego; przyłączać co przy czem, posyłać, wręczać co komu wraz z czymś innym; z. co komu, udzielać komu o czym wiadomości.

 Załączenie, rzecz. od Załączyć; w z-iu = wraz z czymś innym, dołączając do czegoś innego.

 Załącznie, przysł., łącznie z czymś, wraz z czym, przy czym.

 Załebki (-ów), tylko w wyraż.: iść w z. = wodzić ś. za łby, bić ś., tarmosić ś. za włosy.

 Załechtać, połechtać.

 Załęże, łąka nizinna i mokra, mokradło, sapisko.

 Załkać, zacząć łkać, rozpłakać ś.

 Załknąć, uchwyciwszy połknąć; z. ś., łykając, zakrztusić ś.

 Załoga, oddział wojska, pilnujący, broniący twierdzy, garnizon; eskorta, konwój, straż, zasadzka; przen., sidło, zdrada, łapka, podstęp; skład, miejsce składowe; nakłady, wydatki, koszty; zapomoga, udzielona chłopom przez pana; zakładka u sukni, wyłoga; przedpiersień forteczny, parapet.

 Załoić, łojem zaprawić, zasmarować.

 Załom, Załam, załamanie; to, co ś. załamuje, coś zatamowanego, zakręt; załamanie ś., zapadnięcie czego, zatoka; zagięcie ś. nienormalne kiszek; rozpadlina, przerwa, szczelina w ziemi; przen., wybieg, wykręt; ozdoba architektoniczna w kształcie wypukłości, załamanej w linję krzywą.

 Załomisko, rozpadlina, urwisko; drzewa, zwalono w kupę, wykroty; część rzeczy złamanej, zawalonej, odłam, ruina.

 Załomisto, przysł., z załomami; w kształcie załomu.

 Załomisty, pełny załomów, zakrętów, pozałamywany.

 Załomność, stan tego, co ś. łatwo załamuje, grozi zapadnięciem, załamanie ś., załom.

 Załomny, grożący załamaniem ś.

 Załomotać, zacząć łomotać, zastukać mocno; łomocząc zabić.

 Załopotać, zacząć łopotać; uderzyć głośno skrzydłami.

 Załowić — p. nied. Załawiać.

 Założenie, rzecz. od Założyć; zasadnicza myśl czego, z której ś. wywodzą dalsze wnioski, zasada, podstawa myślowa jakiegoś dzieła naukowego, publicystycznego, literackiego a. jakiegoś rozumowania: wychodzić z pewnego z-a = wyprowadzić z pewnej myśli dalsze wnioski.

 Założnica, nałożnica.

 Założnictwo, nałożnictwo.

 Założniczy, dotyczący nałożnictwa a. założnicy.

 Założnik, rozpustnik.

 Założyciel, ten, który co zakłada a. założył, fundator.

 Założycielka, forma żeńska od Założyciel.

 Założyć — p. nied. Zakładać.

 Załóżka, bryt materji bogatej, obszytej złotym a. srebrnym galonem, kompaszką pod szyją i u stanu przywiązany, służący niegdyś za ubiór dla Żydówek.

[507] Załudzać, dok. Załudzić; łudząc zaprowadzać, zaciągać; łudzić, omamiać; przyłudzać aż dokąd.

 Załugować, Załużyć, zaprawiać ługiem.

 Załupać, Załupnąć, zacząć łupać, rozłupywać, rozszczepywać.

 Załupić, łupiąc zarwać, zerwać.

 Zamacać, pomacać.

 Zamach, rozpęd ręki a. nogi dla tym silniejszego uderzenia a. wyrzucenia czego, zapęd; przen., czynność jaka a. szereg czynności, dokonywanych szybko, jedna za drugą, bez przerwy; gwałt zadany; za jednym z-em = od jednego razu, bez przerwy; przen., każdy czyn gwałtowny, przeciwny prawu a. istniejącemu porządkowi rzeczy, dążący do obalenia osoby, instytucji a. jakiegoś urządzenia społeczno-politycznego: z. na czyjeś życie = targnienie ś.; z. stanu = przewrót gwałtowny społeczno-polityczny, dokonywający ś. lub dokonywany nie w istniejącym porządku prawodawczym, reforma gwałtowna, siłą a. podstępem przeprowadzona.

 Zamachać, Zamachnąć, zrobić silne poruszenie ręką, zachwiać, zamierzyć ś., chcieć uderzyć; z. ś., rozpędzić ś. ręką do energiczniejszego uderzenia a. wyrzucenia czego, rozmachnąć.

 Zamachlować, kłamiąc, zatrzeć ślady prawdy.

 Zamachnięcie, Zamachnienie, jeden raz dokonane zamachiwanie, zachwianie; zagarnienie.

 Zamaczać, Zamoczyć, uczynić mokrym, wilgotnym, zwilżyć, umoczyć, zmoczyć; pogrążyć, zanurzyć w płynie; z. ś., stać ś. mokrym, zawilgotnieć, zmoczyć ś.; być włożonym do wody, zanurzyć ś. w wodzie a. w innym płynie; zmoczyć sobie ubranie.

 Zamagazynować, umieścić w magazynie, w składzie.

 Zamagnesować, uczynić żelazo magnesem, namagnesować.

 Zamakać, dok. Zamoknąć; być zamaczanym, przechodzić wilgocią.

 Zamalować — p. nied. Zamalowywać.

 Zamalowywać, dok. Zamalować; pokrywać, zacierać farbą; zabazgrywać; z. kogo = uderzać w twarz, dawać policzek komu.

 Zamamiać, dok. Zamamić; mamiąc przyciągać, przywabiać; mamiąc bałamucić.

 Zamamotać, Zamomotać, zacząć mamotać, zawikłać.

 Zamar, płód klaczy a. oślicy z bykiem a. krowy z ogierem, według przesądnych wierzeń średniowiecznych.

 Zamara, ostatnie przeobrażenie ś. niektórych owadów przed wyjściem na świat.

 Zamarchla, rodzaj mięczaka.

 Zamarcie, rzecz. od Zamrzeć.

 Zamarkotać, zacząć markotać.

 Zamarkować, zaznaczyć.

 Zamarły, na pół umarły, przestający istnieć.

 Zamarmurować — p. nied. Zamarmurowywać.

 Zamarmurowywać, dok. Zamarmurować; wykładać marmurem, nadawać pozór marmuru.

 Zamarnieć, zniszczeć, zaginąć marnie.

 Zamarnik, owad błonkoskrzydły, składający swe jaja w ciele gąsienic i poczwarek różnych owadów, znajdujących ś. pod korą drzew, gąsienice jego zjadają swoich żywicieli.

 Zamarnować, zmarnować, stracić, roztrwonić, strwonić.

 Zamarszczać, dok. Zamarszczyć; zakrywać zmarszczkami; czynić zmarszczki; z. ś., zachmurzać czoło, dostawać zmarszczków.

 Zamarszczeć, pokryć ś. zmarszczkami.

[508] Zamarszczki (-ów), zamarszczenie; przen., markotność, kłopot, zmartwienie.

 Zamarszczyć — p. Zamarszczać.

 Zamartwiać, dok. Zamartwić; uśmiercać; doprowadzać do stanu martwoty, odrętwienia; z. ś., martwić ś., trapić ś., gryźć ś.; być zmartwionym, zgryzionym.

 Zamartwica, stan omdlenia.

 Zamartwić — p. nied. Zamartwiać.

 Zamartwieć, stać ś. prawie nieżywym; zdrętwieć.

 Zamartwiony, którego zamartwiono; odrętwiały.

 Zamarynować, przechować za pomocą marynowania, przyprawić w marynacie; żart., poskąpiwszy czego w swoim czasie, stracić potym nadarmo, zachować bezużytecznie na długo.

 Zamarzać (się), dok. Zamorzyć (ś.); morząc (ś.) pozbawiać (ś.) życia, zagładzać (ś.).

 Zamarzać, dok. Zamarznąć; zaczynać marznąć; o płynach: krzepnąć, gęstnieć pod wpływem nizkiej temperatury, zamieniać ś. w lód.

 Zamarznąć — p. nied. Zamarzać.

 Zamarzyć, zacząć marzyć, roić; wymarzyć, uroić sobie co, pragnąć czego; z. ś. komu, przywidzieć ś., przyśnić ś., ubrdać ś., uroić ś., uląc ś. w głowie.

 Zamaskować — p. nied. Zamaskowywać.

 Zamaskowywać, dok. Zamaskować; zakrywać, osłaniać maską; przen., ukrywać, taić, nadawać inny pozór; z. ś., zakrywać ś., osłaniać ś. maską, być nieszczerym.

 Zamaszczać, dok. Zamaścić; zasmarowywać maścią.

 Zamaszystość, tęgość rozmachu, zamachu; tęgość, dzielność, siła charakteru, energiczność.

 Zamaszysty, dokonywany z tęgim zamachem; silny, mocny, potężny, energiczny.

 Zamaszyście, Zamaszysto, z tęgim zamachem; silnie, potężnie, mocno, energicznie.

 Zamaścić — p. nied. Zamaszczać.

 Zamatwać, zagmatwać.

 Zamawiać, dok. Zamówić; mówiąc zacierać, zagładzać; z. broń, chorobę = zaczarowywać, zarzekać, urzekać; z. kogo do czego, ugadzać, najmować, zapraszać: z. pannę do tańca, sługę do roboty; z. sobie co u kogo, zastrzegać, warować, stalować; z. kogo do siebie = zapraszać; z. sobie lokal, numer w hotelu, obiad w restauracji = z góry stalować; z. ś., być zamawianym; z. ś. do kogo, zapraszać ś., przymawiać ś., żeby być zaproszonym; z. ś. do kogo, przychodzić do niego pod jakim pretekstem, znajdywać sobie jaki pozór, żeby go odwiedzić.

 Zamazać — p. nied. Zamazywać.

 Zamazywać, dok. Zamazać; mażąc zatykać, zalepiać, zagładzać, zakrywać, zasmarowywać; mażąc niszczyć; wymazywać; przekroślać, wykreślać, przemazywać.

 Zamącać, dok. Zamącić; mącąc, mieszać, kłócić, czynić mętnym; przen., mieszać, zakłócać, wprowadzać niepokój, burzyć, zaburzać; przen., odurzać, podchmielać; z. ś., mącąc ś., mieszać ś., mętnieć.

 Zamąciciel, człowiek, który co zamąca.

 Zamącić – p. nied. Zamącać.

 Zamączać, dok. Zamączyć; zaprawiać mąką, mąką walać.

 Zamądrzeć, nabrać rozumu, stać ś. przemądrzałym.

 Zambra, arab., wesoły taniec maurytański.

 Zamczyna, Zamczynka, nędzny, lichy zamek.

 Zamczysko, duży, brzydki, niezgrabny zamek (u drzwi); wielki, niezgrabny zamek (warownia); ruiny, zwaliska starego zamku.

[509] Zamczysto, przysł., z dobrym, mocnym zamkiem, z wieloma zamkami, z obwarowaniem.

 Zamczysty, mający mocny zamek a. wiele zamków; obwarowany zamkami, warowny.

 Zamdlić, zacząć mdlić, niedobrze ś. zrobić.

 Zameczek, zdr. od Zamek.

 Zamecznik, rzemieślnik, wyrabiający zamki, ślusarz; rodzaj mięczaka.

 Zamek, przyrząd do zamykania drzwi, skrzyń szuflad, i t. p., którego główną część stanowi zasuwa odmykana a. zamykana kluczem (f.), duża obronna budowla murowana, ze strzelnicami (f.); więzienie; z. u strzelby = część mechaniczna z kurkiem do krzesania ognia; z-ki na lodzie, na powietrzu = rojenia, nadzieje, marzenia, pozbawione realnej podstawy.

 Zameldować, oznajmić, uwiadomić kogo o czym, o przybyciu czyim; z. ś., przedstawić ś. komu dla uwiadomienia go o swym przybyciuprzybyciu.

 Zameszne (-go), opłata za odprawienie mszy.

 Zamesznictwo, Zamszownictwo, wyrób zamszu.

 Zamesznik, rzemieślnik, wyrabiający zamsz.

 Zameszny, zamszowy.

 Zamęcić — p. Zamącać.

 Zamęczać, dok. Zamęczyć; męczyć nadmiernie; męcząc, pozbawiać życia; z. ś., męczyć ś, pracować nadmiernie; męcząc, przyprawiać ś. wzajemnie o śmierć; męką, nadmierną pracą pozbawiać siebie samego życia.

 Zamęście, wyjście za mąż; stan małżeński kobiety.

 Zamęt, coś zamąconego, woda zamącona; odmęt; zamieszanie; nieład, zaburzenie, nieporządek; z. głowy = zawrót, kłopot.

 Zamętnica, roślina z rodziny żabieńcowatych.

 Zamężna, kobieta, mająca męża, stan z-y = stan małżeński kobiety.

 Zamężyć się, wyjść za mąż.

 Zamglenie, zajście mgłą, zasłonięcie chmurami, otumanienie; z. oczu = śiepota; z. umysłu = tracenie przytomności, tracenio rozumu, obłęd, nieprzytomność, zaćmienie umysłu.

 Zamglić (się), zasłonić (ś.), zaćmić (ś.) mgłą.

 Zamiana, mienianie jednej rzeczy na drugą; danie jednego za drugie; rzecz jedna za drugą dana i wzięta; z. słów = żywa rozmowa, sprzeczka.

 Zamianować, nadać miano; naznaczyć na jaki urząd, jaką posadę, dać nominację.

 Zamiar, to, co sobie kto założył, zamierzył, chęć, cel, zamysł, widok; zakres, zakreślona miara, obręb.

 Zamiast, przym., na miejsce czego; zastępując co.

 Zamiatacz, sługa w dawnych domach polskich, którego obowiązkiem było zamiatanie komnat.

 Zamiataczka, służąca do zamiatania; szczotka do zamiatania.

 Zamiatać, dok. Zamieść; miotłą, szczotką usuwać śmiecie, kurz; zarzucać, zasypywać, zapełniać rzucaniem czego; dmąc unosić, nieść przed sobą powiewem, zdmuchiwać; z. ś., być zamiatanym.

 Zamiatalny, służący do zamiatania.

 Zamiauczeć, Zamiauknąć, wydać głos miauczący, odezwać ś. miaucząc.

 Zamiąć, zacząć miąć; mnąc zagnieść, założyć.

[510] Zamieciny (-in), to, co zamieciono; zamiecione śmieci.

 Zamieć, zadymka, zawierucha śnieżna; zaspa, wydma.

 Zamiejscowy, nie miejscowy, nie w danym miejscu przemieszkujący, nie z tego miejsca pochodzący, zamiejski; obcy.

 Zamiejski, położony za miastem, mieszkający poza miastem, odbywający ś. za miastem.

 Zamieniacz, człowiek, który co zamienia na co.

 Zamieniać, dok. Zamienić co na co; brać lub dawać jedną rzecz za drugą, mieniać, wymieniać; z. ś., zmieniać ś., przeobrażać ś., z. ś. z kim na co, mieniać jedną rzecz na drugą.

 Zamiennia, w gram., w wyrazie zastąpienie jednego dźwięku drugim; w stylistyce: zastąpienie jednego pojęcia drugim na podstawie związku logicznego między niemi, metonimja.

 Zamiennie, przyślą drogą zamiany, przez zamianę.

 Zamienność, własność podlegania zamianie, możność zamiany.

 Zamienny, dotyczący zamiany; polegający na zamianie: handel z.

 Zamierać, dok. Zamrzeć; być blizkim śmierci, umierać; przen., być blizkim zaniku, słabnąć, niknąć, zanikać.

 Zamierzać, dok. Zamierzyć; miarą zakreślać, wyznaczać, wytykać granice; zakładać co sobie, zamyślać, jako cel, mieć zamiar; z. ś. na kogo, podnosić rękę, by go uderzyć, godzić na niego, na jego życie, czynić zamach.

 Zamierzch, mrok, zamierzch; z. w oczach = choroba oczu, gdy ś. komu ćmi w oczach.

 Zamierzchły, który zamierzchł; bardzo dawny; starożytny, starodawny, odwieczny.

 Zamierzchnąć, zacząć ś. zmierzchać, zamroczyć ś., zaćmić ś., być zaskoczonym gdzie nocą, zmierzchem; przen., pójść w niepamięć.

 Zamierzenie, zamiar, cel.

 Zamierznąć (Zamier-znąć), stać ś. obmierzłym komu, obrzydnąć.

 Zamierzony, którego zamierzono, z zamiarem powziętym; założony, jako cel.

 Zamierzwić, zawalać mierzwą, zasilić mierzwą.

 Zamierzyć — p. nied. Zamierzać.

 Zamiesić, zaczynić mąkę z wodą na ciasto.

 Zamieszać, mieszając poruszyć; zamącić, skłócić; przen., sprawić zamieszanie, nieład, wzbudzić niepokój, podburzyć; wplątać, wciągnąć, wmieszać; z. ś., być zamieszanym, zakłóconym, zamąconym; z. ś. do czego, wmieszać ś., wplątać ś. w co.

 Zamieszale, przysł., nierządnie, nieporządnie, burzliwie, bezładnie.

 Zamieszały, zamieszany, zakłócony, zamącony.

 Zamieszanie — p. Zamieszać; zamieszka, niepokój, rozruch, bunt.

 Zamieszczać, dok. Zamieścić; dawać komu gdzie pewne miejsce, lokować, umieszczać; z. co w pismach = drukować w nich.

 Zamieszka, zamieszanie, zaburzenie, wrzenie, zamęt, bunt, rewolucja; nieporządek, burda, kłótnia; zaplątanie, zagmatwanie.

 Zamieszkać — p. nied. Zamieszkiwać.

 Zamieszkały, Zamieszkany, w którym ktoś mieszka, mający mieszkańców; mieszkający.

 Zamieszkanie, miejsce mieszkania; mieszkanie w jakim miejscu; stały pobyt.

 Zamieszkaniec, mieszkaniec jakiegoś miejsca.

 Zamieszkany — p. Zamieszkały.

 Zamieszkiwać, dok. Zamieszkać; mieszkać gdzie, zajmować co na mieszkanie; obierać sobie gdzie mieszkanie, przemieszkiwać.

[511] Zamieścić — p. nied. Zamieszczać.

 Zamieście, miejsce za miastem, przedmieście.

 Zamieść — p. nied. Zamiatać.

 Zamiękać, dok. Zamięknąć; stawać ś. miękkim.

 Zamiękczać, dok. Zamiękczyć; czynić miękkim.

 Zamięknąć — p. nied. Zamiękać.

 Zamiętlić, Zamętlić, zamącić, zamieszać, powikłać, pogmatwać.

 Zamigać, Zamigotać, zacząć migać; pokazywać ś. i niknąć, zaświecić migotliwym światłem.

 Zamigotać — p. Zamigać.

 Zamilczać, dok. Zamilczeć; przestać mówić; zachowywać milczenie, nie odzywać ś.; z. o czym, nie mówić o czym, pomijać milczeniem, taić; z. o kim, nie wspominać go, zapominać.

 Zamilczenie, rzecz. od Zamilczeć; w stylist., nagłe urwanie mowy, niedopowiedzenie.

 Zamilkać, dok. Zamilknąć; przestawać mówić, umilkać; niemieć, tracić mowę; z. na zawsze = nędznieć, mizernieć, karłowacieć, drętwieć, umrzeć.

 Zamilkły, który zamilkł.

 Zamilknąć — p. nied. Zamilkać.

 Zamiłować, umiłować, pokochać, polubić; z. ś., rozmiłować ś., rozkochać ś. w kim, w czym.

 Zamiłowanie, rzecz. od Zamiłować; upodobanie w czym, umiłowanie czego.

 Zamiłowany, który w czym ś. rozmiłował, rozmiłowany w czym, lubujący ś. w czym, zajmujący ś. czym gorliwie, amator.

 Zaminjować, zafarbować minją.

 Zamiot, Zamiota, zamieć

 Zamitrężyć, zmitrężyć; z. czas, zabałamucić, stracić.

 Zamja, rodzaj roślin dwupiennych, nagonasiennych, należący do rodziny kłodziniastych, podobnych do palm a. do paproci drzewiastych (fig.).

 Zamkarz, rzemieślnik, robiący zamki, kłódki i t. p.

 Zamknąć — p. nied. Zamykać.

 Zamknięcie, rzecz., M od Zamknąć; przyrząd do zamykania, zamek, kłódka, zasuwa; miejsce, gdzie kogo zamykają; miejsce zamknięte, niedostępne; stan osoby zamkniętej; zakończenie, epilog: z. mowy, książki.

 Zamknięty, którego zamknięto; zakład naukowy z. = w którym wszyscy wychowańcy (a. wychowanice) mieszkają w pensjonacie szkolnym, nie przychodni.

 Zamkowy, dotyczący zamka (u drzwi); odnoszący ś. do zamku, (twierdzy); rzecz., dozorca zamku.

 Zamleczać, dok. Zamleczyć; zaprawiać, zapuszczać mlekiem; w mleko czyli mlecz zamieniać.

 Zamleć, zacząć mleć; wszystko zemleć.

 Zamłacać, dok. Zamłócić; zaczynać młócić; młócąc zarabiać; z. kogo. zabijać kijem.

 Zamłócić — p. nied. Zamłacać.

 Zamnażać, dok Zamnożyć; czynić, że ś. coś rozmnaża, rozradzać; pomnażać, przysparzać; z. ś., rozmnażać ś., rozradzać ś.; pomnażać ś., powiększać ś. w liczbie.

 Zamnożyć — p. nied. Zamnażać.

 Zamocniać, dok. Zamocnić; czynić mocnym, umacniać.

 Zamoczyć — p. Zamaczać.

 Zamodlić się, pogrążyć ś. w modlitwie.

 Zamodrzeć, stać ś. modrym, zajść modrością; zasinieć.

 Zamokły, który zamókł, pełen wilgoci.

 Zamoknąć — p. nied. Zamakać.

 Zamokrzyca, roślina z rodziny traw.

 Zamorczyk — p. Zamorszczyk.

[512] Zamordować — p. nied. Zamordowywać.

 Zamordowywać, dok. Zamordować; męcząc, mordując zabijać, pozbawiać życia w sposób okrutny; męczyć, zamęczać, nużyć kogo, nadmiernie; z. ś., męczyć ś. czym, np. pracą nadmierną.

 Zamorek, jajko, w którym zarodek a. młode zamarło.

 Zamorski, leżący za morzem, mieszkający za morzem, pochodzący z za morza.

 Zamorszczyk, Zamorczyk, Zamorzanin, człowiek, mieszkający za morzem a. przybyły do nas z za morza.

 Zamorszczyzna, wszystko, co jest zamorskie a. przybywa do nas z za morza; wiatr, wiejący z za morza.

 Zamortyzować, spłacić i wycofać z obiegu zobowiązania pieniężne, obligacje, listy zastawne i t. p.; umorzyć; z. ś., być zamortyzowanym.

 Zamorzan, owad dwuskrzydły, komarowaty.

 Zamorzanin — p. Zamorszczyk.

 Zamorze, kraj, położony za morzem.

 Zamorzyć — p. nied. Zamarzać.

 Zamoście, miejsce, położone za mostem, z drugiej strony rzeki.

 Zamotać — p. nied. Zamotywać.

 Zamotywać (się), dok. Zamotać (ś.); wikłać (ś.), plątać (ś.), gmatwać (ś.), zasypływać (ś.).

 Zamowa, zamawianie, zamówienie, obstalowanie; rzecz zamówiona, obstalowana; sprzeczka, spór, dysputa; wymówka, pretekst, pozór.

 Zamożenie, wsparcie, zapomoga; zamożność.

 Zamożnie, przysł., z zamożnością; majętnie, bogato, suto.

 Zamożność, stan człowieka zamożnego; byt zamożny, bogactwo, zasoby obfite.

 Zamożny, mający duże środki pieniężne, majętny, bogaty.

 Zamożysto, Zamożyście, przysł., majętnie, bogato, zamożnie; potężnie.

 Zamożysty, potężny, możny; bogaty, majętny.

 Zamożyście, przysł. — p. Zamożysto.

 Zamówić — p. nied. Zamawiać.

 Zamóżdże, tylna część mózgowia, przejście od mózgu do rdzenia pacierzowego, tyłomóżdże

 Zamraczać, dok. Zamroczyć; okrywać mrokiem, zaciemniać: z. rozum, głowę = odurzać, tracić rozum, przytomność; z. ś., okrywać ś. mrokiem, odurzać ś., tracić przytomność.

 Zamrażać, dok. Zamrozić; przejmować mrozem, lodem ścinać, czynić, że coś marznie, zamarza, z. nogi, ręce = odmrażać.

 Zamrocze, zmierzch, mrok, zaćmienie, ciemność.

 Zamroczek, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Zamrocznia, roślina zwrotnikowa z rodziny marzanowatych.

 Zamroczny, mrokiem pokryty, ciemny, mroczny.

 Zamroczyć — p. nied. Zamraczać.

 Zamrok, Zamroka, zmierzch, mrok; zaćmienie, ciemność.

 Zamrowić się, zaludnić ś. nakształt mrowia, stać ś. licznym, zacząć ś. ruszać.

 Zamrozić — p. nied. Zamrażać.

 Zamroź, ziemia zmarznięta podczas mrozu, a potem odpuszczająca ś.

 Zamróz, zamrażanie, zamrożenie; odmrożenie, miejsce odmrożone; mróz, z ciał wychodzący, np. z murów, i pokrywający je nakształt szronu; zimno śmiertelne.

[513] Zamruczeć, Zamruknąć, odezwać ś. mrukiem; mrucząc zagłuszyć.

 Zamrugać, Zamrugnąć, zacząć mrugać, dać znać mrugnięciem.

 Zamrużać, dok. Zamrużyć; powiekami wzrok zakrywać; z. oczy na co = przez szpary patrzeć, nie chcieć widzieć.

 Zamrzeć — p. nied. Zamierać.

 Zamsz, skóra miękko wyprawna, z powierzchnią jakby mchatą.

 Zamszyca, roślina afrykańska z rzędu kaktusów, stapelja (fig.).

 Zamszyć, mchem pokryć, uczynić mszystym.

 Zamszysty, mchem zarosły, zrobiony jak zamsz, miękki jak zamsz.

 Zamtuz, nm., dom rozpusty, dom nierządu, dom publiczny.

 Zamtuzka, nm., nierządnica, kobieta publiczna.

 Zamtuźnik, nm., utrzymujący dom rozpustyrozpusty.

 Zamudzić, zmudziwszy zabawić, zaniedbać.

 Zamulać, dok. Zamulić; zanieczyszczać; zatykać, zapełniać mułem, zaszlamowywać; przen., zarażać, kazić, znieprawiać; z. żołądek, kiszki = zapełniać niestrawnym pokarmem, sprawiać, powodować obstrukcję; z. ś., zapełniać ś., zatykać ś. mułem, zaszlamowywać ś.; przen., zanieczyszczać ś., kazić ś., znieprawiać ś.; o żołądku, o kiszkach: mieć obstrukcję.

 Zamulisko, miejsce zamulone.

 Zamulny, naniesiony mułem, szlamisty.

 Zamuł, nieczystość zamulająca, szlam, muł.

 Zamurek, owad pluskwowaty, piersiodziobny, piewikowaty.

 Zamurny, Zamurowy, umieszczony z tamtej strony muru, za murem, na zewnątrz muru.

 Zamurować — p. nied. Zamurowywać.

 Zamurowy – p. Zamurny.

 Zamurowywać, dok. Zamurować; zakrywać, zasłaniać murem, zapełniać murem, otaczać murem bez pozostawienia wyjścia; zabudowywać murowanemi domami.

 Zamurzać, dok. Zamurzyć; walać, brudzić, walać farbą w druku jakie odbicie, które wychodzi przez to jakby podwójnie, dublować.

 Zamurze, miejsce za murem, zewnątrz muru.

 Zamurzyć — p. nied. Zamurzać.

 Zamuskać, dok. Zamusnąć, Zamusknąć; muszcząc gładzić, wygładzać; gładko smarować, zamazywać.

 Zamusnąć — p. nied. Zamuskać; z. łeb = upić ś., urżnąć ś.

 Zamuszki (-ów), plasterki, używane dawniej przez kobiety do upiększania twarzy, dla nadawania jej wdzięku, muszczki, muszki.

 Zamycać, dok. Zamycić; opłacać myto.

 Zamycić — p. nied. Zamycać.

 Zamydlać, dok. Zamydlić; zacierać mydłem, wysmarowywać mydłem; z. komu oczy = wprowadzać w błąd, oszukiwać, otumaniać, ocyganiać; z. co, zręcznie zacierać, usuwać nieznacznie na stronę dla niezwracania uwagi.

 Zamykacz, ten, który zamyka.

 Zamykać, dok. Zamknąć; zawierać, nie zostawiać otworem; z. co przed kim, nie dopuszczać kogo wewnątrz czego; z. komu drzwi przed nosem = odpędzać, odprawiać go od progu; z. co, chować pod kluczem, w zamknięciu; z. kogo gdzie, trzymać zamkniętym, więzić, trzymać w więzieniu a. jakby w więzieniu; z, komu drogę = zagradzać, przecinać; z. komu drogę do czego = nie pozwalać komu uskutecznić czego, a. dopiąć czego; z. oczy na coś = przez szpary patrzeć na co, udawać, że ś. [514]czego nie spostrzega, tolerować co, być ślepym na co; z. oczy = umierać, konać; z. komu oczy = być obecnym przy jego skonaniu; z. komu gębę, usta = nie dawać komu mówić, zniewalać do zamilczenia, stawiać kogo w tym położeniu, że nie wie, co odpowiedzieć; zamknij gębę! = przestań mówić!; z. żywot, życie = kończyć je, konać; koniec, kres kłaść czemu, kończyć co: z. posiedzenie, obrady, sesję; z. mowę, książkę = dawać co w jej zakończeniu, epilogu; z. co w sobie = mieścić, zawierać; z. co w sobie, w głębi duszy = nie wyjawiać, taić; z. jaką instytucję, np. szkołę, warsztat, kościół, zakon, sklep, fabrykę = przerywać dokonywające ś. w nich czynności, kasować je, znosić; z. ś., być zamykanym, być zawieranym; z. ś. przed kim, nie dopuszczać kogo do siebie; z. ś., np. w domu = nie wychodzić z domu, nie komunikować ś. z nikim, nie dopuszczać do siebie nikogo; z. ś. w czym, zawierać ś.; z. ś. w sobie = żyć w samotności, w odosobnieniu, nie zwierzać ś. z niczym nikomu, być skrytym.

 Zamykalny, dający ś. zamykać.

 Zamylać, dok. Zamylić; przeszkadzać komu w liczeniu, czytaniu, zarzucać np. kartę w książce, którą ktoś inny czytał.

 Zamysł, to, co ktoś zamyśla, zamierza sobie, zamiar; zatopienie ś. w myślach, zadumanie, zaduma.

 Zamyślać, dok. Zamyślić; zamierzać, układać w myśli, przedsiębrać co, mieć zamiar jaki; obierać co w myśli i zapamiętywać, nie mówiąc głośno, co ś. ułożyło a. zamierzyło; z. ś., być zamyślonym, pogrążać ś. w myślach.

 Zamyślenie, rzecz. od Zamyślić; stan osoby, pogrążonej w myślach.

 Zamyślić — p. nied. Zamyślać.

 Zamyślony, którego zamyślono; pogrążony w myślach, zadumany.

 Zanadrzany, umieszczony w zanadrzu, dotyczący zanadrza.

 Zanadrze, miejsce pod suknią na piersiach, pazucha, nadra.

 Zanadrzysto. przysł., z szerokim zanadrzem.

 Zanadrzysty, mający szerokie zanadrza.

 Zanatomizować, wykonać anatomizowanie; przen., zanalizować, rozebrać szczegółowo.

 Zanęcać, dok. Zanęcić; przynęcać, przywabiać, zachęcać nęcąc; przyciągać do jakiego ciasnego miejsca; opatrywać przynętą dla zwabienia.

 Zanędzniać, dok. Zanędznić; czynić nędznym, doprowadzać do nędzy.

 Zanędznieć, stać ś. nędznym, zbiednieć, zmizernieć.

 Zanękać, zamęczyć nękaniem, dokuczaniem.

 Zanęta, zanęcanie, zanęcenie; przynęta, wab, wabik.

 Zaniecać, dok. Zaniecić; zaczynać wzniecać, zapalać.

 Zaniechać, zaprzestać robić co, dawać pokój czemu; zaniedbać czego, opuścić co; z. kogo, nie robić komu trudności, nie przeszkadzać komu co czynić.

 Zaniecić — p. nied. Zaniecać.

 Zanieczyszczać, dok. Zanieczyścić; nieczystością zapełniać, zaplugawiać, nieczystym czynić.

 Zanieczyścić — p. nied. Zanieczyszczać.

 Zaniedbać — p. nied. Zaniedbywać.

 Zaniedbalec, niedbalec.

 Zaniedbalstwo, niedbalstwo.

 Zaniedbałość, niedbałość.

 Zaniedbały, niedbały.

 Zaniedbanie, rzecz. od Zaniedbać; nietroszczenie ś. o co; stan osoby a. rzeczy zaniedbanej a. [515]zaniedbywanej; z. ś., opuszczenie ś., stanie ś. niedbałym; brak staranności w czym.

 Zaniedbany, którego zaniedbano; o który przestano ś. troszczyć, o którym przestano pamiętać, opuszczony, który nie dba o siebie; niestaranny, nieporządny, byle jaki, niedbały: z. styl, z. ubiór.

 Zaniedbywać, dok. Zaniedbać; z. co a. czego, niedbale coś czynić; nie chodzić należycie koło czego. zbywać co niedbale; z. co zrobić = zapominać co robić; z. czego, pogardzać, gardzić czym, lekceważyć co, niedbale opuszczać co, nietroszczyć ś. o kogo, o co; z. kogo, nie dbając o kogo, przerywać z nim stosunki, nie stać o kogo; z. ś., niedbale sobie postępować, lekceważyć swoje obowiązki, opuszczać ś., stawać ś. niedbałym, nieporządnym; z. ś. w naukach, w pracy, w ubiorze i t. p.

 Zaniemagać, dok. Zaniemóc; wpadać w niemoc, w chorobę.

 Zaniemeński, położony za Niemnem, pochodzący z za Niemna, mieszkający za Niemnem.

 Zaniemiać, dok. Zaniemić; czynić niemym, oniemiać.

 Zaniemieć, Zaniemówić, stać ś. niemym, stracić mowę; zamilknąć, przestać mówić, np. z podziwu, z przerażenia.

 Zaniemóc — p. nied. Zaniemagać.

 Zaniemówić — p. Zaniemieć.

 Zaniepokoić, sprawić niepokój; z. ś., zacząć doznawać niepokoju.

 Zaniepróżnić, zająć, zapełnić.

 Zanierychło, przysł., zapóźno.

 Zanieść — p. nied. Zanosić.

 Zaniewidzieć, stracić wzrok, oślepnąć.

 Zanik, powolne zanikanie tkanki a. narządu źle odżywianego przez krew a. nadmiernego wysiłku, ucisku, atrofja; z. pamięci = stracenie jej; z. całego organizmu = konsumcja, uwiąd starczy.

 Zanikać, dok. Zaniknąć; przestawać być widzialnym, niknąć, ginąć, znikać; tracić kształty naturalne, chudnieć.

 Zaniknąć — p. nied. Zanikać.

 Zanim, spójn., nim, póki nie, nie pierwej aż.

 Zaniszczać, dok. Zaniszczyć; doprowadzać do zniszczenia, niszcząc zagładzać, zatracać; z. ś., dochodzić do zniszczenia, niszczeć; nikczemnieć, nędznieć.

 Zaniszczały, który zniszczał, zniszczony.

 Zaniszczeć, zniszczeć, pójść w niwecz, przestać istnieć.

 Zaniszczyć — p. nied. Zaniszczać.

 Zanitować — p. nied. Zanitowywać.

 Zanitowywać, dok. Zanitować; zbijać, spajać nitem, zalepiać otwór cyną i t. p., nitując zaginać gwóźdź z drugiej strony.

 Zankiel, Żankiel, nm., roślina lekarska z rodziny baldaszkówatych; ponka (fig.).

 Zanklarz, Zanklerz, nm., rzemieślnik, wyrabiający zankle.

 Zanocnica, gatunek motyla z podrzędu miernikowców.

 Zanocować, przybyć dokąd na noc, stanąć gdzie na nocleg, zostać gdzie na noc.

 Zanogciowy, dotyczący zanogcia.

 Zanogieć, zadzierek u palca, zagniotek.

 Zanokcica, w min., odmiana kwarcu, spotykana w piasku, w postaci większych kawałków; z. skalna, górska, północna = roślina z grupy paproci (fig.); ranka, tworząca ś. za paznogciami.

 Zanominować, dać komu nominację, naznaczać na jaki urząd.

 Zanosić, dok. Zanieść; nieść na [516]jakie miejsce, donosić aż dokąd; doprowadzać, zaprowadzać aż dokąd; zapędzać, zawiewać; z. do kogo prośbę, suplikę, skargę, protestację = podawać, przedstawiać, przedkładać; z. na kogo rękę = podnosić ją w celu uderzenia go; idź, gdzie cię oczy a. nogi zaniosą = wynoś ś., idź gdziekolwiek, byłem cię nie widział; pójdę, gdzie mnie oczy a. nogi zaniosą = nie pytając celu, wprost przed siebie, błąkając ś.; z. ś., być zanoszonym; z. ś. na co, zabierać ś., zbierać ś.: z-i ś. na burzę, na kłótnię, na bitwę, na wielkie rzeczy; z. ś. na kogo ręką = zamierzać ś. w celu uderzenia go, podnosić na kogo rękę; z. ś. od czego, zachodzić ś., prawie ś. dusić dla braku oddechu, zapamiętywać ś. w czym: z. ś. od płaczu, od śmiechu.

 Zanośny, dający ś. zanieść.

 Zanotować — p. nied. Zanotowywać.

 Zanotowywać, dok. Zanotować; notując zapisywać; z. sobie w pamięci = zapamiętywać.

 Zanoza, zatyczka w jarzmie, nie dozwalająca wyprząc ś. wołowi.

 Zanucić, zacząć nucić, zaśpiewać.

 Zanudzać, dok. Zanudzić; nudzeniem przyprawiać prawie o śmierć; nudząc zamęczać.

 Zanurzać, dok. Zanurzyć; pogrążać w wodzie a. w innym płynie, zatapiać; z. ś., pogrążać ś. w wodzie a. w innym płynie, zatapiać ś., tonąć; przen., z. ś. w czym, zagłębiać ś., zatapiać ś. w czym, oddawać ś. czemu niepodzielnie; z. ś. w myślach, w marzeniach, w grzechach, w nierządzie, w rozkoszach.

 Zanurzony, którego zanurzono; z. w myślach, w marzeniach, w pracy i t. p. = zatopiony, pogrążony, oddający ś. namiętnie.

 Zanurzyć — p. nied. Zanurzać.

 Zań, zamiast: za niego.

 Zaoblatować, zanieść do oblaty; podać do oblatowania.

 Zaobłoczyć, zakryć, zasłonić obłokiem, zachmurzyć.

 Zaobozować, stanąć obozem.

 Zaochocić, kogo do czego, zachęcić go, ochoty mu dodać do czego; z. ś., nabrać ochoty do czego, zachęcić ś.

 Zaocznie, przysł., w nieobecności osoby, o którą idzie, poza oczami.

 Zaoczność, niejawienie ś. w sądzie; niewezwanie do sądu a. wogóle dla osądzenia sprawy.

 Zaoczny, dokonany w nieobecności osoby zainteresowanej: wyrok z.

 Zaodłożyć, zostawić odłogiem.

 Zaodrzaniec, człowiek, mieszkający z tamtej strony Odry.

 Zaodrzański, położony za rzeką Odrą, mieszkający za Odrą.

 Zaogniać, dok. Zaognić; zapalać, zażegać; z. ranę = sprawiać zapalenie; z. ś., zapalać ś., zażegać ś., wybuchać ogniem; o ranie: dostawać zapalenia.

 Zaognienie, rzecz. od Zaognić; lekkie zapalenie: z. rany.

 Zaokrąglać, dok. Zaokrąglić; czynić okrągłym, okrągło wyrabiać, nadawać okrągłość: doprowadzać do pewnej okrągłej cyfry; z. swoje państwo = rozszerzać jo przez wcielenie obcych, w głąb tego państwa zachodzących posiadłości; z. ś., być zaokrąglanym; nabierać okrągłości; dochodzić do pewnej okrągłej cyfry.

 Zaokrąglenie, rzecz. od Zaokrąglić; okrągłość, jako przymiot pewnej części przedmiotu.

 Zaokrąglić — p. nied. Zaokrąglać.

 Zaonegdaj, przysł., przed trzema dniami, przed dniem onegdajszym.

 Zaopatrywać, dok. Zaopatrzyć; [517]dostarczać tomu zapasów, rzeczy potrzebnych teraz i w przyszłości; z. ś., zbierać zapasy potrzebne do użycia, opatrywać ś.

 Zaopatrzenie, rzecz. od Zaopatrzyć; zapasy, obfitość czego.

 Zaopatrzyć, p. nied. Zaopatrywać.

 Zaopinjować, wypowiedzieć swoją opinję, wyrazić swoje zdanie o kim a. o czym, orzec.

 Zaorać — p. nied. Zaorywać.

 Zaordynować, zalecić, przepisać co, jako sposób leczenia, rozporządzić.

 Zaorywać, dok. Zaorać; zaczynać orać; orząc niszczyć: z. drogę, miedzę; orząc, zasypywać co ziemią; kończyć orać, doorywać; z. ś., być zaorywanym; przen., zamęczać ś. pracą nadmierną.

 Zaoskomiać, Zaoskomić; budzić w kim oskomę, chętkę do czego; z. ś., zaczynać pragnąć czego, nabierać chętki do czego.

 Zaostrzać, dok. Zaostrzyć; ostro co zakończać, nadawać czemu śpiczasty koniec; ostrzyć, toczyć, wecować, szlifować; przen., zachęcać, zagrzewać; przen., pobudzać, podniecać: z. ciekawość, z. apetyt; z. karę = podnosić, zwiększać; z. zęby na co = chcieć pożądać; nabierać ochoty do czego; z. rozum, dowcip = czynić uszczypliwym, subtelniejszym; z. na kogo język = dokuczać mu słowami, żartować z niego w sposób uszczypliwy, dogryzać mu; z. ś., być zaostrzanym; być podniecanym, powiększać ś., pobudzać ś., zaogniać ś.

 Zaostrze, koniec zaostrzony.

 Zaoszczędzać, dok. Zaoszczędzić; robić oszczędność, oszczędzać komu czego; oszczędzać co, nie wydawać czego, odkładać; nie niszczyć.

 Zapach, woń, zwłaszcza przyjemna.

 Zapachnąć, wydać z siebie zapach, zacząć pachnąć; z. komu, wzbudzić czyjś apetyt, czyjeś żądze, wzniecić chęć posiadania.

 Zapachowy, dotyczący zapachu.

 Zapachtować, zaarendować, zadzierżawić bydło.

 Zapad, zapadanie, miejsce zapadłe, zapadlina, zapadlisko.

 Zapadać, dok. Zapaść; padając, spadając, sięgać pewnego poziomu, zalatywać dokąd; przerywając ś., przełamując ś., dostawać szczeliny, pękać; stawać ś. zapadłym, wklęsłym: policzki masz z-dłe; z. w chorobę, z. na zdrowiu = tracić zdrowie, zachorowywać; przychodzić do skutku, być uchwalanym, wchodzić w życie jako prawo: z-dła uchwała, ustawa, prawo, postanowienie, wyrok; noc z-da = zbliża ś.; z-dł gdzieś = skrył ś., zniknął nie wiedzieć gdzie; klamka z-dła = już jest zapóźno; chciałby z-aść pod ziemię = jest pełen zawstydzenia; oczy mu z-dły = przez schudnięcie pogrążyły ś. głęboko w orbitach; z-aść w sen głęboki = zasnąć głęboko; zwierzyna z-a = siada w oznaczonym miejscu; noc mię z-dła w drodze = zaskoczyła; z. ś., zawalać ś. wskutek rozstąpienia ś. ziemi, przepadać w ziemię, znikać.

 Zapadanin, mieszkaniec kraju, po przeciwnej stronie rzeki Po.

 Zapadanka, forma żeńska od Zapadanin.

 Zapadański, leżący za rzeką Po.

 Zapadka, drewienko w pułapce, wsparte na deszczułce; klamka u drzwi; w anat., zastawka.

 Zapadlina, w gieol., wielka połać skorupy ziemi, zapadła w głąb i tworząca wgłębienie, często potym zalewane morzem, teren zapadły.

 Zapadlinowy, dotyczący zapadliny.

 Zapadlisko — p. Zapadlina.

[518] Zapadłość, właściwość tego, co jest zapadłe, miejsce wgłębione.

 Zapadły, który zapadł; miejsce z-e — p. Zapadlina, kąt z. = będący poza ruchem cywilizacyjnym, miejsce odludne.

 Zapadzisto, przysł., z zapadzistościami, pochyło, nierówno.

 Zapadzistość, właściwość tego, co jest zapadziste; dół, szczelina od zapadnięcia ś.

 Zapadzisty, mogący zapaść ś., grożący zapadnięciem; mający wklęsłość lub wklęsłości od zapadnięcia ś., obrywający ś.

 Zapakować, ułożywszy w pace, w paczkę, zamknąć, zawinąć, zawiązać; przygotować coś do przewiezienia a. przeniesienia wraz z innemi rzeczami; schować; z. co czym, zatłoczyć, zawalić, natłoczyć, zająć pakami a. ludźmi; z. kogo do więzienia, do kozy, do szpitala warjatow = wsadzić, zasadzić, umieścić gwałtem.

 Zapakowywać, p. dok. Zapakować.

 Zapaktować, ułożyć warunki, pakty, rozpocząć paktowanie, układanie ś. o co.

 Zapal, wszystko, co ś. łatwo zajmuje ogniem, podpał, podpałka.

 Zapalacz, ten, co rozpala ogień; co zapala latarnie w mieście; co nieci światło; podpalacz, podżegacz.

 Zapalać, dok. Zapalić; niecić światło, zażegać ogniem, dawać obejmować płomieniem, podpalać; przen., wzniecać, podniecać, wzburzać, podnosić: z. wojnę, kłótnię; z. czyjąś odwagę, żądzę sławy; zagrzewać, podniecać, pobudzać, zachęcać kogo do jakiego czynu; z. cieleśnie = zajurzać, rozbestwiać; z. krew = rozgrzewać; zagrzewać aż do uniesienia, entuzjazmu; z. komu głowę = zawracać mu w głowie; z. wstydem, rumieńcem wstydu = zarumieniać, zawstydzać; z. sos, zupę = zaprawiać mąką zrumienioną w maśle; z. ś., zajmować ś. ogniem, zażegać ś., wybuchać płomieniem, przen., rumienić ś., czerwienić ś., kraśnieć; unosić ś. zapałem, wpadać w zapał; wpadać w uniesienie namiętne: z. ś. gniewem, miłością, nienawiścią, furją, wściekłością; z. ś. do czego, zaczynać namiętnie czegoś pragnąć; tracić równowagę ducha, nie umieć spokojnie rozmawiać; w med., zaogniać ś., zajątrzać ś.

 Zapalczywie, przysł., z zapalczywością, popędliwie, gwałtownie, zajadle.

 Zapalczywość, pochopność do zapalania ś., popędliwość, porywczość gniewliwa, gwałtowność, unoszenie ś., zażartość, zaciekłość, cecha tego, jest zapalczywe.

 Zapalczywy, skłonny do zapalania ś., gwałtowny, popędliwy, skłonny do gniewu; porywczy; pełen zapału.

 Zapalenie, rozniecenie ognia pod czym, aby ś. paliło; choroba, przejawiająca ś. zaczerwienieniem, zagrzaniem ś., obrzmieniem i bolesnością jakiego narządu ciała, tkanki, oraz gorączką, bólem głowy i ogólnym osłabieniem; z. gardła = błon śluzowych, wyściełających gardło i gardziel; z. krtani, z. kiszek, z. kości, z. oka, mózgu, nerek, nerwów, opłucnej, oskrzeli, otrzewnej, płuc, stawów, ucha, osierdzia, żołądka, żył i t. p.

 Zapaleniec, człowiek, prędko garnący ś. do czego, przejmujący ś. czym, przesadnie gorliwy, zapalczywy, entuzjasta, zagorzalec.

 Zapaliczka, roślina z rodziny baldachowych, rosnąca w Persji, wydaje gumę o woni odrażającej, asafetyda.

 Zapalić — p. nied. Zapalać.

 Zapalniczek, zdr. od Zapalnik; brantka u fuzji, na którą nakłada ś. kapiszon.

[519]

 Zapalniczka, przyrządzik kieszonkowy do zapalania papierosów lub cygar (f.).

 Zapalniczy, służący do zapalania: knoty z-e = do zapalania materjałów palnych; kiszka z-a = woreczek podłużny, wypełniony prochem, do zapalania zasadzanej miny w podkopach.

 Zapalnie, przysł., z zapalnością; zapalczywie.

 Zapalnik, rurka blaszana a. trzcinowa, napełniona prochem, którą zatyka ś. w zapał armaty i za pomocą której zapala ś. nabój.

 Zapalność, własność wielu ciał zapalania ś. płomieniem za zbliżeniem do ognia, palność.

 Zapalny, łatwo zapalający ś., palny; skłonny do zajurzenia ś., do gniewu; zmysłowy, gorący; namiętny; mający własność zapalania; całopalny: ofiara z-a.

 Zapalony, którego zapalono; z zapałem czyniący co, z zapałem oddający ś. czemu, miłujący co z zapałem: z. miłośnik sztuki, z. podróżnik, z. wielbiciel kobiet; z. gniewem = rozgniewany; z-a głowa = zapaleniec, entuzjasta.

 Zapalować, zagrodzić palami.

 Zapał, zapalenie, ogień, płomień; przen., rozpalenie namiętności, żarliwość, ognistość, zapalczywość, roznamiętnienie, entuzjazm, uniesienie, podniecenie duchowe; u broni palnej: kanalik, przechodzący wskroś metalu aż do dna komory, przez który nabój ś. zapala (fig.); gatunek tkaniny bawełnianej koloru ponsowego.

 Zapała, żagiew, podnieta.

 Zapałka, to, czym ś. co zapala, podpala; z-ki, małe, cienkie drewienka z łebkiem pokrytym masą, złożoną z chloranu potasu, proszku szklanego i gumy, które pociera ś. o papier, przylepiony do pudełka, pokryty czerwonym fosforem, siarkiem antymonu, siarkiem żelaza (z-i szwedzkie); z-i włoskie = mają zamiast drewienka cienki stoczek parafinowy; z. bengalskie = mają łebek, pokryty masą bengalską danego koloru; w kuch., masło, zasmażone z mąką.

 Zapałowy, dotyczący zapału u broni palnej.

 Zapamiętać — p. nied. Zapamiętywać.

 Zapamiętale, przysł., nie pamiętając o niebezpieczeństwie, z zapamiętałością, ze zbytnią gorliwością.

 Zapamiętalec, człowiek zapamiętały, uparty, mszczący ś.

 Zapamiętałość, stan człowieka zapamiętałego, gniew, upór.

 Zapamiętały, który stracił panowanie nad sobą, równowagę duchową wskutek silnego wzruszenia a. silnej namiętności, zapomniał o wszystkich obowiązkach, nakazach moralnych, niebezpieczeństwach itp.; mszczący ś., mściwy, wściekły w swym gniewie.

 Zapamiętanie, pamiętanie o czym, niezapomnienie, stan człowieka zapamiętałego.

 Zapamiętliwość, brak pamięci.

 Zapamiętliwy łatwo i przędko o czym zapominający; skory do zapomnienia.

 Zapamiętne (-ego), podarunek dla urzędnika, pamiętne.

 Zapamiętywać, dok. Zapamiętać; zachowywać, zatrzymywać co w pamięci, zasięgać pamięcią; zapominać; z. ś., zapominać ś., odchodzić od siebie, tracić równowagę od gniewu, od namiętności.

 Zapanować, objąć co w zupełne władanie, zacząć panować nad kim a. nad czym.

 Zapar, para, skąd wychodząca, wyziew, gorąco.

[520] Zaparać, Zapruwać, dok. Zapruć; zaczynać pruć; rozpruwać coś aż do pewnego miejsca.

 Zaparafować, stwierdzić podpisem sądowym; wnieść w księgi urzędowe.

 Zaparcie, rzecz. od Zaprzeć; wtłoczenie, podtrzymanio czego gdzie, aby ś. nie ruszało; podparcie, przytrzymanie, zamknięcie: z. drzwi i t. p.; zaprzeczenie, nieprzyznanie; z. stolca = chorobliwe zatwardzenie stolca, obstrukcja.

 Zaparcieć, parciejąc zagnić.

 Zaparkanić, zagrodzić parkanem.

 Zaparować, zacząć parować, wychodzić w kształcie pary; zapędzić kogo do jakiego miejsca.

 Zaparskać, Zaparsknąć, Zaparsnąć, odezwać ś. parskaniem, zacząć parskać; parskiem zagłuszyć, zaplugawić.

 Zaparstek, Zapartek, jaje zalęgłe, które ś. nie wylęgło; martwy zalążek; jaje zgniłe, zepsute, zbuk.

 Zaparszeć, Zaparszywieć, stać ś. parszywym, okryć ś. parchami.

 Zaparszywić, zarazić parchami, oparszywić.

 Zapartaczyć, Zapartolić, popsuć partactwem, zniweczyć.

 Zapartek — p. Zaparstek.

 Zaparstnica — p. Zanogcica.

 Zaparty, którego zaparto; zamknięty gdzie; zatrzymany; żołądek, stolec z. = zamknięty, obstrukcyjny.

 Zaparzać, dok. Zaparzyć; zalewać warem: z. osypkę dla psów, z. herbatę, ziółka; poddawać działaniu pary, parzyć, naparzać: z. chory członek; z. ś., być zaparzanym.

 Zapas, zbiór rzeczy, materjałów, żywności i t. p., przygotowanych i zachowanych do przyszłego użycia; przen., pewna ilość czego zatrzymanego w umyśle: z. wiedzy, doświadczenia; w lm., z-y, mocowanie ś. z kim: walka; kłótnia, spór, sprzeczka, współubieganie ś.

 Zapasać, Zapasować, pasem zająć, zagarniać pasem a. jakby pasem, opasywać; z. ś., opasywać ś.

 Zapasać, dok. Zapaść; doprowadzać do zgonu przez zbytnie karmienie, zakarmiać; z. ś., pozbawiać ś. życia przez przejadanie ś.; nabierać nadmiernej tuszy przez nadużywanie jadła.

 Zapasek, zwykle w lm. z-ki, nauka zapaśnicza, zapaśnictwo; zapasy, walka

 Zapasek, zdr. od Zapas.

 Zapasie — p. nied. Zapaszać.

 Zapasiony, który ś. zapasł, zanadto otyły.

 Zapaska, fartuch u kobiet wiejskich.

 Zapaskudzać, dok. Zapaskudzić; zanieczyszczać, zaplugawiać, walać, brudzić; z. robotę = partolić.

 Zapasować, Zapaszować, wstrzymać ś. od gry, odstąpić od gry; nie deklarować gry, spasować; pójść z kwitkiem — p. Zapasać.

 Zapasowy, dotyczący zapasu, służący jako zapas, rezerwowy: kapitał z. w jakiej instytucji finansowej a. w przedsiębiorstwie = odłożony na wypadek konieczności pokrycia strat nieprzewidzianych; żołnierz z. = rezerwista.

 Zapasy — p. Zapas.

 Zapaszać (się), dok. Zapasić (ś.); zaopatrywać (ś.) w zapasy.

 Zapaszno, Zapasznie – p. Zapaszysto.

 Zapaszny, noszony za pasem — p. Zapaszysty.

 Zapaszować — p. Zapasować.

 Zapaszysto, przysł., z obfitością zapachów, wonnie.

 Zapaszysty, pełen zapachów, pachnący, wonny.

 Zapaść, dok. Zapadać.

 Zapaść — p. nied. Zapasać.

 Zapaśnica, Zapaśniczka, forma żeńska od Zapaśnik.

[521] Zapaśnictwo, wchodzenie w zapasy; nauka zapaśnicza, ćwiczenie zapaśnicze, fechtunek, gimnastyka; pojedynek, walka pojedynkowa; przen., spór, polemika, dyskusja.

 Zapaśniczo, przysł., sposobem zapaśników.

 Zapaśniczy, dotyczący zapaśnika a. zapaśnictwa.

 Zapaśniczyć, uczestniczyć w zapasach.

 Zapaśnik, człowiek, idący z kimś w zapasy, zmagający ś. z kim, walczący z kim; atleta cyrkowy, siłacz, gladjator; przen., współzawodnik, rywal, przeciwnik.

 Zapaśno, przysł., z zapasem.

 Zapaśny, mający zapas czego, zaopatrzony, zaprowjantowany w co; będący w zapasie, odwodowy, rezerwowy; dotyczący zapasów, walki, zapaśniczy.

 Zapata, hiszp., zwyczaj kładzenia dzieciom i służbie w dzień św. Mikołaja w trzewiki podarunków; uroczystość na cześć jakiej dostojnej osoby.

 Zapatrywać się, dok. Zapatrzyć ś. na kogo, na co; patrzeć pilnie, z uwagą, wzrok wlepiać w kogo, w co; przen., brać sobie kogo, co za wzór, za ideał, starać ś. naśladować kogo co.

 Zapatrywanie się, sposób patrzenia na rzeczy, pogląd, mniemanie.

 Zapatrzyć się — p. nied. Zapatrywać ś.; patrząc na co z zajęciem, zapomnieć o wszystkim; o brzemiennych: patrząc powziąć wrażenia, którego ślady pozostają na płodzie.

 uapatynowaćZapatynować, pokryć patyną, zakitować, zalutować.

 Zapazucha, pazucha, zanadrze.

 Zapchać — p. nied. Zapychać.

 Zapełniacz, ten, który co zapełnia.

 Zapełniać, dok. Zapełnić; zbierać tyle, aby było pełno, napełniając, zajmować całe miejsce; gromadzić, zbierać; kompletować.

 Zapełnić p. nied. Zapełniać.

 Zapełzać, Zapełznąć, pełznąc, dostawać ś. do jakiego miejsca, załazić, zaczołgać ś.

 Zaperceptować, zapisać do księgi przychodowej.

 Zaperzać, dozwalać rozrość ś. zbytnio perzowi na polu, na łące; wprawiać w zły humor, w gniew; złościć; z. ś., zarastać perzem; unosić ś. gniewem, czerwienić ś. z gniewu.

 Zaperzony, pełen perzu; rozzłoszczony, rozgniewany, zaczerwieniony z gniewu.

 Zaperzyć — p. nied. Zaperzać.

 Zapewne, przysł., zaiste, zaprawdę, bez wątpienia, niezawodnie; jak ś. zdaje, podobno, może.

 Zapewniać, dok. Zapewnić kogo o czym; czynić, że kto nie wątpi o czym, upewniać kogo co do czego; zaręczać, gwarantować komu co; z. ś. o kim, o czym, przestawać wątpić o kim, o czym, nabierać pewności o kim, o czym, być bezpiecznym.

 Zapewniciel, człowiek, który co zapewnia.

 Zapewnić – p. nied. Zapewniać.

 Zapewnienie, upewnienie, zaręczenie, gwarancja; z. ś.; upewnienie ś., nabranie pewności, zabezpieczenie ś.

 Zapęd, zapędzenie ś., rozpęd, rozmach, zamach; gwałtowne uniesienie, gwałtowność, zapał, popęd, namiętność; polot, szybki postęp.

 Zapędliwie, przysł., z zapędem, gwałtownie.

 Zapędliwy, czyniący co z zapędem, chętny, gwałtowny, namiętny, zapalny.

 Zapędzać, dok. Zapędzić; zaganiać, zmuszać do udania ś., odstąpienia dokąd, zaparowywać; z. [522]kogo do czego, namawiać, pobudzać, popędzać, nukając zmuszać do czego; z. kogo w ciasny kąt = doprowadzać go do ostateczności, stawiać w takim położeniu, że nie umie odpowiedzieć; z. kogo w kozi róg = zawstydzać, zakasowywać, kompromitować swoją wyższością; z. ś., być zapędzanym; z. ś. dokąd = zapuszczać ś. pędem; z. ś. za kim, za czym, biec pędem za kim, za czym daleko; brać rozmach do czego, np. do skoku, do biegu; zaczynać coś robić z zapałem; brać ś. do czego z rozmachem, dawać ś. unieść zapałowi, namiętności, zapominać ś.

 Zapędzić — p. nied. Zapędzać.

 Zapędzlować, pędzlem zamalować, nakłaść farb, wysmarować za pomocą pędzla a. pędzelka.

 Zapętać, zawiązać w pęta, spętać, zaplątać; z. ś., być w pęta uwikłanym, zaplątanym.

 Zapęziały, zanędzniały, karłowaty, niewyrosły.

 Zapęzieć, zanędznieć.

 Zapiać, odezwać ś. głosem piejącym; z. co, zacząć coś wyrażać śpiewem, zaśpiewać.

 Zapian, roślina zwrotnikowa, spokrewniona z kasztanem dzikim, ma zastosowanie lecznicze, pokarmowe i techniczne.

 Zapiaskować, Zapiaszczyć, zasypać, zapełnić piaskiem, uczynić piaszczystym; z. ś., być zapiaskowanym.

 Zapiąć — p. nied. Zapinać.

 Zapić — p. nied. Zapijać.

 Zapiec — p. nied. Zapiekać.

 Zapiecek, miejsce za piecem; miejsce zacieśnione; wychować ś. na z-u, być zadomowionym, nigdzie nie być, nic nie widzieć.

 Zapiecnik, człowiek, legający za piecom, domator.

 Zapiecny, położony za piecem.

 Zapieczętować, zamknąć pieczęcią; z. list, przyłożyć pieczątkę = zakleić, zalepić; pieczęcią zatwierdzić, przypieczętować; przen., umocnić, potwierdzać: z. co krwią, życiem; przen., zakończyć: z. życie chwalebnym zgonem.

 Zapieczony, którego zapieczono, zaogniony, stwardniały.

 Zapiekacz, ten, który drugiemu zapieka, doskwieracz.

 Zapiekać, dok. Zapiec; przypalać, przypiekać; przypiekając na ogniu, czynić twardym, wysuszać po wierzchu, zrumieniać; z. komu, doskwierać, dokuczać, dopiekać do żywego; z. żołądek = sprawiać zatwardzenie; z. ś., być zapiekanym; twardnieć, wysuszać ś., zrumieniać ś. od zapieczenia; okrywać ś. skorupą, strupem, zastrupiać ś.; cierpieć na zatwardzenie żołądka.

 Zapiekanka, potrawa zapiekana w piecyku kuchni angielskiej; sól warzona i pakowana do beczek; doskwieranie, dopiekanie, dokuczanie.

 Zapieklina, stolec zapiekły, zatwardzenie.

 Zapiekłość, zapieczenie krwi — p. Zapieklina.

 Zapiekły, który ś. ściągnął od zapieczenia, stwardniały; z. żołądek = cierpiący na zatwardzenie,

 Zapielać, dok. Zapleć; zaczynać pleć, pieląc zajmować co.

 Zapielgrzymować, pielgrzymując zajść dokąd, zawędrować.

 Zapieniać (się), dok. Zapienić (ś.); zapełniać (ś.) pianą; zmęczyć (ś) tak, że aż piana występuje; rozgniewać (ś.) bardzo, rozzłościć (ś.).

 Zapienieć, zapienić ś., okryć ś. pianą.

 Zapieprzać, dok. Zapieprzyć; zaprawiać pieprzem, przepieprzać.

 Zapieracz, ten, który zapiera ś. czego.

 Zapierać, dok. Zaprać; piorąc wywabiać; wypierać np. plamę.

[523] Zapierać, dok. Zaprzeć; zamykać, zawierać, zasuwać zaporą, zasuwą; otaczać, okrążać ze wszystkich stron; zatrzymywać, wstrzymywać: z. dech = przestawać oddychać; zapędzać kogo w ciasny kąt, wpierać; wparowywać, prąc zmuszać do schronienia ś. w miejscu niedogodnym; wspierać, podpierać; nie przyznawać ś. do czego, nie zdradzać ś. z czym, nie wyjawiać czego; z. ś., być zapieranym; zamykać ś., zawierać ś. zaporą; być wstrzymywanym, zatrzymywać ś.; z. ś. czego, nie przyznawać ś. do czego, wypierać ś. czego; z. ś. kogo, nie przyznawać ś. do znajomości z kim, nie uznawać kogo, nie chcieć uznać kogo; z. ś. siebie = wyrzekać ś. swoich własnych interesów, zapominać o sobie dla innych, wyższych celów, poświęcać ś.

 Zapieradło, przyrząd do zapierania, zapora, zasuwa, rygiel.

 Zapierzać, dok. Zapierzyć; napełniać pierzem; opatrywać piórami; z. ścianę = dawać przepierzenie; z. ś., zapełniać ś. pierzem, dostawać piór, pokrywać ś. pierzem.

 Zapierzchnąć — p. Pierzchnąć.

 Zapierzenie, pokrycie ś. pierzem, piórami; przepierzenie.

 Zapierzyć — p. nied. Zapierzać.

 Zapieszczać, dok. Zapieścić; psuć pieszczotami, rozpieszczać.

 Zapięcie, przyrząd a. przyrządzik do zapinania, sprzączka, haftka, zapinka, zaponka.

 Zapiękniać (się), dok. Zapięknić (ś.); czynić (ś.) pięknym, upiękniać (ś.), ubarwiać (ś.).

 Zapiększać (się), dok. Zapiększyć (ś.); ozdabiać (ś.), upiększać (ś.).

 Zapiętnować, oznaczyć piętnem.

 Zapięty, którego zapięto; który ś. zapiął.

 Zapijać, dok. Zapić; poświęcać czas piciu, używać trunku wedle woli; pijąc topić co, pijąc zapominać o czym, zalewać co trunkiem: z. frasunek, zmartwienie, troskę, interes, sprawę, czas; przytępiać pijaństwem: z. rozum, dowcip; załatwiać jaką sprawę przy kieliszku, pić na uczczenie załagodzenia a. zakończenia sprawy; z. co czym, używać trunku po jakim jedzeniu; popijać po czym; z. ś., oddawać ś. nadmiernie pijaństwu, rozpijać ś.; tracić życie wskutek nadmiernego pijaństwa.

 Zapijatyka, zapijanie ś., picie nadmierne trunków, pijatyka, uczta pijacka.

 Zapiknąć, zakłuć, kolnąć.

 Zapilśnić, pokryć pilśnią.

 Zapiłować, zatrzeć pilnikiem; naznaczyć piłą miejsce, gdzie trzeba piłować; zacząć piłować; żart., zamęczyć, zadręczyć nudnym powtarzaniem tej samej rzeczy.

 Zapiłowany, którego zapiłowano; uparty, którego nie można nauczyć, przekonać; niepojętny.

 Zapiły, Zapity, który ś. zapił, odurzony trunkiem, pijany.

 Zapinacz, ten, który co zapina; przyrządzik do zapinania, spinka, haftka i t. p.

 Zapinaczka forma żeńska od Zapinacz; zapinka, zaponka.

 Zapinać, dok. Zapiąć; zakładać na guzik, na haftkę, na pętelkę; z. ś., zapinać na sobie ubranie; być zapinanym.

 Zapinka, przyrządzik do zapinania ubrania, zaponka.

 Zapis, zapisywanie, zapisanie czego do księgi publicznej, oblatowanie; wciąganie kogo a. czego na listę: z. uczniów do szkoły = przyjmowanie; pismo, którym ś. komu co zapisuje: z. testamentowy = to, co ś. komu zapisuje w testamencie, legat; rewers, skrypt, oblig; napis na domu, wskazujący komu gospodę.

[524] Zapisać — p. nied. Zapisywać.

 Zapisek, Zapiska, zanotowanie, notata, notatka.

 Zapisne (-ego), Zapisowe (-ego), opłata od zapisu.

 Zapisny, Zapisowy, odnoszący ś. do zapisu, służący do zapisywania.

 Zapisywacz, ten, który co zapisuje.

 Zapisywać, dok. Zapisać; pisząc notować, zanotowywać; wciągać na listę, wpisywać do regiestru; z. co komu, przeznaczać co komu na piśmie, zwłaszcza w testamencie, legować; z. co sobie skąd = sprowadzać, np. z zagranicy; zapełniać pismem; z. co do rachunku = wciągać; z. co w księgi = oblatowywać, wpisywać do ksiąg prawnych; z. komu lekarstwo — przepisywać, wyznaczać; z. komu opiekuna = wyznaczać na piśmie; z. komu posag, wiano = pismem zapewniać; z. co w sercu, w pamięci = zapamiętywać; z. kwatery = wyznaczać na piśmie; z. ś., być zapisywanym; wpisywać swoje imię a. kazać komu wpisać; z. ś. na dzieło jakie, na pismo perjodyczne = prenumerować, abonować, z. ś. na medycynę, na prawo i t. p. = obierać sobie wydział medyczny, prawny w uniwersytecie; z. ś. djabłu = sprzedawać swoją duszę, podpisawszy ś. na cyrografie; z. ś. komu, zobowiązywać ś. piśmiennie; z. ś. przeciw komu = protestować.

 Zapiszczeć, Zapisnąć, Zapiskać, wydać pisk, zacząć piszczeć.

 Zapity — p. Zapiły.

 Zapiżmować, zaperfumować piżmem.

 Zaplantować, zacząć plantować; zasadzić na plantacji.

 Zaplasknąć, Zaplaszczeć, płasko ś. zapaść, zatęchnąć, zaklęsnąć.

 Zaplasnąć, plasnąć, zaklaskać.

 Zaplatać, Zaplatywać, dok. Zapleść; plotąc zagradzać, zamykać; z. co w co, plotąc zawijać; z. włosy w warkocz = splatać; wikłać, plątać, gmatwać; z. ś., być zaplatanym, splatanym; włosy sobie na głowie splatać; wplątywać ś., wplatać ś.; gmatwać ś., wikłać ś.

 Zapląsać, zatańczyć.

 Zaplątać — p. nied. Zaplątywać.

 Zaplątywać, dok. Zaplątać; plącząc wikłać; z. kogo w co, wplątywać, wciągać w jaką nieprzyjemną sprawę; z. ś., plącząc ś., wikłać ś., wplątywać ś. w co; brać udział w nieprzyjemnej sprawie, dawać ś. wciągnąć w jakąś sprawę.

 Zaplecze, miejsce za plecami.

 Zaplecznik, żołnierz, stojący w drugim szeregu za plecami żołnierza w pierwszym szeregu; część tylna kirysu, osłaniająca plecy.

 Zaplemieniać, dok. Zaplemienić; zaludniać plemieniem.

 Zapleniać, dok. Zaplenić; zabierać do niewoli; pozwalać rozplenić ś., zamnażać; z. ś., rozmnażać ś., rozradzać ś., zagęszczać ś.

 Zapleszczeć, zacząć pleszczeć, zapluskać; zaklasnąć.

 Zapleść — p. nied. Zaplatać.

 Zapleśniać (się), dok. Zapleśnić (ś.); okrywać (ś.) pleśnią.

 Zapleśniałość, stan czegoś, co zapleśniało; miejsce zapleśniałe; pleśń.

 Zapleśniały, który zapleśniał, okryty pleśnią.

 Zapleśnieć, okryć ś. pleśnią.

 Zaplewiać, dok. Zaplewić; zanieczyszczać plewami; zamierzwiać, zachwaszczać, zabrudzać.

 Zaplęgnąć się, wytworzyć ś., urodzić ś., rozmnożyć ś.

 Zaplęgnięty, który ś. zalągł; który ma ś. wytworzyć, urodzić.

 Zaplot, zaplecienie; coś zaplecionego, warkocz zapleciony, plecionka z włosów, zaplotka.

[525] Zaplotka — p. Zaplot.

 Zapluć — p. nied. Zapluwać.

 Zaplugawiać, dok. Zaplugawić; zapełniać plugastwem, walać, brudzić, zanieczyszczać, zapaskudzać; przen., kazić, psuć, kalać, zarażać; z. ś., zapełniać ś. plugastwem, walać ś. zanieczyszczać ś.; przen., kazić ś., zarażać ś., kalać ś., wdać ś. w niemoralne stosunki.

 Zapluskać — p. nied. Zapluskiwać.

 Zapluskiwać, dok. Zapluskać, Zaplusknąć; pluskając oblewać, bryzgając zalewać, opryskiwać; przen., oszukiwać, obmawiać, oślepiać; przen., zadawać komu wstyd w oczy, wyrzucać mu otwarcie coś sromotnego.

 Zapluskwiać, dok. Zapluskwić; dozwalać rozmnożyć ś. pluskwom; zanieczyszczać pluskwami.

 Zaplusnąć — p. Zapluskać.

 Zapluwać, dok. Zapluć, Zaplwać; plując zaplugawiać, zapaskudzać plwocinami.

 Zapluwka, jaja much, złożone na mięsiwie lub na ranie.

 Zapłacić, dać komu tyle pieniędzy, ile mu ś. należy, płacąc zaspokoić; odpłacić, przypłacić, odwetować; wynagrodzić, dać satysfakcję; Bóg zapłać = sposób podziękowania za przysługę, jeśli ś. nie chce a. nie może dać pieniędzy.

 Zapładniać, dok. Zapłodnić; sprawiać, że zawiąże ś. płód; czynić brzemienną; czynić płodnym, użyźniać, uprawiać; przen., czynić zdatnym do pracy twórczej: z. czyjąś wyobraźnię; z. ś., zalęgać ś.

 Zapładzać, dok. Zapłodzić; zapładniać.

 Zapłakać, zacząć płakać, zalać ś. łzami; z. nad kim, nad czym, zlitować ś., żałować, bardzo płakać, opłakać kogo, co.

 Zapłakany, gorzko i rzewnie płaczący; zalany łzami: oczy z-e.

 Zapłaszać, dok. Zapłoszyć; płosząc zapędzać do pewnego miejsca, spłoszywszy zaganiać.

 Zapłata, zapłacenie; to, co płacą, płaca; wynagrodzenie pieniężne, pensja, żołd; przen., nagroda.

 Zapłatny, godzien zapłaty.

 Zapław, zalew, wylew, powódź.

 Zapławiać, dok. Zapławić; pławiąc zapuszczać w głąb; zalewać.

 Zapłazać (się), zaleźć do pewnego miejsca, zapełzać.

 Zapłocić, zagrodzić płotem.

 Zapłocie, miejsce za płotem.

 Zapłociny – p. Zaplot.

 Zapłodek — p. Zapłód.

 Zapłodniać — p. Zapładniać.

 Zapłodniciel, ten, który zapładnia.

 Zapłodnić — p. nied. Zapładniać.

 Zapłodnienie, rzecz. od Zapłodzić; w fizjol., zlanie ś. dwuch komórek różnorodnych ku wytworzeniu zarodnika lub zarodka (fig.).

 Zapłodzić — p. nied. Zapładzać.

 Zapłomieniać (się), dok. Zapłomienić (ś.); zapalać (ś.), zajmować (ś.) płomieniem.

 Zapłonąć, zapalić ś., zająć ś. płomieniem; zaczerwienić ś., zarumienić ś.; dać ś. unieść porywowi uczucia: z. miłością, gniewem, zemstą, nienawiścią.

 Zapłonić, zająć ogniem; uczynić płonnym, nieurodzajnym, rosnąc gęsto, zagłuszyć delikatniejszą roślinę.

 Zapłoniony, którego zapłoniono; zajęty ogniem; zarumieniony, zaczerwieniony ze wstydu.

 Zapłoszyć — p. nied. Zapłaszać.

 Zapłotek, Zapłotka — p. Zaplot.

 Zapłotki (-ów), miejsce za płotem a. między płotami.

 Zapłowić, uczynić nieco płowym, płowo zapuścić.

 Zapłowieć, płowym ś. stać, wypłowieć nieco.

 Zapłód, Zapłodek, zapłodnienie, [526]zapładnianie; zaród, zarodek, zawiązek płodu.

 Zapłókać — p. Zapłukać.

 Zapłótnieć, stać ś. bladym jak płótno.

 Zapłukać, Zapłókać, zacząć płukać; płucząc oczyścić, wymyć.

 Zapłynąć — p. nied. Zapływać.

 Zapływ, zapływanie, zapłynięcie.

 Zapływać, dok. Zapłynąć; płynąc, dostawać ś. do pewnego miejsca, dopływać dokąd; z. czym, zalewać ś. jakimś płynem: z. krwią; oczy mu z-nęły krwią = zaszły, zabiegły; z-nął szczęśliwie do portu = udało mu ś. zakończyć jakąś sprawę, osiągnąć pożądany spokój.

 Zapobiec — p. nied. Zapobiegać.

 Zapobiegać, dok. Zapobiec, Zapobieżeć; tak zrobić, żeby coś ś. nie stało, nie doszło do skutku, nie dopuszczać do czego, zabiegać czemu, uprzedzać co, starać ś. zawczasu, żeby coś poszło pomyślnie; być skrzętnym, troskliwym.

 Zapobiegawczy, zapobiegający czemu, nie dopuszczający do czego.

 Zapobiegi (-ów), usiłowania, starania, zmierzające ku temu, by zapobiec czemu.

 Zapobiegliwie, przysł., starając ś. zapobiec czemu, uprzedzić co.

 Zapobiegliwość, przezorność, troskliwość, staranność.

 Zapobiegliwy, starający ś. zapobiec czemu; staranny, troskliwy, przezorny.

 Zapobieżenie, rzecz. od Zapobiec; niedopuszczenie złego przez wczesne zaradzenie; wczesne uczynienie starań, ażeby co wyszło na dobre; środek, zmierzający ku wczesnemu zaradzeniu czemu, ku przeszkodzeniu złemu; prezerwatywa.

 Zapobieżny, któremu można zapobiec.

 Zapocić, oblać, pokryć potem; z. ś., zalać ś. potem, pocić ś., z. czoło = pracować w pocie czoła; o szybach, o naczyniach szklanych: stać ś. wilgotnym.

 Zapocząć — p. nied. Zapoczynać.

 Zapoczęcie, zaczęcie, początek.

 Zapoczynać, dok. Zapocząć; czynić początek, rozpoczynać, zaczynać; z. ś., rozpoczynać ś., brać początek.

 Zapodziać — p. nied. Zapodziewać.

 Zapodziewać, dok. Zapodziać; tak coś umieszczać, zadziewać, że potym znaleźć nie można, podziewać, zawieruszać; z. ś. = tak ś. gdzieś ukrywać, że trudno znaleźć, zadziewać ś., zawieruszać ś.

 Zapohańczyć, uczynić pohańcem.

 Zapoiciel, ten, który kogo zapoił.

 Zapoić, zacząć poić, pojąc zalać; pojąc przyprawić o śmierć.

 Zapole, miejsce za polem, obszar polny, niwa; sąsiek, zasiek w stodole.

 Zapolnica, sąsiek, zasiek w stodole na zboże.

 Zapolny, położony za polem, żyjący na polach, odnoszący ś. do zapolnicy, do sąsieku.

 Zapolować, zacząć polować; polując zamęczyć, zaniszczyć.

 Zapomagać, dok. Zapomóc; wspierać, wspomagać; z. kogo w co, dawać, obdarzać, pożyczać komu czego; z. ś., wspomagać ś., przychodzić do lepszego bytu, stawać ś. bogatszym.

 Zapomin, zapomnienie.

 Zapominać, dok. Zapomnieć, Zapomnąć; wypuszczać co z pamięci przez znikanie wyobrażeń ze świadomości, przestawać pamiętać, przestawać wyobrażać sobie co; z. czego gdzie = zostawiać co gdzie przez roztargnienie, przez nieuwagę; z. kogo, odżałowywać, poświęcać; z. smutku, frasunku, zgryzoty, troski = wybijać sobie z głowy, z pamięci; z. czego a. co, [527]oduczać ś., czego ś. uczono; z. krzywdy, urazy = puszczać w niepamięć; z. o sobie = nie pamiętać o sobie, poświęcać samego siebie; z. ś., być zapominanym, wypadać z pamięci, wychodzić z pamięci; tracić przytomność, tracić panowanie nad sobą pod wpływem namiętności, nie pamiętać o tym, cośmy winni sobie lub innym, być niegrzecznym.

 Zapominalska (-iej), kobieta, która często zapomina, która ma krótką pamięć, roztargniona.

 Zapominalski (-iego), mężczyzna zapominający łatwo, mający krótką pamięć, roztargniony.

 Zapominanie, niepamiętanie o czym; z. ś., niepanowanie nad sobą, roznamiętnianie ś., niegrzeczność.

 Zapomniałość, odejście od przytomności, zapomnienie ś.

 Zapomniały, Zapomniany, o którym zapomniano; który stracił panowanie nad sobą, szalony, wściekły.

 Zapomnieć, Zapomnąć — p. nied. Zapominać.

 Zapomnienie — p. Zapominać; niepamiętanie o czym; z. ś., niepamiętanie, jakim ś. powinno być, niepanowanie nad sobą.

 Zapomny, który zapomina; który jest zapomniany.

 Zapomoga, zapomożenie, wspomożenie; datek, udzielony dla wspomożenia kogo, pomoc w pieniądzach lub w naturze.

 Zapomogowy, dotyczący zapomóg: kapitał z.

 Zapomożyciel, ten, który, zapomaga, wspomożyciel.

 Zapomóc — p. nied. Zapomagać.

 Zapomóżka, niewielka zapomoga.

 Zapomroczyć, okryć pomroką, zamroczyć.

 Zapona, przyrządzik de zapinania, klamra, hafcik, guz, guziczek, szpilka; zapięta opona, zasłona, kurtyna.

 Zaponica, bransoleta, manela.

 Zaponiterować, w grze w karty: postawić stawkę na kartę, obłożyć i kartę stawką

 Zaponka, mała zapona, zapinka, spinka (fig.).

 Zapopielać, dok. Zapopielić; pokrywać, osypywać popiołem; zaczynać spopielać, obracać w popiół; z. ś., pokrywać ś. popiołem; spopielać ś.

 Zapora, coś zapierającego, zamykającego, przyrząd do zapierania, zawierania, zamykania, zawora, zasuwa, rygiel i t. p.; przen., przeszkoda, zawada, przegroda; w fortyf., brama kraciasta a. sztachetowa, służąca do zawierania otworów w stoku; złamać wszystkie z-y = przezwyciężyć trudności.

 Zaporoski, dotyczący Zaporoża a. Zaporożców.

 Zaporoże, kraj za porohami dnieprowskiemi, kraj Kozaków zaporoskich; miejsce niby za progiem, za granicą czego, zaproże.

 Zaporożec, Kozak zaporoski, Niżowiec.

 Zapościć, zacząć pościć, pościć jakiś czas.

 Zapotnić — Zapocić.

 Zapotnieć, zacząć potnieć, zapocić ś., okryć ś. potem.

 Zapotrzebować, zacząć potrzebować; z. czego, zażądać, czego potrzeba, wyrazić żądanie czego.

 Zapowiadacz, Zapowiednik, ten, który co zapowiada, ogłasza, oznajmia, nakazuje a. zakazuje.

 Zapowiadać, dok. Zapowiedzieć; naprzód oznajmiać, zwiastować, przepowiadać, naznaczać na przyszłość; z. komu co, nakazywać, rozkazywać; zabraniać, zakazywać, ostrzegać, uprzedzać; z. kogo, aresztować, osadzać w więzieniu; z. małżeństwo = czytać zapowiedź z ambony; z. komu pojedynek = wyzywać go na pojedynek; z. komu kogo, oznajmiać [528]naprzód jego wizytę; uprzedzać że przybędzie; z. ś., być zapowiadanym; obiecywać komu naprzód swoją wizytę; obiecywać, rokować, że ś. będzie takim, a nie innym.

 Zapowiedni, Zapowiedny, odnoszący ś. do zapowiadania; zapowiadający, ogłaszający, oznajmiający; zakazujący, wstrzymujący; listy z-e.

 Zapowiednia, zapowiedzenie, zapowiedź, przepowiedzenie.

 Zapowiedzieć — p. nied. Zapowiadać.

 Zapowiedź, zapowiedzenie, zapowiadanie; rzecz zapowiedziana, ogłoszenie; wyzwanie na pojedynek; rozkaz, nakaz; zakaz, zabronienie czego; prognostyk, przepowiednia: areszt, przyaresztowanie; z. małżeńska = publiczne ogłoszenie z ambony przez księdza osób, zabierających ś. do stanu małżeńskiego.

 Zapowietrzać (się), dok. Zapowietrzyć (ś.); zarażać (ś.) dżumą a. innym zaraźliwym powietrzem.

 Zapowietrzony, zarażony morowym powietrzem; przen., przeklęty, nienawistny wszystkim, nieznośny, niegodziwy; rzecz. człowiek, dotknięty morowym powietrzem; uciekają od niego, jak od z-ego = unikają go starannie.

 Zapowietrzyć — p. nied. Zapowietrzać.

 Zapozew — p. Pozew.

 Zapoznać — p. nied. Zapoznawać.

 Zapoznawać, dok. Zapoznać; zaznajamiać kogo z kim a. z czym, dawać komu sposobność wejścia w stosunki z kim; z. ś., zawierać znajomość z kim, wchodzić z kim w stosunki przyjazne; z. ś. z czym, nabierać znajomości czego, obznajmiać ś. z czym.

 Zapozwać — p. nied. Zapozywać.

 Zapozywać, dok. Zapozwać; pozwem wzywać kogo do sądu, pozywać, wytaczać komu sprawę sądową.

 Zapożyczać, dok. Zapożyczyć; pożyczając zaciągać długi; brać, zasięgać coś od kogo, wzorować ś. na nim; z. ś., zadłużać ś., robić długi; brąć od kogo jaką myśl, obierać sobie kogoś, jako wzór do naśladownictwa.

 Zapór, zapieranie, zaparcie; zapora, przeszkoda, trudność.

 Zapóźniać, dok. Zapóźnić; zbyt późno przygotowywać, wydawać co zapóźno; z. ś., spóźniać ś., przychodzić nie w czas, robić co później, niż należało.

 Zapracować — p. nied. Zapracowywać.

 Zapracowany, otrzymany pracą a. przez pracę, osiągnięty pracą; obarczony nadmierną pracą.

 Zapracowywać, dok. Zapracować; zarabiać pracą; z. ś., oddawać ś. namiętnie pracy; wyczerpywać swe siły pracą, zabijać ś. pracą, zamęczać ś. pracą.

 Zaprać — p. nied. Zapierać.

 Zapragnąć, zacząć pragnąć, zachcieć, zażądać.

 Zaprasować, prasując zagładzić, wyrównać żelazkiem.

 Zapraszać, dok. Zaprosić; prosząc kogo wzywać go; prośbą zachęcać; z. ś., być zapraszanym; z. ś. do kogo, przymawiać ś., zamawiać ś., uprzedzać, że ś. przyjdzie do niego; wpraszać ś. do kogo.

 Zaprawa, zaprawianie potraw; to, co służy do zaprawiania potraw; przen., to, czym ś. uprzyjemnia rozmowę; w techn., ciała, jak glina, wapno, gips, cement i inne, które, sproszkowane i połączone z wodą, a niekiedy z innemi jeszcze domieszkami, dają produkty miękkie, plastyczne, po pewnym czasie przeistaczające ś. w twardą masę: z. wapienna, cementowa, z. wodotrwała czyli hidrauliczna i t. p.; część wewnętrzna pieca hutniczego, gdzie ś. zbiera kruszec roztopiony, poniżej [529]formy zwana zaprawą dolną, powyżej zaprawą górną; kąpiel, przygotowana z ałunu i t. p., którą ś. zaprawiają materje, przeznaczone do farbowania.

 Zaprawdę, przysł., zaiste, zapewne, niezawodnie, prawdziwie.

 Zaprawiać, dok. Zaprawić; dodawać do czego coś, np. do potrawy, dla lepszego smaku a. zapachu; z. kogo do czego, wprawiać go do czego, wyrabiać w nim gust do czego, zaostrzać smak do czego, wyrabiać zamiłowanie; z. kogo w co, przyuczać, przyzwyczajać, wdrażać do czego, wciągać w co; kształtować, układać; z. komu życie goryczą = zapełniać goryczą, nabawiać troski; z. piec w hucie = dawać mu zaprawę; z. pole, rolę = uprawiać, nawozić; z. dziurę = zarabiać, zatykać; z. tkaninę = dawać zaprawę pod farbę; z. ś., być zaprawianym; wprawiać ś., wdrażać ś., przyzwyczajać ś., przywykać; z. ś. do czego, nabierać gustu, smaku do czego; z. ś. na kim, nabywać wprawy ze szkodą czyją, naśladować go.

 Zaprawiciel, Zaprawiacz, ten, który co zaprawia; ten, który wprawia, wdraża do czego.

 Zaprawić — p. nied. Zaprawiać.

 Zaprawiony, którego zaprawiono; wprawiony do czego, przyuczony, mający wprawę w czym, obeznany z czym dokładnie.

 Zaprawka, zdr. od Zaprawa.

 Zaprawnie, przysł., wprawnie, z wprawą.

 Zaprawność, wprawność, wprawa, obycie z czym.

 Zaprawny, przyuczony do czego, zaprawiony do czego, wprawny do czego; dotyczący zaprawiania, naprawiania.

 Zaprażać, dok. Zaprażyć; zaczynać prażyć, prażąc zasuszać.

 Zaprenumerować, złożyć z góry opłatę, prenumeratę za co, wnieść przedpłatę: z. pismo, wydawnictwo zeszytowe i t. p.

 Zaproponować, przedłożyć, podać projekt, przedstawić go.

 Zaprosiciel, ten, który zaprasza a. zaprosił.

 Zaprosić – p. nied. Zapraszać.

 Zaprosiny (-in), zapraszanie, zaproszenie, prośba z wezwaniem dokąd, prośba o odwiedziny, o przybycie, inwitacja.

 Zaprosnowy, położony za Prosną, pochodzący z tamtej strony rzeki Prosny.

 Zaproszenie — p. Zaprosić – p. Zaprosiny.

 Zaproszony, którego zaproszono; rzecz., gość zaproszony, osoba, umyślnie wezwana dokąd.

 Zaprowadzać, dok. Zaprowadzić; z. kogo dokąd, prowadzić go do pewnego miejsca; dokąd cię oczy z-dzą = prosto w świat; wprowadzać co, dawać początek czemu; z. straż, wartę = stawiać ją na miejscu dla pilnowania, zaciągać; z. ś., być zaprowadzanym.

 Zaprowadziciel, ten, który kogo. co zaprowadza.

 Zaprowadzić — p. nied. Zaprowadzać.

 Zaprowjantować, zaopatrzyć w zapas, w prowjant.

 Zaproże, miejsce za progiem a. za progami.

 Zaprószać, dok. Zaprószyć; zasypywać czymś miałkim, rzucać na co coś miałkiego: z. sobie oko = wypadek, że w oko wpadnie odrobina czego, np. proszek; z. głowę = nieco sobie podchmielić; niemasz, czymby oko z-ył = nic niema; z. ś., być zaprószanym.

 Zapróżniać, zawalać, zajmować miejsce daremnie, zaprzątać niepotrzebnie; zajmować rzeczami niepotrzebnemi, głupstwami; z. ś., być zajmowanym daremnie, niepożytecznie; zajmować ś. niepotrzebnemi rzeczami, głupstwami.

[530] Zapruć — p. nied. Zaparać.

 Zapryskać, Zaprysknąć, Za prysnąć, zacząć pryskać; pryskając zalać, zawalać, zabryzgać.

 Zapryszczeć, Zapryszczyć (się), osypać (ś.) pryszczami.

 Zaprza, zapieranie ś., wypieranie ś. czego.

 Zaprzać, Zaprzeć, zacząć przeć, psuć ś. od gorąca.

 Zaprzałek, roślina z rodziny marzannowatych.

 Zaprzały, który zaprzał.

 Zaprzaniec, człowiek, który zaparł ś. czego, odstępca, renegat.

 Zaprząc — p. nied. Zaprzęgać.

 Zaprząg, zaprzężenie, zaprzęganie; koń do zaprzęgu, koń cugowy, cugant; pewna ilość koni, razem zaprzężonych, cug, para, trójka, czwórka, szóstka; to, czym zaprzęgają, uprząż.

 Zaprząść — p. nied. Zaprzędać.

 Zaprzątać, dok. Zaprzątnąć; zawalać, zajmować czymś niepotrzebnym, czymś zawadzającym; przen., zajmować, zatrudniać; z. sobie kim a. czym głowę = myśleć wyłącznie tylko o kim a. o czym; zamącać, zakłócać; z. ś., zajmować ś. czymś wyłącznie, myśleć o jednej tylko rzeczy, zatrudniać ś. czymś nieustannie; mieszać ś., wpadać w nieporządek.

 Zaprzątnąć — p. nied. Zaprzątać.

 Zaprzeczać, dok. Zaprzeczyć czemu; utrzymywać, udowadniać, że coś jest nieprawdziwe, fałszywe, niesłuszne i t. pp., przeczyć czemu; z. komu prawa do czego = nie przyznawać.

 Zaprzeczenie, udowodnianie, że coś jest nie tak, jak mówią, że jest niesłuszne.

 Zaprzeczny, mogący być zaprzeczonym; nie uznany.

 Zaprzeczyciel, ten, który zaprzecza czemu.

 Zaprzeć — p. nied. Zapierać — p. Zaprzać .

 Zaprzedać — p. nied. Zaprzedawać.

 Zaprzedaniec, ten, którego zaprzedano, niewolnik; ten, który za pieniądze zaparł ś. czego, przedawczyk, zdrajca.

 Zaprzedawać, dok. Zaprzedać; sprzedawać co zupełnie, sprzedawać, jako niewolnika; sprzedawać co z prawem zwrotu a. użytkowania dożywotniego; psu oczy z-dał = jest bezwstydny, bezczelny; djabłu duszę z. = oddawać na wieki; zdradzać za pieniądze, być sprzedawczykiem; z. ś., sprzedawać samego siebie; oddawać komu siebie samego, wyrzekając ś. własnej samodzielności duchowej, dla korzyści materjalnych; przen., oddawać ś. na wieczne władanie: z. ś. djabłu.

 Zaprzednik, ten, który rej wodzi, przewodnik, przodownik.

 Zaprzepaszczać (się), dok. Zaprzepaścić (ś.); zatracać (ś.), gubić (ś.) bez ratunku; ginąć; przen., zapodziewać (ś.).

 Zaprzestać — p. nied. Zaprzestawać.

 Zaprzestawać, dok. Zaprzestać; nie robić już więcej czego, dawać pokój czemu, przestawać, poprzestawać, zaniechiwać czego.

 Zaprzeszły, poprzedzający to, co przeszło; rok, miesiąc z.; w gram., czas z., forma czasownika, oznaczająca czynność, która poprzedziła inną czynność, wyrażoną w czasie przeszłym.

 Zaprzędać, dok. Zaprząść; zaczynać prząść; przędzeniem zarabiać.

 Zaprzęg — p. Zaprząg.

 Zaprzęgacz, ten, który zaprzęga. zakłada do wozu.

 Zaprzęgać, dok. Zaprząc; konie zakładać do wozu, zakładać w zaprząg; z. kogo do roboty = zmuszać kogo do ciężkiej pracy, zajmować kogo jaką pracą; z. ś., być [531]zaprzęganym; z. ś. do czego, rozpoczynać jaką pracę, zaczynać ciężko nad czym pracować, zajmować ś. czym usilnie.

 Zaprzęgły, który ś. zaprzągł.

 Zaprzęgowy, dotyczący zaprzęgu, dobry do zaprzęgu: koń z.

 Zaprzęż — p. Zaprząg.

 Zaprzężony, którego zaprzężono, przymuszony do ciągnienia.

 Zaprzodkować — p. nied. Zaprzodkowywać.

 Zaprzodkowywać, dok. Zaprzodkować; zakładać ogon lawety armatniej na sworzeń przodkowy.

 Zaprzyjaźniać, dok. Zaprzyjaźnić; łączyć kogo z kim stosunkiem przyjaźni; z. ś., wchodzić z kim w stosunki przyjazne.

 Zaprzyjaźniony, będący z kim w przyjaznych stosunkach, którego zaprzyjaźniono; który zaprzyjaźnił ś. z kim.

 Zaprzysiąc — p. nied. Zaprzysięgać.

 Zaprzysięgać, dok. Zaprzysiąc; zatwierdzać, zapewniać przysięgą; z. ś. komu, zobowiązywać ś. pod przysięgą do czego względem kogo; z. ś. czego, przysięgać, że ś. czego nie zrobiło a. nie zrobi wypierać ś. pod przysięgą.

 Zaprzysiężony, który zaprzysiągł; utwierdzony przysięgą.

 Zapsnąć (się), zasunąć (ś.), wetknąć (ś.), zaczepić ś.

 Zapstrzyć, zamalować pstro, o muchach, o pająkach, muchach: pobrudzić, powalać.

 Zapuchły, Zapuchnięty, który zapuchł, spuchnięty.

 Zapuchnąć, puchnąć, nabrzmieć, nadymać ś.

 Zapucznieć, nabrzmieć, wzdąć ś.

 Zapuczyć, uczynić nabrzmiałym, wzdętym; z. ś., zapucznieć.

 Zapudrować, osypać pudrem.

 Zapukać, zacząć pukać; zastukać; z. do kogo, udać ś., zwrócić ś. do kogo z nieśmiałą prośbą.

 Zapun, żupan.

 Zapust, las, gaj zapuszczony, nie rąbany, dziewiczy, zagaisko, zagajnik, zagaj, gęstwina, gąszcz.

 Zapustek, rzecz zapuszczona; drzewo młodociane, zostawione w lesie na odrost — p. Zapust.

 Zapustnica, Zapustniczka, kobieta, obchodząca zapusty, bawiąca ś. w zapusty.

 Zapustnik, mężczyzna, obchodzący zapusty, bawiący ś. w zapusty; człowiek, lubiący wesołe życie.

 Zapustny, odnoszący ś. do zapust, mięsopustny, karnawałowy.

 Zapustować, obchodzić zapusty, bawić ś. w zapusty, karnawałować, mięsopustować, godować, biesiadować.

 Zapusty (-ust), ostatnie dni mięsopustu, ostatki.

 Zapuszczać, dok. Zapuścić; puszczać aż do pewnego miejsca, dawać przenikać dokąd, wpuszczać na pewną przestrzeń w dal a. w głąb; zanurzać, zatapiać: z. sieć, wędkę, kotwicę = pogrążać w wodę, zagłębiać; zasadzać, wsadzać, wkopywać, wbijać, wciskać: z. słup, lemiesz w ziemię; puszczać w dno, w grunt, zakładać fundament; pozwalać rosnąć, nie obcinać, nie wycinać, nie ucinać: z. wąsy, brodę, las, zielsko; zakrywać, zasłaniać: z. twarz woalką, kwefem = zasłaniać; spuszczać, ściągać: z. zasłonę, kurtynę, welon, kwef; z. wzrok = przyglądać ś., zaglądać; z. belkę = wpuszczać ją w drugą belkę, zaczopowywać; z. hak w kamieniu ołowiem = zalewać, zakitowywać; z. ogień = zakładać go, pozwalać mu ś. szerzyć, wzniecać; z. wszy w głowie, robactwo w mieszkaniu = pozwalać mnożyć ś., nie tępić; z. twarz wstydem = rumienić ś. ze wstydu; z. zagony dokąd = napadać na kraj jaki, zapędzając ś. oddziałami w głąb [532]jego; z. krowę = przestawać ją doić, przez co traci mleko; z. ogród, pole = nie uprawiając go, pozwalać mu zarastać zielskiem, puszczać odłogiem, nie obrabiać, zaniedbywać; z. ś., zaniedbywać ś., być zapuszczanym; zachodzić w głąb czego, zapędzać ś.; z. ś. dokąd = wyjeżdżać, udawać ś. do jakiego oddalonego miejsca; z. ś. na co, do czego, zabierać ś. do czego, przedsiębrać co, próbować co robić; z. ś. w co, wchodzić w głąb czego, zagłębiać ś., przen., wnikać myślą w głąb czego, starać ś. co przeniknąć; zaciekać ś., zagłębiać ś. w dociekaniach; z. ś. w co za daleko = chcieć co nadto zgłębić, okazywać zbytnią ciekawość względem czego; z. ś. w przeszłość, w starożytność = sięgać myślą odległych czasów, dalekiej starożytności, studjować je; o krowie: przestawać być dojną, tracić mleko.

 Zapuszczański, Zapuszczyński, leżący za puszczą, mieszkający za puszczą; z. trakt = część województwa trockiego, ciągnąca ś. od Niemna ku Zuwintom.

 Zapuszcze, kraj za puszczą, zalesie.

 Zapuszczony, którego zapuszczono, który ś. zapuścił; zaniedbany.

 Zapuszyć, natchnąć, przejąć, przeniknąć czym.

 Zapuścić — p. nied. Zapuszczać.

 Zapychać, dok. Zapchać; pchając zatykać; pchając, zataczać aż do pewnego miejsca; z. kiszki = jeść nadmiernie; z. ś., być zapychanym; skupiać ś., zgromadzać w wielkiej ilości w jednym miejscu; opychać ś., objadać ś.

 Zapylać, dok. Zapylić; pokrywać kurzem, pyłem; w bot., przenosić pyłek kwiatowy z pręcików na znamiona słupków w celu zapłodnienia komórki jajowej w zalążku; z. ś., w bot., przyjąć pyłek kwiatowy (o którym wyżej); opylić ś., zakurzyć ś.

 Zapylcowate, rodzina roślin jednoliściennych z rzędu liljowych.

 Zapylec, roślina z rodziny zapylcowatych.

 Zapylić — p. nied. Zapylać.

 Zapyrzyć się — p. Zaperzyć ś.

 Zapytać — p. nied. Zapytywać.

 Zapytanie, chęć dowiedzenia ś. czego od kogo, pytanie, kwestja; w gram., znak z-a = znak przestankowy, oznaczający, że w danym zdaniu zawiera ś. pytanie, właściwe lub retoryczne(?).

 Zapytywać, dok. Zapytać; z. kogo, co; zadawać komu pytanie, pytając dowiadywać ś.

 Zarabiać, dok. Zarobić; pracą zyskiwać, za pracę otrzymywać, zapracować, zaoszczędzać; w handlu: zyskiwać; z. co a. na co, zasługiwać; uprawiać, przyrządzać; zatykać, zaszywać, łatać: z. dziurę, otwór; z. wapno = rozcieńczać wodą, rozrabiać w wodzie; z. ciasto = zagniatać; z. ś., być zarabianym; zapracowywać ś., zamęczać ś. zbytnią pracą, pracować nad czym z zapałem i zaparciem śsiebie; burzyć śś., fermentować.

 Zarachować, mylnie porachować, ukryć co, podając pod rachunek; zaliczyć, dać na rachunek, dać à conto; z. ś., pomylić ś. w rachunku, przerachować ś., zatopić ś. w rachunkach.

 Zarada, zaradzanie, zaradzenie, środek zaradczy.

 Zaradczo, przysł., w sposób zaradzający, dla zaradzenia czemu.

 Zaradczy, mogący zaradzić czemu, zapobiegawczy.

 Zaradlić, Zaradłować, skończyć, radlić, radłować.

 Zaradność, umiejętność zaradzenia w porę złemu, zapobiegawczość, zdolność przewidywania rzeczy, przemyślność, przezorność.

[533] Zaradny, umiejący w porę zaradzić złemu, zapobiegawczy, przemyślny, opatrzny, przezorny, któremu można zaradzić, zapobiec.

 Zaradować się, zacząć ś. radować, ucieszyć ś.

 Zaradzać, dok. Zaradzić czemu; zapobiegać w porę złemu; z. komu, wspomagać kogo radą, wyciągać go z kłopotu; z. sobie = umieć sobie poradzić.

 Zaradzać, dok. Zarodzić; sprawiać, że ś. zacznie rozwijać płód, zapładzać; wylęgać, rodzić; tworzyć; wydawać plon, być urodzajnym; z. ś., zalęgać ś., zapładzać ś.; roić ś., tworzyć ś., powstawać.

 Zaradzić — p. nied. Zaradzać.

 Zaraić, naraić.

 Zarajać, dok. Zaroić; zapełniać rojem, pozwalać rozroić ś.; osadzać rój pszczół w ulu; z. piwo = pozwalać mu fermentować; z. ś., zapełniać ś. rojem, zaczynać fermentować.

 Zaranek — p. Zaranie.

 Zaranić, poranić, zranić.

 Zaranie, początek dnia, świt, przedświt, ranek, poranek.

 Zaranny, Zarankowy, porankowy. ranny.

 Zarań p. Zaranek.

 Zarastać, dok. Zarosnąć; pokrywać ś. czymś rosnącym, obrastać: z. lasem, chwastem, włosami; o ranie: pokrywać ś. nowo rosnącą skórą, zasklepiać ś.

 Zaraszać, dok. Zarosić; okrywać, oblewać rosą; z. ś., okrywać ś., oblewać ś. rosą; chodząc po rosie, po wodzie, walać, moczyć na sobie ubranie.

 Zaraszczać, Zaroszczać, dok. Zarościć; czynić, że coś zarasta, pozwalać zarastać, np. trawą, lasem; pozwalać zasklepiać ś.; z. ciasto, słód = zaprawiać, zarabiać; rościć sobie: z. pretensje; z. ś., goić ś., zasklepiać ś.; fermentować.

 Zaratować, ratując wesprzeć, udzielić pomocy.

 Zaraz, przysł., natychmiast, tejże chwili, wnet, wraz, tego momentu; odrazu, jednym razem.

 Zaraza, choroba, udzielająca ś. przez przyjęcie zarazka wskutek dotknięcia ś. chorego, jego ubioru, pościeli, przez przebywanie z nim razem, przez pośrednictwo naczyń, z których jadł, pił i t. p., a także wskutek zetknięcia ś. ze zwierzętami choremi; z. moralna = zepsucie szerzące ś., upadek moralny, rozpusta; myśl zdrożna, czyn, obyczaj zgubny; człowiek niebezpieczny, szerzący demoralizację; z. morowa = mór; z. na bydło = pomorek; z. na rośliny, na zboże = choroba, udzielająca ś. całej roślinności; w bot., roślina pasorzytna dwuliścieniowa z rodziny zarazowatych (fig.).

 Zarazek, substancja zaraźliwa, udzielająca ś. ludziom i zwierzętom od innych ludzi i zwierząt i wywołująca pewną chorobę zakaźną.

 Zarazem, przysł., w jednym czasie, jednocześnie, za jednym zachodem, razem.

 Zaraziciel, ten, który zaraża, demoralizator.

 Zarazić — p. nied. Zarażać.

 Zarazik kartoflany, gatunek grzyba, pasorzytującego na liściach i bulwach ziemniaka (fig.).

 Zarazowate, rodzina roślin dwuliściennych z rzędu trędownikowych.

 Zarazowy, odnoszący ś. do zarazy.

 Zaraźliwie, przysł., z zaraźliwością, sposobem zaraźliwym, zarażająco, zakażająco.

[534] Zaraźliwość, właściwość tego, co udziela ś., jako zaraza; przejmowanie ś. od innych czymś szkodliwym; cecha tego, co kazi moralność.

 Zaraźliwy, udzielający ś., jako choroba, od jednego organizmu drugiemu, łatwo przenoszący ś., zakażający; łatwo udzielający ś. innym, jako coś złego pod względem moralnym: np. zły przykład jest z-y.

 Zarażać, dok. Zarazić; nabawiać zarazy, udzielać choroby zaraźliwej; przen., kazić, psuć, demoralizować; z. ś., dostawać od innego jakiej choroby zaraźliwej; z. ś. czym, przejmować od innego coś złego pod względem moralnym.

 Zarąb, Zaręba, zarąbanie, coś zarąbanego; znak, cecha, zrobiona na drzewie siekierą; zasiek ze zrąbanych drzew; obrąbanie, obrąbek, obrąb.

 Zarąbać — p. nied. Zarąbywać.

 Zarąbiać, dok. Zarąbić; obrębiać brzeg jakiej tkaniny, sukni.

 Zarąbywać, dok. Zarąbać; zaczynać rąbać; robić znak, cechę siekierą, np. na drzewie, znaczyć zarąbem; rąbiąc niszczyć, zagładzać; wyrąbywać; zabijać uderzeniem szabli, topora, siekiery i t. p.; z. drogę = robić zasieki, zawalać drogę zrąbanemi drzewami.

 Zardzewiać, dok. Zardzewić; pokrywać rdzą; z. ś., zachodzić rdzą.

 Zardzewiałość, pokrycie ś. rdzą; stan tego, co pokryło ś. rdzą; rdza; zatrzymanie ś. w rozwoju, brak postępu.

 Zardzewiały, pokryty rdzą; nie idący z postępem.

 Zardzewić — p. nied. Zardzewiać.

 Zardzewieć, pokryć ś. rdzą, zaśniedzieć, zardzewić ś.; nie iść z postępem.

 Zaregiestrować, Zarejestrować, wciągnąć w regestr, zapisać na listę, do rachunku.

 Zaregulować, postanowić, urządzić.

 Zarekrutować, zaciągnąć na rekruta, do wojska; wciągnąć do jakiegoś stowarzyszenia; z. ś., zaciągnąć ś. na rekruta do wojska, wejść do jakiegoś stowarzyszenia.

 Zarenianin, mieszkaniec kraju, położonego z tamtej strony Renu.

 Zareński, leżący, mieszkający z tamtej strony Renu.

 Zarębacz, zawadjaka, burda, rębacz, junak; rzeźnik.

 Zarębla, przerębel.

 Zarębywać — p. Zarąbywać.

 Zaręczać, dok. Zaręczyć; przyrzekać, ręczyć za kogo, brać na siebie odpowiedzialność, że ktoś inny coś zrobi a. czegoś nie zrobi, że dotrzyma zobowiązania; zapewniać słowem a. na piśmie, twierdzić coś z wszelką pewnością, zobowiązywać ś. dopełniać co; z. co komu, zabezpieczać; z. komu córkę = obiecywać mu ją za żonę; z. ś. z kim, obiecywać sobie nawzajem połączyć ś. węzłem małżeńskim.

 Zaręcze, to, co ś. daje dla zaręczenia, dla zabezpieczenia czego. zakład, zastaw.

 Zaręczenie, rzecz. od Zaręczyć; poręczenie, zaręczyny.

 Zaręcznik, Zaręczalnik, człowiek, który zaręcza za kogo; poręczyciel, zakładnik.

 Zaręczny, odnoszący ś. do zaręki, tyczący ś. poręczenia; suma z-a = wynikająca z zaręki; list z. = nakaz piśmienny, aby uporny właściciel usunął ś. ze swych dóbr, wygranych sądownie przez kogo innego; nakaz piśmienny, aby ktoś zamierzonego gwałtu nie dokonywał pod grozą kary.

 Zaręczony, Zaręczona, mężczyzna, kobieta, którzy ś. zaręczyli.

[535] Zaręczyć — p. nied. Zaręczać.

 Zaręczynny, dotyczący zaręczyn, zaręczynowy, zarękowinny.

 Zaręczynowy — p. Zaręczynny.

 Zaręczyny (-yn), obietnica zawarcia związku małżeńskiego między mężczyzną a kobietą; zrękowiny, zmówiny.

 Zaręka, zaręczenie; zakład, zastaw.

 Zarękawek, rękawek płócienny, zaciągnięty na rękaw dla jego ochrony (f.); rękaw futrzany, noszony przez kobiety dla ochrony rąk od zimna, mufka; mały rękawek, wychodzący z pod rękawa sukni kobiecej, a zastępujący rękaw u koszuli.

 Zarękawie, część zbroi żelaznej, osłaniająca rękę od łokcia do rękawicy (f.).

 Zarobek, zarobienie pieniędzy, sposób zarabiania, praca, dająca zarobek, praca zarobkowa: iść na z., szukać z-u; zysk z roboty, na handlu, ze sprzedaży; nagroda.

 Zarobić — p. nied. Zarabiać.

 Zarobkować, pracować dla zarobku na życie.

 Zarobkowość, potrzeba, chęć zarobkowania.

 Zarobkowy, odnoszący ś. do zarobku, dający zarobek.

 Zarobnica, wyrobnica.

 Zarobnik, człowiek, żyjący z pracy rąk, wyrobnik.

 Zarobny, zarobiony, zapracowany; mogący być zarobionym; przynoszący zarobek, zyskowny.

 Zarodek, w fizjol., organizm zwierzęcy w pierwszych stadjach jego rozwoju w jaju, embrjon; w bot., młodociany zaczątek rośliny, znajdujący ś. wewnątrz nasienia i wyrastający następnie w nową roślinę (fig.).

 Zarodkowy, odnoszący ś. do zarodka, należący do zarodka, początkowy.

 Zarodnia, narząd w ciele wodorostów i grzybów, w którym wytwarzają ś. zarodniki (fig.).

 Zarodnik, mikroskopijnie drobny, przeważnie jednokomórkowy utwór, wytwarzany przez rośliny skrytokwiatowe, a przeznaczony do rozmnażania, spor (fig.).

 Zarodnikowce, rośliny bezkwiatowe, rozmnażające ś. za pomocą zarodników.

 Zarodnikowy, rozmnażający ś. za pomocą zarodników, bezkwiatowy: rośliny z-e.

 Zarodny, zawierający w sobie zaród.

 Zarodzić — p. nied. Zaradzać.

 Zarogatkowy, położony za rogatkami, mieszkający za rogatkami, podmiejski.

 Zaroić — p. nied. Zarajać.

 Zaronić (się), zarzucić (ś.), zapodziać (ś.), zawieruszyć (ś.).

 Zaroń, Zaronie, odłóg, ugór.

 Zaropiały, okryty, zaszły ropą.

 Zaropić, czynić, że ś. coś zaropi, zajątrzyć; zapełnić ropą, zakryć; z. ś., zajątrzyć ś., zacząć ś. jątrzyć, zgnoić ś.; zapełnić ś. ropą.

 Zaropieć, zaropić ś.

 Zaropka, w med., zaropienie oczu.

 Zarosić — p. nied. Zaraszać.

 Zarosłość, cecha tego, co jest zarosłe, zarastanie, zarośnienie.

 Zarosły, który zarósł, zarośnięty, okryty czymś rosnącym.

 Zarosnąć — p. nied. Zarastać.

 Zarost, włosy na brodzie i wąsach u mężczyzny razem wzięte.

 Zarościć — p. nied. Zaraszczać.

[536] Zarość — p. nied. Zarastać.

 Zarośl, Zarośle, miejsce, zarosłe krzewami, zagaisko, gąszcz, gęstwina — p. Zarost.

 Zarośnięty — p. Zarosły.

 Zarozumiale, przysł., z zarozumiałością, hardo.

 Zarozumialec, człowiek zarozumiały, hardy.

 Zarozumiałość, zbytnie rozumienie o sobie, przecenianie siebie i własnych zalet, prezumpcja.

 Zarozumiały, pełen zarozumiałości, zbyt wiele mniemający o sobie, mający o sobie zbyt wysokie rozumienie, hardy.

 Zaródź, substancja śluzowata, złożona z ciał białkowatych, będąca właściwem siedliskiem życia komórki roślinnej i zwierzęcej, protoplazma; przen., źródło, przyczyna, początek, nasienie, zadatek, zawiązek.

 Zarównać — p. nied. Zarównywać.

 Zarówno, przysł., jednakowo, jednako, równo, bez różnicy.

 Zarównywać, dok. Zarównać; czynić równym, gładkim, wyrównywać, wygładzać; z. z kim, z czym, stawać ś. równym, dorównywać.

 Zaróżować, pokryć różową farbą, pokryć rużem.

 Zaróżowieć, przybrać różową barwę, zarumienić ś.

 Zarudzić, uczynić rudym, zaciągać rudym kolorem, zabrunatnić; z. ś., stać ś. rudym, zrudzieć.

 Zarumieniać, dok. Zarumienić; uczynić rumianym, pokrywać barwą rumianą, zaczerwieniać; oblewać rumieńcem; z. ś., pokrywać ś. rumianością; oblewać ś. rumieńcem; zaczerwieniać ś.

 Zarumować, rumując zadziać, zawieruszyć.

 Zarusowacieć, stać ś. rusowatym.

 Zaruszyć, ruszając zachwiać, ochwierutać; z. ś., zaczać ś. ruszać.

 Zarwa, zarwanie, zarywanie.

 Zarwać — p. nied. Zarywać.

 Zarwańska ulica, rozgardjasz, nieład, zamieszanie, nieporządek.

 Zarybek, narybek, płód rybi, wpuszczony do stawu dla zarybienia; zaródź, zarodek: zostawić na z. = dla rozrodzenia ś. w potomstwie; dla rozmnożenia ś.

 Zarybiać, dok. Zarybić; zapełniać rybim płodem, wpuszczać do stawu zarybek; z. s., być zarybianym.

 Zarychtować, rychtując zamierzyć, zacelować, zarządzić.

 Zaryczeć, Zaryknąć, odezwać ś. rykiem; z. kogo, co, rycząc zagłuszyć.

 Zaryć — p. nied. Zarywać.

 Zarydzić, ryżym uczynić, zaczerwienić, zarumienić, stać ś. ryżym, zaczerwienić ś., zarumienić ś.

 Zarydzieć, zaczerwienić ś., zarumienić ś.

 Zaryglować, zamknąć na rygiel; z. ś., zamknąć ś. na rygiel, zasunąć za sobą rygiel.

 Zaryknąć — p. Zaryczeć.

 Zarynek, plac, miejsce za rynkiem.

 Zarypać, Zarypnąć, zacząć biec; zacząć uderzać.

 Zarys, pierwszy rys jakiegoś dzieła malarskiego, zakreślony ołówkiem, pierwszy szkic; krótki opis czego, pobieżne skreślenie głównych punktów czego.

 Zarysować — p. nied. Zarysowywać.

 Zarysowywać, dok. Zarysować; nakreślać rysami, szkicować, określać granicę czego; wszystko pokrywać rysunkiem, rysami; opisywać, opowiadać co w najgłówniejszych punktach; z. ś., być zarysowanym; przedstawiać ś. oku w ogólnych konturach; przen., przedstawiać ś. wyobraźni w ogólnych rysach.

[537] Zarywać, dok. Zarwać; zachwyciwszy porywać; z. czego, nabywać powierzchownej znajomości czego: z. nauki; zaczynać mówić; zachwycać czego: z. choroby; z. błędów heretyckich; z. czego, zbliżać ś. do czego, stykać ś. z czym; część czego zajmować: z. nocy = czuwać część nocy; z. kogo pożyczać i nie oddawać, korzystać nadmiernie; przen., pytać kogo na wyrywki; z. na co, na kogo, być podobnym do kogo, do czego; zakrawać na kogo, na co: z. na warjata; z. ś., załamywać ś., pękać; przestawać mówić, ucinać, urywać mowę.

 Zarywać, dok. Zaryć; zakopywać, zagrzebywać; zaczynać ryć; z. ziemię nosem = upadać na ziemię na twarz; z. ś., zagrzebywać ś., ryjąc, chować ś. w ziemi.

 Zarząd, zarządzenie, zawiadywanie, dyrekcja, administrowanie, kierownictwo, osoby postawione na czele czego; miejsce z-du = biuro, kancelarja.

 Zarządca, rządca, zawiadowca, administrator, dyrektor.

 Zarządczyni, f. żeń. od Zarządca.

 Zarządzać, dok. Zarządzić; rządzić, władać, administrować, kierować, zawiadywać czym; rozkazywać, polecać; z. ś., być zarządzanym; rozporządzać.

 Zarządzający, który zarządza; rzecz., zarządca, rządca, administrator, kierownik, dyspozytor.

 Zarządziciel, zarządzający czym, rozporządzający, kierujący czym, zarządca, dyrektor.

 Zarzec się — p. nied. Zarzekać ś.

 Zarzechotać — p. Zarzegotać.

 Zarzeczanin, mieszkaniec kraju, leżącego po drugiej stronie rzeki.

 Zarzecze, okolica, miejsce za rzeką.

 Zarzeczny, leżący z tamtej strony rzeki, mieszkający za rzeką.

 Zarzegotać, Zarzechotać, odezwać ś. rzegotem, rzegotaniem zagłuszyć.

 Zarzekać, dok. Zarzec; czarować, czarami zamawiać, urzekać; z. ś., kląć ś., zaklinać ś., przysięgać ś.; wyrzekać ś., zrzekać ś. czego uroczyście, wyprzysięgać ś.; z. ś. słowa = zapierać ś. danego słowa; wzbraniać ś.; z. ś. kogo, zapierać ś. kogo, wyrzekać ś., nie chcieć znać kogo, nie przyznawać ś. do znajomości z kim.

 Zarzew — p. Zarzewie.

 Zarzewie, Zarzew, węgle żarzące ś., iskry, tlące ś. w popiele; podpał, podpałka, żar do rozpalania ognia; przen., przyczyna niezadowolenia, podnieta, zachęta: z. buntu, spisku.

 Zarzewniać (się), dok. Zarzewnić (ś.); roztkliwiać (ś.), rozrzewniać (ś.).

 Zarzezacz — p. Zarzynacz.

 Zarzezać kogo, poderżnąć komu gardło ostrym narzędziem, zarznąć; z. ś., poderżnąć sobie gardło, zaciąć ś.

 Zarzępolić, zacząć rzępolić, zagrać.

 Zarzęzieć, wydać głos rzężenia.

 Zarznąć — p. nied. Zarzynać.

 Zarzucać, dok. Zarzucić; rzucać za co; rzucać co daleko, wyrzucać; nie chcieć, odrzucać z pogardą, porzucać, zaniechiwać, zaniedbywać; zawieruszać, zadziewać, gubić; rzucać w głąb wody, zapuszczać: z. sieć, wędkę; z. co na siebie, szybko kłaść na siebie jaką część odzienia, okrywać ś. czym byle jako; z. co dokąd, rzucać co do pewnego krosu; rzucając zapełniać, zakrywać; rzucając zadziergiwać: z. kółko na hak, stryczek na szyję; obrzucać: z. dziury wapnem; obsypywać, rzucając przytłaczać: z. kamieniami, kwiatami; przeładowywać, obciążać, narzucać, obarczać; z. co komu, robić mu [538]zarzuty, wymawiać mu, wytykać mu co, oskarżać go, obwiniać; czynić mu trudności, objekcje; wyrzucać, wymawiać co komu w oczy; z. ś., być zarzucanym; narzucając co na siebie, okrywać ś.; zapodziewać ś., zawieruszać ś., ginąć.

 Zarzuciciel, ten, który komu co zarzuca.

 Zarzucić — p. nied. Zarzucać.

 Zarzut, zarzucanie, zarzucenie; objekcja, trudność, skaza, przywara, wada: człowiek bez z-u = niepokalany, nieskazitelny; wyrzut, nagana, wymówka; oskarżenie, obwinienie; być pod z-em zbrodni = być oskarżonym o spełnienie zbrodni; ciąży na nim z. zdrady = oskarżają go o zdradę.

 Zarzutelny — p. Zarzutny.

 Zarzutka, krótkie zwierzchnie odzienie damskie bez rękawów, rodzaj pelerynki (fig.).

 Zarzutki (-ów), zawieruszone rzeczy: w z-i to poszło = uległo niepamięci.

 Zarzutliwy, skłonny do czynienia zarzutów.

 Zarzutnia, sieć do łowienia ryb.

 Zarzutny, Zarzutelny, łatwo dający ś. zarzucić; godzien zarzucenia, pogardzenia; zasługujący na zarzuty, naganny.

 Zarzygać, Zarzygnąć, zacząć rzygać; rzygając powalać, obrzygać.

 Zarzynacz, człowiek zarzynający, zarzezacz.

 Zarzynać, dok. Zarznąć; pozbawiać życia ostrym narzędziem, podrzynając zwłaszcza gardło; przyprawiać wogóle o śmierć, zabijać; przen., gubić, rujnować, doprowadzać do bankructwa; kaleczyć, ranić; z. pióro, ołówek = temperować; zacinać ostro; zastrugiwać: z. kij; rznąc zajmować nieco; o kole u wozu a. powozu = wpadać głęboko w ziemię, wrzynać ś.; z. czego, zarywać, zachwytywać u kogoś drugiego; z. czego, zawadzać, ocierać ś. o co; z. instrument muzyczny, zwłaszcza rznięty = zagrywać na nim, uderzać w struny; z. ś., zarzynać, zabijać jeden drugiego nawzajem; zabijać siebie samego przez podcięcie sobie gardła; z. ś. w palec, w rękę = kaleczyć ś., zacinać ś.; o kole u wozu = zapadać głęboko w ziemię, wrzynać ś.; przen., gubić ś., rujnować ś.; z. ś. tępym nożem = być doprowadzanym do ruiny, do bankructwa.

 Zarżeć, wydać głos rżenia.

 Zarżnąć — p. nied. Zarzynać.

 Zasaczyć, osaczyć.

 Zasada, to, na czym ś. coś zasadza, gruntuje, podstawa, ostoja, fundament, oparcie, grunt, podpora; z. w chemji: ogólna nazwa wielkiej ilości związków chemicznych, mających własności ściągające, niebieszczenia nalewki a. papierów lakmusowych; łączenia ś. chemicznie z kwasami tracąc przytem swój smak ściągający i odbierając jednocześnie kwasom ich kwaśność; przedwstępna wiadomość, początek jakiej nauki; aksjomat, maksyma, punkt wyjścia w rozumowania; w mat., liczba stała, która, będąc podniesioną do potęgi, oznaczonej przez logarytm jakiejbądź liczby, daje tę liczbę.

 Zasadka, zasadzka.

 Zasadlić, zaprawić sadłem.

 Zasadniczo, przysł., zgodnie z zasadą; nie co do szczegółów, ale co do istoty czego, podstawowo.

 Zasadniczy, służący za zasadę, podstawowy, fundamentalny, główny.

 Zasadnie, przysł., opierając ś. na pewnej zasadzie, niebezpodstawnie.

[539] Zasadnik, Zasadziciel, człowiek, zasadzający co, założyciel; myśl zasadnicza, na której opiera ś. co, np. rozumowanie.

 Zasadność, gruntowność, fundamentalność, moc.

 Zasadny, dający ś. zasadzić, mogący być zasadzonym; zasadzony, ugruntowany na czym, wychodzący z jakiej zasady, gruntowny, fundamentalny; na zasadę służący, zasadniczy.

 Zasadowić, usadowić.

 Zasadowy, odnoszący ś. do zasady (w chemji).

 Zasadzać, dok. Zasadzić; zapełniać pewną przestrzeń, sadząc na niej co: z. ogród drzewami; sadzić na pewnym miejscu rośliny; usadawiać, sadowić, sadzić za czym: z. za stołem; z. kim miejsce = naznaczać kogo na jakie miejsce; z. sądy, komisję = wyznaczać; z. na kogo sidła, łapki, wędki, sieci = zastawiać; z. w ziemię pług, lemiesz = zapuszczać; z. co na czym, gruntować, opierać; z. kogo do więzienia = wsadzać, wtrącać; z. kogo do czego, zmuszać, skłaniać, zniewalać do jakiej pracy siedzącej; z. kogo do kart, do szachów = zmuszać go do gry wbrew jego woli; z. kogo za kogo, podstawiać; zastępować; z. wieprza = wsadzać go do karmnika; z. fortecę ludem, załogą = obsadzać; z. co na co, nasadzać, natykać; z. ś., być zasadzanym; z. ś. na kogo, siadać na zasadzce, zaczajać ś., czatować na zasadzce; z. ś. na czym, gruntować ś., opierać ś., polegać; stawać, zatrzymywać.

 Zasadzić — p. nied. Zasadzać.

 Zasadzka, zaczajenie ś. zdradzieckie, zasadzanie ś. na kogo; wypaść z z-i, wpaść w z-ę; miejsce, gdzie ś. ktoś zaczaja na kogo.

 Zasadzkowy, dotyczący zasadzki, pełen zasadzek.

 Zasalać, dok. Zasolić; zaprawiać, zasypywać solą; dok. dokuczać, doskwierać.

 Zasapać, zacząć sapać; zagłuszyć sapaniem; z, ś. sapiąc zadyszeć ś.

 Zasączyć, sącząc zapuścić.

 Zasądowy, odbywający ś. poza sądem, mimo sądu, bez sądu.

 Zasądzać, dok. Zasądzić; przysądzać, przyznawać co komu wyrokiem sądowym.

 Zasądzić — p. nied. Zasądzać.

 Zaschłość, stan rzeczy zaschłej; suchość w gardle, pragnienie.

 Zaschły, który zasechł.

 Zaschnąć — p. nied. Zasychać.

 Zasep — p. Zaspa.

 Zasędzieć, stać ś. sędziwym.

 Zasępiać, dok. Zasępić; posępnym, pochmurnym czynić; ćmić, zapełniać posępnością, smutkiem; z. twarz, czoło = marszczyć; z. ś., być zasępianym; marszczyć ś. na twarzy; posępnieć, smutnieć, zaczynać ś. gniewać.

 Zasępienie, stan tego, co jest posępne, zachmurzenie.

 Zasępiony, którego zasępiono; zachmurzony, pochmurny; ponury, posępny, smutny, zagniewany.

 Zasępliwie, Zasępiście, Zasępnie, przysł., posępnie, z posępnością.

 Zasępliwy, Zasępisty, Zasępny, zasępiony, ponury, pochmurny; ciemny, cienisty; zasępiający.

 Zasiać p. nied. Zasiewać.

 Zasiadać, dok. Zasiąść; siadać na jakim miejscu, siadając mieścić ś., zajmować jakie miejsce na siedzenie; z. do stołu, do kart, do roboty, do rady; z. na tronie = zostawać królem, cesarzem; z. w radzie, w senacie, w sądzie, w sejmie, w parlamencie; z. gdzie = mieć siedlisko, rezydencję, miejsce pobytu; z. na kogo, czatować na kogo, czynić zasadzkę, czaić ś.; z. do czego, zabierać ś. do jakiej pracy siedzącej, fałdów nad [540]czym przysiadywać; z. co, zajmować jakie miejsce na siedzenie: z. krzesło, fotel; zajmować jakie stanowisko: z. krzesło senatorskie = być członkiem senatu; z. drogę, gościniec = napastować, rozbijać na nich.

 Zasiadłość, zasiedzenie ś.; majątek nieruchomy.

 Zasiadły, który gdzie zasiadł, osiadły.

 Zasiadywać, dok. Zasiedzieć; zatrzymywać kogo przez długie siedzenie; zapładniać przez długie siedzenie, wysiadywać: z. jaja; z. ś., za długo gdzie siedzieć; szkodzić zdrowiu swemu przez długie siedzenie; odwykać od świata przez zbyt długie siedzenie, stawać ś. piecuchem, domatorem, zaniedbywać ś.

 Zasiarkować, Zasiarczyć, napuścić siarką, posiarkować.

 Zasiatkować, zająć, zakryć, okryć siatką.

 Zasiągnąć — p. nied. Zasięgać.

 Zasiąkać, przenikać płynem, nasiąkać wilgocią.

 Zasiąść — p. nied. Zasiadać.

 Zasidlać, dok. Zasidlić; chwytać w sidła; przen., podstępem a. ponętą pozbawiać swobody, usidlać.

 Zasiec — p. nied. Zasiekać.

 Zasieczny, zasieczony, od zasieku, zasiekiem obwarowany.

 Zasiedlać, dok. Zasiedlić; osadzać gdzie, osiedlać gdzie jaką większą ilość ludności; z. ś., osiadać w jakim miejscu.

 Zasiedziały, zamieszkały; zadomowiony.

 Zasiedzieć — p. nied. Zasiadywać; z. ś., nie ruszać ś. przez długi czas z jakiego miejsca.

 Zasiek, Zasiecz, Zasieka, drzewa ścięte, zwalone jedne na drugie dla przecięcia drogi nieprzyjacielowi a. zwierzynie w lesie (fig.).

 Zasiekać, dok. Zasiec; zaczynać siec, siekąc zacinać; siekąc zajmować aż do pewnego miejsca; z. kogo, siekąc zabijać, mordować ostrą bronią; z. drogę w lesie = czynić zasiek, zarąbywać; z. ś., rąbaniem zabijać siebie lub jeden drugiego; obwarowywać ś. przez robienie zasieków.

 Zasiew, zasiewanie, zasianie; siejba, siew; to, co zasiano, zboże zasiane, posiew, zaród, zawiązek, zaczątek.

 Zasiewacz, Zasiewca, ten, który zasieka.

 Zasiewać, dok. Zasiać; siejąc zajmować pewną przestrzeń pola; odbywać siejbę, kończyć ją: z. ś., być zasiewanym; z. ś. samemu.

 Zasiewca — p. Zasiewacz.

 Zasiewny, odnoszący ś. do zasiewu, przeznaczony na zasiew, zasiany.

 Zasię — p. Zaś; z.! = nie wolno!

 Zasięg, zasięganie, zasięgnięcie.

 Zasięgać, dok. Zasięgnąć, Zasiągnąć; sięgać aż dokąd, do jakiego miejsca; zachodzić, rozciągać śś. aż do jakiego miejsca: jak oko wzrok z-a = dokąd zajrzyć można; z. czego od kogo, dowiadywać ś., wywiadywać ś.: z. od kogo wiadomości; z. czyjego zdania = prosić o wyjawienie zdania; z. czyjej rady = prosić o udzielenie rady; z. ś., być nabywanym.

 Zasięgnąć — p. nied. Zasięgać.

 Zasięknąć — p. nied. Zasiąkać.

 Zasiężny, możliwy do zasięgnięcia, mogący być zasięgniętym, wzięty do wojska, jako żołnierz.

 Zasikać, Zasiknąć, sikając zalać, zapryskać, zmoczyć uryną; zastrzyknąć, zrobić injekcję.

 Zasilać, dok. Zasilić; dodawać siły, posilać; pomagać komu materjalnie, wspierać, zaopatrywać w co; z. ś., posilać ś., nabierać sił, wspomagać ś., krzepić ś., karmić ś.; zaopatrywać ś. w co.

[541] Zasilny, służący do zasilania, zasilający.

 Zasiłek, zasilanie, zasilenie; to, czym kogo zasilają, pokarm, jadło; pomoc, pomoc pieniężna, wsparcie, zapomoga; karm dla ducha, umysłu.

 Zasiłkowy, dotyczący zasiłku.

 Zasiniać (się), dok. Zasinić (ś.); pokrywać (ś.) siną barwą.

 Zasiniałość, zasinienie, zajście sinością; plama sina, siniak.

 Zasiniały, który zasiniał.

 Zasinić — p. nied. Zasiniać.

 Zasinieć, zajść sinością, zsinieć.

 Zasiodłać, nałożyć siodło.

 Zasipłość, dychawiczność, dychawica.

 Zasipnąć, Zasipnieć, dostać zasipłości.

 Zasiwić, siwym uczynić, zakryć siwizną.

 Zasiwieć, zajść siwizną, osiwieć.

 Zaskakiwać, dok. Zaskoczyć; skoczywszy, sięgnąć aż do pewnego miejsca; z. około czego = zabiegać, zachodzić około czego; z. około kogo = pochlebiać ś., zalecać ś., zasługiwać ś.; z. czemu, zapobiegać; z. kogo, nagle napadać i tamować dalsze kroki; z. kogo, spadać na kogo niespodziewanie, przytrafiać ś. komu nagle bez przygotowania z jego strony.

 Zaskalec, rodzaj muszli skamieniałej.

 Zaskarbiać, dok. Zaskarbić; zasługiwać, zarabiać na coś drogiego, na uznanie; z. sobie czyje łaski = zjednywać je sobie.

 Zaskarżać, dok. Zaskarżyć; zanosić skargę, zażalenie na kogo; z. kogo do sądu = wytaczać mu proces, oskarżać go przed sądem.

 Zaskarżyciel, oskarżyciel.

 Zasklep, zasklepienie; sklepienie, sklep, piwnica zasklepiona, krypta: z. u gąsienic = oprzęd; z. pszczół = smoła, którą pszczoły zatykają szpary w ulach.

 Zasklepiać, dok. Zasklepić; pokrywać sklepieniom, robić sklepienie w budynku; zatykać, zalepiać, zamocowywać, zaklejać; zaskorupiać, zapiekać: z. ranę; przen., czynić obojętnym, zatwardzać; z. ś., być zasklepianym; zasnuwać ś. przędzą; zaskorupiać ś.; przen., zamykać ś., zasiadywać ś. w domu, stawać ś. domatorem; przen zamykać ś. w jednym uczuciu, w jednej specjalności, nie chcąc nic wiedzieć o innych, oddawać ś. wyłączności myśli i uczuć; nie iść z postępem; z. ś. tarczami = zasłaniać ś. tarczami, złożonemi nakształt sklepienia.

 Zasklepistość, stan tego, co jest zasklepione.

 Zaskoczyć — p. nied. Zaskakiwać.

 Zaskok, zaskakiwanie, zaskoczenie.

 Zaskomleć, wydać głos skomlący, odezwać ś. skomleniem.

 Zaskorupiać, dok. Zaskorupić; okrywać skorupą, zasklepiać, pozwalać czemu okrywać ś. skorupą; z. ś., skorupą zakrywać, skorupą ś. zasklepiać ś.; przen., zamykać ś. w domu, nie widywać nikogo, zamykać ś.; zamykać ś. wyłącznie w jednym uczuciu, w jednej myśli, w jednej specjalności.

 Zaskorupiały, który zaskorupiał.

 Zaskorupieć, okryć ś. skorupą, zasklepić ś., zaskorupić ś.

 Zaskowyczeć, odezwać ś. skowytem.

 Zaskowyrać, Zaskowerać, zacząć gderać, zrzędzić.

 Zaskórnica, guz zaskórny.

 Zaskórnik, pasorzyt zaskórny.

 Zaskórny, mieszczący ś. pod skórą; woda z-a = mieszcząca ś. pod górnym pokładem skorupy ziemnej.

 Zaskórze, miejsce pod skórą; miejsce pod korą drzewa.

 Zaskórzyć, przeskrobać, zawinić, zasłużyć na plagi.

[542] Zaskrobywać, dok. Zaskrobać; zaczynać skrobać; skrobiąc dawać znać, zagładzać, wyskrobywać; skrobać aż do pewnego miejsca; z. ś., być zaskrobywanym; skrobać ś. w głowę, po uchu.

 Zaskroniec, największy i najpospolitszy z naszych wężów, niejadowity, o barwie niebieskawej a. oliwkowo-szarej; wąż wodny (fig.).

 Zaskrzeczeć, odezwać ś. ze skrzekiem, zacząć skrzeczeć; skrzecząc zagłuszyć.

 Zaskrzybać, zacząć skrzybać; skrobiąc zagładzić, zarównać.

 Zaskrzyć p. Zaiskrzyć.

 Zaskrzydlać, dok. Zaskrzydlić; od skrzydła t. j. od boku zajmować, zaczynać oskrzydlać.

 Zaskrzynić, Zaskrzynąć, przyskrzyniwszy zachwycić, przycisnąć zamykając.

 Zaskrzypieć, Zaskrzypnąć, wydać głos skrzypiący.

 Zaskubać, Zaskubnąć, zacząć skubać, poskubać, skubnąć.

 Zaskutkować, zacząć skutkować.

 Zaskwarczeć — p. Zaskwierczeć.

 Zaskwarzać, dok. Zaskwarzyć; zaczynać skwarzyć; zalewać zaskwarzoną tłustością; zapiekać czymś rozpalonym; zaprawiać rozskwarzoną tłustością; z. ś. zaczynać ś. skwarzyć; przen., wszczynać ś., powstawać.

 Zaskwierać komu, dokuczać, dopiekać mu.

 Zaskwierczeć, odezwać ś. skwierkiem, zapiszczeć; przen., zacząć ś. uskarżać.

 Zaskwiernik, człowiek dokuczliwy, przykry.

 Zasłabnąć, zapaść na zdrowiu, zaniemóc, zachorować.

 Zasłać — p. nied. Zaściełać; nied. Zasyłać.

 Zasładzać, dok. Zasłodzić; zaprawiać słodyczą; przen., czynić przyjemniejszym, osładzać; z. sobie co, zasmakować w czym.

 Zasłaniacz, człowiek, który zasłania, zakrywa; człowiek, który broni, obrońca; ekran.

 Zasłaniać, dok. Zasłonić; zakrywać zasłoną; zakrywać, zawlekać, zaciągać: chmura z-a słońce; zajmować miejsce między jaką osobą a. przedmiotem a źródłem światła, zaciemniać, zacieniać, zaćmiewać; przen., osłaniać jakim pozorem, szukać dla czego jakiej wymówki uniewinniającej a. usprawiedliwiającej; służyć za zasłonę, za obronę, bronić, chronić od czego; bronić w razie napadu nieprzyjacielskiego; ochraniać, chronić od uderzenia; z. ś., osłaniać, zakrywać sobie twarz, osłaniać ś., woalować ś., zakwefiać ś.; zaciągać ś., zawlekać ś., zakrywać ś. czym; bronić ś., chronić ś. od ciosu, od uderzenia, składać ś. szablą, szpadą; przen., usprawiedliwiać ś., uniewinniać ś., wymawiać ś. czym.

 Zasłanie, wysłanie, poselstwo; posianie, pościelenie.

 Zasłaniec, przestępca, zesłany na karne miejsce pobytu, zesłaniec.

 Zasłocić, zalać deszczem, zadżdżyć; ubłocić, uwalać; zalać oczy łzami; z. ś., zebrać ś. na słotę.

 Zasłodnieć, Zasłodzieć, stać ś. słodkim, przejść słodyczą; z. komu, przypaść mu do smaku.

 Zasłodzić — p. nied. Zasładzać.

 Zasłona, to, czym ś. coś zasłania, opona, kotara, firanka, sztora, port jera, kurtyna; ekran u pieca; parasol; welon, woalka, kwef; przen., okoliczność, nie pozwalająca nam poznać czego, przeszkoda; przen., obrona, ucieczka, wsparcie; przen., pretekst, wymówka, pozór usprawiedliwiający; w artyl., [543]drzwiczki, zasłaniające strzelnicę w działobitni; w sztuce fechtmistrzowskiej: ruch szablą, rapierem, szpadą dla obronienia ś. od ciosu, od pchnięcia przeciwnika, riposta; w fiz., z. elektryczna = siatka metalowa, połączona z konduktorem elektrycznym, nie zdradzająca po stronie wewnętrznej śladu elektryczności, a dowodząca tego, że elektryczność gromadzi ś. na powierzchni przedmiotów (f.).

 Zasłonak, gatunek grzyba z rzędu bdeł (fig.).

 Zasłoneczny, leżący za słońcem; pas ziemi z. = pas umiarkowany.

 Zasłonić — p. nied. Zasłaniać.

 Zasłonięć, przejść słonością.

 Zasłonka, mała a. piękna zasłona; z. piecowa = krążek, czapka i gniazdo krążka z żelaza lanego, służące do zamykania komina, aby przezeń nie uchodziło ciepło; deska do zasłaniania czeluści w piecach wiejskich; ekranik.

 Zasłoń, skorupiak krytodychawkowy, krótkoogoniasty, nabrzeżny.

 Zasłuch, zasłyszenie.

 Zasługa, to, czym ś. kto zasłużył: z. przed Bogiem i ludźmi, z-i krajowe, obywatelskie, położyć z-i; order z-i = za osobliwe czyny, dokonane dla ojczyzny; pensja, wynagrodzenie stałe służącego; żołd żołnierski.

 Zasługiwać, dok. Zasłużyć; stawać śś. godnym czego: z. na karę, na nagrodę, na plagi; służąc zarabiać, zapracowywać; z. ś. komu, starać ś. pozyskać jego względy, zjednać jego łaski, wdzięczność, przychylność; zalecać ś., umizgać ś. do kogo; dobrze z. ś. ojczyźnie = odznaczać ś. czynami pożytecznemi dla dobra ojczyzny, wykonywać czyny bohaterskie, okazywać usługi z. ś. na co, zasługami stawać ś. godnym czego; z. ś. komu o co, oddawać ś. komu dla otrzymania czego.

 Zasłupieć, osłupieć.

 Zasłupienie, osłupienie.

 Zasłużenie, przysł., wedle zasług, słusznie, sprawiedliwie.

 Zasłużność, zasługa; położenie zasług.

 Zasłużny, dotyczący zasług, mający zasługi, należny za zasługi, zasłużony.

 Zasłużony, który zasłużono; sprawiedliwy, słuszny; który zasłużył ś., oddał usługi krajowi, społeczności.

 Zasłużyć — p. nied. Zasługiwać.

 Zasłych — p. Zasłuch.

 Zasłychnąć — p. Zasłyszeć.

 Zasłynąć, zacząć słynąć, stać ś. słynnym, sławnym, wsławić ś., stać ś. rozgłośnym.

 Zasłyszeć, Zasłychnąć, powziąć wiadomość słuchem, usłyszeć zdaleka; błędnie co usłyszeć, przesłyszeć ś.

 Zasmagać, Zasmagnąć, zacząć smagać, smagając zaciąć, zabić, pozbawić życia, zachłostać.

 Zasmak, zasmakowanie, upodobanie, pociąg.

 Zasmakować w czym, znaleźć w czym upodobanie, upodobać sobie co; z. komu, przypaść do smaku, do gustu; z-ało mu w czym, spodobało mu ś. co.

 Zasmalać, dok. Zasmolić; zalepiać, zalewać, wylewać smołą; mazać, walać smołą; brudzić, walać, brukać; z. ś., brudzić ś., brukać ś. smołą; brudzić ś, walać ś.

 Zasmarkać, zabrudzić (ś.), zapaskudzić (ś.) smarkiem.

 Zasmarowywać, dok. Zasmarować; smarując zakrywać, zapełniać, zatykać; smarując pokrywać całą powierzchnię czego; zapełniać niezdarną pisaniną.

 Zasmażyć, zacząć smażyć, smażąc zaprawić.

[544] Zasmęcić — p. Zasmucić.

 Zasmoktać, zacząć smoktać; zachlipnąć, smokcząc połknąć.

 Zasmolić — p. nied. Zasmalać.

 Zasmradzać, dok. Zasmrodzić; zapełniać smrodem; czynić śmierdzącym; zapełniać kałem; z. ś., stawać ś śmierdzącym, zapełniać ś. smrodem, zapełniać ś. kałem.

 Zasmrodzić — p. nied. Zasmradzać.

 Zasmród, smród zalatujący, zasmrodzenie.

 Zasmucać, dok. Zasmucić; nabawiać smutku, napełniać smutkiem; z. ś., stawać ś. smutnym, zaczynać ś. smucić.

 Zasmuciciel, ten, który zasmuca kogo.

 Zasmucić — p. nied. Zasmucać.

 Zasmutek, motyl z rodziny drzewiniaków, z podrzędu miernikowców.

 Zasnąć — p. nied. Zasypiać.

 Zasnowywać — p. Zasnuwać.

 Zasnuć — p. nied. Zasnuwać.

 Zasnuwać, dok. Zasnuć; wysnuwać snując zawlekać, zaciągać nić, osnowę; z. przędzę = snując wypotrzebowywać przędzę; zakrywać, zasłaniać; z. ś., być zasnuwanym, zaciąganym na osnowę; snując zawlekać ś., osnuwać ś.; zasłaniać ś; zjawiać ś., stawać nagle przed oczami: łzy z-uły mu ś. w oczach.

 Zasobić się, zaopatrywać ś. w co.

 Zasobnica, popleczniczka.

 Zasobnik, poplecznik; w fiz., przyrząd, gromadzący w sobie energję elektryczną, a łatwy do przenoszenia, akumulator (fig.).

 Zasobność, obfitość zasobów, zapasy, bogactwo, zamożność.

 Zasobny, będący za kim z tyłu, zatylny, tylny, zadni; mający dostateczną ilość zapasów, obfitujący w zasoby, zamożny, bogaty.

 Zasoczyć, zaprawić sokiem, skazić; zabroczyć krwią.

 Zasolić — p. nied. Zasalać.

 Zasolonka, mięso solone, pekeflejsz, peklowina.

 Zasowić, zasępić, zasmucić.

 Zasób, znaczna ilość czego, zapas; rzeczy, na zapas zgromadzone, pieniądze, bogactwo.

 Zaspa, zadymka, zamieć; pagórek piasku, przez wiatr usypany, wydma, wydmisko.

 Zaspać — p. nied. Zasypiać.

 Zaspakajać — p. Zaspokajać.

 Zaspałość, senliwość, nałóg zasypiania, ospałość, obojętność na co, lenistwo, niechęć do pracy.

 Zaspaniec, człowiek zaspany.

 Zaspany, ociężały, napół przytomny z powodu niedospania a. zbyt długiego spania; nabrzmiały, obrzękły od spania: oczy z-e.

 Zasparzyć, chwycić w potrzask: z. ptaszka.

 Zaspokajać, dok. Zaspokoić; czynić spokojnym, zadowalać, zadosyć czynić; z. kogo, oddać mu a. płacić to, co mu ś. należy; sycić, nasycać, gasić, uśmierzać: z. głód, pragnienie, ciekawość; z. spór = załatwiać spokojnie, godzić, doprowadzać do zgody, do porozumienia; z. czyje życzenie = spełniać; z. ś., być zaspokajanym.

 Zaspokoić — p. nied. Zaspokajać.

 Zaspokojony, którego zaspokojono, zapłacony.

 Zasrebrzać, dok. Zasrebrzyć; srebrem powlekać, posrebrzać zlekka; z. ś., być zasrebrzanym; występować w srebrnej barwie.

 Zasromać (się), zawstydzić (ś.) mocno, okryć ś. rumieńcem wstydu.

 Zasromocić, sromotą napełnić, zawstydzić.

 Zasrożeć, stać ś. srogim.

 Zasrożyć, uczynić srogim; z. ś., wpaść w gniew gwałtowny.

[545] Zastać — p. nied. Zastawać.

 Zastalać, dok. Zastalić; zahartowywać na stal; przen., zakrzepiać, zatwardzać, zakamieniać.

 Zastałość, to, co ś. zastało, własność tego, co jest zastałe; zacofanie, konserwatyzm.

 Zastały, który stanął a. stoi długo nieruchomie, który się długo utrzymuje, będący ciągle w dawnym stanie; zastarzały, nie zdatny do użytku; zacofany, przestarzały.

 Zastanawiać, dok. Zastanowić; zatrzymywać w biegu, zahamowywać, tamować; z. kogo, zwracać na siebie czyjąś uwagę, dawać do myślenia komu, zadziwiać. zdumiewać; z. ś., zatrzymywać ś., stawać; z. ś. nad czymś, rozważać co, roztrząsać w myśli, zatrzymywać nad czymś uwagę, zadziwiać ś., zdumiewać ś.

 Zastanowić — p. Zastanawiać.

 Zastanowienie, rzecz. od Zastanowić; uwaga, zwrócona w pewnym kierunku, skupiona na pewnym przedmiocie, rozważanie, rozwaga, refleksja.

 Zastarzałość, właściwość tego, co jest stare; własność tego, co ś. bardzo zakorzeniło, dawność.

 Zastarzały, z wątlały od starości; przedawniony, wyszły z użycia; przestarzały; zadawniony, zakorzeniony przez starość.

 Zastarzeć, zwątleć od starości, przedawnić ś., wyjść z użycia; zakorzenić, zadawnić ś.

 Zastaw, rzecz, przedmiot, ruchomość a. nieruchomość, dane dla zabezpieczenia pożyczonych od kogo pieniędzy: dać co w z., wziąć pożyczkę pod z. czego, wywykupywaćwykupywać z.; przen., rękojmia, zapewnienie, zabezpieczenie.

 Zastawa, to, co drugą rzecz przegradza, zasłania, broni; zasłona, obrona, odpór; załoga, garnizon; zakładnik; dobra nieruchome, zahipotekowane wierzycielowi dla zabezpieczenia pożyczki; naczynia i sztućce stołowe.

 Zastawać, dok. Zastać; przybywszy do kogo, znajdować na miejscu osobę a. rzecz, dla której ś. przybyło; zdybywać, przydybywać kogo na jakim uczynku, niespodziewanie znachodzić gdzie kogo a. co; z. ś., zaczynać ustawać; psuć ś. od zbyt długiego stania i cierpnąć, sztywnieć od stania.

 Zastawca — p. Zastawnik.

 Zastawczyni, forma żeńska od Zastawca.

 Zastawek — p. Zastawka.

 Zastawiać, dok. Zastawić; stawiać co w tyle czego, za czym; stawiać co przed czym; przystawiać: z. kocieł, garnek na ogień; stawiać, zakładać, zarzucać: z. sieci, sidła; stawiąc zapełniać: z. pokój meblami, stół półmiskami; tak ustawiać co przed czym, że nie można dojść, dostąpić; zabarykadowywać: z. drzwi meblami; hamować, zatrzymywać, powstrzymywać, wstrzymywać: z. wodę w upuście zastawką; z. kogo czym, zasłaniać, chronić, strzec od uderzenia, od ciosu, od nieszczęścia, od niebezpieczeństwa, od przykrości; dawać w zastaw dla otrzymania pożyczki: z. kosztowności w lombardzie, papiery procentowe u bankiera, z. dobra; z. ś., być zastawianym; zasłaniać ś. czym, ukrywać ś. za czym dla obrony; bronić ś.; przen., przytaczać co na swoję obronę, wymawiać ś., ekskuzować ś.; z. ś. szablą, szpadą = zasłaniać ś.; z. ś. komu, czemu, przeciw komu, przeciw czemu, opierać ś., sprzeciwiać ś.; z. ś. za kogo, za co, o kogo, o co, stawać w czyjej obronie, ujmować ś. za kim, za czym; zatrzymywać ś., stawać.

 Zastawidło, tama, zastawka, stawidło, szluza.

[546]

 Zastawka, stawidło do zatrzymania wody w upustach przy młynach; sidła zastawione; w wiatraku: to, czym ś. tamuje obrót skrzydeł i kamienia w wiatraku; w anatklapka, złożona z fałd błoniastych, pomiędzy przedsionkiem sercowym a komorą (f.); z. żylna = drobny wentyl w żyle, otwierający ś. w kierunku ku sercu i powstrzymujący wsteczny strumień krwi.

 Zastawniczy, dotyczący a. wydający pożyczki na zastaw czego: kwit z., dowód z., zakład z. = lombard.

 Zastawnik, Zastawca, wierzyciel, biorący zastaw; zakładnik; ten, co, zaciągając dług, daje zastaw; zastawka, stawidło, szluza.

 Zastawny, dający ś. zastawić; służący do zastawiania, wstrzymywania; zastawiony, założony czym: stół z.; dany w zastaw, zastawiony; dotyczący zastawu, zastawienia nieruchomości, kredytowy: list z., oparty na dobrach danych w zastaw instytucji wydającej pożyczki, a mający kurs pieniędzy.

 Zastawowy, dotyczący zastawu, hipoteczny, zastawny.

 Zastąpić — p. nied. Zastępować.

 Zasterować, zacząć sterować; sterując skierować.

 Zastękać, odezwać ś. stękiem; ponieść uszczerbek, stratę, zachwiać ś.

 Zastęp, gromada ludzi, wojsko, oddział, pułk, hufiec; z-y niebieskie = aniołów; z. zwierząt = stado.

 Zastępca, ten, który zastępuje czyje miejsce, spełnia za niego czynności, namiestnik; substytut, zakładnik; przedstawiciel.

 Zastępczo, przysł., w charakterze zastępcy.

 Zastępczy, zastępujący, wyręczający kogo tymczasowo.

 Zastępczyni, forma żeń. od Zastępca.

 Zastępek, to co używa ś. dla zastąpienia czego innego, surogat; zdr. od Zastęp.

 Zastępnica, Zastępniczka, forma żeń. od Zastępnik.

 Zastępnictwo, zastępstwo, rola i czynność zastępcy.

 Zastępnie, przysł., drogą zastępstwa, w zastępstwie, jako zastępca.

 Zastępnik — p. Zastępca.

 Zastępny, dający ś. zastąpić; zastępczy, tymczasowy.

 Zastępować, dok. Zastąpić; stąpając zachodzić za co, przekraczać co; zabiegać, przecinać komu drogę, nie dawać iść dalej, zatrzymywać na drodze; z. na drogach = rozbijać, grabić, zbójectwem ś. trudnić; robić, mówić, płacić co za kogo; o kobiecie, samicy: poczynać, zostawać brzemienną, zachodzić w ciążę; być czyimś namiestnikiem, zajmować jego miejsce w jego nieobecności; z. miejsce = zalegać, zawalać; z. ekspens, sumę, wydatek = zakładać za kogo; z. komu miejsce = zasiadać; służyć do użycia zamiast być surogatem czego; z. komu od czego = postępować ku komu, ku czemu, aby nie puścić.

 Zastępstwo, zastępowanie kogo w jego czynnościach, wyręczanie, przedstawicielstwo, namiestnictwo.

 Zastoina, zwolniony a. wstrzymany obieg krwi w jakiejkolwiek części organizmu; osad.

 Zastole, miejsce za stołem,

 Zastolny, umieszczony, siedzący za stołem.

 Zastosować — p. nied. Zastosowywać.

 Zastosowanie, rzecz. od Zastosować; to, co jest zastosowane, co jest odpowiednie do czego, co pasuje do czego, co jest właściwie użyte.

 Zastosowywać, dok. Zastosować; [547]przystosowywać, stosować; z. ś., stosować ś. do kogo, do czego, postępować zgodnie z czyją wolą, z czym odpowiednim, pasować.

 Zastój, cecha tego, co ś. zastało; wstrzymanie ruchu, ociężałość, brak a. osłabienie energji, ospałość, bezwładność: z. w handlu, w przemyśle, w nauce, w ruchu umysłowym, w literaturze.

 Zastrachany, zalękniony, strwożony, przestraszony.

 Zastrajać, dok. Zastroić; stroić, czynić zgodnym w stroju, harmonizować.

 Zastraszać, Zastraszyć; straszyć, trwożyć, nabawiać strachu, przerażać; z. kogo dokąd, strasząc zapędzać, zaganiać, płoszyć; z. ś., być zastraszanym.

 Zastroić — p. nied. Zastrajać.

 Zastroje (-ów), pszczoły błąkające ś., które dopiero szukają barci a. ula.

 Zastronnie, przysł., stronnie, stronniczo, parcjalnie.

 Zastronnik, człowiek stronny, stronnik; żart., partyjnik.

 Zastronność, Zastroństwo, stronność, parcjalność.

 Zastronny, stronny, stronniczy, parcjalny.

 Zastrugać — p. nied. Zastrugiwać.

 Zastrugiwać, dok. Zastrugać; zaczynać strugać; strużąc zakończać ostro, śpiczasto, temperować.

 Zastrupiać (się), dok. Zastrupić (ś.); pokrywać (ś.) strupem, zasklepiać (ś.).

 Zastrupić — p. nied. Zastrupiać.

 Zastrychować, strychując zakryć, zarównać.

 Zastryszeć (o lodzie), zbić ś. w kupę, utworzyć zator.

 Zastrzał, zapalne obrzmienie palca u ręki a. u stopy, rozwijające ś. pod skórą a. w okolicy ścięgien palcowych, a powodowane ukłóciem, zadraśnięciem czymś nieczystym; pocisk do zastrzelenia kogo, czego; sztuka drzewa, między wierzchnią a dolną ukośnie wstawiona.

 Zastrzec — p. nied. Zastrzegać.

 Zastrzegać, dok. Zastrzec; zawarowywać, warować, zabezpieczać, zapewniać; z. sobie co, wymawiać, warować z góry; z. ś., być zastrzeganym; mówiąc co, opowiadając co, przyrzekając co, kłaść co z góry jako warunek, jako wymówkę, jako okoliczność łagodzącą.

 Zastrzelać, dok. Zastrzelić; zabijać strzałem, pociskiem; z. ś., pozbawiać ś. życia wystrzałem z broni palnej, zabijać siebie samego wystrzałem.

 Zastrzelić — p. nied. Zastrzelać.

 Zastrzesze, brzeg strzechy słomianej, wychodzący poza okap.

 Zastrzeżenie, zawarowanie, zabezpieczenie; to, co sobie zastrzeżono, warunek, klauzula, zawarowane prawo, przywilej.

 Zastrzęgać, dok. Zastrzęgnąć; wbiwszy ś. ostrym końcem w co, tkwić, więznąć, zagłębiać ś.

 Zastrzyc — p. nied. Zastrzygać; z. uszami = poruszyć niemi.

 Zastrzygać, dok. Zastrzyc; zaczynać strzyc, strzygąc zacinać, przycinać.

 Zastrzykac — p. Zastrzyknąć.

 Zastrzykiwać, dok. Zastrzyknąć; strzykając szprycką, oblać, zalać, zapryskać; wstrzyknąć pod skórę substancję leczniczą, dokonywać injekcji; z. ś., być zastrzykiwanym.

 Zastrzykiwanie, wprowadzanie do naczyń i tkanek żyjącego lub martwego organizmu za pomocą strzykawki pewnych substancji płynnych w celach leczniczych a. naukowych lub w celu nabalsamowania ciała, injekcja.

 Zastrzyknąć — p. nied. Zastrzykiwać.

 Zastudzać, dok. Zastudzić; [548]czynić, że coś ostygnie, studzić, ostudzać, wystudzać.

 Zastukać, Zastuknąć, odezwać ś. ze stukiem; zacząć stukać, zapukać, zakołatać.

 Zastygać, dok. Zastygnąć; zaczynać stygnąć, ostygać, wystygać; zamierać; stygnąc twardnieć, krzepnąć.

 Zastygnąć — p. nied. Zastygać.

 Zasuć — p. Zasypać.

 Zasumowany, posępny.

 Zasunąć — p. nied. Zasuwać.

 Zasuspendować, zawiesić w czynnościach: z. urzędnika, księdza.

 Zasuszać, dok. Zasuszyć; czynić, że co zasycha, czynić suchym, suszyć; z. ś., być zasuszanym; wysychać, usychać, schnąć.

 Zasuszony, którego zasuszono; zawiędły, zaschnięty, wychudły.

 Zasuszyć — p. nied. Zasuszać.

 Zasuwa, Zasuwka, to, co służy do zasuwania, zamykania, rygiel u drzwi, okiennica wewnętrzna.

 Zasuwać, dok. Zasunąć; posuwać, popychać co aż do pewnego miejsca, posuwając zasłaniać; zamykać na zasuwkę; z. ś., być zasuwanym, zamykać ś.

 Zasuwka, mała zasuwa.

 Zasuwny, dający ś. zasuwać.

 Zaswajać, dok Zaswoić; przyswajać, przywłaszczać sobie; ujmować, zjednywać, zniewalać sobie, pociągać urokiem; koić, uspokajać: z. żałosne serce.

 Zaswarzyć, poswarzyć, swar wywołać.

 Zaswatać, zacząć swatać, wyswatać.

 Zaswędnieć — p. Zaswędzić.

 Zaswędzić, Zaswędzieć, Zaswędnieć, zacząć trącić swędem; zapełnić swędem; zacząć swędzić, zaświerzbić.

 Zaswędzieć — p. Zaswędzić.

 Zaswoić — p. nied. Zaswajać.

 Zasworować, Zasforować, zawiązać sworą, złączyć sforą.

 Zasycać, dok. Zasycić; sycąc zaspokajać głód, nasycać.

 Zasychać, dok. Zaschnąć; zaczynać schnąć, wysychać, twardnieć dla braku wilgoci; z. w gardle = mieć pragnienie (z powodu długiego mówienia, krzyku, choroby).

 Zasycić — p. nied. Zasycać.

 Zasyczeć, Zasyknąć, zacząć syczeć, odezwać ś. sykiem.

 Zasyłać, dok. Zasłać; słać, posyłać w dalekie strony, zsyłać, posyłać, wysyłać na wygnanie, wyganiać; z. komu ukłon, pozdrowienie = oświadczać je listownie a. przez drugą osobę.

 Zasympatyzować z kim, uczuć sympntję ku komu.

 Zasypać — p. nied. Zasypywać.

 Zasypiać, dok. Zasnąć; zaczynać usypiać, wpadać w sen; przen., drzemać, być bezczynnym, być obojętnym; z. w Bogu = umierać, konać; przen., drętwieć.

 Zasypiać, dok. Zaspać: zaniedbywać, omieszkiwać, opuszczać, z. czas, okazję, dobrą porę.

 Zasypka, proszek do zasypywania.

 Zasypłać, związać, zwikłać, splątać, zgmatwać.

 Zasypywać, dok. Zasypać; sypiąc zapełniać, sypiąc okrywać, obrzucać, zarzucać; posypywać po wierzchu, potrząsać czym; żart., wstydzić, kompromitować; z. ś., być zasypywanym; żart., kompromitować ś., nabawiać ś. wstydu, narażać ś. na pośmiewisko.

 Zasystować, odroczyć, odłożyć.

 Zaszabrować, szabrem t. j. kawałkami drobnemi cegły lub dachówki pozatykać szpary w murze.

 Zaszachrować, okpić, oszukać, ocwanić kogo; uzyskać co szach rajstwem.

 Zaszadzić, oszronić.

 Zaszafranić, zaprawić szafranem.

 Zaszalbierować, szalbierstwem uzyskać, zamachlować.

[549] Zaszaleć, zacząć szaleć, oszaleć.

 Zaszalować, zasłonić szalowaniem.

 Zaszamerować, szamerunkiem obszyć, uszamerować.

 Zaszamotać, szamocąc wstrząsnąć, obruszyć; z. ś. = obruszyć ś., wejść z kim w zapasy ręczne.

 Zaszańc, szaniec zewnętrzny.

 Zaszańcować, wykonać szańce; z. ś., zakryć, osłonić ś. szańcami, oszańcować ś.

 Zaszargać, zawalać błotem, ubłocić, uświechtać; przen., nadwątlić stan majątkowy czego, obdłużyć: z. majątek; z. ś., być zaszarganym, zaszargać o a sobie odzienie; przen., być obdłużonym.

 Zaszarlacić, Zaszkarłacić, zrobić szarłatnym, ufarbować na barwę szarłatną.

 Zaszarpać, Zaszarpnąć, zacząć szarpać, szarpiąc zarwać, wstrząsnąć; szarpiąc zamęczyć.

 Zaszastać, Zaszastnąć, Zaszasnąć, szastem zacisnąć, zarzucić.

 Zaszczać — p. nied. Zaszczywać.

 Zaszczaniec, który moczy pod siebie; smarkacz, fąfel, bąk.

 Zaszczebiotać, zacząć szczebiotać, odezwać ś. szczebiotem; z. kogo. co, szczebiocąc zakrzyczeć.

 Zaszczekać, zacząć szczekać, odezwać ś. szczekaniem; zagłuszyć szczekaniem; z. ś., ciągle i głośno szczekać.

 Zaszczekany, który długo szczekał, którego zaszczekano; wyszczekany, wygadany, wymowny.

 Zaszczep, zaszczepienie, szczepienie; to, co zaszczepiono.

 Zaszczepać, Zaszczepnąć, zacząć szczepać, nadszczepać.

 Zaszczepca, Zaszczepiciel, ten, który co zaszczepia, zakłada; założyciel, fundator, krzewiciel.

 Zaszczepiać, dok. Zaszczepić; wtryskiwać, wstrzykiwać, czynić injekcję: z. ospę; szczepiąc wpuszczać, wsadzać: z. drzewo owocowe; przen., udzielać komu jakich zasad, wkorzeniać w kogo co: z. wiarę, moralność; krzewić, rozkrzewiać, rozpowszechniać; zamykać, zatwierać na zaszczepkę; z. ś., być zaszczepianym.

 Zaszczepka, kawał drzewa lub metalu, służący do zaparcia drzwi, zatyczka, klamka.

 Zaszczepnąć — p. Zaszczepać; zatknąć zaszczepką, kołkiem.

 Zaszczerbiać, dok. Zaszczerbić; wyszczerbiać, szczerbatym czynić, zapełniać szczerbami; z. ś., dostawać szczerb, wyszczerbiać ś.

 Zaszczerbieć, stać ś. szczerbatym, wygryzionym, wyjedzonym.

 Zaszczerzeć, zasklepić cokolwiek.

 Zaszczękać, Zaszczęknąć, wydać odgłos szczęknięcia, brzęku, dać ś. słyszeć ze szczękiem.

 Zaszczkać, Zaszczknąć, odezwać ś. ze szczkaniem, zacząć szczkać; z. ś., osłabić ś. szczkaniem, nadwątlić ś. — p. Zaszczykać.

 Zaszczknąć — p. Zaszczkać;p. nied. Zaszczykać.

 Zaszczuć, Zaszczwać, złowić zwierzynę przy pomocy chartów; uszczuć, szczwaniem zamęczyć, zamordować.

 Zaszczutkować, zacząć dawać szczutki; szczutkami zamordować.

 Zaszczycać, dok. Zaszczycić; bronić, zasłaniać dla obrony; zaszczyt, honor przynosić, czcić; z. przyjaźnią, przychylnością, łaską; z. ś., być czym zaszczyconym, mieć sobie za zaszczyt, za honor, za chlubę.

 Zaszczyciciel, człowiek, który kogo zaszczyca, proteguje, broni; protektor, obrońca, orędownik.

 Zaszczycony, którego czym zaszczycono.

 Zaszczykać, dok. Zaszczkać, Zaszczyknąć, Zaszczknąć; zacząć szczykać, obrywać, urywać; zachwycać, zajmować, ujmować.

[550] Zaszczypać, Zaszczypnąć, zacząć szczypać, uszczypać; szczypaniem zachwycić, zaszczknąć; szczypiąc o śmierć przyprawić.

 Zaszczypek, zaszczypnięcie; zaczepianie, zaczepka, drażnienie, drwinka.

 Zaszczyt, obrona, zasłona; to, co kogo zaszczyca, zdobi, przynosi cześć, honor, sławę; szacunek, uszanowanie, cześć, pochwała, w lm., godności, dostojeństwa.

 Zaszczytnie, przysł., chwalebnie, chlubnie; z zaszczytem, z honorem, z czcią.

 Zaszczytny, przynoszący zaszczyt, cześć; chwalebny, chlubny; zaszczycony czym.

 Zaszczywać, dok. Zaszczać; moczyć szczynami; z. ś., moczyć na sobie bieliznę, pościel szczynami.

 Zaszedzić — p. Zaszadzić.

 Zaszedzieć, zajść sadzią, osiwieć.

 Zaszeleścić — p. Zaszeleścieć.

 Zaszeleścieć, Zaszeleścić, zacząć szeleścieć; wydać, spowodować szelest.

 Zaszelmować, zacząć szelmować; oszelmować.

 Zaszemrać — p. Zaszemrzeć.

 Zaszemrzeć, Zaszemrać, zacząć szemrzeć, wydawać szmer; z. kogo, szemraniem zamęczyć.

 Zaszeptać, zacząć szeptać, odezwać ś. szeptem — p. nied. Zaszeptywać.

 Zaszeptywać, dok. Zaszeptać; zamawiać, zaczarowywać szeptaniem.

 Zaszkaradzać, dok. Zaszkaradzić; oszpecać szkaradnie.

 Zaszklić, zakryć szkłem, zasłonić, wstawić szybę w co.

 Zaszkodca, ten, co szkodzi.

 Zaszkodny, mogący zaszkodzić, szkodliwy.

 Zaszkodzić, przyprawić o stratę, szkodę przynieść; z. zdrowiu = wywołać chorobę.

 Zaszkolny, odbywający ś. poza szkołą, pozaszkolny.

 Zaszlamować — p. nied. Zaszlamowywać.

 Zaszlamowywać (się), dok. Zaszlamować (ś.); szlamem zapełniać (ś.), zamulać (ś.).

 Zaszlifować, szlifując zarównać, wyrównać, zagładzić, zaostrzyć.

 Zaszlochać, Zaślochać, odezwać ś. z szlochem, zapłakać; szlochając zagłuszyć kogo; z. ś., szlochając zmęczyć ś., wyczerpać ś., rozpłakać ś.

 Zaszłapić, o koniu: przestąpić postronek, rzemień; zatratować; z. ś., poszłapić ś., poszkapić ś., zawikłać ś., zamotać ś.

 Zaszły, który zaszedł, który ś. zdarzył, przytrafił.

 Zaszmerać, wydać szmer, uczynić szmer.

 Zaszmulać (się), zawalać (ś.), zabrudzić (ś.), zaświechtać (ś.).

 Zasznurować — p. nied. Zasznurowywać.

 Zasznurowywać, dok. Zasznurować; sznurując ściągać; związywać sznurem; z. gębę = zamykać gębę, przestawać mówić, zamilkać; z. ś., zasznurowywać na sobie ubranie a. obuwie.

 Zaszorować, szorując zatrzeć; z. piaskiem = zasypać, przywalić; z. konia = ubrać go w szory; z. ś., zasypać ś, zakryć ś. piaskiem.

 Zaszpalerować, zająć szpalerami, zakryć drzewami, krzewami ułożonemi w szpaler.

 Zaszpalerze, miejsce za szpalerem, miejsce zacienione.

 Zaszparować, zatkać, zabić szpary w czym; wybrać tło dokoła rysunku.

 Zaszpecać, dok. Zaszpecić; szpetnym czynić, oszpecać; uszkadzać, psuć; walać; z. ś., szpetnym ś. stawać, oszpecać ś.

 Zaszperać, zacząć co szperać [551]a. przerzucać; z. co, szperając zarzucić, zawieruszyć, zadziać, tak że znaleźć nie można; poszukać; z. ś., być zaszperanym.

 Zaszperować, zaaresztować.

 Zaszpilać, Zaśpilać, dok. Zaszpilić, Zaśpilić; zapinać, spinać szpilką; z. ś., zapinać na sobie odzienie szpilką.

 Zaszpuntowywać, dok. Zaszpuntować; zatykać szpuntem.

 Zaszrankować, zamknąć, ograniczyć szrankami.

 Zaszrubować — p. Zaśrubować.

 Zasztachetowac, zagrodzić sztachetami.

 Zasztamować, umocnić jeden kawał drzewa w drugim; zaklepać krawędzie.

 Zasztukować, sztukując załatać.

 Zaszturchać, Zaszturkać, szturchając zabić, zamęczyć.

 Zaszturmować, zacząć szturmować, szturmowaniem dobijać ś.

 Zaszumieć, zacząć szumieć, wydawać szum.

 Zaszumować, zacząć szumować.

 Zaszwankować, doznać szwanku, zacząć szwankować, zachwiać ś., potknąć ś., zostać dotkniętym wadą w jakim narządzie ciała.

 Zaszybiać, dok. Zaszybić; zawracać, odurzać głowę; odurzać, bałamucić; zaślepiać, zachwycać, oczarowywać, zapalać, zagrzewać.

 Zaszybować, zacząć szybować w powietrzu, zalecieć dokąd.

 Zaszyć — p. nied. Zaszywać.

 Zaszydzić, szyderstwami zmusić do milczenia.

 Zaszyplać, Zaszyplać, zawiązać na sypeł, na węzeł, zagmatwać, zaplątać.

 Zaszywać, dok. Zaszyć; zszywać coś rozprutego, łączyć szyjąc; wszywać co w co; z. ś., być zaszywanym; z. ś. w kąt, w knieję = ukryć ś. głęboko.

 Zaś, Zasię, spójn., służący do łączenia dwu zdań przeciwstawnych: a, ale, lecz, przeciwnie; jakto z.? = czy podobna?, czy sposób?; gdzie z.! = niepodobna!; zasię!; a zasię! = wykrz., używany, gdy ktoś krzyczy, broniąc ś. od psów, precz!, uciekaj!; wykrz. oznaczający groźbę, zakaz, wara!, nierusz!, nie dla ciebie!

 Zaścianek, miejsce za ścianą; zagroda szlachcica chodaczkowego na Litwie; wieś, zamieszkana przez drobną szlachtę zagonową, okolica szlachecka.

 Zaściankowość, charakter tego, co jest zaściankowe; ciasnota poglądów, partykularyzm, konserwatyzm prowincjonalny.

 Zaściankowy, mieszkający w zaścianku, szlachcic z. = zagonowy, chodaczkowy, szaraczkowy; zacofany, konserwatywny, partykularny.

 Zaściągnąć, ściągnąć, ściągnąwszy zapiąć.

 Zaścielać, Zaściełać, dok. Zasłać; ścieląc zajmować, zakrywać, zapełniać; z. łóżko = układać pościel na łóżku jak należy, zakrywać ją; przen., kłaść co w wielkiej ilości; uściełać pomostem, powałem, pokotem; z. trupem = zabijać dużo ludzi.

 Zaściełać — p. Zaścielać.

 Zaścigać, dok. Zaścignąć; doścignąwszy chwytać, ujmować w pogoni, doganiać.

 Zaślepiacz, ten, który zaślepia.

 Zaślepiać, dok. Zaślepić; przytępiać wzrok, oślepiać; przen., omamiać, mamić; przen., nabawiać ślepoty umysłowej, pozbawiać rozwagi, jasności umysłu; z. ś. czym. dawać ś. czym omamić, dostawać ślepoty umysłu; z. ś. w kim, w czym, uprzedzać ś. do kogo, czego; nabijać sobie kim, czym głowę; wierzyć komu ślepo; dawać ś. unosić uczuciu miłości, nienawiści względem kogo.

 Zaślepienie, rzecz. od Zaślepić; stan człowieka zaślepionego; [552]zaufanie aż do niewidzenia w kim jakiej wady.

 Zaślepiony, którego zaślepiono, który ś. zaślepił; nie widzący w kim jakiej wady, ufający mu zupełnie.

 Zaślepnąć, stać ś. zaślepionym, oślepnąć, ociemnieć.

 Zaślęczać (się), dok. Zaślęczyć (ś.); ślęcząc nad czym, zamęczać (ś.).

 Zaślimaczyć (się), pomoczyć (ś.) śliną a czymś lepkim, ciągnącym ś., zaślinić (ś.), zaropić (ś.).

 Zaśliniać (się), dok. Zaślinić (ś.); pomoczyć (ś.), powalać (ś.) śliną.

 Zaśliwiać, dok. Zaśliwić; śliwami zasadzać.

 Zaślizgać (się), zacząć ś. ślizgać; poślizgnąć ś.

 Zaśliznąć, stać ś. nieco oślizłym, ślizkim, pokryć ś. ślizością.

 Zaśliźniać, dok. Zaśliźnić; czynić ślizkim, gładkim.

 Zaślnąć, Zaslnąć — p. Zaślepnąć, Zaślinić .

 Zaślochać — p. Zaszlochać.

 Zaślub p. Zaślubiny.

 Zaślubiać, dok. Zaślubić; z. komu córkę, wydawać ją za mąż; z. sobie kogo = wchodzić z kim w związek małżeński; przyrzekać uroczyście, ślubować.

 Zaślubiny (-in), zaślubienie, akt zaślubienia, ceremonja ślubna; zrękowiny, zaręczyny.

 Zaślubny, dotyczący zaślubin.

 Zaśmiać się, zacząć ś. śmiać, rozśmiać ś., uśmiechnąć ś.

 Zaśmiardnąć, Zaśmierdnąć, zacząć śmierdzieć, przejść smrodem.

 Zaśmiecać, dok. Zaśmiecić; zapełniać śmieciami, zanieczyszczać.

 Zaśmielać, dok. Zaśmielić; zachęcając, pobudzając dodawać śmiałości.

 Zaśmierdnąć — p. Zaśmiardnąć.

 Zaśmierdzać, dok. Zaśmierdzić; przejmować smrodem, śmierdzącym czynić; z. ś., przechodzić smrodem, zaczynać śmierdzieć.

 Zaśmierdzić, nied. Zaśmierdzać wydać woń śmierdzącą; z. ś. przejść smrodem, jako znak psucia ś.

 Zaśmierdzieć się, zaśmierdzić ś., zaśmiardnąć, cuchnąć.

 Zaśmierzyć, zaspokoić, uśmierzyć.

 Zaśmieszyć, pobudzić do śmiechu, zabawić śmiesząc.

 Zaśmiewać się, śmiać ś. długo i nieumiarkowanie, pękać ze śmiechu.

 Zaśniad, Zaśniat, Ześniad, niedonoszony płód, niedonosek.

 Zaśniecać, dok. Zaśniecić; zarażać śniecią; z. ś., zarażać ś. śniecią, utracać płodność, stawać ś. niepłodnym, jałowym; kazić ś., psuć ś.

 Zaśniedziały, który zaśniedział.

 Zaśniedzić, powlec śniedzią, zabrudzić; z. ś., zajść śniedzią, zabrudzić ś.

 Zaśniedzieć — p. Zaśniedzić ś.

 Zaśnieżać, dok. Zaśnieżyć; pokrywać, zasypywać śniegiem.

 Zaśpiewacz, ten, który zaczyna śpiewać.

 Zaśpiewać, zacząć śpiewać, odezwać ś. śpiewem, odśpiewać co; z. komu, powiedzieć, objawić komu coś niemiłego; za drogo zacenić; z. ś., oddać ś. z zapałem śpiewaniu.

 Zaśpilić, Zaśpilować — p. Zaszpilić.

 Zaśrubnik, instrument do zaśrubowywania i odśrubowywania muterek śrubowych.

 Zaśrubowywać, dok. Zaśrubować; śrubując, zakręcać; śrubę wpuszczać, wśrubowywać.

 Zaśrzenić, pokryć szronem.

 Zaświadczać, dok. Zaświadczyć; świadectwem zatwierdzać.

 Zaświadczenie, rzecz. od Zaświadczyć; świadectwo wydane, atestacja, poświadczenie.

 Zaświadczyć — p. nied. Zaświadczać

[553] Zaświat, inny świat, niż ten, na którym mieszkamy, świat duchowy, świat pozagrobowy; odszedł w z-y = umarł

 Zaświatny, Zaświatowy, będący za światem.

 Zaświatowiec, istota z tamtego świata.

 Zaświatowy p. Zaświatny.

 Zaświątkować, zacząć świątkować, obchodzić jakie święto.

 Zaświdrować, Zaświdrzyć, zacząć świdrować, świdrując, zakręcić; z. ś., być zaświdrzonym

 Zaświecać, dok. Zaświecić; sprawiać, żeby co świeciło, zapalać, zapalać gdzie światło, żeby było widno; z. komu, świecić komu, przeprowadzać kogo ze światłem; zaczynać świecić, rozjaśniać ś., rozświtać; z. ś., być zaświecanym.

 Zaświechtać, zawalać, zabrudzić.

 Zaświecie — p. Zaświat.

 Zaświecić — p. nied. Zaświecać.

 Zaświegotać, odezwać ś. świegotem, zagłuszyć świegotaniem.

 Zaświerczeć, Zaświerkać, Zaświergolić, Zaświergotać, zacząć świerczeć, świerkać, świergotać.

 Zaświerzbić, Zaświerzbieć, zacząć świerzbieć, zaswędzić.

 Zaświetnieć, okazać ś. świetnym, zajaśnieć, zabłysnąć.

 Zaświęcić, ogłosić za świętego, za święto, za święty dzień; z. w kartach: wyświęcić, wyznaczyć, jako atut.

 Zaświętować, zacząć świętować.

 Zaświnić, zapełnić nieczystościami, zabrukać. zapaskudzić, zawalać, zaśmiecić.

 Zaświsnąć — p. Zaświstać.

 Zaświstać, Zaświsnąć, odezwać ś. świstem, zagwizdnąć; zagłuszyć kogo, świszcząc.

 Zaświszczeć — p. Zaświstać.

 Zaświt, świt, brzask.

 Zaświtać, Zaświtnąć, zacząć świtać, zajaśnieć, rozbłysnąć; z-ła mi myśl w głowie = zjawiła ś.

 Zatabaczać, dok. Zatabaczyć; brukać tabaką, osypywać tabaką.

 Zatabaczony, zawalany tabaką; przen., stetryczały, nudny, zgorzkniały.

 Zatabaczyć — p. nied. Zatabaczać.

 Zataborować, taborem otoczyć, taborem zająć; tabór zastawić.

 Zatachlować, zamienić w oszukański sposób, zaszachrować.

 Zataczać, dok. Zatoczyć; tocząc, zapychać, tocząc posunąć; zaprowadzać co na pewne miejsce; tocząc zakręcać; tocząc coś na warsztacie tokarskim, wyrabiać na okrągło, odtaczać; tocząc na toczydle zagładzać: z. szczerbę w nożu; wyostrzać na toczydle, wecować; z. konia = przykrócać mu cugli, aby głowę dobrze trzymał; koń kark z-a = załamuje, zagina; z. koło, krąg = robić, rysować, kreślić koło, obchodzić wokoło; z. obóz = rozkładać, zakładać, roztasowywać; z. taniec = zaczynać tańczyć; z. beczkę piwa, wina = podsuwać ją, tocząc, zaczynać z niej ściągać, toczyć napój; z. wzrokiem = spoglądać wokoło; z. koniem = robić nim koło; z. ś., być zataczanym; tocząc ś., chwiejąc ś., dochodzić aż do pewnego miejsca; iść, tocząc ś., chwiejąc ś. na nogach to w jedną, to w drugą stronę, jak pijany a. chory.

 Zataflować, zagrodzić taflami; wyłożyć taflami.

 Zataiciel, ten, który zataja, zamilcza co.

 Zatajać, dok. Zataić; taić, skrywać, ukrywać, chować, nie powiedzieć prawdy; przemilczać, nie wydawać; przytłumiać, zatłumiać co, nie ujawniać czego; z. kaszę = gotować tak, że stężeje, gotować na gęsto; z. tłustość w kaszy = tak długo gotować kaszę, aż ś. w niej tłustość rozpuści; z. ś., ukrywać ś., skrywać ś., chować; ukrywać ś. z czym.

[554] Zatajeć, zacząć tajeć.

 Zatamowywać, dok. Zatamować; zatrzymywać tamą, nie pozwalać płynąć dalej: z. rzekę; z. krew = nie pozwalać jej upływać, tamować; z. oddech = wstrzymywać, przestawać oddychać.

 Zatańcować, Zatańczyć, puścić ś. w taniec, zacząć tańcować, rozpocząć taniec.

 Zatańcowywać się, tańczyć do upaałego, zamęczać ś. tańcem.

 Zatapiać, dok. Zatopić; zanurzać, zagłębiać, pogrążać w wodzie a. w innym płynie, topić; zalewać wodą; z. wzrok w kim, w czym = zaczynać patrzeć uporczywie, jakby chcąc przeniknąć do głębi; z. myśl w czym = zaczynać myśleć o czym głęboko; z. co woskiem, łojem = zalewać roztopionym woskiem, łojem; z. ś., zanurzać ś., pogrążać ś. w wodzie a. w innym płynie, topić ś; z. ś. w czym, oddawać ś. czemu w zupełności; pogrążyć ś. w rozmyślaniach nad czym, zaciekać ś. w czym.

 Zatarasować, zagrodzić tarasem, zamknąć drogę, wyjście jaką przeszkodą; z. ś., zagrodzić ś., zamknąć ś., aby nie można było wejść.

 Zatarcie, rzecz. od Zatrzeć.

 Zatarg, nieporozumienie, zajście, spor, walka, zwada, kłótnia, awantura.

 Zatargać, Zatargnąć, zacząć targać, zaszarpnąć, szarpnąć; targając zamordować.

 Zatargować, zacząć targować, a nie kupić, ofiarować pewną cenę.

 Zatarkać, Zatarkotać, zacząć tarkotać, tarkać.

 Zatarty, którego zatarto, który ś. zatarł, niewyraźny.

 Zatarzać, tarzając zataczać; z. ś., tarzając zataczać ś.

 Zatasować, zacząć tasować, stasować.

 Zatatrzański, leżący, mieszkający z tamtej strony Tatr, pochodzący z za Tatr.

 Zatchnąć się, stracić swobodny oddech, zacząć ciężko oddychać, zadyszeć ś.

 Zatem — p. Zatym.

 Zatemperować pióro gęsie, ołówek i t. p. = zarznąć do pisania.

 Zaterać, Zatyrać, terając, poniewierając, pozbawić wszelkiego znaczenia.

 Zaterlikać, zacząć terlikać.

 Zatęchlina, Zatęchłość, zajście stęchliną; zatęchnienie, dychawiczność.

 Zatęchły, Zatchły, który zaszedł stęchliną.

 Zatęchnąć, przejść stęchliną; stęchnąć.

 Zatępiać, dok. Zatępić; tępym czynić, przytępiać, stępiać.

 Zatępieć, stać ś. tępym, przytępić ś., stępić ś.; stępieć, stać ś. niepojętnym, stracić bystrość umysłu.

 Zatęsknić, Zatęsknieć, zacząć tęsknić do kogo, do czego, doznać uczucia tęsknoty; z. ś. na śmierć = udręczać ś. tęsknotą, umierać z tęsknoty.

 Zatętnić, Zatętnieć, odezwać ś. tętentem, zacząć tętnić.

 Zatężać, dok. Zatężyć; nieco stężać, czynić tęższym, tęgo zaprawiać.

 Zatkać — p. nied. Zatykać.

 Zatkalik, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Zatkanie, rzecz. od Zatkać; tor co służy do zatykania, zatamowania; w medobstrukcja.

 Zatkanka, zasuwka, zastawka.

 Zatkany, którego zatkano, który ś. zatkał.

 Zatknąć p. nied. Zatykać.

 Zatknięty, którego zatknięto, który ś. zatknął; zasadzony gdzie, umieszczony gdzie, wetknięty.

 Zatlały, który ś. zatlił, zapalił.

[555] Zatleć (się), zacząć (ś.) tleć, zająć (ś.) ogniem, zapalić (ś.).

 Zatlić, sprawiać, że coś zacznie ś. tlić, rozpalać, rozniecać; z. ś., zacząć ś. palić; przen., powstać, zjawić ś., zrodzić ś.

 Zatłaczać, dok. Zatłoczyć; tłocząc zapychać, zapełniać; nagromadzać; w med., sprawiać obstrukcję żołądka, zapychać kiszki; z. kogo, tłocząc dusić.

 Zatłoczyć — p. nied. Zatłaczać.

 Zatłuc, zabić, uderzając czymś ciężkim a. tępym, zabić pod razami, pod ciosami; zaprowadzać kogo w miejsce niedostępne, na manowce, zawlec; myślałem, że mnie febra z-cze = zabije; niech go cholera z-cze = przekleństwo.

 Zatłumiać, dok. Zatłumić; tłumić, stłumiać, przytłumiać, przygaszać; zaćmiewać, zaciemniać, uspokajać, uśmierzać.

 Zatłuszczać, dok. Zatłuścić; zaprawiać tłusto; walać, mazać tłuszczem, plamić tłuszczem.

 Zatłuszczony, którego zatłuszczono, który ś zatłuścił.

 Zatłuścić — p. nied. Zatłuszczać .

 Zatoczek, mięczak brzuchonogi wodny, o skorupie skręconej na płask, pospolity w wodach stojących (fig.).

 Zatoczka, mała zatoka.

 Zatoczony, którego zatoczono p. Zatoczysty.

 Zatoczyć — p. nied. Zataczać.

 Zatoczysty, Zatoczny, Zatoczony, zatoczony w kabłąk, kręty, skrzywiony w łuk, zgięty.

 Zatoczyście, przysł., kręto, kabłąkowato, łukowato.

 Zatoka, część morza, wrzynająca ś. w ląd, będąca odnogą morza a. oceanu; odnoga, golf, odlewisko (fig.); ślizka spadzistość na drodze, wyrobiona od sań; w med., wydrążenie, wklęsłość w kości, fistuła.

 Zatokowy, dotyczący zatoki, podobny z kształtu do zatoki; liść z. = mający liczne wcięcia falisto-zaokrąglone.

 Zatonąć, pogrążyć ś. w wodzie a. w innym płynie; stracić życie przez pogrążenie ś. w wodzie, utopić ś., utonąć, zalać ś. wodą, zatopić ś.; z. w długach = zabrnąć w długi po uszy; z. w niepamięci = zniknąć bez śladu.

 Zatop, zatopienie; powódź, wylew, zalew; z. morska, rzeczna = otchłań wodna, toń, topiel; miejsce zatopione, zalane wodą.

 Zatopić — p. nied. Zatapiać.

 Zatopiony, którego zatopiono, który ś. zatopił.

 Zatopny, zatapiający, zalewający, zalewny; mający być zatopionym; pełen zatopów, przepaści.

 Zator, nagromadzenie ś. i zatrzymanie ś. lodów, płynących rzeką, tak że nie mogąc dalej płynąć, powodują wylewy; choroba, spowodowana zatkaniem tętnic a. żył najczęściej przez skrzepy krwi, embolja; nowe łożysko rzeki.

 Zatorować, zacząć robić drogę, tor.

 Zatorowy, dotyczący zatoru.

 Zatór — p. Zator.

 Zatracać, dok. Zatracić; zagubiać, zarzucać, zawieruszać, zadziewać, nie móc czego znaleźć; wygubiać, wytępiać, wyniszczać, niweczyć; potępiać, skazywać na potępienie.

 Zatraciciel, ten, który co zatraca a. zatracił.

 Zatracicielka, forma żeńska od Zatraciciel.

 Zatracić — p. nied. Zatracać.

 Zatracony, którego zatracono; nieznośny, niegodziwy, przeklęty; [556]żart. ty bąku, raku z.! = ty malcze!, smarkaczu nieznośny!; rzecz., potępieniec, niegodziwiec.

 Zatradować, zająć dobra dłużnika na mocy wyroku sądowego.

 Zatrata, strata, stracenie, zgubienie; zatracenie, zagłada, zniszczenie, zaguba; potępienie.

 Zatratny, przynoszący zatratę, zgubny; mogący być zatraconym.

 Zatratować kogo, co; obalić koniem, zdeptać kopytami i kołami stratować; z. ś. (o koniu), skaleczyć ś. w nogę, zastrychować ś.

 Zatrawa, zatrawianie, zatrawienie.

 Zatrawiać, dok. Zatrawić; zaszczuwać psami, podżegać je; dawać psom pożreć, rozszarpać; trawić, przetrawiać.

 Zatrawić — p. nied. Zatrawiać.

 Zatrawiec, gatunek chrząszcza, pokrewny chrabąszczowi majowemu (fig.).

 Zatrąbić, zagrać na trąbie, dać sygnał trąbą.

 Zatrącać, dok. Zatrącić; trącając zaciskać, zapychać; z. kogo, zadawać komu razy; z. czym, nieco trącić czym, cuchnąć, oddawać czym; napić ś. jakiego trunku i zjeść co przytym; z. czego, zarywać czego, zakrawać na co; z. o co; potrącać o co w rozmowie, napomykać o czym.

 Zatrąciciel, ten, który zatrąca.

 Zatrefiać, dok. Zatrefić; trefić, fryzować, przyczesywać; z. ś., układać, czesać, fryzować włosy.

 Zatrefniać, dok. Zatrefnić; u Żydów: uczynić trefnym, nie dopełnić przepisów religijnych co do jedzenia.

 Zatrefnisiować, Zatrefnować, zażartować, zadrwić, zabłaznować, zakpić złośliwie.

 Zatrefnować — p. Zatrefnisiować.

 Zatrelować, zacząć trelować; odezwać ś. trelem.

 Zatretować — p. Zatratować.

 Zatręt, u konia: zadarcie a. odłupanie cząstki kopyta z obrazą korony.

 Zatrętwiać — p. Zadrętwiać.

 Zatrętwieć — p. Zadrętwieć.

 Zatroczyć, Zatrokować, przywiązać trokami, utroczyć, przytroczyć.

 Zatroskać, Zatroszczyć, przejąć troskami, zasmucić, zaniepokoić, zatrwożyć; z. ś., wpaść w troski, zakłopotać ś., zatrwożyć ś., zasmucić ś.

 Zatrucie, rzecz. od Zatruć; zaprawienie trucizną, zabicie trucizną. otrucie

 Zatruć p. nied. Zatruwać.

 Zatrudniać, dok. Zatrudnić; utrudniać, trudniejszym czynić; z. kogo, zajmować go pracą, dawać mu zajęcie, zatrudnienie; uprzykrzać ś. komu, zajmować mu czas; kłopotać, ambarasować kogo; męczyć, fatygować kogo, co; z. czas = zajmować, zabierać; z. ś., trudnić ś., zajmować ś. czym; fatygować ś., mordować ś., męczyć ś. czym.

 Zatrudniciel, ten, który daje innym zajęcie; ten, który mnoży trudności.

 Zatrudnić — p. nied. Zatrudniać.

 Zatrudnienie, rzecz. od Zatrudnić; praca, robota, zajęcie, trud; fach, rzemiosło, profesja; ambaras, kłopot, troska.

 Zatrudniony, zajęty jakimś zatrudnieniem, pracą, kłopotem; zajęty, zaprzątniony przeszkodą.

 Zatrukać, zacząć trukać.

 Zatruty, trucizną zaprawiony; życie z-e = pełne goryczy.

 Zatruwać, dok. Zatruć; trucizną zaprawiać; napuszczać trucizną: z. ząb; zabijać za pomocą trucizny, truć; z. zgryzotą, troską, goryczą = napełniać, przepełniać; z. komuś życie = przepełniać goryczą, troską, zgryzotą.

[557] Zatrważać, dok. Zatrwożyć; nabawiać trwogi, zastraszać, trwożyć, przerażać; z. ś., przejmować ś. trwogą.

 Zatrwian — p. Zawciąg.

 Zatrwoga, rodzaj ryby morskiej.

 Zatrwonić, przetrwonić, roztrwonić, zmarnować.

 Zatrwożeć, być przejętym trwogą, przerazić ś., przestraszyć ś.

 Zatrwożony, którego przerażono; przejęty trwogą, przerażony, przestraszony.

 Zatrwożyć — p. nied. Zatrważać.

 Zatrysnąć — p. Zastrzyknąć.

 Zatrzalin, roślina szyszkowa australijska.

 Zatrzask, skobelek w zamku u drzwi, zapadający przy zatrzaśnięciu ich a za przekręceniem klucza; przyrządzik do zapinania odzienia.

 Zatrzasnąć, Zatrzaskać, wydać trzask, odezwać śś. z trzaskiem; z. drzwi, okno = zamknąć z trzaskiem; z. drzwi = zamknąć na zatrzask; z. ś., być zatrzaśniętym.

 Zatrząść, Zatrząsnąć, zacząć trząść, zachwiać, zakołysać czym, wstrząsnąć; z. ś., zacząć ś. trząść, zakołysać ś., zachwiać ś., zadrżeć.

 Zatrzebić, wykonać trzebienie.

 Zatrzeć — p. nied. Zacierać.

 Zatrzepać, zacząć trzepać; zapędzić, zaniszczyć trzepaniem.

 Zatrzepiotać, Zatrzepotać, sprawić trzepiot, odezwać ś. trzepiotem, poruszyć skrzydłami.

 Zatrzepnąć p. Zatrzepać.

 Zatrzepotać — p. Zatrzepiotać.

 Zatrzeszczeć, wydać odgłos trzeszczenia.

 Zatrzęsienie, rzecz. od Zatrząść; z. tego! = jest tego bardzo wiele, mnóstwo, więcej niż trzeba.

 Zatrzymać się — p. nied. Zatrzymywać się.

 Zatrzymywać, dok. Zatrzymać; nie pozwalać iść, biec, lecieć, ciec dalej a. w dalszym ciągu, nie puszczać dalej, tamować chód, bieg, ciek; nie pozwalać rozwijać ś. dalej, przeszkadzać postępowi; nie pozwalać komu robić tego, co chce, nie pozwalać kończyć tego, co zaczął robić, mówić; z. na sobie = wstrzymywać, powściągać sobą napór nieprzyjacielski, stawiając opór, nie pozwalać iść dalej; przytrzymywać, aresztować, więzić; wstrzymywać, nie wypuszczać, nie wydawać; zapewniać co sobie naprzód, zabezpieczać; z. sobie coś cudzego = zostawiać sobie, nie oddawać, przywłaszczać; z. co w pamięci = zachowywać, nie zapominać; z. u siebie = nie wydawać z sekretu; z. zasługi, pensję = nie płacić; przetrzymywać dłużej, niż trzeba; strzelba z-ała nabój = po spaleniu na panewce nie zaraz wystrzeliła; z. ś., być zatrzymywanym; stawać, przestawać iść, przerywać czynność, bieg; pozostawać jakiś czas na miejscu, nie iść dalej; z. ś. nad czym, zwracać baczniejszą uwagę na co, zastanawiać ś. nad czym; z. ś. po drodze = stawać po drodze, wstępować gdzie; z. ś. w domu = nie wychodzić, nie wyjeżdżać, pozostawać.

 Zatuczać, dok. Zatuczyć; czynić, że coś zatyje, tuczyć; tucząc zapychać; z. ś., tucząc ś., stawać ś. tłustym, tyć.

 Zatulać, dok. Zatulić; tuląc zasłaniać, zakrywać, zawijać; z. oczy = zamykać; z. uszy, gębę = zatykać; z. ś., być zatulanym.

 Zatuła, fartuch skórzany rzemieślników; deska, którą ś. ul a. barć zatula, dłuziec.

 Zatułać się, zacząć ś. tułać; tułając ś. zajść dokąd, zabłąkać ś.

 Zatupać, Zatupnąć, zacząć tupać; z. co, kogo, tupaniem zagłuszyć, zabić.

 Zaturkotać, wydać odgłos turkotania.

[558] Zatwardniać, dok. Zatwardnić; czynić twardym, nabawiać twardości; z. żołądek = wywoływać zatwardzenie, obstrukcję; z. serce, umysł = czynić zatwardziałym, nieczułym, obojętnym; z. ś., stawać ś. twardym, twardnieć, nabawiać ś. twardości; przen., stawać ś. zatwardziałym, obojętnym, nieczułym; stawać śś. uporczywym, zatwardziałym w czym, grzęznąć w czym coraz bardziej, umacniać ś., utwierdzać ś. w czymś złym; z. ś. w grzechach, w uporze, w okrucieństwie.

 Zatwardnieć, Zatwardnąć, zatwardnić ś., stwardnieć.

 Zatwardzać p. Zatwardniać.

 Zatwardzenie, rzecz., niedyspozycja kiszek, zatrzymujących długo kał; trudne wypróżnienie, obstrukcja.

 Zatwardziałość, trwanie w czym złym; nieczułość, upór.

 Zatwardziały, który stał się twardym, stwardniały; zobojętniały, obojętny, nieczuły; upornie w czymś trwający, wytrwały w czymś złym: z. w grzechach.

 Zatwardzić p. nied. Zatwardzać.

 Zatwardzieć — p. Zatwardnieć.

 Zatwarzać, dok. Zatworzyć; zamykać, zawierać; zapychać, zatykać; z. oczy = zamykać, zawierać, zamrużać oczy; zaczynać tworzyć, stwarzać co.

 Zatwierać — p. Zatwarzać.

 Zatwierdzać, dok. Zatwierdzić; umacniać, przymocowywać; utykać, zagłębiać; przen., z. co, zgodą swoją, zezwoleniem, nadawać czemu moc prawa, potwierdzać, stwierdzać; z. kogo na urzędzie = zgadzać ś. urzędownie, by zajął ten urząd, przystosować.

 Zatwierdzenie, nadanie czemu mocy prawa; pozwolenie na wykonanie czego, przyznanie.

 Zatwierdziciel, ten, który zatwierdził.

 Zatwierdzić — p. nied. Zatwierdzać.

 Zatwierdzony, którego zatwierdzono, na który ś. zgodzono, przyjęty.

 Zatwora — p. Zatwór.

 Zatworzyć — p. nied. Zatwarzać.

 Zatworzysto, przysł., zamczysto, z zatworem.

 Zatworzysty, opatrzony zatworem, zamczysty; służący do zamykania; dający ś. zamykać, zamykany.

 Zatworzyście — p. Zatworzysto.

 Zatwór, Zatwora, wszystko, co służy do zamykania, zatrzask, zasuwa, rygiel, skobel, zawora; otwór, przestrzeń otworu.

 Zatyczać, dok. Zatyczyć; zasadzać tykami, oznaczać za pomocą tyk, zatykać tyki.

 Zatyczka, wszystko, co służy do zatykania czego, co gdzie zatknięto, korek, czop, tłok, kłapeć do zatkania i t. p.; z. niewieścia = kwef, zasłona, welon, podwika.

 Zatyć — p. nied. Zatywać.

 Zatykać, dok. Zatkać; wtykając zapełniać, zapychać: z. dziurę, szczelinę, otwór; wtykając zamykać, zaszpuntowywać, zakorkowywać: z. beczkę, butelkę; zawalać, zapychać, zatamowywać; wtykając umocowywać, nasadzać, aby sterczało; zakładać za co: z. ręce za pas, pióro za ucho; z. nos = zasłaniać nos ręką, chustką, aby nie czuć przykrego zapachu; z. komu a. sobie oczy = zasłaniać, aby nie można było patrzeć, aby nie widzieć; z. uszy = nie chcieć słuchać czego, być obojętnym na co; z. komu gębę = zmuszać do milczenia; z. kiszki = zamulać, wywoływać niestrawność; z. dziurę = zapełniać brak, niedostatek; z. kim dziurę = zmuszać go do trudnych, przykrych posług do wszystkiego; z. ś., być zatykanym; zawalać ś., zamulać ś., zapychać ś.

[559] Zatykadło — p. Zatyczka.

 Zatykalny, dający ś. zatkać, służący do zatykania.

 Zatyle, miejsce z tyłu, strona tylna czego.

 Zatylnik, ten, który jest z tyłu u kogo.

 Zatylny, umieszczony za tyłem kogo a. czego; będący z tyłu.

 Zatyłek, tylna część, tylna strona czego; tył głowy, potylica; z-ki nieprzyjaciół = straż tylna, arjergarda.

 Zatyły, który zatył.

 Zatym, Zatem, spójn., stąd, więc, dlatego.

 Zatynkować, pokryć tynkiem.

 Zatyrać — p. nied. Zaterać.

 Zatywać, dok. Zatyć; zaczynać tyć, stawać ś. nadto otyłym; tyć nad miarę.

 Zauczęstniczać w czym, mieć udział w czym, zapoczątkować.

 Zaufać, Zadufać komu, położyć w kim ufność, zawierzyć.

 Zaufanie, rzecz. od Zaufać; ufność, położona w kim; z. w sobie = zbytnie mniemanie o sobie, zarozumiałość.

 Zaufany, Zadufany, cieszący ś. czyimś zaufaniem; z. w sobie = zbyt wiele mniemający o sobie, zarozumiały;, godny zaufania, któremu można ufać: osoba z-a; rzecz., człowiek, któremu można zaufać, poufalec, powiernik.

 Zaułatwić, ułatwić, załatwić.

 Zaułek, wązka, ciasna boczna uliczka w mieście.

 Zaumrzeć, zamrzeć, umrzeć.

 Zaumyślnie, przysł., umyślnie, z rozmysłu, rozmyślnie.

 Zaumyślny, naumyślny, umyślny, rozmyślny.

 Zauszek — p. Zausznik.

 Zausznica, Zauszniczka, ozdoba ze szlachetnego kruszcu i drogich kamieni, noszona w uchu, kolczyk (fig.); w med., wrzód za uchem; kobieta, szepcząca ludziom do ucha plotki, obmawiająca tajnie dla schlebienia komu; powiernica, konfidentka.

 Zausznictwo, zajęcie zausznika, pochlebnika, potwarcy.

 Zauszniczek — p. Zausznik.

 Zauszniczka — p. Zausznica.

 Zauszniczy, Zauszny, dotyczący zausznika, właściwy zausznikowi.

 Zausznie, przysł., potajemnie, do ucha.

 Zausznik, Zauszniczek, człowiek szepczący plotki i potwarze komu do ucha dla przypodobania mu ś.; zaufalec, powiernik, konfident; zausznica, kolczyk.

 Zauszny — p. Zauszniczy.

 Zauważać, dok. Zauważyć; zwrócić na co uwagę, spostrzegać co; robić co do czego swoją uwagę, wypowiadać swoje zdanie w jakiej sprawie; z-ż = zwróć swoją uwagę; z. ś., być zauważanym, zwracać na siebie uwagę.

 Zauważony, którego zauważono.

 Zauważyć — p. nied. Zauważać.

 Zauzdać — p. nied. Zauzdywać.

 Zauzdywać, dok. Zauzdać; nakładać uzdę, kiełznać: z. konia; przen., hamować, powściągać; z. ś., być zauzdywanym; przen., być hamowanym, wstrzymywanym.

 Zawabiać, dok. Zawabić; przynęcać, przymamiać, przywabiać.

 Zawachlować, wachlując rozżarzyć, zaniecić: z. ogień; zacząć wachlować, poruszać, chłodzić wachlarzem.

 Zawada, to, co zawadza, tamuje bieg, to, o co ś. potykamy; przen., przeszkoda, przeciwność, trudność; być na z-dzie komu, czemu = przeszkadzać w dosiężeniu czego.

 Zawadca, pies, który w gonieniu za zwierzyną innym psom przeszkadza; zawadjaka, awanturnik, warchoł.

 Zawadja, spór, zwada, awantura.

[560] Zawadjacki, właściwy zawadjace, awanturniczy, warcholski.

 Zawadjacko, przysł., w sposób, właściwy zawadjace.

 Zawadjactwo, kłótliwość, awanturnictwo, warcholstwo.

 Zawadjaka, człowiek kłótliwy, burda, hałaburda, zawadjaka, awanturnik, warchoł.

 Zawadjasz, zool., rodzaj gada.

 Zawadniać, dok. Zawodnić; zalewać, zatapiać wodą.

 Zawadzać, dok. Zawadzić; uderzać mimowoli o co, zahaczać o co, potykać ś. na czym, zaczepiać o zawadę; z. komu, czemu, stać na zawadzie, przeszkadzać komu, czemu, nie dopuszczać do spełnienia (ś.) czego, nie pozwalać na co; być przykrym, nieznośnym komu, tamować mu swobodę ruchów, czynów; z. czym w co, zatykać, zasadzać co w co; z. w co, uderzać w co głęboko, szkodzić, np. na zdrowiu, ujemnie działać na co; z. ś., pojawiać ś., trafiać ś. między innemi, zdarzać ś.

 Zawadzić — p. nied. Zawadzać.

 Zawadzisto, przysł., z wielu zawadami.

 Zawadzisty, pełen zawad.

 Zawahać (się), zacząć (ś.) wahać, być niepewnym czego, nie decydować (ś.), wstrzymywać (ś.) od wypowiedzenia sądu, cofać (ś.).

 Zawakować, o urzędach, o posadach: zacząć wakować, otworzyć ś.; o urzędach, miejscach, posadach urzędowych: zacząć być nie zajętym.

 Zawalać (się), zabrudzić (ś.), zasmolić (ś.), zabrukać (ś.), powalać (ś.), zapaskudzić (ś.).

 Zawalać, dok. Zawalić; waląc, obalając zabarykadowywać, zasypywać tamując drogę; zarzucać ciężarami, waląc ciężkie przedmioty zatłaczać; uderzać, walić czymś ciężkim; zapełniać, zarzucać co czym; zapychać, zatykać czymś ciężkim; sprawiać, aby coś upadło, zwalać; z. drogę, przystęp = zalegać, zastępować; z. ś., być zawalanym; rozpadać ś., padać w gruzy, zapadać ś., rozsypywać ś.; z. ś. dokąd = cisnąć ś. dokąd natrętnie.

 Zawalcować, odbyć walcowanie czego, zwalcować; walcując, zarobić, zagładzić co; zatańczyć walca.

 Zawalić — p. nied. Zawalać; przen., zabazgrać, zapisać gęsto, zasmarować.

 Zawalidroga, próżniak, nicpoń, darmozjad, leniwiec.

 Zawalina, miejsce, czym zawalone, zawalisko; wszystko, co zawala drogę, zawada, zapora, zawał; w lm., z-y, gruz zawalonego domu.

 Zawalisko — p. Zawalina.

 Zawalny, zawalający, nawalnie zasypujący; położony za wałem, za okopem, zaokopowy, przedokopowy, zawałowy.

 Zawał, zawalenie ś., rozwalenie ś. czego; wszystko, co zawala drogę, zator, zasyp, zaspa, zasieka i t. p.; przen., przeszkoda, zawada: miejsce, zawalone czym, zawalina, zawalisko; miejsce rozwalone, zapadnięte, wklęsłość, zaklęsłość; w lm., z-y, przepełnienie krwią gruczołów brzusznych.

 Zawała, zawalenie ś., rozwalenie ś.; przeszkoda, tamująca drogę.

 Zawałek, fortyfikacja zewnętrzna.

 Zawałęsać się, wałęsając ś. zajść, zawlec ś. dokąd.

 Zawałka, gruczołek; w lm., z-i, przepełnienie krwią gruczołów brzusznych.

 Zawałkować, wałkując zakryć, zarobić, wygładzić wałkiem.

 Zawapnić, zaprawić, zamazać, zapchać, zatkać, zagładzić wapnem.

[561] Zawar, w med., lekarstwo, gotowane w wodzie aż do zawrzenia.

 Zawarcholić, wdać ś. w warcholenie, w zamieszanie; sprawiać niezgodę, wszcząć kłótnię, zwadę.

 Zawarcie, rzecz. od Zawrzeć; to, na co zawierają, zamknięcie, zamek; to, co jest zawarte, zamknięte mieszkanie; z. umowy=ułożenie warunków.

 Zawarcie, przysł., zwięźle.

 Zawarczeć, Zawarknąć, odezwać ś. warkiem.

 Zawarować — p. nied. Zawarowywać.

 Zawarowywać — p. dok. Zawarować; zastrzegać, zabezpieczać sobie co, wymawiać sobie co z góry, zamieszczać jakie warunki w umowie; chronić, strzec, chować, uchowywać od czego; z. ś., być zawarowywanym.

 Zawartość, to, co ś. w czym zawiera, co jest we wnętrzu czego; treść czego; ilość czego, dająca ś. umieścić w czym.

 Zawarty, którego zawarto w czym; zawierający ś. w czym; mieszczący ś. w czym; skryty, nieszczery, zamknięty w sobie; nieotwarty, nieotworzysty.

 Zawarzać (się), dok. Zawarzyć (ś.); warzeniem zagotowywać (ś.), zaczynać ś. warzyć, gotować.

 Zawaśniać, dok. Zawaśnić; do waśni pobudzać, kłócić, wadzić, waśnić.

 Zawaśnik, ten, który waśni ludzi między sobą.

 Zaważać, dok. Zaważyć; mieć pewną wagę, pewien ciężar, ważyć tyle a tyle; z. co, równać ś. czemu w wadze, w znaczeniu, w wartości; mieć pewną wartość, pewne znaczenie; z. na szali czyichś losów = wpływać na nie przeważnie.

 Zaważyć — p. nied. Zaważać.

 Zawąchać, poczuć węchem, zwąchać.

 Zawątlać, dok. Zawątlić; wątłym czynić, wycieńczać, osłabiać.

 Zawątlić — p. nied. Zawątlać.

 Zawciąg, roślina z rzędu wolnopłatkowych, z rzędu pierwiosnkowych, z rodziny ołownicowatych (fig).

 Zawciągać — p. Zawściągać.

 Zawczasu, przysł., dość wcześnie, w sam czas, nie zapóźno; zbyt wcześnie, przedwcześnie.

 Zawczesność, własność tego, co jest przedwczesne, zbyt wczesne.

 Zawczesny, przedwczesny, zbyt wczesny.

 Zawcześnie przysł., przedwcześnie, przed czasem należnym.

 Zawczoraj, przysł., przed dniem wczorajszym, onegdaj.

 Zawczorajszy, który ś. stał zawczoraj, onegdajszy.

 Zawdy, Zawżdy — p. Zawsze.

 Zawdziać — p. nied. ZadziewaćZawdziewać.

 Zawdzielubka, robak z gromady pierścienic rurkowatych.

 Zawdziewać, dok. Zawdziać; kłaść co z ubrania na siebie, odziewać ś. w co, nakładać co na siebie; z. ś., być zawdziewanym.

 Zawdzięczać, dok. Zawdzięczyć; być winnym, być obowiązanym komu za co, poczuwać ś. względem kogo do wdzięczności za otrzymane dobrodziejstwo, łaskę, grzeczność, wywdzięczać ś. komu.

 Zawdzin, gatunek rośliny.

 Zawecować, wecując zaostrzyć, wyostrzyć.

 Zawerbować, zwerbować, zaciągnąć do wojska, do stowarzyszenia; z. ś., być zawerbowanym.

 Zawerucha, taniec ludu ruskiego w cztery osoby, które, złożywszy na krzyż ręce, szybko kręcą ś. wkoło.

 Zaweselić (się), rozweselić (ś.), rozradować (ś.).

[562] Zawetować, oddać wet za wet, odpłacić komu, nagrodzić komu co, oddać co wzajemnie.

 Zawezwać, wezwać, przywołać, dać polecenie przyprowadzenia kogo.

 Zawędrować — p. nied. Zawędrowywać.

 Zawędrowywać, dok. Zawędrować; wędrując zachodzić do jakiego miejsca.

 Zawędzać, dok. Zawędzić; nieco wędzić, czynić, że co wyschnie, wysuszyć ś., mocno schudnąć.

 Zawędzony, którego zawędzono.

 Zawęzić, zacisnąć, zrobić węższym, związać mocno.

 Zawęźlić, zawiązać na węzeł.

 Zawężać, dok. Zawężyć; węższym czynić sciągać.

 Zawężyć — p. nied. Zawężać.

 Zawiać — p. nied. Zawiewać.

 Zawiadamiać, dok. Zawiadomić; uwiadamiać kogo o czym, udzielać wiadomości komu o czym; informować, objaśniać kogo o czym; z. ś., zawiadamiać ś. wzajemnie; być zawiadamianym.

 Zawiadomić — p. nied. Zawiadamiać.

 Zawiadomienie, rzecz. od Zawiadomić; wiadomość, komu udzielona, wieść, nowina; ogłoszenie.

 Zawiadować — p. Zawiadywać.

 Zawiadowca, człowiek, zawiadujący, zarządzający czym, administrator, komisarz, ekonom, intendent; z. stacji kolejowej = naczelnik.

 Zawiadowczy, właściwy zawiadowcy, należący do zawiadowcy.

 Zawiadowczyni, forma żeńs. od Zawiadowca.

 Zawiadowstwo, urząd, stanowisko zawiadowcy.

 Zawiadywać, Zawiadować, obmyślać, opatrywać; z. kim. czym, mieć co pod swoim nadzorem; dozorować, władać, zarządzać, administrować, kierować, rządzić; być przełożonym, być zwierzchnikiem nad kim, nad czym.

 Zawianie, rzecz. od Zawiać; przeziębienie wskutek przeciągu powietrza.

 Zawiasa, rodzaj haka żelaznego, na którym drzwi, okna, lufciki itp. zawieszają ś. u futryn (fig.); wogóle wszystko, co służy do zawieszania; kręci ś., jak na z-ach = jest ruchliwy, nie może usiedzieć na miejscu; gębę ma, jak na z-ach = jest gadatliwy; z-y ziemi = osie biegunów ziemskich.

 Zawiaska, zdr. od Zawiasa; z-i pergaminowe = rzemyki, na których wiszą pieczęcie u dokumentu.

 Zawiasowce, rząd mięczaków ramienionogów.

 Zawiasowy, odnoszący ś. do zawias; opatrzony zawiasami, składany, zamykany.

 Zawiaśnik różowy, gatunek małżów niecewków, o skorupach różowych, z licznemi długiemi kolcami, rozrzuconemi po żeberkach, żyje w morzu Śródziemnym, kłopotek (f.).

 Zawiąz, Zawiązka — p. Zawiązek.

 Zawiązać — p. nied. Zawiązywać.

 Zawiązek, zarodek, zapłodek; w bot., dolna rozszerzona w kształcie buteleczki część kwiatu, zawierająca zalążki, z których następnie powstają owoce (f.); przen., początek, źródło, zaródź, zadatek.

 Zawiązka, to, co służy do zawiązania.

 Zawiązywać, dok. Zawiązać; związując, zamykać: z. worek; związując łączyć: z. rzeczy = bagaże; zawiązując, pakować, przewiązywać, obwiązywać: z. paczkę, [563]kufer; zawiązując, zaciągać, zaciskać: z. węzeł, supeł; wikłać, plątać, zaplatać, zamotywać; z. co w czym, włożywszy co w co, związywać; związawszy, tworzyć pewien kształt: z. krawat, kokardę, wstążkę, podwiązkę, chustkę na szyi, z. koniowi ogon; z. ranę = wiążąc, opatrywać, przewiązywać, bandażować; z. oczy = zasłaniać, zakrywać; z. gębę, usta = zmuszać do milczenia, do trzymania czego w tajemnicy; z. komu świat = zagradzać drogę do szczęścia, do powodzenia, do karjery; z. z kim przyjaźń = zaprzyjaźniać ś. z kim; z. z kim rozmowę = zaczynać rozmawiać, wdawać ś. w rozmowę; z. towarzystwo = tworzyć, formować towarzystwo; z. jakieś stowarzyszenie, współkę = powoływać do życia, tworzyć; nie umie i kozie ogona zawiązać = nic nie potrafi, do niczego nie jest zdolny; z. ś., być zawiązywanym; wikłać ś., splatać ś., pleść ś.; formować ś., tworzyć Ś., rosnąc: kapusta ś. zawiązuje; wyrastać z zawiązku: owoc ś. zawiązuje; być tworzonym, powoływanym do życia, powstawać, zaczynać ś.

 Zawichnąć, wywichnąć, wywinąć.

 Zawichrzać, dok. Zawichrzyć; zaczynać wichrzyć, wypełniać powiewem wiatru, zawiewać wichrem; przen., zaburzać, burzyć, wziąć ś. do wichrzenia między ludźmi, niepokoić, wzniecać rozruchy, mieszać porządek czego, wichrzyć; z. rozum = zamącać, durzyć, odurzać; z. ś., być zawichrzanym, burzyć ś., wichrzyć ś.

 Zawichrzały, który ś. zawichrzył, zawichrzony.

 Zawichrzeć, zawichrzyć ś.

 Zawichrzenie, rzecz. od Zawichrzyć; zamieszka, zamęt, nieporządek, bunt.

 Zawicie, rzecz. od Zawić; to, czym ś. coś zawija, zawiązka; przykrycie głowy a. twarzy, zasłona, kwef, podwika, zawój.

 Zawicie, przysł., bezzwłocznie, natychmiast, bez apelacji.

 Zawić — p. nied. Zawijać.

 Zawidymować, zaświadczyć swoim podpisem.

 Zawieczerzyć się, zapóźnić ś. do wieczora; długo wieczerzać.

 Zawieczniać, dok. Zawiecznić; czynić co wiecznym; z. ś., stawać ś. wiecznym.

 Zawiecznica, roślina wiecznik.

 Zawiecznić — p. nied. Zawieczniać.

 Zawiedziony, którego zawiedziono; oszukany, który ś. zawiódł, doznał zawodu.

 Zawieja, zawierucha, zamieć, śnieżna, zadymka.

 Zawiejka — p. Zawieja.

 Zawieniec, w dawnym prawie polskim: pewna suma z majątku męża a. dożywocie na pewnej części jego majątku, które wyznaczało prawo pannie, wychodzącej za mąż bez oprawy posagu.

 Zawieracz, człowiek, który coś zawiera, zamyka, przyrząd do zamykania czego, zasuwa.

 Zawierać, dok. Zawrzeć; zamykać, trzymać zamkniętym; obejmować, mieścić w sobie, zmieszczać w swym wnętrzu; przen., zamykać pewną przestrzeń; mieć co za swoją treść, za myśl; zawiązywać, kojarzyć, tworzyć: z. przyjaźń, związek, współkę, związek małżeński, z. pokój, przymierze, traktat, umowę; z. komu powieki = być przy jego zgonie; z. powieki = umierać, konać; z. ś., zamykać ś., być zamykanym, być zawartym; mieścić ś. w czym.

 Zawieradło, przyrząd, służący do zawierania, zamykania; zawora, zasuwa, rygiel.

 Zawieratka, roślina petunja.

[564] Zawierca, w dawnej Małej Polsce szlachcic drugiego rzędu, świerczałka, skartabellus.

 Zawiercać, dok. Zawiercić; zaczynać wiercić; wkręcać, zakręcać, przyśrubowywać; wiercąc zakręcać; zamykać: z. drzwi; z. ś., zawracać ś., zakręcać ś.

 Zawiernie, przysł., zapewne, zaiste.

 Zawierszać, dok. Zawierszyć; dachem, wierzchem pokrywać; z. ś., wierzchem być pokrytym.

 Zawierszony, którego zawierszono; wybujały, przesadny, wygórowany.

 Zawierucha, zamieć, zawieja, zadymka; z. morska = burza morska; przen., rozruch, niepokój, zamieszanie, bunt, zaburzenie.

 Zawieruszać, dok. Zawieruszyć; wichrzyć, burzyć, zawichrzać, zaburzać; zarzucać, zaprzątać, zadziewać, zapodziewać; z. ś., zawichrzać ś., zaburzać ś, zadziewać ś., podziewać ś., zarzucać ś.; zabłąkiwać ś., zachodzić do jakiego miejsca i nie wracać.

 Zawieruszyć — p. nied. Zawieruszać.

 Zawierzać, dok. Zawierzyć komu, dawać komu wiarę, wierzyć, ufać komu, powierzać co komu.

 Zawierzchnie, przysł., powierzchownie, zewnętrznie.

 Zawierzchny, zwierzchni, powierzchowny, zewnętrzny.

 Zawierzchować, zrobić wierzch na czym, zakończyć co wierzchem, np. stóg siana.

 Zawierzgać, Zawierzgnąć, zacząć wierzgać, wierzgnać.

 Zawierzyć — p. nied. Zawierzać.

 Zawiesić — p. nied. Zawieszać.

 Zawiesidło, wszystko, co służy do zawieszania, nić, pręt, utrzymujący ciało zawieszone a. przywiązane do punktu stałego.

 Zawiesina, w med., płyn, w którym zawarta jest jakaś substancja nierozpuszczalna; to, co w płynie nie opada na dno.

 Zawiesisto, przysł., z zawiesistością. obficie, gęsto, tłusto.

 Zawiesistość, własność tego, co jest zawiesiste.

 Zawiesisty, zwisły, zwieszający ś., obwisły; służący do zawieszania; nos z. = pociągły; wąs z. = wąs duży, na dół spuszczony; ogar z. = o zwisających uszach; wół z. = ze zwisającym podgardlem; gęsty, gęsto ugotowany: sos z.

 Zawieszacz, ten, który co zawiesza.

 Zawieszać, dok. Zawiesić; zaczepiać, tak, aby wisiało, wieszać; z. co czym, zastawiać czymś wiszącym; z. co na czym, gruntować, zasadzać, zakładać; wstrzymywać, odraczać, odkładać, limitować, przerywać na jakiś czas a. na zawsze: z. posiedzenie, narady, obrady, sady, kroki nieprzyjacielskie; z. urzędnika = pozbawiać go czasowo a. na stałe urzędu, suspendować; z. co w kościele = poświęcać jako ofiarę, wotum; z. oczy, myśli na czym: zwracać na co uwagę, brać co pod rozwagę; z. co na kołku = dać pokój czemu, nie występować z czym; z. bramę, drzwi, okno = osadzać na zawiasach; z. ś., być zawieszanym; wieszać ś., uwieszać ś., czepiać ś. czego; zatrzymywać ś., wstrzymywać ś.; znajdywać tymczasowe zajęcie, posadę aby potem pozostać przy nich na stałe; zasadzać ś., polegać; piętrzyć Ś., stawać murem.

 Zawieszczać, dok. Zawieszczyć, Zawieścić; wieszcząc zapowiadać, zaprorokować.

 Zawieszczyć — p. nied. Zawieszczać.

 Zawieszenie, rzecz. od Zawiesić; dar, ofiara., zawieszona w kościele, wotum; z. broni = rozejm, armistycjum, wstrzymanie kroków [565]wojennych; interdykt, klątwa kościelna; niepewność, wahanie: trzymać kogo w z-u = pozostawiać w niepewności. co ma dalej czynić; w stylistyce: zwrot retoryczny, zwany też niedomówieniem.

 Zawieścić — p. nied. Zawieszczać.

 Zawieść — p. nied. Zawodzić.

 Zawietrzać, dok. Zawietrzyć; poczuwać węchem, zwietrzać, tęchnąć; z. ś. = przechodzić stęchliną, psuć ś., przechodzić jaką wonią.

 Zawietrzyć — p. nied. Zawietrzać.

 Zawiew, Zawiewa, zawiewanie, zawianie; wiatr, wicher, zawierucha, burza; zadymka, zawieja; zamieszanie, rozruch, bunt, zaburzenie.

 Zawiewać, dok. Zawiać, Zawionąć; o wietrze: zaczynać wiać, przeciągać; z. w co, wiać w co; wiejąc, zanosić na jakie miejsce; zawiało go = przeziębił ś.; żart., upił ś., urznął ś.; z. kogo, zaczynać wiać na kogo; z. co czym, wiejąc zasypywać co czym.

 Zawiewka, zadymka, zamieć śnieżna.

 Zawieźć p. nied. Zawozić.

 Zawiędły, Zawiędniały, zaschły, zwiędniały, zastarzały, zakorzeniony; zawędzony.

 Zawiędnąć, Zawiędnieć, zacząć więdnąć, więdnąc podeschnąć; zaschnąć w dymie, nad dymem, zawędzić ś; zestarzeć ś.

 Zawięzić, sprawiać, że co gdzie zawięźnie, zaplącze ś., umotać, zawikłać, uplątać.

 Zawięzły, który zawiązł.

 Zawięznąć, uwięznąć, zagrząznąć w czymś lepkim, np. w błocie; zamotać ś., umotać ś., uwikłać ś.; zatrzymać ś. w wązkim przejściu, tak że ś. ruszyć nie można.

 Zawijać, dok. Zawinąć, Zawić; obwijać, obwinąwszy okrywać, obtulać, okręcać, zawikływać, uwikływać; zaplątywać w co; wijąc robić co; uplatać, skręcać, nakręcać; z. taniec a. w tańcu = tańczyć z rozmachem; zwijać, skręcać w trąbkę; zakasywać, podwijać, podnosić: z. rękawy, nogawice; przen., trzeba zawinąć rękawy = wziąć ś. gorliwie do pracy; z. do brzegu, do portu = przybijać do brzegu łódką, okrętem; wywijać czym, wymachiwać; fryzować, układać w pukle, kędzierzawić; zajadać z apetytem, pałaszować; z. ś., być zawijanym, owijać ś. w co; wikłać ś., wplątywać ś. w co; z. ś. koło kogo, koło czego, zręcznie koło kogo, czego chodzić, dokładać staranności dla osiągnięcia swoich celów, chodzić koło kogo, czego, zabierać ś. do czego z zapałem; z. ś. gdzie, między czym, zdarzać ś., przytrafiać ś.; groch z-ja ś. około tyczki = owijając ś. pnie ś.; zaginać ś.

 Zawijanki (-ek), rzeczy zwinięte; potrawa ze szczupaków w obłączki; kluseczki, pierożki.

 Zawijka, to, co służy do zawijania, podwika, osłona, fartuch, chustka, owijana dokoła głowy u kobiet wiejskich; w bot., osłonka zarodni u paproci.

 Zawikłać — p. nied. Zawikływać.

 Zawikłanie, rzecz. od Zawikłać; coś zawikłanego, zawiłość, poplątanie, plątanina, zamieszanie, zamęt.

 Zawikłanie, przysł., w sposób zawikłany, niejasno, zawile.

 Zawikłany, którego zawikłane; zawiły, trudny do rozplątania, do zrozumienia, niejasny, poplątany.

 Zawikływać (się), dok. Zawikłać (ś.); gmatwać (ś.), mieszać (ś.), zaplątywać (ś.), zamotywać (ś.), wikłać (ś.) w czym.

 Zawile, Zawiło, przysł., niejasno, niewyraźnie, z zawiłością, zawikłanie, poplątanie, trudno do zrozumienia.

 Zawilec, wietrznia, sasanka, [566]anemona, roślina zielna z rodzmy jaskrowatych (fig).

 Zawilgnąć, Zawilżeć, zajść wilgocią.

 Zawilgocić, Zawilgotnić — p. Zawilżyć.

 Zawilgotnieć — p. Zawilżeć.

 Zawilżać, dok. Zawilżyć; robić wilgotnym, mokrym, nasycać wilgocią, moczyć.

 Zawilżeć — p. Zawilgnąć.

 Zawilżyć, Zawilgocić — p. nied. Zawilżać.

 Zawiłek — p. Zawilec.

 Zawiło — p. Zawile.

 Zawiłość, cecha tego, co jest zawiłe, zawikłanie, zagmatwanie, poplątanie; niejasność, coś trudnego do zrozumienia, pomieszanego.

 Zawiły, splątany, zawikłany, p0wikłany; ciemny, niejasny, niezrozumiały; z. styl; głowa z-a = z bujnym włosem grzywiastym; z. rok, termin — p. Zawity.

 Zawinąć — p. nied. Zawijać.

 Zawiniątko, coś zawiniętego, mała paczka zawinięta, niewielki pakunek.

 Zawinić, popełnić winę, zgrzeszyć, przewinić, stać ś. winnym względem kogo w czym.

 Zawinienie, rzecz. od Zawinić; przewinienie, wina.

 Zawinięcie, rzecz. od Zawinąć; to, w co ś. coś zawija; owinięcie, coś zawiniętego, zawiniątko, zagięcie; niema nawet na z. palca: jest niezmiernie mało.

 Zawisać, dok. Zawisnąć; zaczepiwszy ś. jednym punktem u czego, resztą ciężaru zwisać, wisieć w powietrzu, być uwieszonym, nie tonąć. nie iść na dno; z. od kogo, zależeć, być zależnym od kogo, być mu podwładnym; zasadzać ś., gruntować ś. na czym, polegać na czym, zależeć od czego; spadać na kogo, krupić ś. na kim.

 Zawisak, motyl z rodzaju tejże nazwy, z rodziny kordziuków czyli sfinksów, z podrzędu zmierzchnikowców.

 Zawisłość, zależność, podwładność komu a. czemu.

 Zawisły, który zawisł, wiszący z góry na dół, zwieszony, zwisający; zależący, zależny od kogo, od czego, podwładny komu.

 Zawisnąć — p. nied. Zawisać.

 Zawistnica, kobieta zawistna, zazdrośnica.

 Zawistnie, przysł., z zawiścią, zazdrośnie, nieprzyjaźnie.

 Zawistnik, człowiek zawistny, zazdrośnik.

 Zawistny, patrzący z żalem na cudze powodzenie, nie mogący znieść tego, że ktoś inny ma to, czego on nie ma, pełen zawiści, zazdrosny, nieprzyjazny.

 Zawiść, uczucie nieprzyjazne względem kogoś szczęśliwego, posiadającego coś więcej, zazdrość.

 Zawiślański, Zawiślany, Zawiślny, położony z tamtej strony Wisły, mieszkający za Wisłą.

 Zawiśle, miejscowość, położona za Wisłą, z tamtej strony Wisły.

 Zawitać dokąd a. do kogo, przybyć, przyjechać z tym przekonaniem, że ś. będzie mile witanym, zjawiać ś., pokazać ś.; dzień z-ał = zrobiło ś. jasno, wesoło.

 Zawitalec, przychodzien, przybyszprzybysz.

 Zawitek, tok śrubowy.

 Zawitka, rodzaj ślimaka grzebykoskrzelnego, wstęgojęzycznego, o skorupce długiej, w poprzek fałdowanej, żyjący w morzach wschodnioindyjskich (f).

 Zawity, którego zawito, zawinięty; w dawnym prawie polskim: rok z. = termin ostateczny sprawy sądowej.

 Zawlec — p. nied. Zawlekać.

 Zawlekać, Zawlóczyć, dok. Zawlec; wlec aż do pewnego [567]miejsca, zaciągać, dociągać dokąd; z. igłę nitką = nawlekać; z. nitkę, tasiemkę, włos = przewlekać igliczką; przen., pociągać, przynęcać, zapalać do czego, zmuszać; z. ś., być zawlekanym; dostawać ś. dokąd z trudem, zbierając resztki sił, ledwie dochodzić dokąd, doczołgiwać ś.

 Zawładać, Zawładnąć, kim, czym, nad kim, nad czym, rozciągnąć nad kim, nad czym swoje panowanie, swoją władzę, zacząć władać, opanować.

 Zawłoka — p. Zawłóka.

 Zawłoski (-ków), pociąganie za włosy, za łebki.

 Zawłóczny, Zawłoczny, odnoszący ś. do zawłóki, dotyczący zawłóczenia.

 Zawłóczyć — p. Zawlekać; zabronować, skończyć bronowanie.

 Zawłóka, Zawłoka, zawłóczenie, zawlekanie; zawleczona pod skórę tasiemka, sznurek, włos, w celu odciągnięcia choroby (jeden z zabobonnych środków dawnego lecznictwa); zaciąg, bielmo na oku, katarakta.

 Zawnioskować, wyprowadzić wniosek z przesłanek, podać wniosek.

 Zawnuk, praprawnuk.

 Zawodca, w dawnym prawie polskim: człowiek, dający zabezpieczenie prawne, ewiktor.

 Zawodne (-ego), akcydens od wskazania i wycechowania sążni; akcydens od kośby łąk i od stogu.

 Zawodniczy, dotyczący zawodnika a. zawodu, odnoszący ś. do biegania w zawody, wyścigowy; rzecz., urzędnik, zawiadowca wyścigów.

 Zawodnić — p. nied. Zawadniać.

 Zawodnie, przysł., z możnością zawodu, sposobem zawodnym, niepewnie, omylnie; wyścigając ś., idąc w zawody.

 Zawodnik, człowiek, idący z kim w zawody, wyścigający ś., współubiegający ś. z kim; współubiegający ś. z kim; współzawodnik, rywal; koń, biegający w zawody, wyścigowiec.

 Zawodność, to, co jest zawodne, omylne, niepewne, co może przynieść zawód, rozczarowanie.

 Zawodny, powodujący zawód, wywołujący rozczarowanie, zwodny, niepewny, omylny, złudny, ułudny — p. Zawodowy.

 Zawodować, biegać w zawody, ścigać ś, wyścigać ś., brać udział w wyścigach; współubiegać ś., rywalizować.

 Zawodowiec, człowiek, poświęcający ś. specjalnie jakiemu zawodowi i biegły w nim, fachowiec.

 Zawodowy, odnoszący ś. do zawodów, wyścigowy; dotyczący jakiego zawodu, powołania, fachowy, specjalny.

 Zawodzić, dok. Zawieść; prowadzić, doprowadzać kogo, co, do pewnego miejsca, do pewnego kresu; przen., wabić, nęcić, pociągać; odprowadzać od prawdziwej drogi, sprowadzać na manowce; oszukiwać, omamiać; omylać nadzieję, nie spełniać oczekiwania, robić komu zawód; zawlekać, zakrywać, zasłaniać; śpiewać tęskno, żałośnie; z. głosem = żalić ś. głośno, lamentować; z. ś., być zawodzonym; z. ś. na kim, na czym, doznawać zawodu, omylać ś. w swoich nadziejach, oczekiwaniach, błądzić w powziętej nadziei; zapędzać ś., zapuszczać ś. w co; rozwodzić ś., rzecz swoją rozwlekle prowadzić.

 Zawodzie, miejscowość, położona za wodą.

 Zawoik, zdr. od Zawój.

 Zawoisty, o drzewie: świdrowaty, kręty.

 Zawojec, gatunek drozda.

 Zawojek — p. Zawoik; rodzaj [568]ślimaka przodoskrzelnego, tarczoskrzelnego, o skorupie okrągłostożkowej, gładkiej, żyjący w morzach oceanu Atlantyckiego (fig).

 Zawojnik, wielka opaska, zawój strojny turecki.

 Zawojować, wojując zająć, podbić, opanować; stać ś. panem czyjejś własności, czyjejś woli, ujarzmić, poskromić kogo, uczynić go w zupełności posłusznym sobie.

 Zawołać, zacząć wołać, wydać głos gromki, wykrzyknąć; wezwać kogo, aby przyszedł, zbliżył ś., przywołać.

 Zawołanie, wezwanie kogo, aby przyszedł; stan, powołanie; hasło, którym członkowie rodu zwoływali ś. na wspólne zebrania i w walce; mieć co na z. = w każdej chwili przygotowane.

 Zawołanie, przysł., sławnie, znakomicie; wybornie, wyśmienicie, doskonale.

 Zawołany, którego zawołano; sławny, głośny, doskonały, wyborny, wyśmienity, znakomity.

 Zawoływacz, człowiek, który zawołuje, wzywa, wzywacz.

 Zawołżanin, mieszkaniec kraju, położonego za Wołgą.

 Zawołżanka, mieszkanka kraju, położonego za Wołgą; kobieta z za Wołgi.

 Zawołżański, położony za rzeką Wołga, mieszkający za Wołgą.

 Zawonieć, poczuć węchem; zacząć wonieć, zapachnąć, wydać woń, zapach.

 Zawora, ZaworZawór, przyrząd, służący do zamykania, wrzeciądz, drąg, zasuwka, rygiel, zapora; zawada, przeszkoda; zawarcie, zamknięcie; zawarcie ś., zapchanie jakiego przewodu w organizmie ludzkim a. zwierzęcym — p. Zawornik.

 Zaworka, zdr. od Zawora.

 Zawornik, kamień, wmurowany w samym środku sklepienia, kamień framużny, sklepny, brzeżny, zamek sklepienia.

 Zawoskować — p. Zawoszczyć.

 Zawoszczyć, Zawoskować, pokryć warstewką wosku, zagładzić woskiem.

 Zawotować, wyrazić zgodę na co przez głosowanie.

 Zawozić, dok. Zawieźć; wioząc wozem, koniem, statkiem, dostawiać kogo, co do pewnego punktu; zapełniać, zasypywać czymś przywożonym, np. piaskiem, gliną, kamieniami.

 Zawoźnik, ten, który przyjechał do młyna ze zbożem dla zmielenia.

 Zawoźno, przysł., duża liczba zawoźników w młynie.

 Zawoźny, skądinąd przywoźny, przewoźny, importowany, sprowadzany z zagranicy.

 Zawód, zawodzenie, zawiedzenie do pewnego miejsca; bieg prędki; bieganie na placu zawodów, bieg do mety, ściganie ś., wyścigi; miejsce zawodów, plac wyścigowy, boisko, hipodrom; przen., bieg życia, okres życia, działalności; powołanie, stan, karjera, profesja: z. naukowy, z. wojskowy, z. urzędniczy; zamach, rozpęd, zaciąg; zachodzenie około czego, zachód, staranie około czego; zawiedzenie oczekiwania, omylenie nadziei, rachuby, rozczarowanie, nieziszczenie ś. czego.

 Zawódca, Zawodziciel, ten, który zawodzi czyją nadzieję; w dawnym prawie polskim; ten, kto wszczyna proces, pozywa kogoś do sądu, powód, iściec; ten, kto zaciągnął dług; właściciel pierwotny, od którego kto nabył własność.

 Zawódczy, odnoszący ś. do zawódcy, nabyty od kogoś drugiego.

 Zawódka, statek wodny przy [569]młynie pływaku, 6 stóp szeroki, na którym koniec wału spoczywa.

 Zawój, wstęga, chusta, owinięta dokoła głowy (fig.), nakrycie głowy narodów wschodnich, turban (fig); w archit., ozdoba głowicy słupa w porządku jońskim i złożonym w kształcie linji Spiralnej, ślimacznica.

 Zawór — p. Zawora.

 Zawóz, Zawózka, zawożenie, zawiezienie, transport do jakiego miejsca; wielkie zgromadzenie ś. zawoźników do młyna.

 Zawózka — p. Zawóz.

 Zawracać, dok. Zawrócić; biegnąc, idąc, jadąc, obracać ś., kierować ś. w pewną stronę, zakręcać; skręcać; zmuszać, skłaniać kogoś idącego, jadącego, płynącego, by wrócił w tę samą stronę, skąd szedł, jechał, płynął; idąc, jadąc, płynąc, zwracać ś. w tym samym kierunku, skąd ś. przyszło, przyjechało, przypłynęło; przen., odciągać, odwodzić od czego; z. oczy: przewracać; z. głowę = nabawiać zawrotu głowy, odurzać; z. komu głowę = narzucać ś. komu, zanudzać kogo; przewracać w głowie, czynić wartogłowem, bałamucić kogo, rozkochiwać kogo w sobie; z. ś., obracać ś. w przeciwną stronę, zakręcać; obracać ś. w pewną stronę pod pewnym kątem, skręcać; kręcić ś., odurzać ś. od nadużycia trunku, od silnego wzruszenia i t. p.; z-iło mu ś. w głowie: dostał zawrotu głowy, przewróciło mu ś; pomieszało s. w głowie, stracił panowanie nad sobą, ma jakieś zachcianki.

 Zawracanie, rzecz. od Zawracać; żart., głupstwa, brednie, kłamstwo, blaga.

 Zawrąbiać, dok. Zawrąbić; zaginając brzeg, obrębiać.

 Zawrewać, zaczynać wrzeć, zagotowywać ś.

 Zawrębić — p. Zawrąbić.

 Zawrotnie, przysł., z zawrotem; wywołując zawrót (głowy).

 Zawrotny, zawracający, zawrócony; wywołujący zawrót (głowy); nieprawdopodobny; położony za wrotami.

 Zawrócić — p. nied. Zawracać.

 Zawrót, zawracanie, powracanie, nawracanie; zwrot, skręt; zawikłanie` zakłopotanie; chaos, zamieszanie, zamęt; z. głowy = uczucie, jakby wszystkie przedmioty, a nawet sama osoba kręciły ś. wokoło.

 Zawrótny — p. Zawrotny.

 Zawróżyć, zacząć wróżyć, powróżyć, wróżąc zapowiedzieć.

 Zawrzask, wrzask, krzyk nagły, zawrzeszczenie.

 Zawrzaskać, dok. Zawrzasnąć, Zawrzeszczeć; odzywać ś. głosem wrzeszczącym, zaczynać wrzeszczyć; o ptakach: wydać głos donośny, odezwać ś. głośno razem.

 Zawrzasnąć — p. Zawrzeszczeć.

 Zawrzeć — p. nied. Zawierać; zacząć wrzeć, zagotować ś.

 Zawrzedziałość — p. Zawrzodziałość.

 Zawrzedziały — p. Zawrzodziały.

 Zawrzedzieć — p. Zawrzodowacieć.

 Zawrzeszczeć, Zawrzasnąć — p. nied. Zawrzaskać.

 Zawrzodowacić (się), okryć (ś.) wrzodami.

 Zawrzodowacieć, zawrzodowacić ś.. dostać wrzodów.

 Zawrzodziałość, Zawrzedziałość, owrzodzenie, owrzodziałość.

 Zawrzodziały, Zawrzedziały, okryty wrzodami, krostami.

 Zawrzodzić, owrzodzić.

 Zawrzodzieć, owrzodzieć.

 Zawstydzać, dok. Zawstydzić; [570]nabawiać wstydu, okrywać wstydem, niesławą, sromać, wstydzić, detonować; robić coś lepiej, niż ktoś inny; z. ś., okrywać ś. wstydem, wstydzić ś.

 Zawstydziciel, ten, który zawstydza a. zawstydził.

 Zawstydzić — p. nied. Zawstydzać.

 Zawsze, przysł., przez wszystek czas, w każdej porze, ciągle, wciąż, bez ustanku, nieustannie, oddawna, bez przerwy.

 Zawściąg, zawściągnięcie, zawściąganie.

 Zawściągacz, Zawścięgacz, ten, który zawściąga.

 Zawściągać, dok. Zawściągnąć; ściągnąwszy, zatrzymywać, zahamowywać, zatrzymywać, zatamowywać; przen., wstrzymywać, powściągać.

 Zawściągnąć — p. nied. Zawściągać.

 Zawściec ś. — p. Zawścieknąć ś.

 Zawściekły, ogarnięty wściekłością, wściekle zawzięty.

 Zawścieknąć się, Zawściec się, wściec ś.

 Zawściubiać, dok. Zawściubić; wścibiając zatykać.

 Zawtórować, Zawtórzyć, odezwać ś. wtórem, zacząć towarzyszyć, akompaniować; powtórzyć.

 Zawtórzyć p. Zawtórować.

 Zawyć, zacząć wyć, odezwać ś. wyciem; przen., zacząć głośno płakać a. krzyczeć. zaszlochać.

 Zawyrokować, wydać wyrok, zadekretować; wydać swój sąd, opinję o czym, zadecydować.

 Zawzdy — p. Zawżdy.

 Zawziąć, zawrzeć: z. z kim przyjaźń, przymierze; wszcząć, zacząć, rozpocząć: z. wojnę; otrzymać skąd; z. ś., zacząć ś., rozpocząć ś., wszcząć ś., wziąć początek; zagęścić ś., zakrzewić ś.; z. ś. na co, uwziąć ś., usadzić ś., powziąć stanowczo decyzję co do czego, postanowić sobie dopiąć czego mimo wszelkich przeszkód; z. ś. na kogo, rozwścieczyć ś. na kogo, przejąć ś. uczuciem nienawiści, zemsty względem kogo.

 Zawziątek, początek, zaród, zarodek; zaczęte przedsięwzięcie, zawód, zachód, związek, zadatek.

 Zawzięcie, przysł., z zawziętością, uporczywie, namiętnie, z zapałem.

 Zawziętość, zawzięcie ś. na co, uporczywe usadzenie ś.; usilne staranie ś. dopięcia czego; nienawiść namiętna i uparta przeciw komu, chęć zaszkodzenia mu, zmuszenia go do czego; zaciętość, zajadłość, zażartość.

 Zawzięty, który ś. zawziął na co, uporczywie dążący do czego; zacięty, uporczywy; przejęty namiętną nienawiścią względem kogo; zajadły, zażarty.

 Zawżdy, Zawzdy, Zawdy, przysł., zawsze.

 Zazdrosny, pełen zazdrości, zawistny.

 Zazdrostka, zasłonka u okna (fig).

 Zazdrościć, być pełnym zazdrości względem kogo a. czego.

 Zazdrość, uczucie nieprzyjazne względem kogoś, komu ś. lepiej powodzi, zawiść; uczucie obawy u posiadającego, by mu nie odebrano tego, co posiada: z. małżeńska = podejrzywanie o uczucie względem kogo innego.

 Zazdrośliwiec — p. Zazdrośnik.

 Zazdrośnica, Zazdrośniczka, forma ż. od Zazdrośnik.

 Zazdrośnie, przysł., z zazdrością, zawistnie.

 Zazdrośnik, człowiek pełen zazdrości, zawistnik.

 Zazdrowiec, puhar, z którego pije ś. za zdrowie czyje.

 Zazdrowny, płyn, trunek, który ś. pije za zdrowie czyje.

[571] Zazdybać, zdybać, nadybać, napotkać, zastać, zajść nagle kogo.

 Zazdzierg — p. Zadzierzg.

 Zazdziergnąć — p. Zadzierzgnąć.

 Zazębiać, dok. Zazębić; wpuszczać wystającą część, czyli ząb, jednej sztuki a. przedmiotu, w zagłębienie drugiej; z. ś., tak pasować wzajemnie do siebie, że zęby jednego przedmiotu wchodzą w zagłębienia drugiego (np. o kołach zębatych); przen., ściśle wzajemnie zależeć od siebie, uzależniać ś. wzajemnie od siebie, mieć ścisły związek między sobą.

 Zazębić — p. nied. Zazębiać.

 Zazębienie, rzecz. od Zazębić; zęby u trybów, u kół zębatych itp.

 Zazgrzytać, Zazgrzytnąć, zacząć zgrzytać, odezwać ś. zgrzytem, zgrzytaniem zagłuszyć.

 Zaziajać się, zmęczyć ś. aż do, utraty oddechu, zadyszeć ś., zatchnąć ś., zziajać ś.

 Zaziąbić — p. Zaziębić.

 Zaziąbnąć — p. Zaziębnąć.

 Zazieleniać, dok. Zazielenić; pokrywać barwą zieloną, zafarbowywać na zielono; z. ś., pokrywać ś. barwą zieloną; okrywać ś. zielenią, liśćmi, okrywać ś. zielenią, roślinnością, umajać.

 Zazielenić — p. nied. Zazieleniać.

 Zazielenieć, zazielenić ś.

 Zazieleniwać, zazieleniać.

 Zazierać, dok. Zajrzeć; zaglądać; zwracać na co spojrzenie, aby dojrzeć; z. komu w oczy = patrzeć w oczy śmiało a. zalotnie; śmierć mu w oczy zajrzała = jest blizki śmierci; z. dokąd = zachodzić, aby zobaczyć, co ś. tam stało; z. do kogo = zachodzić, wstępować do niego na chwilę; dostrzegać, spostrzegać.

 Zaziewać, zacząć ziewać, poziewać.

 Zaziębiać, dok. Zaziębić; przenikać zimnem; z. ś., dostawać przeziębienia, przeziębiać ś.

 Zaziębić — p. nied. Zaziębiać.

 Zaziębienie, szereg chorobliwych objawów, powstających skutkiem raptownego ochłodzenia jakiej części ciała przez wpływ z zewnątrz.

 Zazięblina — p. Zaziębłość.

 Zaziębłość, Zazięblina, właściwość tego, co zaziębło; zamróz w ciele, miejsce zaziębione w ciele.

 Zaziębły, przeniknięty zimnem, zaziębiony; ścięty zimnem, zakrzepły, ostygły, zastygły.

 Zaziębnąć, przejść zimnem, zaziębić ś., przeziębić ś.

 Zazimować, zostać gdzie na zimę, przepędzać gdzie zimę; zachować, zatrzymać na zimę, przezimować, opatrzyć na zimę.

 Zazionąć, owionąć, objąć tchem, ozionąć.

 Zazłacać, dok. Zazłocić; pokrywać pozłotą, pozłacać.

 Zazłocić — p. nied. Zazłacać.

 Zaznaczać, dok. Zaznaczyć; znak robić na czym, oznaczać, naznaczać; przen., mówiąc lub pisząc, zwracać uwagę, kłaść nacisk na pewien przedmiot.

 Zaznaczyć — p. nied. Zaznaczać.

 Zaznać — p. nied. Zaznawać.

 Zaznajamiać, dok. Zaznajomić; zapoznawać kogo z kim, obznajmiać kogo z czym; z. ś., poznawać ś. z kim, obznajmiać ś. z czym.

 Zaznajomić — p. nied. Zaznajamiać.

 Zaznawać, dok. Zaznać; dowiadywać ś., zasięgać wiadomości o czym a. o kim; zapoznawać, zaznajamiać kogo z kim; odczuwać, doznawać, doświadczać.

 Zazuć — p. nied. Zazuwać.

 Zazuwać, dok. Zazuć; zaciągać z tyłu trzewik, wzuwać.

 Zazuwisty, Zazuwny, mogący być zazutym.

 Zazwać — p. nied. Zazywać.

 Zazwyczaj, przysł., zwykle, najczęściej, przeważnie.

[572] Zazywać, dok. Zazwać; wołać, przywoływać, przyzywać.

 Zazżec — p. Zażec.

 Zaźrebiać, dok. Zaźrebić; zapładniać klacz; o klaczy: zachodzić w ciążę. oźrebiać ś.

 Zaźrebić się — p. nied. Zaźrebiać ś.

 Zaźrzeć — p. nied. Zażerać.

 Zaźrzewać, dok. Zaźrzeć; dojrzewać.

 Zaż, sp. i przysł., czy, alboż, azali.

 Zażalenie, rzecz. od Zażalić; skarga, oskarżenie, zaskarżenie, zwłaszcza podane na kogo na piśmie, w porządku prawnym.

 Zażalić, przepełnić żalem, rozżalić; z. na kogo, na co, zajątrzyć, poduszczyć, podniecić przeciw komu; z. ś., przepełnić ś. żalem, rozżalić ś.; z. ś. na kogo, rozjątrzyć ś. na kogo, poskarżyć ś.

 Zażałować, pożałować czego.

 Zażarcie, przysł., z zażartością, zaciekle, zacięcie, zajadle.

 Zażartość, zaciekłość, zajadłość, zaciętość, zawziętość.

 Zażartować, zacząć żartować; zadrwić, zakpić z kogo; z. ś., zapędzić ś. w żartach.

 Zażarty, zajadły, zacięty; wściekły, rozjątrzony w gniewie.

 Zażarzyć, zapełnić żarem, zapalić, zażec, zaognić.

 Zażąć — p. nied. Zażymać; p. nied. Zażynać.

 Zażądać, chcieć otrzymać, wydać rozkaz, aby co dano, zrobiono, zapragnąć czego; z-ało mu ś. = zachciało mu ś., zapragnął, zażądał.

 Zażegacz, człowiek, który co zapala; podżegacz, podpalacz.

 Zażegać, rozpalać, zapalać; przen., podżegać, poduszczać; z. ś., zapalać ś., rozpalać ś.; przen., być podżegnionym, poduszczonym.

 Zażeglować, żeglując, przybyć do pewnego miejsca.

 Zażegnać — p. nied. Zażegnywać.

 Zażegnywać, dok. Zażegnać; żegnając, robiąc znak krzyża św., zaklinać, odwracać co złego; leczyć po znachorsku, zamawiać chorobę; przen., odwracać jakieś nieszczęście, uprzedzać coś złego; z. ś., przyrzekać nie robić czego, wypierać ś. czego.

 Zażenąć — p. Zagnać.

 Zażenować, wprowadzić w kłopot, zawstydzić.

 Zażenowany, onieśmielony, zakłopotany, zawstydzony.

 Zażerać, dok. Zaźrzeć, Zażreć; żrąc zajadać, zagryzać; z. ś., pożerać siebie nawzajem; przen., zacinać ś. w gniewie, w zajadłości.

 Zażgać, Zażgnąć, żgając uderzyć, żgając, uderzając ostrym narzędziem, pozbawić życia.

 Zażoga, Zażega, zażeganie, zapalenie; wszystko, co służy do podpalenia, podpał, żagiew; pożoga, pożar; przen., pobudka, podnieta, bodziec; zapał namiętny, podniecenie duchowe.

 Zażółcać (się), dok. Zażółcić (ś.); farbować (ś.) na żółto, okrywać (ś.) barwą żółtą.

 Zażółcić — p. nied. Zażółcać.

 Zażółknąć, Zażółknieć, okryć ś. żółtą barwą, stać ś. żółtym.

 Zażreć — p. nied. Zażerać.

 Zażuwać, dok. Zażuć; żując zajadać.

 Zażwian, roślina baldaszkowata, gatunek ostu trującego.

 Zażyć — p. nied. Zażywać.

 Zażydzać, dok. Zażydzić; napełniać Żydami a. żydowskiemi obyczajami.

 Zażyle, przysł., z zażyłością, przyjaźnie, poufale, serdecznie.

 Zażyłość, przyjaźń serdeczna, stosunek poufały, przyjazny, poufałość, towarzyskość.

 Zażyły, poufały, serdeczny, przyjazny.

 Zażymać, dok. Zażąć; zagniatać, zatłaczać, zaciskać.

[573] Zażynać, dok. Zażąć; zaczynać żąć; żąc, zajmować.

 Zażywać, dok. Zażyć; mieć w użyciu, używać; doświadczać, próbować: z. szczęścia, rozkoszy, niedoli; należycie korzystać z czego, pożytkować, używać czego z pożytkiem dla siebie; z. kogo, używać go wedle swego upodobania; z. kogo, drwić, żartować z niego, oszukiwać kogo chytrze: z. kogo z mańki; brać cząstkę czego wewnątrz siebie: z. lekarstwo, z. tabaki, z. pigułki, z. truciznę: z. konia = dobrze nim powodować, kierować nim; o ranie: goić ś., zasklepiać ś.; z. ś. z kim, zżywać ś. z kim, zawierać z kim bliższą przyjaźń, poufalić ś. z kim.

 Zażywiać (się), dok. Zażywić (ś.), pożywiać (ś.), karmić (ś.).

 Zażywka, w med., ogólna nazwa ciał, wprowadzanych wewnątrz naszego ciała.

 Zażywny, dający ś. użyć na pokarm, zdatny do zjedzenia; tłusty, tuczny, otyły; dobrze ś. mający, zasobny.

 Zażyźniać, dok. Zażyźnić; zapładniać, użyźniać, żyznym czynić; z. ś., zapładniać. ś., użyźniać ś., stawać ś. żyznym.

 Ząb, ustrój z tkanki kostnej, osadzony w dole, zwanym zębodołem, w szczęce górnej a. dolnej u człowieka i niektórych gromad kręgowców, służy do rozrywania, miażdżenia i żucia pokarmów, a także do obrony (3f.) zęby mleczne = u niemowląt; z-y stałe = u ludzi dorosłych (siekacze, trzonowe i kły); z-y mądrości = 4 ostatnie, wyrzynające ś. u człowieka już dorosłego; z-y prawdziwe a. własne = przyrodzone człowiekowi; z-y sztuczne = wyrabiane przez dentystów z masy porcelanowej a. kaolinowej, a wstawiane ludziom zamiast zepsutych prawdziwych; darowanemu koniowi nie patrzą w z-y = trzeba być zadowolonym z każdego podarunku; śmierć w z-y nie patrzy = nie przebiera, nie ma względu na wiek, na płeć i t. p.; zaglądać komu w z-y = bacznie i krytycznie patrzeć na niego; zaglądać kobiecie, dziewczynie w z-y = mizdrzyć ś., umizgać ś. do niej; z-ami świecić = śmiać ś.; szczerzyć z-y = śmiać ś., uśmiechać ś. zalotnie; mówić przez z-y = półgębkiem, niechętnie, cedząc słówka; zgrzytać z-ami = z gniewu, ze wściekłości, z bólu; szczękać, dzwonić, klapać z-ami = z chłodu, z zimna, ze strachu, z głodu; ścinać, ściskać z-y = ze złości, z bólu; zacinać z-y = nie chcieć nie powiedzieć, nie chcieć wyjawić wewnętrznego stanu ducha, nie chcieć np. jęczeć, krzyczeć mimo bólu; kto dał z-y, da i chleb = Bóg stworzył, Bóg i opatrzy; łatwiej obejść ś. bez z-ów, niż bez chleba = lepiej być staremu w dostatkach, niż młodemu w nędzy; dostał chleb, kiedy z-ów już nie ma = zapóźno zapewniono mu byt; aby chleb, to z-y będą = byle był dobrobyt, to domowników nie zbraknie; dać komu w z-y, wyrznąć kogo w z-y = uderzyć w twarz, spoliczkować go; z-y zjeść = nadwątlić je długim używaniem; z-y zjeść na czym: być obeznanym z czym przez długoletnie doświadczenie, wydoskonalić ś. w czym; jeszcześ wtedy koszulę w z-ach nosił = byłeś małym dzieckiem; przetrzeć sobie nieco z-y = podjeść sobie; nie ma co kłaść pod z. = niema co jeść; na z. mu to nie padnie = nie pożywi ś. tym; starczy, stanie tego na jeden z. = jest tego bardzo mało, nie można ś. tym najeść; nie na twoje to z-y = za staryś na to, to [574]nie dla ciebie; ostrzyć z-y na co = mieć na co apetyt, ochotę; ostrzyć z-y na kogo = chcieć mu szkodzić; ostrzyć z-y na kobietę: pożądać jej; dobre to na głodny z. = dla głodnego; mieć ostre z-y = zjadliwy, oszczerczy język; pokazać komu psie z-y = postawić mu ś. ostro; trzymać ś. czego z-ami = jak najmocniej, jak najusilniej, ze wszystkich sił; dodrapać ś. czego rękami i z-ami = wszelkiemi godziwemi i niegodziwemi środkami; kłócić ś., sprzeczać ś. z kim z. za z. = zajadle, zaciekle; zawzięcie; oko za oko, z. za z. = prawo odwetu; na z-y ś. biorą = kłócą ś. zajadle; umarli z-ów nie mają = można ich szkalować, bo nie mogą ś. bronić; na z-y kogo wziąć: obmawiać go; wpaść komu na z-y = stać ś. przedmiotem jego obmów; trzymaj język za z-ami = umiej milczeć; część różnych narzędzi, wyrznięta w kształcie zęba: z. u piły, u grabi, u widelców, u wideł, u klucza; z-y u koła zębatego (fig.); wycięcie, wystrzyżenie w kształcie zęba, czyli wystającego na zewnątrz trójkąta: wycinać tkaninę, papier w z-y; babie z-y = roślina zielna, zwana tak od korzenia, złożonego jakoby z wielu zębów, zwana także żywcem, należy do rodziny krzyżowatych; roślina, zwana także mniszek.

 Ząbal p. Zębal.

 Ząbczasty, zębaty, ząbkowany, nakarbowany w ząbki.

 Ząbek, zdr. od Ząb; dostawać z-ów = zaczynać ś. stawiać zuchwale; wycięcie, nacięcie, wyrznięcie w kształcie z-a: z. u koronki, u falbanki, kołnierzyk w z-i, z-i u piłki a. innego drobnego narzędzia; z-i na liściu u roślin; z. czosnku = cząstka, działka cebulki.

 Ząbkować, wyrzynać, wycinać, wystrzygać w ząbki, w karby; o niemowlęciu: dostawać pierwszych zębów mlecznych.

 Ząbkowanie, okres wyrzynania ś. zębów mlecznych u noworodków.

 Ząbkowany, mający brzegi nacięte w kształcie ząbków: liść z.

 Ząbkowato, przysł., w kształt ząbków.

 Ząbkowatość, właściwość tego, co jest ząbkowane; ząbkowanie, karbowaniekarbowanie.

 Ząbkowaty, mający kształt ząbków, wycięty, skarbowany w ząbki — p. Ząbkowany.

 Ząbkowy, dotyczący ząbków.

 Ząbr, weter., chorobliwe obrośnięcie zębów i dziąseł końskich do połowy mięsistą skorupą chropowatą, okrywającą wszystkie zęby, zajedź.

 Ząbsko, brzydki, wielki ząb.

 Zbabić (się), przerobić (ś.) na babę, zniewieścić (ś.).

 Zbabieć, stać ś. babą.

 Zbaczać, dok. Zboczyć; schodzić na bok, wybaczać, schodzić z drogi; z. z drogi cnoty, honoru, obowiązku = wykraczać, grzeszyć przeciw czemu; z. mówiąc o igle magnesowej: odchylać ś. nieco od kierunku północnego; o ciałach niebiekich: oddalać ś. od równika, być odległym od niego.

 Zbać się, powziąć bojaźń, zlęknąć ś., przestraszyć ś.

 Zbadać, badając dojść. dociec czego, wybadać, zgłębić, poznać dokładnie co, przekonać ś.

 Zbadany, którego zbadano, badaniem docieczony, poznany dokładnie.

 Zbajać się, zrobić a. powiedzieć głupstwo, skompromitować ś.

 Zbałamucić, bałamucąc, durząc, sprowadzić z drogi obowiązku, cnoty: z. dziewczynę = uwieść ją; z. czas = stracić go niepotrzebnie, zmitrężyć.

[575] Zbałwaniać, dok. Zbałwanić; wzburzać bałwany wody.

 Zbałwanieć, stać ś. bałwanem, głupcem, jałopem, niedołęgą umysłowym.

 Zbankrutować, zostać bankrutem, stracić majątek przez bankructwo; nie móc zapłacić swoich zobowiązań, wogóle stracić cały zasób pieniędzy w taki lub inny sposób.

 Zbaranieć, stracić rozsądek, zastanowienie, nie zrozumieć jakiego pytania a. nie móc na nie odpowiedzieć, zgłupieć.

 Zbarwić, zabarwić, pobarwić, pofarbować.

 Zbasować, wyłajać, wybesztać.

 Zbastować, zaprzestać, poprzestać.

 Zbatogować, Zbatożkować, zbić batogami, mocno obić.

 Zbawca, wybawca, zbawiciel; Pan nasz, Z. = Jezus Chrystus.

 Zbawczy, dotyczący zbawcy; odnoszący ś. do zbawienia, zbawiający, zbawienny; ochronny, ratowniczy.

 Zbawczyni, wybawicielka, która wybawia, zbawia, ocala.

 Zbawiać, dok. Zbawić; wyzwalać, ratować, ocalać, zachowywać kogo od czego, np. od niebezpieczeństwa; dawać żywot wieczny, wieczne szczęście w tamtym życiu; pozbawiać kogo czego, odejmować komu co; z. ś., zbawiać siebie samego; wybawiać ś., ocalać ś., być zbawianym; pozbawiać ś. czego.

 Zbawiciel, człowiek, który ocala kogo, zbawia, zbawca, wybawca, wybawiciel; Z. świata = Jezus Chrystus.

 Zbawicielski, dotyczący zbawiciela.

 Zbawić — p. nied. Zbawiać.

 Zbawienie, rzecz. od Zbawić; wybawienie od grzechów; żywot wieczny po śmierci, raj niebieski.

 Zbawiennie, przysł., sposobem zbawiennym, tak że można zbawić, skutecznie.

 Zbawienność, właściwość tego, co jest zbawienne, co zbawia, co przynosi dobry skutek.

 Zbawienny, zbawiający, przynoszący zbawienie, ocalający od niebezpieczeństwa, od zguby, od przykrości, zbawczy, skuteczny.

 Zbawiony, którego zbawiono; rzecz., uczestnik zbawienia wiecznego, po śmierci błogosławiony, wybawiony.

 Zbazgrać, źle napisać, zabazgrać.

 Zbąblać, dok. Zbąblić; zamieniać w bąble, sprawiać, że wyskoczą na czym bąble; z. czas = bąblując zmitrężyć go.

 Zbebeszyć, pogmatwać, rozrzucić, zmieszać nieporządnie.

 Zbeczeć się, zmęczyć ś. beczeniem; spłakać ś. rzewnemi łzami.

 Zbełtać, zmieszać, zmącić płyn jaki, tak że ś. podniesie w nim osad i zawiesi.

 Zbereżeństwo, figiel, psota.

 Zbereżnik, figlarz, psotnik.

 Zbestwiałość, zdziczałość, rozbestwienie, zezwierzęcenie.

 Zbestwić (się), rozbestwić (ś.), zezwierzęcić (ś.).

 Zbestwieć, stać ś. jakby bestją, zwierzęciem, zbestwić ś.

 Zbesztać, złajać, sfukać, zwymyślać.

 Zbezbożnić, uczynić bezbożnym.

 Zbezbożnieć, stać ś. bezbożnym.

 Zbezczeszczać, dok. Zbezcześcić; pozbawiać czci, obrażać na honorze czynem a. słowem, szkalować, oszczerstwa rzucać na kogo.

 Zbezecnić, uczynić bezecnym, zbezcześcić.

 Zbezpieczać (się), dok. Zbezpieczyć (ś.); ubezpieczać (ś.), zabezpieczać (ś.), robić ś. śmiałym, hardym, zuchwałym.

 Zbezpiecznieć, stać ś. [576]bezpiecznym; nabrać śmiałości, hardości, rozzuchwalić ś.

 Zbezwładniać, dok. Zbezwładnić, czynić bezwładnym.

 Zbezwładnieć, stać ś, bezwładnym, stracić siły.

 Zbęblić — p. Zbąblić.

 Zbędnie, przysł., zbytecznie, niepotrzebnie, bezpożytecznie.

 Zbędny, taki, którego można ś. pozbyć bez szkody, zbyteczny, niepotrzebny, bezpożyteczny.

 Zbękarcieć, stać ś, jakby bękartem, złą istotą, wyrodzić ś.

 Zbiczować, biczem zbić, biczując zranić.

 Zbić — p. nied. Zbijać; z. kogo = wybić go mocno, wytłuc.

 Zbiec, Zbiedz — p. nied. Zbiegać.

 Zbiednieć, stać ś. biednym, zubożeć.

 Zbiedzić, uczynić biednym, zubożyć, przyprawić o ubóstwo.

 Zbieg, zbieganie ś., zbieżenie ś., ściek, spływ; z. dwuch rzek, dwuch dróg, dwuch ulic, dwuch żył kruszcowych i t. p.; z. okoliczności = zetknięcie ś. ich przypadkowe; z. wierzycieli — p. Konkurs; człowiek, który zbiega a. zbiegł skąd a. uciekł, dezerter.

 Zbiegać, dok. Zbiec; prędko schodzić z góry na dół: z. z pagórka, ze schodów; o czasie: upływać szybko, przemijać niepostrzeżenie; uciekać, dezerterować; szybko zwiedzać, przebiegać, obiegać; z. ulice, place, domy, muzea itp.; z. konia = zmęczyć go biegiem; z. kogo nagle = napadać znienacka, schodzić niepostrzeżenie na czym; mleko, śmietanka z-a = kipi; z. ś., zmęczyć ś. bieganiem; zziajać, ś., rozpędzać ś. w biegu; schodzić, biegąc skupiać ś., zbierać ś. tłumnie ze wszystkich stron, gromadzić ś.; o suknie a. innej materji: kurczyć ś., zwężać ś., zsiadać ś.

 Zbiegały, Zbieżały, który ś. zmordował biegiem.

 Zbiegiwać, często zbiegać.

 Zbieglec, Zbiegun — p. Zbieg.

 Zbiegły, który zbiegł, uciekł; przeszły, dawny, upłyniony; rzecz., zbieg.

 Zbiegnąć — p. nied. Zbiegać.

 Zbiegostwo — p. Zbiegowstwo.

 Zbiegowisko, tłum, który ś. zgromadził, który ś. zbiegł z różnych stron.

 Zbiegowski, właściwy zbiegowi.

 Zbiegowstwo, Zbiegostwo, opuszczenie swoich saeregów, ucieczka, uciekanie, dezercja.

 Zbieleć, stać ś. białym; zblednąć; osiwieć.

 Zbielić, białym uczynić, ubielić.

 Zbieractwo, zbieranie lada czego.

 Zbier — p. Zbir.

 Zbieracz, człowiek, który coś zbiera, zgromadza; człowiek, który tworzy jakiś zbiór naukowy, kolekcjonista.

 Zbierać, dok. Zebrać; biorąc jedno po drugim, składać razem, zgromadzać po jednemu w większej ilości, skupiać; z. co z ziemi = brać i podnosić coś leżącego na ziemi; z. oka w pończosze = podnosić, przybierać; z. liczby = dodawać, sumować, zliczać; układać; fałdować, marszczyć; z. włosy = przycinać, przystrzygać; z. nogi = biec szybko, uciekać, zmykać, śpieszyć ś, idąc; z. lud, wojsko, senat, radę i t. p. = zgromadzać, zwoływać, zapraszać; z. co z czego, wyciągając, wybierając, zgromadzać; z. owoce = rwać, obrywać; z. z pola zboże = zżąwszy znosić do stodoły a. układać w stogi; z. wzorki = krytykować, nicować, oczerniać, ośmieszać; z. ze stołu = sprzątać z niego naczynia i sztućce; z. obóz = zwijać go; z. żagle = zdejmować je; zdejmując z jednego miejsca a. przenosząc na inne, wyrównywać, wygładzać całą przestrzeń; z. śmietankę, śmietanę = zdejmować ją z wierzchu [577]mleka; chodząc po różnych miejscach, zwracając s. do różnych osób, zgromadzać pewną ilość czego: z. kwestę, ofiarę, składkę; oszczędzać; składać, ciułać: z. kapitalik; zgromadzać rzeczy jednego gatunku, kolekcjonować: z. dzieła sztuki, zabytki przeszłości, książki, numizmaty, marki i t. d.; razem brać, łączyć w ręku: z. cztery rogi obrusa; z. kogo ze świata = zabierać, sprzątać ze świata; z. co z dzieł, z książek = wypisywać; z. owoce swej pracy korzystać ze swej pracy; z. ś., być zbieranym; zgromadzać ś., schodzić ś., zjeżdzać ś., ściągać ś.; z. ś. dokąd = wybierać ś., zabierać ś. w drogę; z. ś. na co, zapowiadać ś.: z-a ś. na deszcz, na śnieg, z-a mi ś. na płacz, na sen, na womity; z. ś. na co, zdobywać ś., odważać; z. ś. w siebie = skupiać ś.; o wrzodzie: ropić ś., zachodzić ropą.

 Zbieraki (-ów), dzikie gęsi przylatujące do nas późną wiosną.

 Zbieralnik, miejsce, naczynie, do którego co ś. zbiera.

 Zbieranina, Zebranina, Zbieranka, zbiór ludzi a. przedmiotów różnego pochodzenia, różnej wartości, przeważnie pośledniej, pod każdym względem nie dobranych, tłum, tałałajstwo, hołota.

 Zbieranka — p. Zbieranina; zgłoska.

 Zbierka, Zbirka, zbieranie, zebranie.

 Zbierostwo — p. Zbirostwo.

 Zbierowód, ocean.

 Zbiesić się, Zbiesieć, wściec ś., rozbestwić ś., wpaść w gniew szalony.

 Zbieżały — p. Zbiegły.

 Zbieżeć — p. nied. Zbiegać.

 Zbieżność, zetknięcie, stykanie ś., podobieństwo.

 Zbieżny, zbiegający ś., krzyżujący ś., stykający ś., styczny.

 Zbieżysty, stromy.

 Zbijacz, ten, który zbija dowody, zarzuty, przeciwnik w dyspucie, w sporze.

 Zbijać, dok. Zbić; bijąc, uderzając, zrzucać, strącać z czego; z. z toru, z kolei, z porządku = wybijać, wytrącać; zbić kogo z terminu = zmieszać, skonfundować; bić mocno, tłuc, walić, grzmocić; z. czyjśćczyjś dowód, argument, zarzut: okazywać ich fałsz, dawać odpór słowami; z. beczkę obręczami = pobijać; z. co gwoźdźmi = spajać, zwierać, łączyć za pomocą gwoździ; z. w kupę = rzucać, składać bezładnie na kupę; z. grosze, pieniądze = sknerstwem, chciwie zbierać; tłuc, rozbijać np. jakiś przedmiot szklany a. porcelanowy; z. bruki = nic nie robiąc, włóczyć ś. po miaście;mieście; z. co młotem = łączyć co, uderzając młotem; z. co w stępie, w moździerzu = otłukiwać; z. wiersze = pisząc je, ściskać, ścieśniać, by jaknajmniej zabrały miejsca; z. nieprzyjaciela = zwyciężać na głowę; z. ś., być zbijanym, rozbijanym; zgromadzać ś. w jedno miejsce, kupić ś., skupiać ś., ściskać ś.; zabijać ś. nawzajem; uderzać ś., spotykać ś.; tłuc ś., rozbijać: ranić ś. od uderzenia ś., nabawiać ś. sińca; spierać ś., sprzeczać ś., dysputować gorąco.

 Zbijalnia, miejsce, gdzie zbijają, zabijają

 Zbiorek, mały zbiór, niewielka kolekcja.

 Zbiornia, skład, miejsce, gdzie jest zgromadzony zbiór czego.

 Zbiornik, miejsce, zagłębienie, gdzie ś. zbiera woda deszczowa; przyrząd, urządzenie w kształcie wielkiego naczynia, w którym zbiera ś. jakiś produkt, basen, [578]rezerwuar: z. gazu, z. w wodociągach itp. (2 fig.).

 Zbiorowisko, gromada ludzi zebranych, tłum, motłoch, kupa; horda; pewna ilość przedmiotów, razem zebranych; pewna ilość istot jednego gatunku; fauna i flora pewnego typu miejscowości, jak np. ogród, pole, las, łąka, wody stojące i bieżące, zbocze górskie, morze i t. p.

 Zbiorowo, przysł., nie pojedyńczo, wszystko a. wszyscy razem.

 Zbiorowy, odnoszący ś. do zbioru, zawierający wiele rzeczy a. osób; rzeczownik z. = oznaczający zbiór osób a. rzeczy, należących do jednego gatunku, np. gromada, wojsko, stado, las.

 Zbiór, zbieranie, zebranie; coś zebranego: z. praw = kodeks, z. wiadomości pożytecznych = dziełko w rodzaju encyklopedji; krótki z. jakiej nauki = kompendjum, streszczenie, skrót, treść, wyciąg; z. urodzajów, zboża = zbieranie z pola po zżęciu; zebrane plony, urodzaje: z. zboża, owoców, wina, jarzyn; z. i w lm. z-y, majątek zebrany, bogactwa, fortuna; kolekcja jednorodnych przedmiotów, mająca pewną wartość artystyczną a. naukową; z. obrazów, rzeźb, rycin, okazów przyrodniczych, zabytków przeszłości, numizmatów, medali i t. p.; kupa ludzi zebranych, tłok, ścisk; w aryt., suma.

 Zbiórka, zbieranie (ś.), zebranie (ś.), zwołanie (ś.), pewna ilość czego zebrana, zbiór, przybycie tłumne; zbiórka zboża.

 Zbir, Zbier, łapacz; sługa miejski do łapania zbrodniarzy, ceklarz, kat, tyran; okrutnik, zbój.

 Zbirostwo, Zbirowstwo, Zbirstwo, Zbierostwo, stan, zawód, zajęcie zbira.

 Zbisurmanić (się), Zbisurmanieć, przemienić ś. na bisurmanina; stać ś. dzikim, okrutnym.

 Zbitek, coś zbitego, skupionego, zlepionego, bydlę zmęczone, zmordowane, zbite.

 Zbitować, rozdzielić.

 Zbity, którego zbito; jestem jak z. = śmiertelnie znużony; drzewo z-e = mające. liczne słoje, a mało bielu.

 Zbladły, który zbladł.

 Zbladnąć, Zblednąć, Zbiednieć, stać ś. bladym; zblakować, spełznąć, spłowieć.

 Zbladzić, Zbledzić, uczynić bladym.

 Zblagować, skłamać zręcznie, zablagować.

 Zblaknąć — p. Zblakować.

 Zblakować, Zblaknąć, stracić barwę właściwą, spełznąć, spłowieć.

 Zblamować, zawstydzić, skonfundować; z. ś., doznać wstydu publicznego, uczynić a. powiedzieć coś ośmieszającego, niezręcznego, zdradzić ś. ze swoją nieznajomością a. nieumiejętnością.

 Zblazować, znudzić ś., zmęczyć ś., przesycić ś. wrażeniami; wyczerpać ś. wskutek hulaszczego życia.

 Zblechować — p. Zblakować.

 Zblednąć, Zbiednieć — p. Zbladnąć.

 Zbleszeć, zgłupieć, rozum postradać.

 Zblizka, przysł., blisko, niedaleko, tuż obok.

 Zbliżać, dok. Zbliżyć; bliższym czynić, przybliżać, podchodzić, przysuwać bliżej; łączyć; poznawać, zapoznawać, zaprzyjaźniać, łączyć duchowo; z. ś., stawać ś. bliższym, przybliżać ś., przysuwać ś. bliżej; nadchodzić; wchodzić w bliższe stosunki z kim, zaprzyjaźniać ś.; być podobnym do kogo a. do czego, przypominać kogo a. co.

[579] Zbliżony, którego zbliżono; blizki, niedaleki; podobny do kogo a. do czego.

 Zbliższa, przysł., z bliższego punktu, bliżej.

 Zbliżyć — p. nied. Zbliżać.

 Zbluć — p. nied. Zbluwać.

 Zbluwać, dok. Zbluć; blując zrzucać, rzygać, zwracać, womitować.

 Zbluzgać (się), zbryzgać (ś.), skropić (ś.), opryskać (ś.).

 Zbluźnić, wyrzec bluźnierstwo.

 Zbłagać, ubłagać, uprosić; z. ś., dać ś. ubłagać, dać ś. uprosić.

 Zbłamować, pojedyńcze futra poszywać w błamy.

 Zbłaźnić, na błazna wystrychnąć, ośmieszyć, na sztych wystawić; z. ś., stać ś. błaznem, postąpić jak błazen, wystrychnąć ś. na błazna, skompromitować ś.

 Zbłądzić, popełnić błąd, grzech, pobłądzić; zabłąkać ś., stracić drogę, pójść drogą niewłaściwą; zawinić, zgrzeszyć.

 Zbłąkać, wprowadzić w błąd, sprowadzić na manowce; z. ś., zejść na manowce, nie móc znaleźć drogi; stracić drogę; zejść z drogi obowiązku, honoru, cnoty, zbłądzić, zgrzeszyć.

 Zbłękitnić (się), uczynić (ś.) błękitnym.

 Zbłękitnieć, stać ś. błękitnym.

 Zbłocić, w błoto zmienić; błotem powalać, ubłocić; z. ś., w błoto ś. zamienić; błotem ś. powalać. ubłocić ś.

 Zbłotnieć, zamienić ś. w błoto.

 Zbocze, stok góry, ubocz.

 Zboczenie, rzecz. od Zboczyć; z. cieplikowe = różnica między średnią temperaturą jakiej miejscowości a średnią temperaturą równoleżnika, przechodzącego przez tę miejscowość; z. magnetyczne = przechylenie ś. igły magnetycznej od kierunku ku biegunom, skutkiem magnetyzmu ziemskiego; wogóle wszystko, co wykracza z ogólnej normy, z ogólnego porządku rzeczy: z. fizjologiczne: nienormalny rozwój organizmu a. zanik jakich jego organów, cecha właściwa potworom; z. umysłowe = choroba umysłowa, wrodzona a. nabyta; wykroczenie, błąd, wina, przewinienie, grzech; z. z drogi obowiązku, honoru i t. d.

 Zbocznie, przysł., zbaczając, nie idąc właściwą drogą.

 Zboczność, właściwość tego, co jest zboczne, zbaczanie.

 Zboczny, zbaczający, wybaczający; uboczny, postronny.

 Zboczyć — p. nied. Zbaczać.

 Zbogacać, dok. Zbogacić; czynić bogatym a. bogatszym; z. ś., stawać ś. bogatym.

 Zbogacieć, Zbogatnieć, stać ś. bogatym, dojść do majątku.

 Zboisko, boisko, gumnisko.

 Zbojować, osiągnąć za pomocą boju, wojując zbić, zwalczyć, podbić, zawojować.

 Zbolałość, odczucie bólu, zwłaszcza moralnego, wielki ból, cierpienie.

 Zbolały, przejęty bólem, cierpiący ból fizyczny a. moralny; zgryziony, zmartwiony; wyczerpany, osłabiony, chory; o drzewie: zbutwiały.

 Zboleć, być przejętym bólem moralnym; doświadczyć bólu w całym ciele i wskutek tego osłabnąć, wychudnieć, schudnąć.

 Zbombardować, zrujnować, zburzyć za pomocą bombardowania.

 Zborgować, dać co komu na kredyt, pożyczyć; z. ś., zadłużyć ś., zabrnąć w długi.

 Zborownik, członek zboru.

 Zborowy, dotyczący zboru, zgromadzenia, gminy; należący do zboru t. j. kościoła ewangielickiego; odnoszący ś. do zboru, do koncyljum, t. j. soboru.

 Zborzyszcze, Zborzysko, zgromadzenie, koncyljum, synod, [580]sobór jednego z wyznań ewangielickich.

 Zbość, bodąc, uderzając rogami, zrzucić, strącić; bodąc zabić; zakłóć rogami; zepchnąć, zranić, wypędzić; wyparować, wyprzeć, wycisnąć, wypchnąć; zbić, dobić, zwalczyć, zwyciężyć; zburzyć, zniszczyć, zrujnować; wytrzymać, znieść, ścierpieć.

 Zbożać, dok. Zbożyć; nakłaniać do pobożności, do stania ś. podobnym Bogu; z. ś., stawać ś. podobnym Bogu; z urąganiem: stawać ś. niby Bogiem.

 Zbożany, dotyczący zboża, zrobiony ze zboża, zbożowy.

 Zboże, ogólna nazwa jadalnych gatunków traw, jako to: pszenicy, żyta, jęczmienia i orkiszu.

 Zbożnie, przysł., nabożnie, pobożnie, wedle Boga, z Bogiem.

 Zbożność, pobożność, nabożność, życie z przykazaniami bożemi.

 Zbożny, nabożny, pobożny, żyjący wedle przykazań Bożych; zbożowy, okryty zbożem.

 Zbożopławny, spławiający zboże.

 Zbożorodny, rodzący, wydający zboże.

 Zbożosiejny, służący do siania zboża.

 Zbożowiec, mały żuczek z rodziny słoników, wołek zbożowy, b. szkodliwy dla ziarn zbożowych (fig).

 Zbożowy, odnoszący ś. do zboża, zrobiony ze zboża, będący, żyjący na zbożu.

 Zbożówka, niewielki motyl z podrzędu sówek, z rodziny rolnic, niszczący wszelkie zasiewy (fig).

 Zbożyć — p. nied. Zbożać.

 Zbożysko, pole zbożowe; liche zboże.

 Zbożysty, bogaty, obfity w zboże, okryty zbożem.

 Zbój, Zbójca, Zbójnik, rozbójnik, opryszek, rozbijający po drogach; zabójca, morderca, grabieżca.

 Zbójcokryty, w którym ukrywają ś. zbójcy.

 Zbójcomorski, dotyczący zbójców morskich, piratów, korsarzy.

 Zbójczy, zbójecki, rozbójniczy — p. Zabójczy.

 Zbójczyni, forma żeń. od Zbójca.

 Zbójecki, wykonany przez zbójcę a. zbójców; należący do zbójcy, właściwy zbójcy a. zabójcy; zabójczy, zbójczy, rozbójniczy; morderczy, skrytobójczy, grabieżczy.

 Zbójecko, przysł., jak zbójca, po zbójecku.

 Zbójectwo, Zbójeckość, zajęcie, stan, rzemiosło zbójcy, rozbójnika.

 Zbójnik — p. Zbójca.

 Zbójować, być zbójcm, trudnić ś. zbójectwem — p. Zbojować.

 Zbór, zebranie, zgromadzenie, zbiór, rzesza, gmin, tłum; sobór, synod, koncyljum; członkowie gminy ewangielickiej; zgromadzenie wiernych, zwłaszcza Kościołów ewangielickich, synod; sam Kościół luterski, kalwiński, socyniański i t. d.; budynek kościelny jednego z tych wyznań w dawnej Polsce (fig).

 Zbóstwić, ubóstwić, przemienić w bóstwo.

 Zbracić (się), Zbratać (się), być komu jakby bratem, połączyć (ś.) węzłami miłości braterskiej, ścisłej, serdecznej przyjaźni, jakby braterskiej.

 Zbraknąć — p. Zabraknąć.

 Zbrakować, odrzucić jako brak, jako coś nieodpowiedniego, mającego jakieś wady, niedokładności.

 Zbraniać, dok. Zbronić; bronić, obraniać; zabraniać, nie pozwalać; z. ś., dawać odpór skuteczny; z. [581]czego, wzbraniać ś., ociągać ś. z przyzwoleniem, z wykonaniem czego, wzdragać ś.

 Zbrantowac, złoto lub srebro ogniem oczyścić.

 Zbratać — p. Zbracić.

 Zbredzić, powiedzieć głupstwo, brednię.

 Zbroczeć zostać zbroczonym, zbroczyć ś.

 Zbroczyć (się), opryskać (Ś.), oblać (ś.), ochlapać (ś.), poplamić (ś.); z. ś. krwią = zalać ś. krwią, popełnić zabójstwo.

 Zbrodnia, wielkie przestępstwo, straszny występek, morderstwo; grzech śmiertelny.

 Zbrodniarka, forma żeńska od Zbrodniarz.

 Zbrodniarz, Zbrodzień, człowiek, który popełnił zbrodnię, złoczyńca; człowiek, zdolny do zbrodni, łotr, nikczemnik.

 Zbrodniczo, przysł., jak zbrodniarz, w sposób zbrodniczy.

 Zbrodniczy, Zbrodniarski, mający cechy zbrodni, dotyczący zbrodni a. zbrodniarza, właściwy zbrodniarzowi, przestępczy, morderczy.

 Zbrodzić, w bród przejść, przejść kawał kraju, przejść przez rzeki i bagniska; zgłębić, zgruntować; przen., poznać do gruntu, nawskroś.

 Zbrodzień — p. Zbrodniarz.

 Zbrodzony, przebyty wbród, dokładnie zbadany, poznany.

 Zbroica — p. Zbroja.

 Zbroiczka, — zdr. od Zbroja.

 Zbroić, ubierać w zbroję, opatrywać w broń, uzbrajać; z. co złego, uczynić coś złego, nabroić, spsocić, sfiglować coś; z. ś., brać na siebie zbroję, uzbrajać ś.

 Zbroisko, licha, nędzna, szkaradna zbroja.

 Zbroiwięź, ozdoba architektoniczna, przedstawiająca pęk różnej broni.

 Zbroja, Zbroica, wszystko, co służy do uzbrojenia ciała i ochronienia go od ciosów nieprzyjacielskich, jako to: pancerz, szyszak, tarcza, przyłbica, naramienniki, nagolenniki, rękawice żelazne i t. p.; broń, oręż (fig); przen., obrona, ochrona, ucieczka, osłona.

 Zbrojeń, wielki skorupiak morski, strefy gorącej, okryty twardym pancerzem (fig).

 Zbrojnia, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, zbrojnoskrzelna.

 Zbrojnie, Zbrojne, przysł., z bronią, przy broni, z orężem.

 Zbrojnik — p. Zbrojownik.

 Zbrojnobok, ryba koścista, skrzelowata, brzuchopłetwa, szczupakowata.

 Zbrojnogrzbiet, ryba chrząstkowata, wieloszparowa, żarłoczna.

 Zbrojnoleść, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, listkowata.

 Zbrojnoskrzel, zool., ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, zbrojnoskrzelna (fig).

 Zbrojnoskrzelny, mający skrzela, uzbrojone kolcami.

 Zbrojny, odziany w zbroję, opatrzony w oręż, uzbrojony.

 Zbrojonośny, niosący zbroję.

 Zbrojownia, skład zbroi, broni i wszelkich przyborów wojennych, arsenał; zbiór, kolekcja broni wszelakiej, zwłaszcza rozwieszonej na ścianach.

 Zbrojownik, Zbrojnik, rycerz opatrzony w zbroję, wojownik; rzemieślnik, wyrabiający zbroje, płatnerzpłatnerz.

 Zbrojowny, dotyczący zbrojowni.

[582] Zbrojowy, odnoszący ś. do zbroi, orężny.

 Zbronnie, Zbronno, przysł., nie wolno, z zakazem, ze wzbronieniem; buntowniczo.

 Zbronny, wzbroniony, zabroniony, zakazany; buntowniczy.

 Zbronować, ściągnąć, wyrównać rolę broną.

 Zbrój, Zbrójka, zbroja.

 Zbróździć, pokryć brózdami, poorać w brózdy; pomarszczyć, pofałdować; wykroczyć, zbłądzić, zgrzeszyć, nie wykonać czego, zaszkodzić, przeszkodzić.

 Zbruczyć — p. Zbrudzić.

 Zbrudzić, Zbrukać, uczynić brudnym, zawalać, powalać, pobrudzić.

 Zbrukać — p. Zbrudzić.

 Zbrunacić, Zbrunatnić, uczynić brunatnym.

 Zbruździć — p. Zbróździć.

 Zbrykać, Zbryknąć, znarowić: z. konia; z. ś., znarowić ś., rozhukać ś.; przen., rozbestwić ś., rozpuścić ś.

 Zbryzgać (się), pobryzgać (ś.), zabryzgać (ś.), pochlapać (ś.), opryskać (ś.).

 Zbrzechać, skłamać bezczelnie, zełgać.

 Zbrzeżny, położony z brzegu, pobrzeżny, nadbrzeżny, brzeżny, skrajny, zewnętrzny.

 Zbrzydnąć, stać ś. brzydkim, stać ś. wstrętnym, obrzydliwym, godnym pogardy: życie mu z-dło; stać ś. niemiłym przez nadmierne użycie, przez ciągłe zawody; znudzić ś., obrzydnąć.

 Zbrzydzić, uczynić obrzydłym, obmierzłym, zohydzić, obrzydzić.

 Zbuchać, wybić kogo kijami, porządnie wybatożyć; chwycić co, ukraść.

 Zbucić się, stać ś. butnym.

 Zbudować, skończyć budowanie czego, postawić budynek; złożyć z poszczególnych części nadając przez to kształt pewien; przen. ugruntować, zasadzać; przen., poprawić kogo pod względem moralnym, ucząc go, upominając, dając dobry przykład; nic nie z-ł = nie zrobił, nie wytworzył; nie odrazu Kraków z-ano = nie można wszystkiego zrobić odrazu; z. ś., być zbudowanym; przen., podnieść ś. pod względem moralnym wskutek nauki, upominania, dobrego przykładu i t. p.

 Zbudowany, którego zbudowano; człowiek dobrze z. = wysoki, tęgi, barczysty a. kształtny.

 Zbudziciel, człowiek, który budzi a. zbudził.

 Zbudzić (się), obudzić (ś.), przebudzić (ś.) ze snu; przen., wyrwać z nieczynności, z apatji, przestać marzyć, pobudzić do czynu, podniecić.

 Zbujać się, rozbujać ś., rozhukać śś.

 Zbujały, Zbujany, rozbujały; wybujały, rozhukany.

 Zbuk, jajko zepsute, cuchnące.

 Zbukły, o jajach: zepsuty, cuchnący.

 Zbun, duży, amerykański ptak błotny, z rzędu kaczkowatych, z rodziny tejże nazwy, z cienkim rogiem na głowie (fig).

 Zbuntować, pobudzić, podmówić do buntu, podburzyć; z. ś., podnieść bunt, wzburzyć ś., stać ś. nieposłusznym, nie słuchać kogo.

 Zburczyć, zrobić wymówkę, sfukać, złajać, zwymyślać.

 Zburkować, zabrukować.

 Zburzka, burza; zaburzenie, bunt.

 Zburzyciel, człowiek, który co zburzył, burzyciel, niszczyciel.

 Zburzyć, wzburzyć, podburzyć, zbuntować; rozwalić, obalić, zniszczyć, zrujnować; z. czyjeś [583]twierdzenie, zdanie, dowodzenie = wykazać jego bezzasadność; z. ś., być zburzonym; wzburzyć ś., rozwalić ś., pójść w ruinę; zbuntować ś.; o napojach wyskokowych: sfermentować.

 Zbutelkować, Zbutlować, ściągnąć płyn z beczki do butelek.

 Zbutwiały, który zbutwiał, zgnił.

 Zbutwieć, zepsuć ś., zgnić, spróchnieć.

 Zbutwień, owad skrzydlaty, dwuskrzydły, komorowaty.

 Zbuzować, stukać porządnie, złajać, wyłajać; wybić, wygrzmocić, wytuzować.

 Zbyć — p. nied. Zbywać.

 Zbydlęcieć, stać ś. bydlęciem; nabrać obyczajów bydlęcia; zordynarnieć, zgłupieć.

 Zbyt, przysł., nazbyt, zbytecznie, nad miarę, nad potrzebę, zanadto, nadto, za wiele, za bardzo.

 Zbyt, sprzedaż towaru, możność sprzedania towaru; ilość towaru, żądanego przez nabywców i sprzedawanego, popyt na towar.

 Zbytecznie, Zbytnio, przysł., więcej niż trzeba, nad potrzebę, nad miarę, zanadto, za wiele, za bardzo.

 Zbytecznik, Zbytnik, człowiek oddany zbytkowi, żyjący w zbytkach; figlarz, psotnik.

 Zbyteczność, Zbytność, Zbytniość, właściwość tego, co jest zbyteczne.

 Zbyteczny, Zbytny, Zbytni, będący nad miarę, nad potrzebę, zbywający, pozostały, niepotrzebny; wychodzący z miary, nadmierny, bezmierny, przesadny.

 Zbytek, ilość zbywająca, niepotrzebna, nad miarę będąca, nadmiar, reszta, pozostałość czego po użyciu potrzebnej ilości; to, co wychodzi z miary, co jest przesadne, przesada; wielka obfitość; brak umiarkowania w czym, nadmierne używanie czego, przesadzanie miary, życie nad stan; przepych, rozrzutność; z. a. w lm. z-i, nadmierne i nieporządne wydatki; swawola, figiel, psota.

 Zbytkować w czym, popełniać zbytki, przebierać miarę, przesadzać, nadużywać czego; wydawać na co nadmiernie, rozrzucać pieniądze bezpożytecznie; być w obfitości, obfitować; z. nad kim, wydziwiać, dokazywać, pastwić ś., znęcać ś.

 Zbytkowny, nieumiarkowany, będący ponad potrzebę, pełen zbytku, bogaty, wystawny, okazały; marnotrawny, hulaszczy, pyszny.

 Zbytkowy, dotyczący zbytku, nacechowany zbytkiem, zbytkowny.

 Zbytni — p. Zbyteczny; p. Zbytny.

 Zbytnica, Zbytniczka, forma ż. od Zbytnik.

 Zbytnie p. Zbytecznie.

 Zbytnik p. Zbytecznik; figlarz, psotnik.

 Zbytny, Zbytni, oddany zbytkom, pędzący życie w zbytkach; rozpustny, wszeteczny, hulaszczy; swawolny, figlarny, psotny.

 Zbywać, dok. Zbyć; pozbywać ś. czego, uwalniać ś. od czegoś przykrego; utracać, tracić, gubić co; odsyłać, odprawiać kogo z byle czym, nie zaspokoiwszy jego prośby, jego życzenia, byle ś. go pozbyć; sprzedawać co za byle jaką cenę, za liche pieniądze; robić co byle jak, niestarannie, byle ś. pozbyć; z. kogo żartami, śmiechem: żartować, śmiać ś. z kogo dla pozbycia ś. go, dla wykręcenia ś. od niego; nieos., zbywa na czym = nie staje, braknie, brak czego, nie dostaje, brakuje; zbywa czego = jest nadto, nad miarę, nad potrzebę.

 Zbzikować, dostać bzika, zwarjować.

 Zbzikowany, który zbzikował, pomieszany na umyśle.

[584] Zc-, Zch-, Zcz- — p. Sc-, Sch, Scz-, czasowniki bowiem, złożone z przyimka z i czasowników niezłożonych, zaczynających ś. od c, ch, cz, piszą ś. przez z, up. scałować, scukrzyć, schować, schrupać, sczesać, sczepiać.

 Zci- (Zć-) — p. Sci-, albowiem czasowniki, złożone z przyimka z i czasowników niezłożonych, zaczynających ś. od ci, piszą ś. przez ś, np. ściec, ścieśnić.

 Zcu... — p. Scu...

 Zczepiać, łączyć razem, razem umocowywać.

 Zdać — p. nied. Zdawać.

 Zdajać, dok. Zdoić; wydajać, dojąc wyciskać, wydajać część.

 Zdala, przysł., w dalekiej a. z dalekiej odległości od czego, daleko, zdala, w dali; wykrz., precz!

 Zdalaświtny, zdaleka świecący.

 Zdaleka, przysł. — p. Zdala.

 Zdanie, rzecz. od Zdać; oddanie komu czegoś; sąd, mniemanie, opinja: trzymać ś. czyjegoś z-a, nie mieć własnego z-a, mieć błędne o kimś a. o czymś z., według mego z-a, moim z-em; w gram., myśl, wyrażona słowami a. zamykająca sąd o jakiejś osobie a. rzeczy; sentencja, maksyma, wyjęta z jakiegoś autora.

 Zdany, którego zdano, oddano.

 Zdarcie, rzecz. od Zdzierać; zdzieranie; obdarcie, zniszczenie; skaleczenie.

 Zdarny, sposobny, przydatny, zdatny do czego, zręczny, zwinny.

 Zdarty, którego zdarto, zniszczony.

 Zdarzać, dok. Zdarzyć; szczęścić, błogosławić; dozwalać komu czego, obdarzać kogo czym, zrządzać, sprawiać, dopuszczać; z. ś., szczęścić ś., powodzić ś., udawać ś., wieść ś.; trafiać ś., przytrafiać ś., zachodzić, wydarzać ś.

 Zdarzenie, rzecz. od Zdarzyć; wydarzenie, przygoda, przypadek, traf; błogosławieństwo Boże, pomoc z nieba.

 Zdarzyciel, ten, który zdarza.

 Zdarzyć — p. nied. Zdarzać.

 Zdarzyga, owad dwuskrzydły, muchowaty.

 Zdatnie, przysł., ze zdolnością, zdolnie, zręcznie, zwinnie.

 Zdatność, przydatność, użyteczność do czego; zdolność, sposobność, talent, zręczność do czego.

 Zdatny, zdolny, pojętny, zręczny do czego, utalentowany; z. do czego, przydatny, sposobny, właściwy, odpowiedni, stosowny do czego; mogący, umiejący popełnić coś (dobrego lub złego), zdolny do czego.

 Zdawać, dok. Zdać; wydawać resztę z grubszego pieniądza; z. z czego rachunek, sprawę, sprawozdanie = składać rachunek, sprawozdanie z czego; oddawać, odstępować, składać co komu, jako swemu następcy, spadkobiercy; poruczać co komu z zaufaniem; z. kogo wyrokiem = skazywać go, potępiać; z. kogo w rekruty = oddawać; z. ś. na kogo, spuszczać ś. na kogo, polegać na kim, zaufawszy mu, oddawać mu ś.; z. ś. na czyjeś zdanie, na czyjąś wolę = postępować zgodnie z czyimś zdaniem, wolą, ufać mu; z. ś. na co, do czego, być przydatnym do czego, przydawać ś. na co; wydawać ś., pokazywać ś. oczom czyim w takiej lub innej postaci, dawać ś. widzieć, mieć taką lub inną powierzchowność; z. ś. kim, czym, wydawać ś. kim, czym, uchodzić z powierzchowności za kogo, za co; nieos., zdaje mi ś. = sądzę, mniemam, twierdzę, jestem tego zdania.

 Zdawca, ten, co komu zdaje.

 Zdawić (się), zadusić (ś.), zdnsić (ś.), udławić (ś.).

 Zdawiendawna, przysł., od bardzo dawnego czasu, oddawna.

[585] Zdawka, reszta, która ś. wydaje drobniejszemi pieniędzmi z grubszej monety.

 Zdawkowy, dotyczący zdawki; moneta z-a = drobna, bilon; przen., byle jaki, pierwszy lepszy, powszedni, pospolity: z. frazes, komplement i t. d.

 Zdawna, przysł. od dawnego czasu, niegdyś.

 Zdawniać, dok. Zdawnić; przez dawność zakorzeniać, ugruntowywać; zadawniać, przedawniać, dawnością osłabiać, czynić nieważnym.

 Zdawniały, staroświecki, przestarzały.

 Zdawnieć, zdawnić ś.

 Zdążać, dok. Zdążyć; iść tak prędko, jak ten, który idzie przodem, nie pozostawać za nim w tyle, nadążać za kim; przybywać pośpiesznie, śpieszyć ś. dokąd; przychodzić dokąd na czas, w przepisanym terminie; tak prędko robić, jak i ktoś inny a. jak ktoś tego wymaga, wydoływać, wystarczać, wytrzymywać, znosić.

 Zdążyć — p. nied. Zdążać.

 Zdeb, amerykańskie zwierzę drapieżne z rodziny niedźwiedzi, ostronos (fig).

 Zdech, wydanie tchu, odetchnięcie; wydanie ostatniego tchu, śmierć, zgon: śmiać ś. do z-u = do rozpuku ś. śmiać, pękać ze śmiechu, zdychać ze śmiechu; kochać ś., nienawidzieć, mścić ś. do z-u = na zabój; kradnie na z. = namiętnie, z upodobaniem; komu do śmiechu, komu do z-u = jeden ś. raduje, drugi rozpacza.

 Zdechlak, zdechłe zwierzę; człowiek a., zwierzę, źle wyglądające, chude, chorowite.

 Zdechlina, Zdechlizna, mięso zdechłych zwierząt, ścierw, padlina, padło; chuchrak, cherlak.

 Zdechły, który zdechł, nieżywy.

 Zdechnąć — p. nied. Zdychać.

 Zdecydować kogo do czego, nakłonić, namówić, zniewolić kogo do czego; z. co, dać zdanie o czym, postanowić co, zarządzić; wpływać na coś w sposób stanowczy, wywołując poważne skutki, rozstrzygnąć co; z. ś., skłonić ś., nakłonić do czego; powziąć jakie postanowienie; rozstrzygnąć.

 Zdefekować, oczyścić, przejaśnić: z. ś., wypróżnić ś.

 Zdefektować, wyjąć część potrzebną z całości, uszkodzić, zdekompletować; uznać za zepsute, uczynić defektowym.

 Zdefigurować, zepsuć kształty, zeszpecić.

 Zdefinjować, określić ściśle.

 Zdeformować (się), przekształcić (ś.), odkształcić (ś.).

 Zdefraudować, sprzeniewierzyć, ukraść coś powierzonego sobie.

 Zdegenerować, uczynić zwyrodniałym, wyrodzić; z. ś., wyrodzić ś.

 Zdegenerowany, zwyrodniały.

 Zdegradować, obniżyć w stopniu i godności.

 Zdegustować kogo do czego, obrzydzić komu co.

 Zdejmować, dok. Zdjąć; brać co, ściągać z powierzchni czego; z. ubranie = rozdziewać; z. czapkę, kapelusz = odkrywać głowę; z. plan, kopję = robić plan, kopję; z. kogo strachem, podziwem = przejmować, przenikać, wzruszać; z. ś., być zdejmowanym.

 Zdeklarować, oświadczyć, obwieścić, oznajmić co; z. obiecać, przyrzec komu co; z. ś., oświadczyć ś. z czym, ujawnić swoje zamiary, osobistość; oświadczyć ś. o rękę panny; zdecydować ś.

[586] Zdeklarowany, który powziął stanowczy zamiar, zdecydowany; skończony, zupełny.

 Zdeklasować, zmusić kogo do zejścia z wyższych klas Społecznych do niższych.

 Zdekompletować, nadwerężyć komplet czego, biorąc jakąś część jego.

 Zdekoncertować, pozbawić nagle zwykłej przytomności umysłu, onieśmielić, zmieszać, zawstydzić; zbić kogo z pantałyku; z. ś., zmieszać ś., zawstydzić ś., siracićstracić przytomność umysłu.

 Zdekonfiturować (się), zawstydzić (ś.).

 Zdemaskować, zerwać maskę; przen., odsłonić czyjeś skryte zamiary; zrzucić z siebie maskę; zdradzić ś., ukazać ś. w prawdziwym świetle.

 Zdemobilizować, rozpuścić do domów armję zmobilizowaną.

 Zdemokratyzować (się), uczynić (ś.) demokratycznym.

 Zdemolować, zniszczyć do szczętu, zrujnować, zrównać z ziemią.

 Zdemonstrować, ukazać naocznie, zrobić doświadczenie publiczne.

 Zdemontować, rozebrać maszynę na części, czyniąc ją w ten sposób niezdatną do użytku; uszkodzić działo.

 Zdemoralizować, zepsuć czyjeś dobre obyczaje, podkopać czyjąś cnotę, zgorszyć, sprowadzić z drogi moralności; z. ś., zepsuć ś., zejść z drogi moralności, zgorszyć ś.

 Zdenerwować, rozdraźnić, podniecić czyjeś nerwy; z. ś., dostać rozstroju nerwowego, rozdraźnić ś.

 Zdepansować się, wydać na co dużo pieniędzy, zrobić duży wydatek.

 Zdeplasować, przenieść winne miejsce.

 Zdeponować, złożyć komu coś kosztownego do przechowania.

 Zdepopularyzować, uczynić kogo niepopularnym, pozbawić go wziętości; z. ś., stracić wziętość, stać ś. niepopularnym.

 Zdeptać, depcąc zgnieść, zmiąć, podeptać; z. dużo ziemi = przejść.

 Zderutować, sprowadzić z drogi, wprowadzić w błąd; zbić z terminu, popsuć komu szyki.

 Zderzać, dok. Zderzyć; uderzając, zbijać w kupę, uderzać jedno o drugie; z. ś., zbijać ś. w kupę uderzeniem; uderzać ś. jedno o drugie.

 Zderzak, przyrząd, wstrzymujący a. łagodzący zderzenie, bufor.

 Zdesperować o kim, o czym, zwątpić o kim, o czym, stracić nadzieję co do czego, zrozpaczyć, oddać ś. rozpaczy, nie wiedzieć, jak postąpić z rozpaczy.

 Zdesperowany, który zdesperował, stracił nadzieję, zwątpił, zgryziony, zmartwiony.

 Zdestylować, przeprowadzić destylację, oczyścić.

 Zdeszarżować, wystrzelić dla pozbycia ś. naboju.

 Zdetonować, zepsuć instrument, że nie wydaje właściwego tonu; zmieszać, zbić z terminu; z. ś., zmieszać ś., stracić pewność siebie, panowanie nad sobą.

 Zdetronizować, strącić kogo z tronu, pozbawić go tronu, odjąć mu władzę monarszą.

 Zdewastować, spustoszyć, zniszczyć.

 Zdezarmować (się), rozzbroić (ś.).

 Zdezelować (się), uczynić (ś.) luźnym, zepsuć (ś.), zniszczyć (ś.).

 Zdezorganizować, zmieszać, wprowadzić bezład; nieporządek, rozprzężenie; zepsuć coś zorganizowanego; z. ś., zostać zdezorganizowanym.

 Zdezynfekować (się), oczyścić (ś.) ze szkodliwych wyziewów i materji zaraźliwych, odkazić, odwietrzyć.

 Zdębić, uczynić mocnym, sztywnym, jak dąb.

[587] Zdębieć, stać ś. twardym, jak dąb, zesztywnieć, przerazić ś., przestraszyć ś.; zadziwić ś. mocno.

 Zdjąć — p. nied. Zdejmować.

 Zdjęcie, rzecz. od Zdjąć; z. fotograficzne, kinematograficzne = klisza fotograficzna a. kinematograficzna z odbiciem przedmiotu.

 Zdjęty, którego zdjęto, sfotografowano, wyrysowano; jak z krzyża z. = osłabiony, zmęczony, znękany.

 Zdłabić (się), Zdławić (się), dławiąc zadusić (ś.), zadławić (ś.).

 Zdłubać, dłubiąc zrobić co, zepsuć, dłubiąc zrobić co niedołężnie.

 Zdłużać, robić dłuższym, wydłużać, przedłużać; wyciągać.

 Zdmchiwać, dok. Zdmuchnąć; dmuchnąwszy spędzić, zrzucić z czego; dmuchnąwszy zgasić; porywać, kraść.

 Zdoba, ozdoba.

 Zdobiciel, ten, który zdobi; ozdobiciel, upiększyciel; panegirysta.

 Zdobić, czynić piękniejszym; ukraszać, upiększać, służyć ku przyozdobienia czego; przen., upiększać pod względem moralnym, czynić zacniejszym, cenniejszym; przen., przedstawiać słowami piękniejszym, niż jest wistocie, okraszać zmyśleniami, barwić; z. ś., być zdobionym, przyozdobionym, stroić ś., upiększać ś.

 Zdobina, rodzaj owadu dwuskrzydłego.

 Zdobnictwo, sztuka piękna w zastosowaniu do rzemiosła, jako to: ornamentyka, malowidła ścienne, wyrzynanie W deseń, inkrustacja, intarsja, malowanie na drzewie, szkle, porcelanie i t. p.; przyozdabianie.

 Zdobniczy, odnoszący s. do zdobnictwa a. zdobienia.

 Zdobnie, przysł., ozdobnie, z piękną ozdobą, z wielu ozdobami.

 Zdobnik, szlak a. gzyms przyozdabiający.

 Zdobność, właściwość tego, co jest zdobne; ozdobność, przyozdobienieprzyozdobienie.

 Zdobny, pięknie ozdobiony, ozdobny, nadobny, piękny.

 Zdobrzeć, udobruchać ś, ochłonąć z gniewu, ułagodzić ś., złagodnieć; mieć ś. lepiej.

 Zdobycz, to, co zdobyto na kim, przedmioty, rzeczy zdobyte, łupież, łupy, kraj zdobyty.

 Zdobyczny, dotyczący zdobyczy, który zdobyto, pochodzący ze zdobycia.

 Zdobyć — p. nied. Zdobywać.

 Zdobytek — p. Zdobycz

 Zdobyty, który zdobyto; kraj z. = zawojowany, zajęty przez nieprzyjaciela.

 Zdobywać, dok. Zdobyć; zdobywszy zabierać; zajmować, ujarzmiać, podbijać; brać jako zdobycz, łupy, brać do niewoli; z. co skąd = otrzymywać, wydobywać, dostawać gwałtem; z. ś., brać ś. razem, by co uzyskać. dokazać, wskórać; z. ś. na co, usiłowaniem, trudem dawać co a. dochodzić do czego, otrzymywać, osiągać, uzyskiwać.

 Zdobywca, człowiek, który co zdobywa a. zdobył, zwycięzca.

 Zdobywczy, służący do zdobyczy; zdobywający, ujarzmiający, podbijający co, usiłujący coś zdobyć.

 Zdoić p. nied. Zdajać.

 Zdolnie, przysł., ze zdolnością wrodzoną, zdatnie, ze znajomością rzeczy; zręcznie, zwinnie.

 Zdolność, przymiot cielesny lub (częściej) duchowy, dzięki któremu możemy, umiemy coś zrobić; łatwość pojęcia, łatwość wykonania, zdatność, talent, umiejętność, przydatność do czego.

 Zdolny, posiadający zdatność do czego, umiejący coś zrobić umiejętnie, dokładnie, zdatny; pojmujący szybko, rozumny.

 Zdołać, móc coś zrobić, mieć [588]dość siły, umiejętności, by czegoś dokonać, zdążać, sprostać czemu, potrafić coś zrobić; wydoływać, podoływać czemu.

 Zdołkować, uczynić dołkowatym.

 Zdrada, zdradzanie`, przejście do nieprzyjaciela, udzielanie mu wiadomości, szkodzących swemu krajowi; podstęp, oszukanie, oszustwo, podejście zdradliwe, sprzeniewierzenie ś. swemu słowu, swym zasadom, uczuciom, głoszonym hasłom i t. p.; przeniewierstwo małżeńskie; zasadzka.

 Zdradliwie, Zdradnie, przysł., ze zdradą, za pomocą zdrady, w sposób zdradziecki.

 Zdradliwy, Zdradny, Zdradziecki, odnoszący ś. do`zdrady, właściwy zdrajcy, zdradzający, oszukujący, podstępny, sprzeniewierzający ś., przeniewierczy; niepewny, niebezpieczny.

 Zdradnik p. Zdrajca.

 Zdradny — p. Zdradliwy.

 Zdradzać, dok. Zdradzić; oszukiwać kogoś, kto zaufał, podchodzić zdradliwie, wydawać nieprzyjacielowi; przechodzić do nieprzyjaciela, działać na szkodę swego kraju; sprzeniewierzać ś. swoim zasadom, uczuciom, hasłom, ideałom, odstępować od nich; okazywać ś. inaczej, niż...; wydawać coś, co powinno było być ukryte: z. tajemnicę; z. męża, żonę = mieć stosunek miłosny z innym mężczyzną, z inną kobietą; z. ś., zdradzić siebie samego; być zdradzanym; dawać poznawać po sobie o czym ś. myśli a. zamierza, nie umieć ukryć czego.

 Zdradziecki, Zdrajczy, właściwy zdrajcy, zdradny.

 Zdradziecko, Zdrajczo, przysł., w sposób właściwy zdrajcy, podstępnie względem kogoś, kto ufa, kto nic złego nie podejrzewa.

 Zdradziectwo, podstęp zdradziecki, podejście zdradliwe.

 Zdradzony, którego zdradzono.

 Zdrajca, Zdradnik, człowiek, który zdradza a. zdradził, który przeszedł do nieprzyjaciela, który mu wydał jaką tajemnicę ważną, który go naprowadził na własny kraj; przeniewierca, odstepca, renegat.

 Zdrajczy — p. Zdradziecki.

 Zdrajczyni, Zdrajczyna, forma żeń. od Zdrajca.

 Zdrapać — p. nied. Zdrapywać.

 Zdrapywać, dok. Zdrapać; drapiąc zrywać, ściągać z wierzchu, obdrapywać, odszarpywać, rozrywać, wzruszać; orać po wierzchu, podorywać; z. ś., być zdrapywanym, kaleczyć ś.

 Zdrasnąć, drasnąwszy zerwać, ściągnąć.

 Zdrażać, dok. Zdrożyć; schodzić z drogi, zbaczać, błądzić; czynić co droższym, podnosić cenę czego; z. ś., zbaczać z drogi, tracić drogę, błądzić; męczyć ś. drogą; bronić ś. od czego. nie chcieć robić czego, odmawiać ś. od czego, wzdragać ś., wzbraniać ś.

 Zdrażnić, rozdrażnić.

 Zdreptać, Zdrepcić, drepcąc zbiegać, schodzić wszystkie kąty.

 Zdrewniały, który zdrewniał.

 Zdrewnieć, stać ś. podobnym do drewna, przejść w drewno; zdrętwieć, zesztywnieć.

 Zdręczyć, zmęczyć dręczeniem, udręczyć do ostatka.

 Zdrętwiałość, właściwość tego, co jest strętwiałe.

 Zdrętwiały, zesztywniały, zmartwiały, bezwładny, nieruchomy, otrętwiały, drętwy, niewrażliwy.

 Zdrętwić, uczynić zmartwiałym, odrętwić.

 Zdrętwieć, stać ś. odrętwiałym, zesztywniałym, bezwładnym, zmartwiałym, odrętwieć, strętwieć.

 Zdrobniałošć, cecha tego, co jest zdrobniałe, drobne.

 Zdrobniały, który ś. stał [589]drobnym, mniejszym; skarłowaciały, zwyrodniały, w gram., rzeczowniki z-e = oznaczające osoby lub przedmioty małe, drobne, albo wyrażone pieszczotliwie; przymiotniki i przysłówki z-e = oznaczają słabe natężenie przymiotu, np. białawy, słodkawy i t. p.

 Zdrobnić, uczynić drobnym, małym, zmniejszyć; z. ś., stać ś. drobnym, skarłowacieć, zmniejszyć ś., zmaleć, osłabnąć.

 Zdrobnieć, stać ś. drobniejszym, zmniejszyć ś., zdrobnić ś.

 Zdroić, skrapiać, zlewać zdrojem, zraszać.

 Zdroisko, wielki zdrój, szpetny, nieczysty zdrój.

 Zdroisty, pełen zdrojów, obfitujący w zdroje.

 Zdrojek, zdr. od Zdrój; rodzaj mchu gałęzistego.

 Zdrojowiec, rodzaj skorupiaka jawnodychawkowego.

 Zdrojowisko, miejsce, obfitujące w zdroje, miejsce, gdzie wytryskają zdroje, źródła mineralne; miejsce lecznicze.

 Zdrojowy, odnoszący ś. do zdroju, pochodzący ze zdroju.

 Zdrowaśka, modlitwa Zdrowaś Marja; Pozdrowienie Anielskie; czas potrzebny na odmówienie tej modlitwy.

 Zdrowić, uzdrawiać.

 Zdrowie, dobry, normalny stan organizmu ludzkiego lub zwierzęcego, stan osoby a. zwierzęcia, które nie są chore, które dobrze ś. mają. którym nie nie dolega; stan zdrowotny, życie, bezpieczeństwo, istnienie; uzdrowienie, uleczenie; picie, spełnianie kielichów na czyjąś intencję, toast; na z.! sto lat z-a! = uświęcone starym zwyczajem życzenie, składane osobie, która kichnęła; z. duszy = błogi stan duszy; z. moralne = czystość moralna, zacność, prawość, bezgrzeszność.

 Zdrowieć, stawać ś. zdrowym, przychodzić do zdrowia.

 Zdrowieniec, człowiek przychodzący do zdrowia po długiej chorobie, ozdrowieniec, rekonwalescent.

 Zdrowiodajny, dający zdrowie, uzdrawiający, leczniczy.

 Zdrowiodawca, człowiek, dający zdrowie, uzdrawiający, lekarz.

 Zdrowiodawczyni, forma żeńska od Zdrowiodawca.

 Zdrowiuchny, Zdrowiusieńki, Zdrowiuteńki, Zdrowiutki, Zdrowiusieneczki, Zdrowiutenieczki, bardzo zdrowy, zupełnie zdrowy.

 Zdrowo, przysł., w dobrych warunkach dla zdrowia, używając zdrowia, nie chorując; dając zdrowie, zbawiennie dla zdrowia.

 Zdrowość, przymiot tego, co daje zdrowie; dobry stan zdrowia, zdrowie.

 Zdrowotność, stan ogólny pod względem zdrowia.

 Zdrowotny, dotyczący stanu zdrowia; służący zdrowiu, zdrowy; przywracający zdrowie.

 Zdrowy, Zdrów, mający zdrowie, nie ulegający chorobie, będący w dobrym zdrowiu, dobrze ś. czujący; cały, nieuszkodzony, w dobrym stanie: z-i uszli = bezpieczni; dający zdrowie, służący zdrowiu, pomagający zdrowiu; słuszny, sprawiedliwy, właściwy; zbawienny, użyteczny; prawy, nieskażony, naturalny, prosty: z. rozum, z. rozsądek; zdrów, jak koń, jak byk, jak ryba = zupełnie zdrów; z. pień, z-a gałąź = nie spróchniała, nie uschła; bywaj zdrów! = do widzenia!, żegnam cię!; gadaj zdrów!, żebyś tak zdrów był, jeżeli to prawda! = nie wierzę ci!, kłamiesz!; żebym tak zdrów był! = zaklęcie; zdrowy idjota = prawdziwy idjota; Zdrowaś Marja = zam. bądź pozdrowiona.

 Zdrożać, dok. Zdrożyć; czynić, droższym, podrażać. [590] Zdrożałość, zdrożenie, podniesienie ś. cen, drożyzna.

 Zdrożały, który podrożał, droższy.

 Zdroże, droga zbaczająca, manowiec.

 Zdrożeć, stać ś. droższym, podrożeć.

 Zdrożnie, przysł., zbaczając z właściwej drogi, przen., nagannie, grzesznie.

 Zdrożność, postępek zdrożny, błąd, grzech.

 Zdrożny, zbaczający z drogi właściwej; zbaczający z drogi cnoty, z drogi rozumnej, niedorzeczny; naganny, niemoralny, zły, grzeszny.

 Zdrożony, zmęczony drogą.

 Zdrożyć — p. nied. Zdrażać — p. Zdrożać.

 Zdrój, miejsce, gdzie z ziemi wytryskuje woda, krynica, źródło; potok, strumień; przen., początek, zaczątek, miejsce, skąd co pochodzi.

 Zdrów — p. Zdrowy.

 Zdrutować, pęknięte naczynie gliniane drutem wzmocnić, spoić.

 Zdruzgotać, rozbić, zgruchotać stłuc na drobne kawałki, skruszyć; z. ś., być zdruzgotanym; rozbić ś., stłuc ś. na kawałki.

 Zdrużyć, złączyć w drużynę, stowarzyszyć.

 Zdrygać się, dok. Zdrygnąć ś.; wzdrygać ś. na co, być przejętym wstrętem, przerażeniem z powodu czego.

 Zdrygnąć się — p. nied. Zdrygać ś.

 Zdrzasnąć się, zląkłszy ś., zadrżec, wzdrygnąć ś.

 Zdrzemać się, Zdrzymać się, Zdrzemnąć się, Zdrzymnąć się, nieco zadrzemać, trochę i lekko zasnąć, zadrzemać.

 Zdrzemały, który ś. zdrzemnął.

 Zdrzeń — p. Rdzeń.

 Zdrzewić, Zdrzewnić, zamienić w drzewo, stać ś. twardym jak drzewo; z. ś., zdrzewnieć.

 Zdrzymać się, Zdrzymnąć się — p. Zdrzemać ś.

 Zdrzymały — p. Zdrzemały.

 Zdublować (się), podwoić (ś.).

 Zduchowić, ze stanu materjalnego, z cielesnego zmienić w duchowy, uduchowić, przemknąć pierwiastkiem duchowym; z. ś., z materjalnego przetworzyć ś. w duchowy, uduchowić ś.

 Zdudkować, zgłupieć ze strachu. zbaranieć.

 Zdudzić, strudzić, sturbować.

 Zdumiałość, stan tego. kto ś. zdumiał, zadziwienie wielkie, podziw.

 Zdumiały, kto ś. zdumiał, stracił przytomność ze zdumienia, przejął ś. podziwem.

 Zdumieć — p. nied. Zdumiewać.

 Zdumienie, wielkie zadziwienie — p. Zdumiałość.

 Zdumiewać, dok. Zdumieć; zadziwiać niezmiernie, zastanawiać wielce, przejmować podziwem; z. ś., dziwić ś. mocno, odchodzić od siebie z podziwu, przejmować ś. podziwem.

 Zdumiony, którego zdumiono, który ś. zdumiał, zadziwił.

 Zdumnieć, stać ś. dumnym, spysznieć, zhardzieć.

 Zdun, rzemieślnik, wyrabiający z gliny naczynia, kafle, stawiający piece; garncarz.

 Zdunek, rodzaj pająka południowo-europejskiego (fig.).

 Zdunka, żona zduna.

 Zdunowy — p. Zduński.

 Zduńczyk, chłopiec, czeladnik zduna; syn zduna.

 Zduński, Zdunowy, właściwy zdunowi; garncarski,garncarski.

 Zduństwo, wyrób naczyń glinianych, garncarstwo.

[591] Zduplikować, podwoić, zdublować.

 Zdurniać, złajać, powtarzając wyraz „dureń”.

 Zdurnieć, zgłupieć, zbaranieć.

 Zdurzać, dok. Zdurzyć; odurzać, otumaniać, pozbawiać przytomności; oszukiwać, łudzić.

 Zdurzeć, stracić przytomność, stać ś. jakby odurzonym.

 Zdurzyć p. nied. Zdurzać.

 Zdusić, dusząc ścisnąć, udusić; wydusić; zdławić, nie dopuścić do wybuchu, stłumić; z. ś., być zduszonym; udusić ś.; zgasnąć.

 Zdużać, być dosyć silnym, dość mocnym, aby podźwignąć co, aby wykonać co, dać radę czemu, sprostać czemu; zdołać, wydołać; pokonać, zwalczyć, zwyciężyć.

 Zdwajać, dok. Zdwoić; czynić dwa razy większym, dwoić, podwajać; dzielić na dwoje, rozdwajać; z. ś., stawać ś. dwa razy większym, podwajać ś.; dzielić ś. na dwoje, rozdwajać ś.

 Zdwoić — p. nied. Zdwajać.

 Zdworaczeć, Zdworzeć, stać ś. dworakiem, nabrać dworactwa, nabrać obyczajów dworskich, przejąć ś. dworactwem.

 Zdybać, Zdybnąć — p. nied. Zdybywać.

 Zdybywać, dok. Zdybać, Zdybnąć; schodzić kogo znienacka, niespodzianie, przydybywać na czym; spotykać kogo niespodziewanie; znalazłszy co, chwytać, znajdywać co; z. ś. z kim, spotykać ś. z nim niespodzianie.

 Zdychać, dok. Zdechnąć; o zwierzętach i pogardliwie o człowieku: kończyć życie, umierać; z. ze śmiechu = pękać ze śmiechu, zanosić ś. od śmiechu.

 Zdychawiczeć, Zdychawicznieć, stać ś. dychawicznym.

 Zdychtować, uczynić dychtownym, zgęścić.

 Zdysgracjonować, Zdysgracjować, pozbawić kogo swojej łaski, wypuścić z łaski.

 Zdysgustować, zniechęcić kogo do czego.

 Zdyskontować, sprzedać weksel przed terminem z potrąceniem procentu.

 Zdyskredytować, pozbawić wziętości, powagi, znaczenia; zepsuć opinję, reputację; z. papiery procentowe = obniżyć ich kurs.

 Zdyskwalifikować, nie uznać w kim, w czym dostatecznej kwalifikacji, zbrakować.

 Zdystantować, prześcignąć.

 Zdyszały, Zdyszany, zadyszały, zasapany, zmęczony.

 Zdyszeć się, zadyszeć ś., zasapać ś., zatchnąć ś.

 Zdywidować, w druk., przedzielić w składaniu wyraz, którego część przechodzi na drugi wiersz, znakiem przenoszenia, kreską; podzielić.

 Zdziać — p. nied. Zdziewać.

 Zdziałać, zrobić, sprawić, dokonać, dokazać; uczynić, wykonać, doprowadzić do skutku.

 Zdziarstwo, piasek gruboziarnisty, żwir.

 Zdziczały, który zdziczał.

 Zdziczeć, stać ś. dzikim, nieprzystępnym, nabrać dzikości.

 Zdziczyć, uczynić dzikim; z. ś., stać ś. dzikim, zdziczeć.

 Zdziebełko, Zdziebło — p. Źdźbło.

 Zdziecinniały, który zdziecinniał.

 Zdziecinnieć, stać ś. dziecinnym.

 Zdzieracz — p. Zdzierca.

 Zdzierać, dok. Zedrzeć; drąc zrywać, targnąwszy ściągać; wyciskać co z kogo, wyzyskiwać kogo, łupić co z kogo; brać od kogo więcej, niż ś. należy, ponad słuszną cenę; obdzierać: z. skórę ze zwierzęcia; drzeć, niszczyć: z. ubranie, obuwie; z. z kogo maskę: ujawniać jego właściwy [592]charakter; z. ś., być zdzieranym; o obuwiu, o odzieniu: niszczyć ś., drzeć ś.; tracić zdrowie, siły, wyniszczać ś.; wymawiać ś., wykręcać ś. od czego; wzbraniać ś., wzdragać ś.

 Zdzierca, człowiek, który zdziera kogo, wydzieracz, wyzyskiwacz, łupieżcą, grabiciel.

 Zdzierczy, Zdziarski, dotyczący zdzierstwa, właściwy zdziercy.

 Zdziergać, Zdzierzgać, dok. Zdziergnąć, Zdzierzgnąć; ściągając sznurek, zaciągać, zamykać, zawierać; wykonać robotę dziergania.

 Zdzierstwo, zdzieranie, łupiestwo, wydzierstwo, wyzysk.

 Zdzierżeć — p. Zdzierżyć.

 Zdzierżyciel, człowiek, który co zdzierżył.

 Zdzierżyć, Zdzierżeć, dotrzymać, dochować słowa; wytrzymać co, podołać czemu; z. ś., wstrzymać ś.

 Zdziesiątkować, o dziesiątą część umniejszyć; ukarać co dziesiątego; z. ś., być zdziesiątkowanym.

 Zdziewać, dok. Zdziać; zdejmować, ściągać z kogo a. z siebie odzienie, rozbierać, rozdziewać.

 Zdziewosiębić, Zdziewosląbić, zeswatać.

 Zdziobać, skłóć dziobem; zażyć, nacieszyć ś.; bodaj cię kurek z-ał! = niech cię licho porwie!

 Zdziurawić (się), podziurawić (ś.).

 Zdziurawieć, stać ś. dziurawym, dostać dziur.

 Zdziwaczeć, stać ś. dziwacznym.

 Zdziwaczyć, uczynić dziwacznym, wystrychnąć na dziwaka; z. ś., stać ś. dziwacznym, dziwakiem.

 Zdziwić, wzbudzić podziw, zadziwić, zdumieć; z. ś., zadziwić ś., zdumieć ś.

 Zdziwienie, rzecz. od Zdziwić; wrażenie osoby zdziwionej.

 Zdziwiony, którego zdziwiono, przejęty podziwem.

 Zdźwignąć, dźwignąć z miejsca, podźwignąć, z trudem poruszyć.

 Zdżąć — p. nied. Zdżymać.

 Zdżdżewnica, Zdżewnica, dżdżownica.

 Zdżymać, dok. Zdżąć; ściskać, zgniatać, zżymać.

 Ze, przyim. — p. Z; używa ś. przed wyrazami, zaczynającemi ś. od zbiegu spółgłosek, np. ze mną, ze wzniesienia i t. p.

 Zebra, zwierzę ssące afrykańskie, z rzędu nieparzystokopytowych, spokrewnione z koniem, odznaczające ś. sierścią barwy jasno-żółtej w ciemne pręgi na całym ciele, nie wyłączając nóg (fig).

 Zebrać — p. nied. Zbierać.

 Zebranie, rzecz. od Zebrać; zbiór, zebranie, zgromadzenie pewnej ilości rzeczy; zgromadzenie ludzi dla wspólnej narady a. zabawy: z. towarzyskie = zabawa towarzyska, z. ogólne jakiegoś stowarzyszenia, z. jakiejś rady, komisji, komitetu i t. p.; z. treści = spis rzeczy, pomieszczony na początku a. na końcu dzieła; z. cyfr = dodanie ich w jedną całość.

 Zebu, zwierzę przeżuwające z rodziny pochworogich, spokrewnione z bydłem domowym, z garbem na plecach i krótkiemi rogami, pochodzi z Bengalu (fig).

 Zecbret, nm., deska, na której zecer ustawia złożone kolumny.

 Zecer, nm., w druk., składacz, składający czcionki w wyrazy i układający je w wiersze i kolumny do druku.

 Zecernia, nm., oddział, sala w drukarni, gdzie pracują zecerzy.

[593] Zecerski, nm., należący do zecera, właściwy zecerowi, dotyczący zecera.

 Zechcieć, powziąć chęć, zapragnąć; z-ej = bądź łaskaw.

 Zechcyk, nm., gra w karty, t. zw. sześćdziesiąt i sześć.

 Zechweltarz, Zelwartarz, Zawaltarz, Zawalitarz, nm., stróż, dozorca w kopalni.

 Zecknąć, Zecknić, zmierzić, obmierzić, obrzydzić sobie co; z. ś. komu, obmierznąć, uprzykrzyć ś. komu.

 Zedel, Zydel, nm., stołek drewniany bez poręczy, prostej roboty, z wklęsłym siedzeniem (fig).

 Zedelek, Zydelek, nm., mały zedel.

 Zedniem, przysł., gdy dzień zaświtał, równo ze świtem.

 Zedrgnąć, wzdrygnąć ś., zadrżeć, zatrząść ś.

 Zedrwieć, stracić głowę, przytomność ze strachu, z wrażenia.

 Zedrzeć — p. nied. Zdzierać.

 Zefir, gr., w mitol., syn Eola; łagodny wietrzyk zachodni lub południowy.

 Zefir, wł., rodzaj cienkiej tkaniny bawełnianej.

 Zegar, przyrząd do mierzenia czasu, złożony z pudła a w nim z rozmaitych kółek zębatych, udzielających ruchu kółkom, osadzonym stale na osiach, u których są wskazówki, umieszczone zewnątrz i wskazujące godziny, minuty i sekundy; motor, stanowiący sprężyny i wagi: z. ścienny: wiszący na ścianie; z. stołowy = stojący na stole, szafie i t. p. (fig); z. słoneczny = z przyrządem do mierzenia czasu zapomocą tyczki, zatkniętej w płaszczyznę poziomą, podzieloną na godziny, długość cienia tyczki wskazuje czas — p. GnomenGnomon, p. Kompas (fig.); z. wodny — p. Klepsydra; z. wieżowy = umieszczony na wieży jakiego gmachu do użytku publicznego (fig).

 Zegarek, mały zegar, któremu za motor służy sprężyna, nakręcająca ś. koło osi i powoli rozwijająca ś.; z. kieszonkowy = do noszenia w kieszonce przy ubraniu (fig).

 Zegarkowy, dotyczący zegarka; taki, jak w zegarku: z-a punktualność = ścisła.

 Zegarmistrz, rzemieślnik, wyrabiający lub naprawiający zegary i zegarki.

 Zegarmistrzowa, żona zegarmistrza.

 Zegarmistrzowski, właściwy zegarmistrzowi, dotyczący zegarmistrzostwa.

 Zegarmistrzowstwo, Zegarmistrzostwo, umiejętność robienia i naprawiania zegarów; fach zegarmistrzowski.

 Zegarmistrzyk, czeladnik zegarmistrzowski.

 Zegarmistrzyni, forma żeń. od Zegarmistrz.

 Zegarowy, właściwy zegarowi, należący do zegaru; opatrzony zegarem: wieża z-a, mechanizm z.

 Zegnać — p. nied. Zganiać.

 Zegrać, zgrać wszystko — p. Zgrywać.

 Zegzić (się), zacząć (ś.) gzić.

 Zejmować, Zjimać, dok. Zjąć; wziąwszy co razem, ściskać, spajać, klamrować, sklejać, łączyć ściśle, zbierać w kupę; ściągać, zdejmować; jednoczyć, kojarzyć [594]przenikać, obejmować, ogarniać; przejmować, chwytać, napadać; zawierać: z. z kim przyjażń, małżeństwo; z. ś., łączyć ś. cieleśnie; ujmować ś., wstawiać ś., upominać ś. za kim.

 Zejrzeć, spojrzeć na dół, zejść i zobaczyć.

 Zejście, rzecz. od Zejść; miejsce, którędy ś. schodzi, droga na dół; z. ze świata = śmierć, skon.

 Zejść, Znijść — p. nied. Schodzić; zstąpić, zejść na dół; z. ze świata = umrzeć; co do czasu: upłynąć; z. kogo na czym, zachwycić, zaskoczyć; z. ś., spotkać ś., idąc.

 Zekpać, wykpać, zwymyślać, złajać, sfukać.

 Zekpić się, źle coś załatwić, pokpić sprawę, skompromitować ś.

 Zekrwawić, skrwawić, zbroczyć, oblać krwią.

 Zekształcać (się), dok. Zekształcić (ś); układać (ś.) coś w jedną całość, bez należytego planu, nieumiejętnie, nieskładnie, byle jak, zniekształcać, psuć.

 Zekształt, kształt wadliwy.

 Zelant, gr., gorliwy stronnik kogo a. czego, zapaleniec, zagorzalec, gorliwiec, człowiek, żarliwie obstający przy kim a. przy czym; namiętny wyznawca jakiejś religji, teorji politycznej, społecznej, filozoficznej, naukowej i t. p.

 Zelantka, gr., forma żeńs. od Zelant.

 Zelator, gr. — p. Zelant.

 Zelektryzować kogo, co, przepuścić przez kogo, przez co prąd elektryczny; przen., wzruszyć, pobudzić, poruszyć do głębi, przejąć, wyrwać z apatji.

 Zelgnąć (się), zlepić (ś.).

 Zelota, gr. — p. Zelant.

 Zelotyzm, gr., gorliwość, żarliwość w rzeczach wiary, zagorzałość w wierze.

 Zelować, gr., gorliwie obstawać przy czym; z. ś., gorącować ś.

 Zelozja, gr., zazdrość w miłości — p. Zelus.

 Zelsnąć, olsnąć, oślepnąć, stracić wzrok.

 Zelus, gr., gorliwość, żarliwość.

 Zelża, zelżenie, obelga.

 Zelżeć, stać ś. lżejszym, stracić na wadze, na znaczeniu, na wpływie; z-ało, odelgło, nastąpiła odwilż.

 Zelżenie, rzecz. od Zelżeć; rzecz. od Zelżyć; obelga, zniewaga.

 Zelżyciel, ten, który zelżył, obelżyciel, znieważyciel.

 Zelżyć, zadać obelgę, zesromocić, znieważyć, zhańbić; ulżyć, uczynić lżejszym; zmiękczyć, złagodzić.

 Zelżywie, Zelżywo, przysł., z zelżywością, obelżywie.

 Zelżywość, zelżenie, zelża, obelga, zniewaga, obelżywość.

 Zelżywy, obelżywy, hańbiący.hańbiący, pełen zelżywości, sromotny, znieważający.

 Zełgać, skłamać.

 Zełknąć, połknąć.

 Zemdlały, który zemdlał, zemdlony.

 Zemdleć, chwilowo, nagle silnie osłabnąć, tak że oddychanie i bicie serca prawie zupełnie ustaje (przyczyną nagły odpływ krwi od mózgu), stracić przytomność, odejść od siebie; przen., stracić siłę, osłabieć, osłabnąć.

 Zemdlenie, rzecz. od Zemdleć; utrata przytomności, omdlenie, omdlałość.

 Zemdlić, przyprawić o mdłości; przyprawić o utratę przytomności; uczynić bezsilnym, osłabić.

 Zemdliwość, osłabienie, niemoc, zemdlenie.

 Zemdlony — p. Zemdlały.

 Zemdły, zemdlały, osłabły.

 Zemgnąć, zmierzyć. stulić.

 Zemina, motyl z rodziny brudnic, o skrzydłach przednich bardzo szerokich.

[595] Zemknąć — p. nied. Zmykać.

 Zemleć, ukończyć mlenie czego, pomieć wszystko, co było do zmielenia; pokruszyć, pogruchotać; kto pierwej do młyna przyniesie, temu pierwej zmielą = kto ś. pośpieszy, ten prędzej zyska; jemu ś. zmiele, a tobie ś. skrupi = niewinny ucierpi za winnego; z. ś., być zmielonym; nadpsuć ś., zdyzelować ś., zetrzeć ś. przez pracę przy mieleniu.

 Zemła, Żemła, nm., bułka pszenna, strucla.

 Zemłowy, Żemłowy, odnoszący ś. do zemły.

 Zemrzeć, umrzeć.

 Zemsta, chęć odwetu, oddania krzywdy za krzywdę, zła za zło, oddawanie zła za zło, pomsta.

 Zemstowładny, władnący zemstą.

 Zemszczony, za którego ś. zemszczono, pomszczony.

 Zemszczyk, rodzaj małego ptaszka.

 Zemszyć, omszyć, okryć mchem; okryć kutnerem, uczynić kosmatym.

 Zemściciel, człowiek, który ś. mści, mściciel.

 Zemścić się, wywrzeć na kim a. na czym zemstę, pomścić ś., oddać zło za zło, odwetować.

 Zemulsjować, przerobić tłuszcz na emulsję.

 Zemżyć, zmożyć kogo snem, zmusić do zaśnięcia.

 Zendra, nm., związek tlenu i tlenniku żelaza, tworzący ś. przez utlenienie ś. rozpalonego żelaza na powietrzu; resztki, pozostałe z wypalonego żelaza; opiłki żelazne, miedziane i t. p., odpadające przy kuciu.

 Zendrowy, nm., odnoszący ś. do zendry, składający ś. z zendry.

 Zendrówka, cegła, mocno wypalona z domieszką żelaza, trudna do stopienia.

 Zeniszek, roślina krwawnik; roślina wrotycz.

 Zenit, arab., punkt sklepienia niebieskiego wprost nad naszą głową; przen., najwyższy stopień wzniesienia ś. czego: być u z-u sławy, szczęścia.

 Zenitalny, arab., odnoszący ś. do zenitu, będący w zenicie; z. deszcz = padający perjodycznie w pasie między zwrotnikowym, gdy słońce jest w zenicie lub w jego blizkości.

 Zenkiel — p. Zankiel.

 Zepchnąć — p. nied. Spychać.

 Zeppelin, balon sterowy wynalazku hr. Zeppelina, sterowiec.

 Zeprać — p. Sprać.

 Zeprzały, który zeprzał.

 Zeprzeć, odepchnąć, zepchnąć, odtrącić, strącić, odeprzeć; z. dowodami, argumentami = zbić; wyprzeć, wypędzić kogo skąd: z. kogo z jakiego mniemania = wywieść, wyprowadzić, skłonić do porzucenia; z. kogo z jakiego przedsięwzięcia = odwieść od niego; z. kogo z majątku = wyrugować, wypędzić.

 Zeprzeć, zepsuć ś. od ciepła i wilgoci, zgnić.

 Zepsieć, Zepsić się, stać ś. psem. zmienić ś. w psa; spodleć, wyrodzić ś., znikczemnieć.

 Zepsnąć się, ześliznąć ś., popsnąć ś., obsunąć ś.

 Zepsować — p. Zepsuć.

 Zepsucie, rzecz. od Zepsuć; stan rzeczy zepsutej; stan człowieka zepsutego, demoralizacja, upadek obyczajów, rozpusta.

 Zepsuć (się), Zepsować (się), zupełnie popsuć (ś.).

 Zepsutość, stan rzeczy zepsutej a. człowieka zepsutego.

 Zepsuty, którego zepsuto; który ś. popsuł; zdemoralizowany, rozpustny, rozwiązły.

 Zerda, zwierzę ssące drapieżne z rodziny psów, gatunek małego lisa stepowego o szerokiej głowie i dużych uszach, fenek (fig.).

[596] Zerdzawieć, Zerdzewieć, Zrdzewieć, zardzawieć, pokryć ś. rdzą.

 Zerk! wykrz., oznaczający nagłe, krótkie spojrzenie z ukosa, z ubocza: z. oczami = spojrzał, spojrzała z ukosa.

 Zerkać, dok. Zerknąć; spoglądać z ubocza, z ukosa, zezem, ukradkiem.

 Zerknąć — p. nied. Zerkać.

 Zerki (-ów); zwiady, przeszpiegi.

 Zerlety, gr., skamieniałości źródeł wrzących.

 Zero, fr., znak 0, oznaczający brak liczby lub cyfry; znak ten położony u góry przy cyfrze, znaczy stopień gieograficzny; punkt, od którego liczą ś. stopnie termometru, t. j. temperatura zamarzania wody przy ciśnienia normalnym; z. absolutne, bezwzględne = najniższa możliwa temperatura, równa 273° C. niżej zera; przen., człowiek bez znaczenia, nic nie znacząca osobistość, marne indywiduum.

 Zerwa, roślina uprawna z rodziny dzwonkowatych, rzepka płonna, rapunkuł (fig.).

 Zerwać — p. nied. Zrywać.

 Zerwisko, kawałek oderwany, odłam, pęknięcie; gruzowisko.

 Zerznąć — p. nied. Zrzynać.

 Zeschły, który zesechł.

 Zeschnąć — p. nied. Zsychać.

 Zesinieć — p. Zsinieć.

 Zeskakiwać, dok. Zeskoczyć; skokiem przenosić ś. z wyższego poziomu na niższy, skakać z góry na dół.

 Zeskamotować, ukraść zręcznie.

 Zeskoczyć — p. nied. Zeskakiwać.

 Zeskorupić (się), Zeskorupieć, zmienić ś. w skorupę, dostać powierzchni twardej, jakby skorupy.

 Zeskrobać — p. nied. Zeskrobywać.

 Zeskrobywać, dok. Zeskrobać; skrobiąc zdejmować zewnętrzną powierzchnię czego; skrobiąc zbierać do kupy; z. ś., dać ś. zeskrobać, zetrzeć.

 Zeskromnieć, stać ś. bardzo skromnym.

 Zeskubać, Zeskubnąć, skubiąc zdjąć; skubiąc zebrać co razem.

 Zeskwarzyć, skwarzeniem wysuszyć; poddać skwarzeniu; z. ś., wyschnąć od skwarzenia.

 Zesłabieć, Zesłabnąć, stracić siłę, stać ś. słabym, mocno zasłabnąć, osłabnąć, wpaść w niemoc.

 Zesłabły, który zesłabiał.

 Zesłać — p. nied. Zsyłać — p. nied. Ześciełać.

 Zesłanie, rzecz. od Zesłać; to, co zesłano; Z. Ducha Św. = Zielone Świątki; z. jako kara = wysłanie z kraju na Sybir.

 Zesłaniec, ten, którego zesłano; człowiek deportowany; poseł.

 Zesłanka, kobieta, którą zesłano, deportowana.

 Zesławić, pozbawić dobrej sławy, zniesławić, osławić.

 Zesłonąć, stać ś. słonym, nasłonieć.

 Zesłowiańszczyć, uczynić słowiańskim; z. ś., stać ś. słowiańskim, stać ś. Słowianinem.

 Zesmagać, obić, wysmagać, osmagać; z. ś., zmęczyć ś.

 Zesmalać (się). Zesmolić (ś.); walać ze wszystkich stron węglem, kopciem a. smołą.

 Zesmalać, dok. Zesmalić; smaląc, znieść co z powierzchni czego, przypiekać, przysmażać.

 Zesmarknąć, wyrzucić smark, posmarknąć.

 Zesmarować, posmarować, zdjąć to, czym było wysmarowane.

[597] Zesmażyć, wysmażyć, zdjąć wierzchnie przysmażenie.

 Zesmoktać, wysmoktać, wycałować; zlizać.

 Zesmolić — p. Zesmalać.

 Zesmorgać, zjeść, wypić wszystko, co było do zjedzenia i wypicia.

 Zesmuknąć, Zesmyknąć, smuknąwszy, smyknąwszy, oderwać co od czego; zemknąć, uciec.

 Zesmużyć, usunąć smugi.

 Zesnuwać, Zesnowywać, dok. Zesnuć; usuwać to, co usnute; przesuwać co na dół; snując, zbierać co razem, snuciem łączyć.

 Zesplatać (się), splatać (ś.), splatając łączyć (ś.).

 Zespoić (się), złączyć (ś.), spoić (ś).

 Zespolić (się), połączyć (ś.) w jedno, połączyć (ś.) spólnie, zjednoczyć (ś.).

 Zespół, działanie razem; zebranie; zespolenie, połączenie; harmonijne wykonanie jakiego dzieła sztuki: np. dzieła orkiestrowego a. dramatu na scenie społem przez wielu artystów; dobór artystów, wykonywających wspólnie jakie dzieło sztuki, ansambl.

 Zesromocić, okryć sromotą, osromocić, zhańbić, zniesławić, zelżyć, zniesławić.

 Zesrożyć, uczynić srogim; z. ś., stać ś. srogim; rozgniewać ś.

 Zessać, ssąc, wyciągnąć część mleka z piersi a. jakiego płynu z czego.

 Zestarzały, który ś. zestarzał.

 Zestarzeć się, stać ś. starym, podejść w lata; stać ś. nieświeżym.

 Zestawca, ten, który co zestawia, np. maszyny, monter.

 Zestawiać, dok. Zestawić; zdjąwszy z poziomu wyższego, stawiać na niższym; układać, składać: z. maszynę = montować; porównywać, przyrównywać; z. ś., być zestawianym.

 Zestawienie, układ, ustawienie, złożenie, mordowanie; porównanie

 Zestąpić — p. Zstąpić.

 Zestopniować, podnieść do wyższego stopnia, do większej potęgi, powiększyć; ułożyć podług stopni; obniżyć.

 Zestosowywać, dok. Zestosować; składać co razem, dopasowywać.

 Zestosunek, zestawienie, porównanie kilku osób a. przedmiotów.

 Zestosunkować, postawić obok siebie dla porównania, zestawić; z. ś. = wejść z kim w bliższe stosunki, zawrzeć znajomość.

 Zestrachać (się), przelęknąć (ś.), przerazić (ś.), przestraszyć (ś.)

 Zestrajać, dok. Zestroić; układać części w całość harmonijną.

 Zestraszyć (się,) przestraszyć (ś.), przerazić (ś.), spłoszyć (ś.).

 Zestrugać, strugając zerznąć, ostrugać, sheblować.

 Zestrzelać (się), Zestrzelić (się), zwrócić (ś.), skierować (ś.) w jeden punkt, skupić (ś.).

 Zestrzelić — p. Zestrzelać; zbić, zrzucić zapomocą strzału.

 Zestrzyc — p. nied. Zestrzygać.

 Zestrzygać, dok. Zestrzyc; strzygąc zdejmować z wierzchu, zrzynać nożycami.

 Zesuć — p. Zsuć.

 Zesunąć — p. nied. Zsuwać.

 Zeswatać, poswatać, skojarzyć małżeństwo, podziewosłębić.

 Zesworować, Zesforować, ściągnąć do swory, złączyć sworą; połączyć, zespolić, związać.

 Zesychać się — p. Zsychać się.

 Zesyłać — p. Zsyłać.

 Zesystematyzować, ułożyć w systemat.

 Zesyzmatyczyć — p. Zsyzmatyczyć.

 Zeszarzać — p. Zszarzać.

 Zeszastać — p. Zszastać.

 Zeszczknąć — p. nied. Zeszczykiwać.

 Zeszczuplać, dok. Zeszczuplić; [598]czynić szczuplejszym; z. ś., stawać ś. szczuplejszym.

 Zeszczupleć, stać ś. szczuplejszym, stracić na ciele.

 Zeszczutkować, szczutkiem poczęstować.

 Zeszczykiwać, dok. Zeszczyknąć, Zeszczknąć; szczykąjąc zbierać, zrywać, uszczykiwać.

 Zeszkaradzić, uczynić szkaradnym, oszkaradzić, zeszpecić.

 Zeszkleć, Zeszklić się, przemienić ś. w szkło, nabrać szklistości.

 Zeszlamować, wybrać szlam, oczyścić od szlamu.

 Zeszłoroczny, który ś. stał zeszłego roku, przeszłoroczny.

 Zeszłość, utrata sił, słabość wskutek starości, starość.

 Zeszły, który przeszedł, minął, upłynął; z. miesiąc, rok; który zszedł z tego świata, umarł; zesłabły, zniedołężniały; zgrzybiały, zestarzały, podeszły w latach.

 Zesznurowywać, dok. Zesznurować; sznurując ściągać, związywać; z. ś., być zesznurowywanym.

 Zeszpecić, uczynić szpetnym, oszpecić, zeszkaradzić; z. ś., oszpecić siebie samego.

 Zeszpetnieć, stać ś. szpetnym.

 Zeszpotawić, uczynić koślawym, szpotawym; z. trzewiki = wykrzywić je przez chodzenie; z. ś., stać ś. koślawym, wykrzywić ś.

 Zeszronieć, w szron ś. zamienić, ściąć ś. od szronu; osiwieć.

 Zesztywnieć, stać ś. sztywnym.

 Zeszyć — p. nied. Zszywać.

 Zeszyt, kilka arkuszy papieru do pisania, razem zszytych i oprawionych w okładkę, kajet, poszyt, sekstern; pewna ilość arkuszy drukowanego dzieła, tymczasowo zbroszurowanych dla puszczenia w obieg.

 Zeszytowy, odnoszący ś. do zeszytu, wydawany zeszytami: wydawnictwo z-e.

 Ześciełać, Ześciełać, dok. Zesłać; zdejmować coś zasłanego, rozesłanego, rozpostartego; zbierać, ściągać posłanie.

 Ześlepić, uczynić ślepym, oślepić.

 Ześlimaczyć, oślimaczyć; z. ś.. oślizgnąć.

 Ześlinić, oślinić, poślinić; zdjąć ślinę.

 Ześlizgiwać się, dok. Ześliznąć ś.; ślizgając ś. zsuwać ś.

 Ześlizgły, który ś. ześlizgnął.

 Ześlizgnąć się, Ześliznąć się — p. nied. Ześlizgiwać ś.

 Ześlubić, połączyć kogo ślubem.

 Ześmiać się, uśmiać ś.

 Ześniecić się, Zśniecić się, zarazić ś. śniecią.

 Ześniedzić, uczynić śniadym, ściemnić; pokryć śniedzią.

 Ześniedzieć, stać ś. śniadym; pokryć ś. śniedzią.

 Ześnieżyć, osypać śniegiem, zaśnieżyć; zdjąć śnieg.

 Ześpiewać, wyśpiewać, skończyć śpiewać, odśpiewać.

 Ześrodkować — p. nied. ZeśrokowywaćZeśrodkowywać.

 Ześrodkowość, własność tego, co ma wspólny środek, koncentryczność.

 Ześrodkowywać, dok. Ześrodkować; skupiać do środka, koncentrować; skierowywać ku środkowi; przen., łączyć ku wspólemuwspólnemu celowi: z. usiłowania wielu ludzi.

 Ześwinić, zepsuć, sfuszerować; z. ś., popełnić jaki czyn niemoralny.

 Zetkać, razem powtykać, złączyć jedną rzecz z drugą; z. ś., spotkać ś.; zetrzeć ś. nieprzyjacielsko.

 Zetknąć — p. nied. Stykać; zbliżyć dwie rzeczy tak, aby jedna, przystawała do drugiej; z. ś., zejść ś. z sobą aż do złączenia; z. ś., z kim, spotkać ś. z kim; zawiązać z kim znajomość, przyjaźń; spotkać ś. z kim po nieprzyjacielsku, zetrzeć ś.

[599] Zetleć, stleć, tlejąc spalić ś.

 Zetrwać, wytrwać, wytrzymać, wyczekać, doczekać się.

 Zetrzeć — p. nied. Ścierać.

 Zew, wołanie, przywoływanie, przyzywanie, wzywanie.

 Zewlec — p. Zwlec.

 Zewnątrz, przyim., oznaczający kierunek ze środka czego ku okręgowi; oznaczający położenie poza okręgiem, poza kresem czego; na z. = na dwór, poza dom; z., przysł., na dworze, poza domem; lekarstwo na z. = do użytku zewnętrznego.

 Zewnętrze, strona zewnętrzna, zewnętrzność.

 Zewnętrznie, przysł., ze strony zewnętrznej, zewnątrz, poza przedmiotem, poza granicą czego.

 Zewnętrzność, kierunek ze środka ku peryferji; znajdowanie ś. poza czym, na dworze, na wierzchu; powierzchowność, wygląd zewnętrzny.

 Zewnętrzny, położony zewnątrz, poza granicą czego, nie środkowy; odnoszący ś. do zewnętrza: lekarstwo z-e.

 Zewrzeć, dok. Zewreć; wrąc ugotować ś., uwrzeć.

 Zewrzeć — p. nied. Zwierać.

 Zewsząd, przysł., ze wszystkich stron, wokoło, dokoła.

 Zewszechmiar, przysł., pod każdym względem.

 Zez, wada wzroku, polegająca na słabszym rozwoju mięśni jednej strony oka, wskutek czego mięśnie przeciwnej strony oka biorą przewagę i nadają oku fałszywy kierunek ku nosowi a. ku uchu; człowiek, patrzący zezem; z-em na co patrzeć = niechętnieniechętnie.

 Zez, Zys, Zyz, nm., sześć oczek na kostce do gry, szóstka.

 Zeza, spód okrętu, dokąd ściekają nieczystości; matnia, sieć, sidła, pułapka; wpaść w z-y = w biedę, w sidła, w matnię; siedzieć, jak na z-ie goły = osiąść na koszu.

 Zezek, zdr. od Zez.

 Zeznać — p. nied. Zeznawać.

 Zeznanie, rzecz. od Zeznać; to, co kto zeznał a. zeznaje, wypowiedzenie, jak ś. rzecz miała, świadectwo, wyznanie.

 Zeznawać, dok. Zeznać; czynić zeznanie jakie, wyznać co, np. w sądzie; przyznawać ś. do czego, uznawać za swoje.

 Zezooki, Zezowaty, człowiek, patrzący zezem, zez.

 Zezować, patrzeć zezem, być zezowatym.

 Zezowatość, wada patrzenia zezem, skrzywienie osi oka.

 Zezowaty — p. Zezooki.

 Zezuta — p. Zozula.

 Zezwać p. nied. Zzywać.

 Zezwalać, dok. Zezwolić; przyzwalać, zgadzać ś. na co, przystawać na co, nie mieć nic przeciw czemu, dopuszczać, żeby ś. coś stało; z. komu = pozwalać komu.

 Zezwierzęcać, dok. Zezwierzęcić; czynić podobnym do zwierza, okrutnym, dzikim, rozpasanym; z. ś., stawać ś. podobnym do zwierza, stawać ś. dzikim; nabierać obyczajów zwierzęcych.

 Zezwierzęcieć, stać ś. podobnym do zwierza.

 Zezwoliciel, Zezwalacz, ten, kto na co zezwala.

 Zezwolić — p. nied. Zezwalać.

 Zezżec p. Zżec.

 Zeżniwić, sprawić, aby co plon przyniosło, przemienić w żniwo.

 Zeżreć, o zwierzęciu a. pogardliwie o człowieku: zjeść wszystko chciwie, łapczywie.

 Zeżwać — p. nied. Zżuwać.

 Zębacić, czynić zębatym.

 Zębacieć, stawać ś. zębatym, dostawać zębów.

 Zębacz, człowiek, mający wielkie zęby, człowiek zębaty; człowiek, kłócący ś. ząb za ząb, [600]uparty, wyszczekany; ryba koścista, skrzelowata, bezpłetwobrzucha; wykałaczka do zębów.

 Zębatek, rodzaj kolibra.

 Zębaty, opatrzony zębami; usadzony zębami: koło z-e; śpiczasty, ostry; kłótliwy, uparty, wyszczekany; ostry, uszczypliwy.

 Zębiarka, maszyna do wyrabiania kół zębatych.

 Zębina, substancja zębowa, kość zębowa.

 Zębiny (-in), rodzaj skamieniałości.

 Zębiołek, zwierzę ssące z rzędu owadożernych, z rodziny sorków czyli ryjówek (fig.).

 Zębisko, duży, niezgrabny ząb.

 Zębny, Zębowy, odnoszący ś. do zębów, należący do zębów.

 Zębociąg, narzędzie do wyciągania zębów, kleszcze do zębów.

 Zębodłub, piórko do dłubania w zębach, wykałaczka do zębów.

 Zębodół, zagłębienie w dziąśle, w którym osadzony jest ząb.

 Zębodzioby, skupienie ptaków śpiewających, owadożernych, o dziobie szydłowatym, z ząbkiem wydatnym lub szczerbą na szczęce górnej.

 Zębogadacz, człowiek, mówiący przez zęby.

 Zębołom — Zęborwacz.

 Zęborożec, zwierzę ssące z rzędu wielorybów, z rodz. narwali (f.).

 Zęborwacz, Zębołom, ten, co rwie, wyłamuje zęby.

 Zębotłuk, to, czym zęby tłuką.

 Zębować, dostawać zębów, ząbkować; chorować na zęby; wycinać, wyrabiać w ząbki.

 Zębowaniec, skorupiak krytodychawkowy, krótkoogoniasty, wiosłonogi.

 Zęból, Zębołom, zagięcie papieru nakształt zęba w dawnych dokumentach, na którym wyciskano zwykle pieczęć, godło, znak; załamanie biletu wizytowego.

 Zębówka, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, bezbronna.

 Zędra — p. Zendra.

 Zgachować, wystrychnąć kogo na gacha.

 Zgadać się o czym, zdarzać ś. mówić o czym: z-ało ś. o czym = zaczęto mówić; zmordować ś. gadając; z. ś. z kim, zetrzeć ś. z nim na słowa; zmówić ś.

 Zgadnąć — p. nied. Zgadywać.

 Zgadula, osoba zgadująca, mająca pretensje do domyślności; zgaduj, z., w której ręce złota kula = przypowiastka ludowa, której ś. używa, gdy każemy komuś zgadywać, w której dłoni zaciśnięty jest jaki drobny przedmiot.

 Zgadywacz, ten, który co zgaduje.

 Zgadywaczka, forma ż. od Zgadywacz.

 Zgadywać, dok. Zgadnąć; domyślać ś. rzeczy skrytych, odgadywać, trafiać; domyślając ś. dochodzić, poznawać; wróżyć, przepowiadać, prorokować; z. zagadkę, szaradę = rozwiązywać; z. ś., być zgadywanym; zmawiać ś.

 Zgadzać, dok. Zgodzić; doprowadzać zwaśnionych do zgody, pojednywać, jednać; z. co z czym, porównywać, zestawiać; stalować, zamawiać, najmować za pewną umówioną cenę; łączyć w całość harmonijną; z. ś., godzić ś. po kłótni, jednać ś., pojednywać ś.; ugadzać ś., umawiać ś. o cenę najmu a. kupna i sprzedaży; pasować, przystawać, przypadać wzajemnie do siebie, stykać ś. całą powierzchnią; żyć z kim zgodnie, nie kłócić ś. z kim, zachowywać zgodę; przystawać, zezwalać na co, nic nie mieć przeciw [601]czemu, wyrażać swą zgodę na co; w gram., być położonym w tej samej formie gramatycznej, np. liczbie, rodzaju, przypadku, co i inny wyraz w tym samym a. sąsiednim zdaniu; z. ś. z kim, jak pies z kotem, jak ogień z wodą, jak szydło w worku = nie zgadzać ś, żyć w niezgodzie; z. ś., z ludźmi = stosować ś. do nich. w życiu; z. ś. z kim w jakiej sprawie = być tego samego zdania, co i on; nie z. ś. z kim w jakiej sprawie = być odmiennego zdania; wszyscy z-ają ś. na to = jednomyślnie utrzymują, przystają.

 Zgaga, niemiłe uczucie palenia, doznawane wzdłuż mostka, połączone z gnieceniem pod dołkiem i kwaśnym odbijaniem, pochodzące z nadmiernego rozwoju kwasów tłuszczowych w żołądku.

 Zgajać, dok. Zgoić; doprowadzać do zagojenia, zagajać, goić: z. ranę; z. ś., goić ś., zagajać ś, zabliźniać ś.

 Zgalać, dok. Zgolić; golić wszystko, golić zupełnie; ogołacać kogo, uderzać kogo silnie, walić, grzmocić.

 Zgałganić (się), uczynić (ś.) gałganem, łachmanem.

 Zgałganieć, stać ś. gałganem, wyjść na gałgana, na nicponia, znikczemnieć.

 Zgamracić, stać ś. gamratem.

 Zgangrenowacieć, zajść gangreną; przen., przejść zgnilizną moralną.

 Zgangrenować, Zgangrenowacić, przejąć gangreną; przen., zepsuć pod względem moralnym, zdemoralizować.

 Zganiać, dok. Zgonić, Zegnać; spędzać w jedno miejsce, spędzać razem; spędzać z góry na dół, gonić, pędzić z jednego miejsca na drugie, spłaszać, płoszyć; wywabiać; z. co na kogo, spędzać, zwalać, składać na niego winę; zmęczyć gonieniem, pędzeniem: z. konia; z. ś., być zganianym; z. ś., zmęczyć ś. chodzeniem, bieganiem po różnych miejscach.

 Zganić, wyrazić swoje niezadowolenie z czyjegoś postępku a. z jakiej rzeczy, naganić, naganę wyrazić, nie pochwalić, skrytykować.

 Zganny, godny zganienia, naganny.

 Zgańbić, zhańbić.

 Zgapić się, nie dojrzeć czego, nie zrobić czego wczas przez gapiostwo, przez niedopatrzenie, przez niedołęstwo, zagapić ś.

 Zgapieć, stać ś. gapiem; zdziwić ś. niezmiernie.

 Zgarbacić, uczynić garbatym.

 Zgarbacieć, stać śgarbatym, dostać garbu.

 Zgarbiać, dok. Zgarbić; czynić garbatym, krzywym, garbacić; z. ś., stawać ś. garbatym, garbacieć, pochylać ś.

 Zgarbienie, rzecz. od Zgarbić; garb, garbowatość.

 Zgarbiony, którego zgarbiono; o człowieku: pochylony w taki sposób, że na plecach tworzy ś. garb.

 Zgarbować, wyprawić skórę; z. komu skórę = obić go.

 Zgarniać, dok. Zgarnąć; garnąc, ściągać, zbierać, razem zgrabiać; zgromadzać; ściągać co na siebie, np. winę; z. co skąd, z czego, garnąc, zdejmować, zmiatać, wyjmować; porywać, gładzić, zgładzać, sprzątać; z. co na kogo, zwalać, np. winę.

 Zgarnąć — p. nied. Zgarniać.

 Zgarnywacz, ten, który co zgarnia.

 Zgarnywać — Zgarniać.

 Zgarować, robić dziurę w drzewie.

 Zgarszać, Zgorszać, dok. Zgorszyć; psuć pod względem moralnym złym przykładem, mową, [602]widokiem, kazić, demoralizować; budzić w kim niezadowolenie swemi postępkami; z. ś., psuć ś. pod względom moralnym, demoralizować ś.; być niezadowolonym z kogo, z czego, być oburzonym na kogo, na co.

 Zgartać, Zgartywać — p. Zgarniać.

 Zgasić — p. nied. Zgaszać.

 Zgasiewka, roślina z rzędu paproci właściwych czyli równozarodnikowych (fig.).

 Zgasły, który zgasł, wygasły; który umarł, nieżyjący.

 Zgasnąć, przestać ś. palić, wygasnąć, zagasnąć; przen., zmniejszyć ś., zmaleć, ustać; umrzeć, skonać; z. przy kim, przy czym, przed kim, przed czym, stracić na wartości wobec kogo, czego, nie móc iść w porównanie z kim, z czym, być zaćmionym przez kogo, przez co.

 Zgaszać, dok. Zgasić; czynić, by coś przestało ś. palić, wygaszać, ugaszać, gasić; przen., uśmierzać, tłumić, uspokajać.

 Zgaszony, którego zgaszono, zdmuchnięty; twarz z-a = na której nie maluje ś. wzruszenie, spokojna.

 Zgatunkować, podzielić na gatunki, rozgatunkować, rozklasyfikować.

 Zgąba, rodzaj zwierzokrzewu.

 Zgderać, wygderać, wyłajać, wykrzyczyć.

 Zgęsta, przysł., często, dość często, nierzadko.

 Zgęstnąć, Zgestnieć, przestać być płynnym, stać ś. gęstym.

 Zgęstniały, który zgęstniał.

 Zgęstnieć — p. Zgęstnąć.

 Zgęstwiać — p. Zgęszczać.

 Zgęszczać, Zgęstwiać, dok. Zgęścić, Zgęstwić; czynić gęstym a. gęściejszym, czynić gęściej zarosłym; w chem. i fiz., przeprowadzać gazy w stan płynu przy pomocy ciśnienia i obniżania temperatury; z. ś., gęściejszym ś. stawać.

 Zgęszczony, którego zgęszczono; który stał ś. gęściejszym.

 Zgęścić — p. nied. Zgęszczać.

 Zgiąć — p. nied. Zginać.

 Zgibacz, ten, który zgina.

 Zgibać — p. Zginać.

 Zgiełk, hałas, wrzawa, wydawana przez wiele osób, zwierząt a. przedmiotów.

 Zgiełkliwie, przysł., ze zgiełkiem, hałaśliwie.

 Zgiełkliwość, czynienie zgiełku, hałaśliwość.

 Zgiełkliwy, wydający zgiełk, pełen zgiełku, hałasu, gwarny; tłumny, rojny.

 Zgiermanizować, uczynić giermańskim, niemieckim, zniemczyć; z. ś., stać ś. giermańskim, niemieckim, zniemczeć.

 Zgięcie, rzecz. od Zginać, od Zgiąć.

 Zgiętka, owad skrzydlaty, dwuskrzydły, pszczółkowaty.

 Zgiętodzioby, mający dziób, wygięty łukowato, przedłużony.

 Zgiętowłos, owad dwuskrzydły, muchowaty.

 Zgięty, którego zgięto; który ś. zgiął.

 Zginacz, muskuł, służący do zginania członkow: z. dwugłowy, ramienia, z. kolana.

 Zginać, dok. Zgiąć; gnąc schylać na dół a. nachylać na bok, naginać, uginać; z. kark przed kim = oddawać mu ś. w niewolę, w poddaństwo, upokarzać ś; z. przed kim koiano = klękać przed nim; z. dumę czyjąś = upokarzać go, zmuszać go do uległości; z. ś., naginać ś., uginać ś., schylać ś., nachylać ś.; kłaniać ś. komu; z. ś. pod ciężarem czego = nie móc podźwignąć, nie móc przenieść czego.

 Zginąć, gdzieś ś. zapodziać; [603]zawieruszyć ś., przepaść, zginąć; zaginąć, zniknąć; popaść w nieszczęście bez nadziei ratunku; utracić życie, umrzeć, paść, polec na polu bitwy lub w pojedynku, skończyć życie na rusztowaniu.

 Zginiony, który zginął, przepadł, którego zagubiono.

 Zglijować, połączyć dwa kawałki żelaza przez rozgrzanie ich aż do stopnienia.

 Zglinić (się), powalać (ś.) gliną, poglinić (ś.).

 Zgliszcz, miejsce nizkie, zarosłe krzakami leszczyny a. tarniny.

 Zgliszcze, Zgliszcza, miejsce, gdzie za czasów pogańskich palono umarłych na stosach pogrzebowych, stos pogrzebowy; miejsce, gdzie był pożar, miejsce po pożarze, pogorzelisko; rola po wypalonym lesie.

 Zgliszczowy, odnoszący ś. do zgliszcza.

 Zgliszczyn, gatunek mchu.

 Zgluzować, wymazać, wygładzić, wyniszczyć, wytępić.

 Zgłada, zagłada, wyniszczenie, wytępienie.

 Zgładzać, dok. Zgładzić; wyrównywać, równać, wygładzać, zacierać złe, poprawiać, wywabiać plamy; wyniszczać, wytępiać, wytracać; z. kogo ze świata = zabijać, zamordowywać.

 Zgładziciel, ten, który zgładza.

 Zgładzisty, dający ś. zgładzić, wygładzić.

 Zgłaszać, dok. Zgłosić; ogłaszać, oznajmiać, głośnym czynić; przybywać z czym do kogo, proponować co; z. ś. do kogo, uwiadamiać kogo o czym; pisać do kogo, udawać ś., zwracać ś. do kogo, stawiać ś. do kogo na jego wezwanie, upominać ś.

 Zgłębiacz, Zgłębiciel, ten, który co zgłębia; narzędzie rolnicze do zgłębiania czyli głębokiego poruszania roli.

 Zgłębiać, dok. Zgłębić; dochodzić głębokości czego, np. wody, gruntować; w głąb zapuszczać, czynić głębszym; przen., przenikać co nawskroś, dochodzić czego, poznawać dokładnie: z. nauki = gruntownie z niemi ś. zapoznawać, studjować co.

 Zgłębiciel, ten, który zgłębia.

 Zgłębić — p. nied. Zgłębiać.

 Zgłębnik, narzędzie do badania głębokości rany.

 Zgłębny, dający ś. zgłębić.

 Zgłoba, przeszkoda, zawada; zajadłość, złość; nieprawość.

 Zgłobić, spoić, sklamrować.

 Zgłobliwy, złośliwy; nieprawy, niesprawiedliwy.

 Zgłodać, głodając, gryząc zużyć, nadwątlić; stępić, zgryźć: z. zęby.

 Zgłodniałość, stan tego, kto jest zgłodniały; łaknienie, głód.

 Zgłodniały, łaknący, głodny, wygłodniały.

 Zgłodnieć, uczuć głód, stać ś. głodnym, zacząć cierpieć głód.

 Zgłosić — p. nied. Zgłaszać.

 Zgłoska, część wyrazu a. wyraz cały, dający ś. wymówić za jednorazowym wydaniem głosu, za jednym otworzeniem ust.

 Zgłoskować, czytać, dzieląc na zgłoski, niewprawnie, nieumiejętnie, sylabizować.

 Zgłoskowy, odnoszący ś. do zgłoski, właściwy zgłosce, sylabowy.

 Zgłuchnąć, Zgłuszeć, stać ś. głuchym, ogłuchnąć.

 Zgłumić (się), zmarnować (ś.), zniweczyć (ś.), zepsuć (ś.).

 Zgłupieć, stracić rozsądek, stać ś. głupim; nie móc ś. zorjentować w czym, zdumieć ś. głupkowato, osłupieć ze zdumienia.

 Zgłuszać, dok. Zgłuszyć; głuchym czynić, pozbawiać słuchu; czynić, że czegoś nie będzie słychać, tłumić jakiś dźwięk [604]głośniejszym hałasem; rozrastając ś., nie pozwalać rosnąć słabszej roślinie, zagłuszać, tłumić.

 Zgłuszeć — p. Zgłuchnąć.

 Zgmatwać, splątać, poplątać, pomieszać, zmieszać, pogmatwać, zmącić.

 Zgmerać, gmerząc zdjąć, ująć.

 Zgnajać, dok. Zgnoić; doprowadzać co do gnicia, dać czemu zgnić, sprawiać, aby co zgniło; nawozić, uprawiać gnojem, ugnajać.

 Zgnębiać, dok. Zgnębić; uciskać, pognębiać, gnębić; gnębiąc jakby przytłaczać, przygniatać do ziemi, stłumiać; gnębiąc męczyć, wyczerpywać.

 Zgniatać, dok. Zgnieść; gniotąc stłaczać, ściskać; ugniatać; przygniatać, przytłaczać, uciskać, przytłumiać; upokarzać, zwyciężać.

 Zgnić, wejść w okres fermentacji gnilnej; gnijąc rozłożyć ś., zepsuć ś.; przen., stracić żywotność, przejść zgnilizną; z. w więzieniu = umrzeć, zginąć marnie.

 Zgniecina, rana gnieciona.

 Zgnieść — p. nied. Zgniatać.

 Zgniewać (się), rozgniewać (ś.), nagniewać (ś.), nazłościć (ś.).

 Zgnilec, choroba pszczół, powstająca z zepsucia zalążków.

 Zgnilizna, substancja, dotknięta procesem gnicia, psucie ś.; przedmioty zgniłe a. gnijące, powietrze zepsute; z. moralna: zepsucie obyczajów, rozpusta.

 Zgniłek, człowiek, strawiony chorobą, nędzny pod względem fizycznym; człowiek leniwy, gnuśny, śpioch, niedojda.

 Zgniłka, gruszka zgniła, ulęgałka; w lm., z-i, rzeczy zgniłe.

 Zgniłość — p. Zgnilizna.

 Zgniły, który zgnił, który przeszedł okres gnicia, przeszły zgnilizną, nadpsuty; nadwątlony, zgnuśniały; leniwy, bojaźliwy; z-a gorączka = w której soki ciała psują ś. i gniją.

 Zgnoić — p. nied. Zgnajać.

 Zgnuśnieć, stać ś. gnuśnym, rozlenić ś., rozleniwić ś.

 Zgoda, zgadzanie ś., przystawanie jednomyślne wszystkich na jedno, zgadzanie ś. umysłów, jednomyślność; pogodzenie ś., pojednanie ś. ludzi po sporze, po nieporozumieniu; zgodne zezwolenie na co; z.! = zezwalam, przystaję, nie sprzeciwiam ś.; w gram., zależność form fleksyjnych, np. liczby, osoby, rodzaju, przypadku, jednych wyrazów w zdaniu od innych wyrazów; składnia z-y = część składni, traktująca właśnie o tej zależności.

 Zgodliwy, zgadzający ś., żyjący w zgodzie, zgodny, jednakowo myślący.

 Zgodnie, przysł., przystając wzajem na jedno, bez rozterki, bez kłótni, ustępując jedno drugiemu.

 Zgodność, właściwość tego, co jest zgodne, co ś. zgadza z drugim podobnym; ścisłe podobieństwo, tożsamość: z. kopji z oryginałem; harmonijność; charakter człowieka zgodnego, ustępliwego, nie lubiącego kłótni.

 Zgodny, miłujący zgodę, ustępliwy, niekłótliwy, spokojny, nieuparty; zgadzający ś. z kim, ściśle podobny, jednobrzmiący, tożsamy: kopja z-a z oryginałem; harmonijny, przydatny, zdatny do czego.

 Zgodziciel, ten, kto zgadza kogo a. co.

 Zgodzić — p. nied. Zgadzać.

 Zgoić — p. nied. Zgajać.

 Zgoisty, Zgojny, odnoszący ś. do zgojenia; gojący.

 Zgolić — p. nied. Zgalać.

 Zgoła, przysł., ze wszystkim, całkiem, zupełnie, nic nie zostawiając, nic nie wyjmując; wogóle, bezwzględnie; pod każdym względem, bezwarunkowo; jednym słowem, słowem.

[605] Zgołacać, dok. Zgołocić; ogołacać, gołym czynić; pozbawiać czego, obdzierać z czego; opuszczać, opróżniać.

 Zgołocieć, stać ś. gołym, być ogołoconym, być obdartym, być hołyszem, golcem.

 Zgon, śmierć, skon; upadek, zguba; zganianie, miejsce zganiania bydła; ostatnia toń, na którą niewód zaciągają.

 Zgoniciel, Zganiacz, ten, który spędza, zgania.

 Zgonić — p. nied. Zganiać.

 Zgoniny (-in), cząstki słomy i kłosów, główki kąkolu, strączki groszku, zganiane miotłą przed wianiem zboża; wosk czarny, który zostaje w ulach po wybraniu miodu.

 Zgonnik, handlarz trzody chlewnej.

 Zgonny, odnoszący ś. do zgonienia, dający ś. zegnać; odnoszący ś. do zgonu; śmiertelny, zgubny, fatalny.

 Zgorszenie, rzecz. od Zgorszyć; słowa gorszące, zły przykład; człowiek, którego zgorszono; niezadowolenie, oburzenie z powodu czyichś złych postępków a. bezwstydnych słów.

 Zgorszony, którego zgorszono; który ś. zgorszył; oburzony.

 Zgorszyciel, człowiek, który gorszy.

 Zgorszyć — p. nied. Zgarszać.

 Zgorzeć, spalić ś., spłonąć, pogorzeć.

 Zgorzel, Zgorzelina, zniszczenie tkanki a. jakiego narządu wskutek ustania krążenia krwi w naczyniach włoskowatych, gangrena.

 Zgorzelina, Zgorzelizna, Zgorzelisko, zgliszcze, pogorzelisko; stos gorejący; smak czegoś spalonego, spalenizna; zapał, ogień, płomień; gangrena, zgorzel; strup, strupek po oparzeniu, miejsce opalone na ciele.

 Zgorzelinowy, Zgorzeliznowy, odnoszący ś. do zgorzeliny.

 Zgorzelizna — p. Zgorzelina.

 Zgorzeń, rana wielka gnijąca i cuchnąca, zjawiająca ś. najczęściej u dzieci na twarzy.

 Zgorzknąć — p. Zgorzknieć.

 Zgorzkniały, który zgorzkniał; przen. pełen goryczy, rozgoryczony, zniechęcony do życia, nie mający wiary w nic.

 Zgorzknieć, Zgorzknąć, stać ś. gorzkim, przejść goryczą; przen., utracić wiarę we wszystko, stać ś. tetrykiem, zniechęconym do życia.

 Zgospodarować, zmarnować przez złą gospodarkę; gospodarując zarobić, zyskać.

 Zgotować, zrobić, aby coś było gotowe, przysposobić, nagotować, przygotować; zamierzyć coś złego względem kogo; o potrawie: przyrządzić, ugotować, uwarzyć.

 Zgrabiać, dok. Zgrabić; grabiami zgarniać, zsuwać na jedno miejsce; grabić, zagarniać, rabować ze wszystkich stron.

 Zgrabiały, który zgrabiał, odrętwiały, zesztywniały.

 Zgrabiciel, ten, który co zgrabia.

 Zgrabić — p. nied. Zgrabiać.

 Zgrabieć, zdrętwieć, zesztywnieć.

 Zgrabki (-bek i — bków), cząstki słomy, kłosów i t. p., oddzielające ś. od ziarna podczas młócenia; resztki kłosów pozostałe na polu po zżęciu.

 Zgrabnie, przysł. ze zgrabnością, zwińcie, zręcznie, układnie, z wdziękiem, wdzięcznie, szykownie.

 Zgrabność, ruchy zgrabne, zręczność, zwinność, układność, wdzięk; piękna, umierna budowa ciała.

 Zgrabny, łatwy do zgrabienia; zręczny, zwinny; układny, wdzięczny, elegancki, szykowny; pięknie, umiernie zbudowany, przystojny; [606]harmonijnie, udatnie, mile dla oka zrobiony, zbudowany, uszyty i t. p.

 Zgracować, gracą zgarnąć do kupy; wygracować wszystko, wygładzić gracą.

 Zgrać — p. nied. Zgrywać.

 Zgraja, gromada ludzi, tłum, tłuszcza, gawiedź, czereda, poczet, orszak; tałałajstwo, hołota, hałastra; sfora psów.

 Zgrajnie, przysł., tłumnie, tłumem, gromadnie.

 Zgrajny, dotyczący zgrai.

 Zgramiać, dok. Zgromić; gromiąc bić, pogramiać, zwyciężać, pokonywać; upominać surowo, łajać, fukać kogo, wymyślać komu.

 Zgramolić, podłubać po wierzchu; z. ś., gramoląc ś. zleźć a. wyleźć z czego.

 Zgrany, którego zgrano, przegrano; który przegrał wszystko co miał; w lm., z-i, którzy ś. zgrali z sobą, t. j. dopasowali ś. do siebie w wykonywaniu wspólnym jakiegoś utworu muzycznego a. scenicznego, a. wogóle w wykonywaniu wspólnym jakiejś pracy zbiorowej.

 Zgrązić p. Zgrążyć.

 Zgrążyć, Zgrązić, zanurzyć, pogrążyć, zatopić; dosięgnąć czego na znacznej głębokości; stłumić, ucisnąć.

 Zgreczeć, przemienić ś. w Greka, stać ś. Grekiem, przyjąć obyczaje greckie, język grecki i t. p.

 Zgreczyć, przemienić na Greka, skłonić kogo do przyjęcia języka greckiego, obyczajów greckich i t. p; z. ś., stać ś. Grekiem.

 Zgręzy (-ów), nieczystość, zawieszona w jakim płynie, osad, gąszcz w płynie.

 Zgrodzić (się), grodząc połączyć (ś.), złączyć (ś.).

 Zgromadnie, Zgromadno, przysł., gromadnie, gromadą, kupą, kupami, tłumnie, rojnie.

 Zgromadność, liczne zgromadzenie, wielka gromada.

 Zgromadny, liczny, tłumny, gromadny, rojny.

 Zgromadzać, dok. Zgromadzić; zbierać razem do kupy, skupiać, gromadzić; zwoływać na jedno miejsce; z. ś., zbierać razem do kupy, skupiać ś., gromadzić ś., zjeżdżać ś., schodzić ś. na zgromadzenie.

 Zgromadzenie (ś.), rzecz. od Zgromadzić; zebranie (ś.) w większej ilości, skupienie, tłum, gromada ludzi, rzesza; ciało prawodawcze, złożone z przedstawicieli ludu, wybranych przez głosowanie, sejm, parlament.

 Zgromadziciel, który zgromadza; miłujący gromadę.

 Zgromadzić — p. nied. Zgromadzać.

 Zgromiciel, ten, który zgromił, pogromca, zwycięzca.

 Zgromić — p. nied. Zgramiać.

 Zgromienie, zwalczenie, zwyciężenie; pobicie; sfukanie, złajanie, nagana.

 Zgroza, postępek niecny, wzdryganie ś. na widok czegoś okropnego, groza, przerażenie, przestrach; oburzenie, gniew słuszny.

 Zgrubiać, dok. Zgrubić; czynić grubszym, pogrubiać; z. ś., stawać ś. grubszym.

 Zgrubiały, który zgrubiał; w gram., rzeczowniki z-e = oznaczające wielkie i szpetne, niezgrabne osoby lub przedmioty, np. chłopisko, domisko, wilczysko.

 Zgrubić — p. nied. Zgrubiać.

 Zgrubieć, Zgrubnąć, stać ś. grubym, utyć, potłuścieć, zgrubić ś.

 Zgrubienie, stanie ś. grubszym, nabranie grubości, pogrubienie; miejsce zgrubiałe.

 Zgruchnąć, zgrzmotnąć, zbić głośnym uderzeniem do kupy, rozbić; porwać gwałtem; z. ś., zbić ś. w kupę nagle, gwałtownie, zbiec ś. hurmem.

[607] Zgruchotać (się), z gruchotem rozbić (ś.), połamać, rozłamać (ś.) z trzaskiem, potrzaskać.

 Zgruntować, będąc w głębokiej wodzie, dotknąć nogami gruntu t. j. dna; zmierzyć, znaleźć głębokość czego aż do dna; z. co, zbadać, zgłębić.

 Zgrupiać, dok. Zgrupić; zbierać w grupę, ustawiać w grupę, grupować.

 Zgrupować, zebrać w grupę, ułożyć w grupy, zebrać części rozproszone w całość, skupiać; ułożyć w grupy według systemu naukowego.

 Zgrywać, dok. Zgrać; grać aż do końca; ogrywać w karty, przegrywać; z. jaką rolę = odgrywać obłudnie jaką rolę, udawać coś, czym ś. nie jest wistocie; z. ś., grając, tracić wszystkie pieniądze, przegrywać; o aktorze: źle grać swoją rolę; grając razem z innemi, dochodzić do równej gry.

 Zgryzać, dok. Zgryźć; gryząc rozkruszać, gryząc niszczyć, niweczyć; rozgryzać: idzie, jak orzech zgryzł = bardzo łatwo; z. kogo, martwić, trapić, frasować, dręczyć; pomimowoli zjadać; zapoznawać ś. z czymś gruntownie, zgłębiać, przenikać kogo, co; z. ś., martwić ś., trapić ś., frasować ś. czym.

 Zgryziony, którego zgryziono; zmartwiony, strapiony czym.

 Zgryzota, wielka przykrość, zmartwienie, strapienie, frasunek; z. sumienia = niepokój sumienia, wyrzut sumienia, żal za popełnione winy; smutek.

 Zgryźć — p. nied. Zgryzać.

 Zgryźliwie, przysł., ze zgryźliwością, złośliwie, dokuczliwie.

 Zgryźliwość, skłonność do gryzienia ś., kłócenia ś. o byle co, swarliwość, kłótliwość; dowcip kolący, złośliwość, dokuczliwość.

 Zgryźliwy, kłótliwy swarliwy; złośliwy, dokuczliwy, kolący, kostyczny.

 Zgrzać — p. nied. Zgrzewać.

 Zgrzany, którego zgrzano, który ś. zgrzał.

 Zgrzebacz, ten, który zgrzebuje.

 Zgrzebać — p. nied. Zgrzebywać.

 Zgrzebiany — p. Zgrzebny.

 Zgrzebie, przykrótsze włókna lnu a. konopi, pozostające przy ich pierwszym czesaniu na szczotkach; coś wiszącego, wlokącego ś., włóknistego.

 Zgrzebiny (-in), kłosy, oddzielone od ziarna przy oczyszczaniu zboża za pomocą grabi.

 Zgrzebiowy, odnoszący ś. do zgrzebi.

 Zgrzeblisko, przyrząd przy młynie papierniczym czyli holendrze w postaci skrzynki z nożami, na którym rozwłókniają ś. szmaty (fig.).

 Zgrzebło, narzędzie z żelaza w kształcie szczotki do czyszczenia koni (fig.).

 Zgrzebłowato, przysł., w kształcie zgrzebła.

 Zgrzebłowaty, mający kształt zgrzebła.

 Zgrzebnica, Zgrzebnina, płótno zgrzebne.

 Zgrzebny, Zgrzebiany, zrobiony ze zgrzebi.

 Zgrzebywać, dok. Zgrzebać, Zgrześć, Zgrzebnąć; grzebiąc zgarniać do kupy; grzebiąc wygarniać skąd; zdejmować, ściągać, sczesywać.

 Zgrzecznieć, stać ś. grzecznym a. grzeczniejszym.

 Zgrzeszyć, popełnić grzech.

 Zgrześć — p. nied. Zgrzebywać.

 Zgrzewać, dok. Zgrzać; grzejąc rozpalać, nagrzewać; z. ś., psuć ś. wskutek wilgoci i ściśnięcia; pocić ś., oblewać ś. potem [608]wskutek zmęczenia, szybkiego ruchu; wpadać w chorobę przez nadmierne zmęczenie, spocenie ś.

 Zgrzewek, miejsce, na którym w południe na słońcu topnieje śnieg w czasie tęgich mrozów.

 Zgrzybialec, człowiek zgrzybiały, starzec.

 Zgrzybiałość, wiek zgrzybiały, podeszły, starość późna, sędziwość.

 Zgrzybiały, bardzo stary, podeszły wiatach, sędziwy, niedołężny.

 Zgrzybieć, zestarzeć ś. wielce.

 Zgrzypik, rodzaj chrząszcza z rodziny ryjkowców czyli słoników — p. Żerdzianka (fig.).

 Zgrzyt, przykry odgłos, rozlegający ś. przy ocieraniu ś. zębów jednych o drugie; odgłos przenikliwy, nieprzyjemny, rozlegający ś. przy ocieraniu ś. o siebie przedmiotów chropowatych, metalowych zwłaszcza, szczęk, skrzyp; zdarzenie nieprzyjemne, nieporozumienie, niezgoda, kłótnia, odgłos tej niezgody.

 Zgrzytać, dok. Zgrzytnąć; wydawać zgrzyt zębami; z. na kogo ze złości = gniewać ś., złorzeczyć; o przedmiotach metalowych, o szkle: wydawać zgrzyt przy wzajemnym ocieraniu ś.

 Zgrzytanie, zgrzyt; z. zębów = rozpacz bezsilna i wściekła.

 Zgrzytliwie, przysł., ze zgrzytem.

 Zgrzytliwy, wydający zgrzyt, pełen zgrzytu, rozlegający ś. zgrzytem.

 Zgrzytnąć — p. nied. Zgrzytać.

 Zguba, zgubienie czego; to, co zgubiono, rzecz zgubiona; wielkie niebezpieczeństwo, zginienie bez ratunku, upadek bez powstania; przyczyna upadku, nieszczęścia; zatracenie: iść na z-ę, przywodzić kogo do z-y, zmawiać ś. na czyjąś z-ę.

 Zgubca — p. Zgubiciel.

 Zgubiciel, Zgubca, ten, który kogo gubi a. zgubił, doprowadził do zguby; ten, który co zgubił.

 Zgubić, stracić, utracić co, pozostawić co gdzie tak, że znaleźć nie można; pozbyć ś., pozbawić ś. czego: z. febrę; z. kogo, doprowadzić go do zguby, do upadku; z. ś., być zgubionym; zbłądzić, zbłąkać ś., stracić możność orjentowania ś. wobec nadmiernej ilości czego; dojść do zguby, narazić ś. na wielkie niebezpieczeństwo, upadek, popaść w nieszczęście; w bilardzie: wpędzić niechcący własną bilę do łuzy.

 Zgubiony, którego zgubiono, którego narażono na zgubę, który sam ś. zgubił.

 Zgubliwy — p. Zgubny.

 Zgubnie, przysł., w sposób, sprowadzający zgubę, szkodliwie.

 Zgubność, cecha tego, co jest zgubne, co jest szkodliwe, co może zgubić.

 Zgubny, przynoszący zgubę, wielce szkodliwy, niebezpieczny; podległy zgubie, przeznaczony na zgubę.

 Zgubogrozy, grożący zgubą.

 Zgubonośny, przynoszący zgubę.

 Zguborodny, rodzący zgubę.

 Zgumować, spoić, zlepić, skleić gumą, zesztywnić posmarowaniem gumą.

 Zguzowacić, uczynić guzowatym; wywołać guzy.

 Zguzowacieć, stać ś. guzowatym; dostać guzów.

 Zgwałcać, dok. Zgwałcić; zadawać gwałt komu, zmuszać kogo do czego gwałtem: z. niewiastę = hańbić ją przemocą, zniewalać gwałtem; naruszać, przekraczać: z. prawo, ustawę, przymierze; przestępywać co, nie stosować ś. do czego: z. post, święto; wdzierać ś. dokąd gwałtem, profanować: z. miejsce święte, kościół.

[609] Zgwałciciel, ten, który gwałci a. zgwałcił kogo, co, gwałciciel, hańbiciel.

 Zgwałcić — p. nied. Zgwałcać.

 Zgwałt, zgwałcenie, gwałt popełniony.

 Zgwałtownik — p. Zgwałciciel.

 Zhaftować, zahaftować, wyhaftować, zeszyć; z. ś., być zhaftowanym, zszytym.

 Zhajdamaczeć, stać ś. hajdamakiem, rozbójnikiem.

 Zhajdamaczyć, uczynić hajdamakiem; z. ś., stać ś. hajdamakiem, rozbójnikiem.

 Zhałasować, skrzyczeć, sfukać, zwymyślać kogo.

 Zhandlować, handlując sprzedać, przehandlować.

 Zhańbić, zadać hańbę, przynieść hańbę komu, pozbawić kogo czci, osromocić, zelżyć, znieważyć, zniesławić kogo; uwieść kobietę.

 Zharcować się, zmęczyć ś. harcowaniem, stać ś. zuchwałym.

 Zhardzieć, stać ś. hardym, nabrać hardości.

 Zharmonizować (się), zgodzie, (ś.) w sposób harmonijny, utworzyć z czym całość harmonijną.

 Zharować (się), zmęczyć (ś.) pracą, wysilić (ś.) pracując.

 Zhartować, zrobić hartownym, wytrzymałym.

 Zhasać, zmęczyć biegiem, zmęczyć, zmordować hasaniem; przen., skrytykować złośliwie, złajać; z. ś., hasaniem zmordować ś, zmęczyć ś. biegiem, tańcem i t. p.

 Zheblować, zestrugać heblem.

 Zheretyczeć, stać ś. heretykiem, przejść na luteranizm.

 Zheretyczyć (się), zrobić (ś.) heretykiem.

 Zhipochondrzeć, stać ś. hipochondrykiem.

 Zhodować, wyhodować, wypielęgnować.

 Zhojnieć, stać ś. hojnym.

 Zholować, holując ściągnąć statek do brzegu.

 Zhołdować, zmusić do hołdu, uczynić hołdowniczym, podbić, zawojować.

 Zhukać, odurzyć hukaniem, krzykiem, zahukać; rozbestwić; rozpuścić, rozhukać: z. konia; z. ś., być zhukanym; rozhukać ś., rozhałasować ś., rozzuchwalić ś., rozswywolić ś.; rozbestwić ś.; o koniu: rozbiegać ś., ponieść.

 Zhulać, przehulać.

 Zhusycić (się), uczynić (ś.) husytą, stronnikiem nauki Husa.

 Zhusycieć, stać ś. husytą, stronnikiem nauki Husa.

 Zhyclić się, stać ś. hyclem, łajdakiem, łotrem, hultajem.

 Zhydzić, zohydzić, obrzydzić.

 Ziać, Zionąć, otworzywszy usta, pysk, ciężko dyszeć, dychać, chwytać z trudem powietrze; oddychać; z. czym, wyziewać co, wydychać co; przen., stać otworem; przen., wysuwać, wytykać co.

 Ziarenko, Ziarnko, zdr. od ZiarnkoZiarno.

 Ziarnczak, Ziarniak, owoc, powstający ze słupka, suchy; nie pękający, jednonasienny, o owocni cienkiej, całkiem zrosłej z nasieniem, np. ziarna zbóż i traw.

 Ziarnia, ryba chrząstkowata, dwuszparowa, stałożuchwa.

 Ziarniak — p. Ziarnczak.

 Ziarniasty — p. Ziarnisty.

 Ziarnić — p. Ziarnować.

 Ziarnik, miejsce w lesie, gdzie posypują ziarno dla przynęcenia czarnej zwierzyny.

 Ziarnina, miód, złożony z ziarnek, znajdujący ś. między komórkami na skład miodu w ulach, pokrycie ś. rany powierzchnią ziarnowatą; wysypka w kształcie ziaren.

 Ziarnistość, charakter tego, co jest ziarniste.

 Ziarnisty, Ziarniasty, pełen ziarn, podobny do ziarna a. ziarn.

[610] Ziarnko, Ziarenko, zdr. od Ziarno; w bot., z. pyłkowe = jedna z komórek, otoczonych podwójnemi błonkami, z których składa ś. pyłek kwiatowy.

 Ziarnkowaty, podobny do ziarnka a. do ziarnek, nierówny, niegładki, chropowaty.

 Ziarnkowy, odnoszący ś. do ziarnka a. do ziarnek.

 Ziarno, owoc jednonasienny, nie pękający, powstający ze słupka; wytwór owocu, z którego powstaje nowa roślina; zbior., wielka ilość ziaren, zwłaszcza zbożowych, zboże; przen., zaród, zawiązek, początek, zarodek: z. niezgody, nienawiści; waga, gran; trafiło ś. ślepej kurze z. = udało ś. przypadkowo.

 Ziarnojad, ptak wróblowaty z rodziny łuszczaków z grubym dziobem, szerokim u nasady.

 Ziarnojady, karmiące ś. ziarnem.

 Ziarnonośny, wydający ziarno; zbierający ziarna, noszący ziarna.

 Ziarnopłon, roślina zielna z rodziny jaskrowatych, pszonka.

 Ziarnorodny — p. Ziarnonośny.

 Ziarnować, Ziarnić, dzielić na ziarna, wyrabiać w kształcie ziarna, nadawać kształt ziarna; w chem., dzielić metal na drobne cząstki w kształcie ziarna, lejąc go po roztopieniu na wodę.

 Ziarnowato, przysł., nakształt ziarna a. ziarn, chropowato.

 Ziarnowaty, mający kształt ziarna, podobny do ziarna.

 Ziarnowiec, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Ziarnowłos, rodzaj grzybka włóknistego.

 Ziarnowy, odnoszący ś. do ziarna, właściwy ziarnom.

 Ziarnożer, zwierzę, żywiące ś. ziarnem.

 Ziarnówka, drzewko a. krzew, wyrosłe w szkółce z nasienia, z ziarna.

 Ziąb, uczucie zimna, nocny chłód, mróz; dreszcz, poprzedzający gorączkę w chorobach.

 Ziąbnąć p. Ziębnąć.

 Zidealizować, przedstawić idealnie, wyidealizować.

 Zidjocieć, stać ś. idjotą, zgłupieć, stracić rozum.

 Ziejka, rodzaj małża.

 Ziele, w lm. Zioła, nazwa niewielkich roślin, o łodygach zielnych, niedrzewiastych, zielonych, usychających po roku a. dwuch; angielskie z. = owoce drzewa, zwanego mirtem korzennym, używane do przypraw kuchennych i na lekarstwo; jaskółcze z. — p. Glistewnik; świętojańskie z. — p. Dziurawiec; tatarskie z. — p. Tatarak; nasienie, plemię; przen., to, co jeszcze zielone, niedojrzałe, co jest w zawiązku, w zarodku; złe z. = zły człowiek, złośliwiec, niegodziwiec; zbiór., zbiór roślin zielnych, np. chwastów; zbiór przypraw kuchennych, składających ś. z części roślinnych, np.: pieprz, angielskie ziele, bobkowe liście i t. p.; części roślin, używano jako lekarstwo; lekarstwo roślinne.

 Zieleniak, gatunek starego wina; choroba oka, polegająca na tym, że soczewka przybiera kolor zielony a. błękitny.

 Zieleniarka, kobieta, sprzedająca warzywa i jarzyny.

 Zielenica, roślina z gromady wodorostów, z klasy zielenicowatych (fig.).

 Zielenicowate, klasa roślin z gromady wodorostów.

 Zielenić, malować na zielono, czynić zielonym, walać czymś zielonym; okrywać zielonością; z. ś., barwić ś. na zielono, zielonym ś. stawać; zielonym ś. wydawać, pokrywać ś. zielonością.

 Zieleniec, miejsce, pokryte [611]zielenią, kwietnik, skwer, wirydarz — Dzwoniec.

 Zielenieć, zielenić ś., przybierać barwę zieloną, stawać ś. zielonym.

 Zielenina, Zielenizna, coś zielonego, ogrodowizny, warzywa, jarzyny; owoce zielone, niedojrzałe.

 Zieleninka, zdr. od Zielenina.

 Zieleninowy, dotyczący zieleniny.

 Zielenisty — p. Zielisty.

 Zieleniuchny, Zieleniuteńki, Zieleniuczki, bardzo zielony, zupełnie zielony,

 Zieleniuszka, rodzaj owada dwuskrzydłego.

 Zieleń, zieloność, barwa zielona; rośliny zielone; z. roślinna = ciało, nadające barwę zieloną większej części roślin, chlorofil; z. chińska: farba przezroczysta łąkową, używana do barwienia jedwabiu na zielono; w chem., z. szwajnfurcka = piękna barwa zielona, utworzona z pomieszania octanu miedziowego z arsenianem miedziowym; z. werońska = barwnik, utworzony z mieszaniny rozmaitych minerałów, zwłaszcza krzemianu żelazowego i gliny; z. górska = sproszkowany malachit, używany jako barwnik; z. Scheelego = arsenian miedziany, barwnik zielony; z. brunświcka = mieszanina arsenianu miedzianego z wodzianem miedzi i wapna; z. chromowa = mieszanina błękitu paryskiego z chromianem ołowiu, jako bromnik; z. Guineta = tlenek chromu, jako barwnik zielony; z. Wiktorja = mieszanina zieleni Guineta z ciężkim szpatem a. bielą trwałą lub żółtą cynkową; z. Rinmana = mieszaniua tlenków cynku i kobaltu; z. jedwabna = mieszanina zielonego cynobru z siarczanem ołowiu.

 Zieleńcowy, odnoszący ś. do zieleńca, właściwy zieleńcowi.

 Zieleńczyk, gatunek dzwońca.

 Zielina, roślina zielna, trawka, ziółko.

 Zielisto, z wielką ilością ziela.

 Zielistość, właściwość tego, co jest zieliste.

 Zielisty, Zielenisty, pełny ziół, okryty ziołami, obfitujący w zioła; podobny do ziela, zielny.

 Zieliszka, owad dwuskrzydły, muchowaty.

 Zielnictwo, nauka o ziołach, botanika; hodowla ziół, ogrodownictwo.

 Zielniczek, zdr. od Zielnik.

 Zielniczka, kobieta, chodząca koło ziół, znająca ś. na ziołach a. sprzedająca zioła.

 Zielniczy, odnoszący ś. do zielnictwa, dotyczący zielnika.

 Zielnik, zbiór roślin zasuszonych, przechowywanych i ułożonych systematycznie i z napisami dla badań naukowych i w celu nauczania, herbarjum; książka o ziołach, podręcznik botaniki; ogród, gdzie hodują zioła; człowiek, zbierający zioła, leczący za pomocą ziół, hodujący zioła a. sprzedający je.

 Zielny, odnoszący ś. do ziela, dotyczący ziół; roślina z az-a = roślina jedno a. dwuletnia o łodydze niedrzewiastej, zielonej, ziele; łodyga z-a = niedrzewiasta, zielona, usychająca po roku a. dwuch; Matka Boska Z-a = święto Wniebowzięcia N. M. P., stąd tak zwane, że w dniu tym wieśniacy przynoszą do kościoła ziela do święcenia, przypada 15 sierpnia.

 Zielonawo, przysł., nieco zielono.

 Zielonawość, cecha tego, co jest zielonawe.

 Zielonawy, nieco zielony, zakrawający na zieloność.

 Zieloniuchny — Zieleniuchny.

 Zielonka, rodzaj porostu zielonego, pospolitego na korze drzew wilgotnej ziemi.

[612] Zielonkowaty, odrobinę zielony, mający pewien odcień zieloności.

 Zielono, przysł., koloru zielonego; mieć z. w głowie = być naiwnym, głupim, niedowarzonym, niedoświadczonym.

 Zielonobiały, biały, wpadający w zieleń.

 Zielonokrusz — p. Malachit.

 Zielonomodry, niebieski, wpadający w zieleń.

 Zielonosiwawy, nieco siwy z zielonym.

 Zielonosiwy, siwy z zielonym.

 Zielonosrebrzysty, zielony, wpadający w srebro.

 Zielonoszary, szary z zielonym.

 Zieloność, barwa zielona, zieleń; zielone części roślin i małe rośliny; niedojrzałość, niedoświadczenie.

 Zielononośny — p. Ziołonośny.

 Zielonożółty, żółty z zielonym.

 Zielony, takiego koloru, jak ziele, jak liść żywy na wiosnę; nie suchy, nie uschły, świeży; młody, niedojrzały: z-e lata = młodość; z-a starość = czerstwa; niedojrzały, surowy: z-e owoce; z-e Świątki = święto zesłania Ducha św. na apostołów, przypadające na 50-ty dzień po Wielkiej Nocy; z. las = las iglasty; z-e proszki = lekarstwo, dawane niemowlętom na przeczyszczenie; grać w z-e = umówić ś. z kimś, że przegra ten, kto, zapytany, nie będzie miał przy sobie świeżego listka zieleni; z. wilk — p. Zaraza (roślina).

 Zielorodny — p. Ziołorodny.

 Zielowonny — p. Ziołowonny.

 Zielsko, złe ziele, roślina nieużyteczna, chwast.

 Ziemak – p. Ziemek.

 Ziembla, oranie na zimę gruntu pod jarzynę.

 Ziemek, Ziemak, rodak, ziomek.

 Ziemia, ogromna bryła, zbliżona do kuli, spłaszczonej w dwuch miejscach, naprzeciw siebie leżących, obracająca ś. około siebie, krążąca jako planeta około słońca i oświetlana przez to słońce, otoczona powietrzem, zamieszkała przez ludzi, zwierzęta i rośliny (fig.); część powierzchni tej kuli, nie pokryta wodą, ląd stały, kontynent, w przeciwstawieniu do oceanu, do morza; taż planeta w przeciwstawieniu do nieba, do sfery niebieskiej; taż planeta, jako doczesne mieszkanie ludzi, w przeciwstawieniu do życia pozagrobowego, doczesność, ziemskość: na z-i = w życiu doczesnym; to, co mamy pod nogami, gleba, dno, podłoga: siąść, upaść, runąć, skoczyć na z-ę = na miejsce na ziemi, na podłogę; w z-i, pod z-mią = w głębi ziemi; gryźć z-ę a. świętą z-ę = umrzeć, nie żyć; kraj ojczysty, ojczyzna: z-a rodzinna, ojczysta; część powierzchni ziemi, zamieszkana przez jaki naród, kraj, państwo: z. polska, niemiecka; z. święta, z. obiecana = Palestyna; część kraju, prowincja: z. kujawska, pruska i t. p.; administracyjny podział województwa w dawnej Polsce; uprawiona powierzchnia ziemi, rola, gleba; powierzchnia ziemi, rodząca różne rośliny; większy lub mniejszy obszar powierzchni ziemi, należący do jednego właściciela i przez niego uprawiany; różnego rodzaju tlenki metalów, pokrywające powierzchnię kuli ziemskiej i powstające z wietrzenia skał: z. lekka, ciężka, tłusta, chuda, gliniasta, piaszczysta, wapienna, torfowa, darniowa, wrzosowa, ogrodowa, inspektowa, alkaliczna, nie alkaliczna i t. p.; podobne, jak niebo do z-i = wcale niepodobne; nie wart, że go święta z. nosi = [613]nie godzien tego, żeby żyć; trzymać ś. z-i = nie wyzbywać ś. gruntu, roli; zapaść ś. pod z-ę, zginąć z powierzchni z-i = zniknąć bez śladu.

 Ziemiak, ziemniak, kartofel.

 Ziemianin, mieszkaniec ziemi, człowiek, śmiertelnik; człowiek, uprawiający rolę, rolnik; właściciel większej własności ziemskiej, obywatel, dziedzic, szlachcic, urodzony na swej ziemi, a nie należący do senatu.

 Ziemianka, mieszkanka ziemi, kobieta; właścicielka majątku ziemskiego, dziedziczka; żona ziemianina, szlachcianka; piwnica, wykopana w ziemi.

 Ziemiański, dotyczący ziemianina a. ziemiaństwa; rolniczy, rolny, szlachecki; ziemski, doczesny.

 Ziemiaństwo, uprawa roli, gospodarstwo wiejskie, rolnictwo, agronomja; zbior., ziemianie, szlachta, osiadła na roli; poemat o uprawie roli, georgika.

 Ziemica, kraina, prowincja, część kraju, powiat.

 Zieminek, owad bezskrzydły, licznonogi, ostrorogi.

 Ziemiokrąg, kula ziemska, ziemia jako planeta.

 Ziemiokres, horyzont, widnokrąg.

 Ziemiokresny, widnokrężny, dotyczący horyzontu.

 Ziemiomiar, Ziemiomiernik, Ziemiomierca, robiący pomiary ziemi, gieometra.

 Ziemiomiernictwo, Ziemiomierstwo, gieometrja.

 Ziemiopis, gieograf; mapa gieograficzna; opis gieograficzny, podręcznik gieografji.

 Ziemiopiski, gieograficzny.

 Ziemiopismo, Ziemiopistwo, opis ziemi, gieografja.

 Ziemioplaz, płaz, gad.

 Ziemiopłazny, pełzający po ziemi.

 Ziemiopłód, płód ziemny, produkt rolny.

 ZiemorodcaZiemiorodca — p. Ziemioród.

 Ziemiorodny, zrodzony z ziemi.

 Ziemiorodztwo, nauka o pokładach ziemi, gieologja, gieognozja.

 Ziemioród, Ziemiorodca, istota, zrodzona z ziemi.

 Ziemiotwórstwo — p. Gieogienja.

 Ziemiować, przykrywać ziemią, przysypywać ziemią.

 Ziemiowładca, władca ziemi.

 Ziemiowładczyni, władająca ziemią, pani ziemi.

 Ziemiowładnie, przysł., z władzą nad ziemią, władając ziemią.

 Ziemiowładny, władający ziemią, panujący nad ziemią.

 Ziemiowładztwo, panowanie nad ziemią.

 Ziemiowody, Ziemiowodny — p. Ziemnowodny.

 Ziemiowód, zwierzę, żyjące na ziemi i w wodzie.

 Ziemioznawca, uczony, znający ziemię, gieognosta, gieograf.

 Ziemioznawstwo — p. Gieografja.

 Ziemiozwrotność, wrażliwość rośliny na działanie przyciągania ziemi i przyjmowania pod jego wpływem pewnego wygięcia, gieotropizm.

 Ziemiórka, owad dwuskrzydły, komorowaty.

 Ziemisto, przysł., z obfitością ziemi.

 Ziemisty, obfitujący w ziemię, pełen ziemi, podobny do ziemi, mający kolor a. kształt ziemi.

 Ziemlak, ros., rodak.

 Ziemlanka, ros., mieszkanie, wykopane w ziemi, ziemianka.

 Ziemniaczany, dotyczący ziemniaka, zrobiony z ziemniaków, kartoflany.

 Ziemniaczarka, maszyna rolnicza do kopania kartofli (fig.).

[614] Ziemniak — p. Kartofel.

 Ziemniakowiec olbrzymi, gatunek gąbczaka morskiego barwy siarkawo-żółtej, należącego do jamochłonnych, okrytego powłoką iglic (fig.).

 Ziemniarka, amerykańska roślina jadalna z rodziny baldachowych, z której otrzymuje ś. mączka arrow-root; maszyna do kopania ziemi.

 Ziemnisko, zapas ziemi, przygotowany dla użycia pod rośliny.

 Ziemnowodny, żyjący na ziemi i w wodzie; z-e, gromada zwierząt kręgowych, przeobrażających ś., oddychających za młodu skrzelami, a później płucami, tu należą: żaby, ropuchy, salamandry, trytony, inaczej płazy a. skrzeki.

 Ziemny, dotyczący ziemi, ziemski; mieszkający w ziemi a. na ziemi; zrobiony, usypany z ziemi a. zrobiony w ziemi: wał z., nora z-a.

 Ziemski, dotyczący ziemi, mieszkający, odbywający ś. na ziemi, nie niebiański, doczesny, nie pozagrobowy; dotyczący ziemi, jako gruntu, rolny, rolniczy, gruntowy, ziemiański: dobra z-e, własność z-a; dotyczący ziemi, jako terytorjum politycznego, oraz szlachty, terytorjum to zamieszkującej; szlachecki: prawo z-e, sąd z., urząd z., poseł z. i t. p.

 Ziemsko, przysł. jak na ziemi, nie unosząc ducha w niebo, po ziemsku, realnie.

 Ziemskość, właściwość tego, co jest ziemskie.

 Ziemstwo. w dawnej Polsce: sąd ziemski, trybunał prowincjonalny, składający ś. z sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza; ziemianie, szlachta jakiej ziemi, powiatu; ros., samorząd gminny w dzisiejszej Rosji.

 Ziew, ziewanie, ziewnięcie; otwór, który tworzy ś. przy rozwarciu obu szczęk; wianie powietrza.

 Ziewacz, człowiek, cierpiący na ziewaczkę, który ciągle poziewa.

 Ziewaczka, chęć ziewania; chorobliwe ustawiczne poziewanie; kobieta, która wciąż poziewa.

 Ziewać, dok. Ziewnąć; przy szeroko rozwartych ustach długo i powolnie oddychać, a potem powolnie wydychać, przyczym towarzyszy temu przeciąganie ś. mięśni szczęki; z. czym, oddychać czym, wyziewać co; z. duszę = wyziewać duszę, umierać.

 Ziewnąć — p. nied. Ziewać; ani z-ął = ani pisnął, ani zipnął.

 Ziewny, dotyczący ziewania, ziewający.

 Ziewoduchy, wyziewający dech, ziejący.

 Zięba, ptak śpiewający, stożkodzioby, z rodziny łuszczaków (fig.).

 Ziębi, odnoszący ś. do zięby, właściwy ziębie.

 Ziębiączka, uczucie wewnętrznego zimna, dreszcz, przechodzący przez ciało.

 Ziębić, ochładzać, ostudzać, oziębiać; przejmować zimnem, przenikać mrozem; z. ś., wystawiać ś. na zimno.

 Ziębnąć, chłodnąć, stygnąć, przechodzić zimnem, drętwieć, krzepnąć od zimna.

 Ziębolowiec, ptasznik, chwytający i hodujący zięby.

 Zięcin, Zięciowski, Zięciowy, dotyczący zięcia, odnoszący ś. do zięcia, właściwy zięciowi.

 Zięciostwo, stosunek zięcia do rodziców żony.

 Zięć, mąż córki.

 Ziętaszek, Zięciarzek, zdr. od zięć.

[615] Zima, jeden z czterech kwartałów czyli czterech pór roku, ciągnący ś. według kalendarza od zimowego przesilenia nocy, t. j. od 21 grudnia, do wiosennego porównania dnia z nocą, t. j. do 21 marca; mróz, chłód dotkliwy, zimno przenikliwe; z. życia = starość.

 Zimień, owad dwuskrzydły, komorowaty.

 Zimisko, dokuczliwa zima, przykre zimno.

 Zimnawo, przysł., nieco zimno.

 Zimnawy, nieco zimny.

 Zimnica, choroba niszcząca, charakteryzująca ś. silnemi dreszczami, potym gorączką i potami, występująca napadowo i powtarza ś., febra.

 Zimniczny, dotyczący zimnicy, febryczny.

 Zimnieć, stawać ś. zimnym, stygnąc, chłodnąć.

 Zimniuchny, Zimniutki, Zimniuteńki, Zimniusieńki, bardzo zimny, zupełnie zimny.

 Zimno, uczucie chłodu, jakiego doznajemy, tracąc cieplik; przysł., odczuwając uczucie chłodu; jest z. = jest chłodna temperatura; jest mi z. = odczuwam chłód; na z. = w stanie zimnym, ochłodzone; mówić z. a. na z. = obojętnie; przyjmować kogo z. = nie serdecznie; traktować kogo z. = bez uprzejmości, bez serdeczności.

 Zimnokrusz, gatunek żelaza, dający ś. kuć młotem, póki jest rozpalony, lecz na zimno ś. kruszy.

 Zimnokrwisty, mający zimną krew.

 Zimnorosty, rośliny nikłe, jak glony, porosty, mchy, sosny karłowate, kosodrzewina i t. p., właściwe strefie zimnej, podbiegunowej i wysokim szczytom górskim.

 Zimność, właściwość tego, co jest zimne.

 Zimny, posiadający nizką temperaturę, nie mający ciepła; odnoszący ś. do zimna, zimowy; przen., niegorący, nieczuły, nietkliwy, obojętny, nie poddający ś. uczuciom nie rozczulający ś. łatwo, mało serdeczny, mało uprzejmy, bez zapału; z-a febra — p. Zimnica.

 Zimochówka, roślina, potrzebująca przechowania przez zimę.

 Zimokwit — p. Zimowit.

 Zimoląg, człowiek zbyt czuły na zimno, piecuch, zmarźlak.

 Zimolężny, pozostający w odrętwiałości podczas zimy.

 Zimorodek, niewielki ptak kraskowaty z rodziny tejże nazwy, o świetnym upierzeniu, z długim, prostym, czworograniastym dziobem, dużą głową i krótkim ogonem, żywi ś. rybami (fig.).

 Zimorodny, rodzący zimę a. zimno, wywołujący chłód.

 Zimostradny, późno dojrzewający.

 Zimotrwały, trwający przez zimę, trwały na zimę; rośliny z-e = zimujące w gruncie i odradzające ś. na wiosnę.

 Zimować, przepędzać gdzie zimę, trwać przez zimę; chować, utrzymywać podczas zimy, hodować zimą.

 Zimowek ogołotniak, rodzaj motyla z rodziny drzewiniaków, z podrzędu miernikowców.

 Zimowisko, Zimówka, spędzanie gdzie zimy, zimowanie, miejsce zimowania, leża zimowa; chowanie, hodowanie przez zimę bydła.

 Zimowit jesienny, roślina z rodziny liljowatych, podrodziny zimowitowatych, o cebuli, zawierającej truciznę (f.).

[616] Zimowitowate, podrodzina roślin jednoliścieniowych, z rzędu liljówych, z rodziny liljowatych.

 Zimowy, dotyczący zimy, tyczący ś. zimy, ciągnący ś., trwający przez zimę.

 Zimoziół, niewielki krzew krajowy, z rodziny przewiertniowatych, zawsze zielony (fig.).

 Zimówka, owoc późno dojrzewający — p. Zimowisko.

 Zimsterla bukówka, rodzaj motyla z rodziny prościnek, z podrzędu nocnicówek.

 Zinaczeć, stać ś. innym, zmienić ś., przemienić ś., przeobrazić ś., przeinaczyć ś.

 Zinaczyć, uczynić innym, przemienić, przeobrazić, przerobić, przekształcić, przeinaczyć; z. ś. — p. Zinaczeć.

 Zinąd, przysł., z przeciwnej, z innej, z tamtej strony.

 Zingareska, hiszp., śpiewka cygańska.

 Zingiber, roślina, rosnąca w Indjach Wschodnich, z której korzenia otrzymuje ś. imbir.

 Zinnia, roślina ozdobna ogrodowa, zielna, z rodziny złożonych, cynja (fig.).

 ZiołaZioło — p. Ziele.

 Ziołojadacz, jedzący zioła, trawożerny.

 Ziołokwitły, kwitnący ziołami.

 Ziołonośny, Ziołorodny, Zielorodny, rodzący zioła, wydający zioła.

 Ziołopis, znawca ziół, botanik.

 Ziołopisarstwo, nauka o ziołach, botanika.

 Ziołosz, skorupiak jawnodychawkowy, podbrzuszny, ściśniony.

 Ziołowonny, Zielowonny, woniejący ziołami.

 Ziołoznawca, znający zioła.

 Ziomak, mieszkaniec ziemi, ziemianin.

 Ziomek, człowiek, pochodzący z tego samego kraju, rodak, współziomek.

 Ziomka, forma żeń. od Ziomek.

 Ziomkostwo, pochodzenie z jednego kraju, rodactwo.

 Zionąć — p. Ziać.

 Ziółko, zdr. od Zioło; to z.! = człowiek zły, złośliwy, niegodziwy, nieznośny.

 Zipać, oddychać.

 Zipnąć, wydać głos, ziewnąć; ani z-ł = nic nie powiedział, ani pisnął!

 Zironizować, ironicznym uczynić, obrócić w ironję.

 Zistaczać (się), dok. Zistoczyć (ś.); wcielać (ś.) w istotę.

 Zistoczyć — p. nied. Zistaczać.

 Ziszczać, dok. Ziścić; sprawdzać w rzeczywistości, spełniać obietnicę, sprawdzać pokładane na sobie nadzieje; z. ś., sprawdzać ś., spełniać ś.

 Ziścić — p. nied. Ziszczać.

 Zjadacz, ten, który zjada a. zjadł, który co pochłania w wielkiej ilości.

 Zjadać, dok. Zjeść; jedząc spożywać, jeść, co było do zjedzenia; wyjadać, wyżerać; przeżerać, psuć przez reakcję chemiczną: rdza z-a żelazo; trawić, marnować, niszczyć, wniwecz obracać, pochłaniać; przyprawiać o bankructwo, zubożać; kosztować wiele; doprowadzać do choroby, odbierać zdrowie, wyniszczać; takiś ładny, że zjadłbym cię! = ogromnie mi ś. podobasz; zjesz sto katowi, zjesz djabła! = próżne twoje nadzieje!, niedoczekanie twoje!; portmonetka śledzia z-dła = zginęła; czyś to z-dł? = gdzieżeś to zapodział?; nie zjem ci tego! = nie zabiorę, nie połknę, nie stracisz tego, nie zginie ci!

[617] Zjadki (-ów), resztki zjedzonych potraw, niedojadki.

 Zjadlica, owad bezskrzydły, licznonogi, ostrorogi.

 Zjadliwie, przysł., ze zjadliwością, złośliwie, kostycznie; zajadle, zawzięcie, nienawistnie.

 Zjadliwość, zajadłość, zawziętość; dowcip gryzący, kostyczność.

 Zjadliwy, zajadły, zawzięty; bardzo złośliwy, uszczypliwy, kostyczny.

 Zjadły, dający ś. zjeść, jadalny, spożywczy; zaciekły, rozciekły, zajadły.

 Zjadowić, Zjadowiczyć, jadem zaprawić, jadem przepoić, jadowitym uczynić; jadem zarazić.

 Zjastrzębieć, Zjastrzębić (się), zmienić ś. w jastrzębia, stać ś. podobnym do jastrzębia, zbystrzeć; spysznieć, zdumnieć.

 Zjaśniać (się), dok. Zjaśnić (ś.); wyjaśniać (ś.).

 Zjaśnieć, stać ś. jasnym a. jaśniejszym, wyjaśnieć.

 Zjaw, zjawienie (ś.), zjawisko.

 Zjawiać, dok. Zjawić; jawnie okazywać, ukazywać, objawiać; z. ś., jawnie ś. okazywać, ukazywać ś., pojawiać ś.; nadchodzić, przybywać dokąd nagle i niespodzianie.

 Zjawiciel, ten, który zjawia, objawia, który ś. zjawia.

 Zjawić — p. nied. Zjawiać.

 Zjawienie, rzecz. od Zjawić; to, co ś. zjawia, zjawisko; scena, jako część aktu w dramacie.

 Zjawiennictwo — p. Wizjonerstwo.

 Zjawień ni k — p. Wizjoner.

 Zjawienny, dotyczący zjawienia, wizjonerski.

 Zjawiny (-in), to, co ś. zjawia, zjawisko.

 Zjawisko, to, co ś. zjawia, przejaw jakiej siły przyrodzonej, rzecz nadzwyczajna, fenomen: z. chemiczne, fizyczne, biologiczne, psychologiczne, socjologiczne i t. p.; z. powietrzne = co ś. ukazuje w powietrzu, meteor; z. choroby = symptomat, oznaka; z. nie z tego świata = upiór, duch.

 Zjawiskowy, dotyczący zjawiska.

 Zjawka, ptaszek pleszka.

 Zjazd, miejsce, którędy ś. zjeżdża; zjeżdżanie ś., zjechanie ś. jednoczesne w jedno miejsce wielu osób, zgromadzenie ś.; z. ziemski, z. sejmowy = sejm; z. sądowy = przybycie na miejsce dla oględzin, dla przeprowadzenia śledztwa pierwiastkowego a. sprawdzenia faktów, podanych przez to śledztwo, kondesceneja.

 Zjazdowy, dotyczący zjazdu; sąd z. = zjeżdżający na miejsce, na grunt dla oględzin.

 Zjąć — p. nied. Zejmować.

 Zjątrzać, dok. Z jątrzyć; rozjątrzać.

 Zjechać — p. nied. Zjeżdżać; z. kogo = sfukać go, zwymyślać.

 Zjednacz, człowiek, który pojednał zwaśnionych, pogodziciel, pośrednik, medjator.

 Zjednaczać, Zjednoczać, dok. Zjednoczyć; łączyć w jedno, zespalać.

 Zjednać — p. nied. Zjednywać.

 Zjednoczenie, rzecz. od Zjednoczyć; to, co zjednoczono, rzecz zjednoczona, połączenie, spólnictwo, solidarność, pogodzenie.

 Zjednoczyciel, człowiek, który jednoczy a. zjednoczył.

 Zjednostajniać, dok. Zjednostajnić; czynić równym jednostajnie, czynić jednostajnym, ujednostajniać.

 Zjednota, zjednoczenie.

 Zjednywać, dok. Zjednać; jednać, godzić, doprowadzać do ugody, do jedności, łączyć; z. sobie kogo, pozyskiwać, ujmować kogo, skarbić sobie łaski, przychylność czyją; z. sobie co, uzyskiwać coś pożądanego, osiągać coś upragnionego; z. sobie kogo [618]za umówioną cenę = zamawiać, godzić, najmować; z. pokój = układać warunki pokojowe; z. ś., jednać ś., godzić z kim, łączyć ś.

 Zjełczały, który zjełczał.

 Zjełczeć, o tłuszczach: nabrać smaku łojowatego.

 Zjeść — p. nied. Zjadać.

 Zjezuicać, dok. Zjezuicić; czynić jezuitą; wpajać zasady jezuickie; z. ś., stawać ś. jezuitą, przejmować ś. zasadami jezuickiemi.

 Zjezuicieć, stać ś. jezuitą, przejąć ś. zasadami jezuickiemi.

 Zjeżać, dok. Zjeżyć; najeżać, wzjeżać.

 Zjeżdżać, dok. Zjechać; jadąc z wyższego miejsca, przedostawać ś. na niższe; z. skąd = umykać, uciekać, uchodzić; z. dokąd = nadjeżdżać, przyjeżdżać, jadąc przybywać do pewnego miejsca; przybywać w znacznej ilości z różnych stron, ściągać jadąc; z. kogo = najeżdżać, nagłym przyjazdem znajdywać kogo; przen., z. do czego, zbaczać w rozmowie do innego przedmiotu; z. z drogi = ustępować konno a. wozem z drogi, dając wolny przejazd komu innemu, porzucać drogę, gościniec, jadąc w bok; przen., schodzić z drogi obowiązku, sumienia, honoru i t. p.; z. ś., jadąc z różnych stron, zgromadzać ś., zbierać ś. jazdą, przybywać gromadnie; jadąc spotykać ś., zawadzać ś. wzajemnie przy jeździe.

 Zjeżdżać, dok. Zjeździć; zużywać, psuć, nadwerężać jazdą: z. pojazd, konia; łajać, fukać kogo, wymyślać komu; jeżdżąc zwiedzać: z. kraje, miasta; z. ś., męczyć ś., mordować ś. przy jeździe, fatygować ś. przy jeździe, zwłaszcza konnej; zużywać ś., psuć ś., nadwerężać ś. przy jeździe; o obuwiu: zdzierać ś. z jednej strony więcej, niż z drugiej.

 Zjeżyć — p. nied. Zjeżać.

 Zjeździć — p. nied. Zjeżdżać.

 Zjeźdź, odpadki od potraw, niedojadki, niedogryzki, ogryzki.

 Zjędrnić, zrobić jędrnym.

 Zjędrnieć, stać ś. jędrnym, krzepkim.

 Zjęty, którego zjęto; z. żalem, rozpaczą, litością = tknięty, przejęty: z. chorobą = napadnięty.

 Zjudzić, zmęczyć, zmordować, znudzić.

 Zjuszać (się), dok. Zjuszyć (ś.); walać (ś.) juchą, krwawić (ś.), broczyć (ś.) krwią.

 Zjutra, przysł., nazajutrz, jutro.

 Zlabować, dogodzić, pozwolić, użyć sobie.

 Zlać — p. Zlewać.

 Zlagować, obić lagą, kijem.

 Zlakierować, pociągnąć lakierem, polakierować, wylakierować.

 Zlamować, skończyć lamowanie czego, oblamować.

 Zlaskować, powydrążać żłobkowate na powierzchni, porobić laskowanie na czym.

 Zlaszeć, stać ś. Polakiem, spolaczeć, spolonizować.

 Zlaszyć, uczynić Polakiem, spolonizować; z. ś., stać ś. Polakiem, spolonizować ś.

 Zlatać, lecąc przebyć co w różnych kierunkach, przebiec lotem; z. ś., zmęczyć ś. lecąc, biegając zmordować ś., wycieńczyć siły — p. Zlatywać.

 Zlatywać, Zlatać, dok. Zlecieć; lecąc spuszczać ś. z wyższego poziomu na niższy; spadać z wysoka, walić ś. na dół; zbiegać z góry na dół; przen., przybywać nagle, niespodzianie; z. ś., lecąc, zbierać ś. razem; zbiegać ś. szybko w jedno miejsce.

 Zląc, Zlęgnąć — p. nied. Zlęgać.

 Zląc — p. nied. Zlęknąć.

 Zląkwa, niewielka ryba, mieszkająca w morzu Śródziemnem i oceanie Atlantyckim, o dużej [619]głowie, brunatna, o bokach ciemno nakrapianych (f.).

 Zlec — p. Zlegać.

 Zlecać, dok. Zlecić; poruczać, polecać co komu; polecać kogo na urząd, protegować kogo.

 Zlecenie, rzecz. od Zlecić; rzecz. od Zlecieć; rzecz. od Zlecać; to, co zlecono, polecenie, poruczenie, komis.

 Zlecić p. nied. Zlecać.

 Zlecić, uczynić letnim, ogrzać nieco; z. ś., ogrzać ś. nieco, letnim ś. stać.

 Zlecieć — p. nied. Zlatywać.

 Zleczać, dok. Zleczyć; lecząc łączyć coś rozciętego; leczyć, uleczać, kurować kogo, przywracać komu zdrowie.

 Zleczny, leczący, uleczający, pomocny na co, kuracyjny.

 Zleczyć — p. nied. Zleczać.

 Zlegać, Zlęgać, dok. Zlegnąć, Zlec, Zląc; wydawać dziecię na świat, rodzić; z. ś., ulegać ś., ubijać ś. w kupę; leżąc przychodzić do należytej pory; leżąc psuć ś.; pokładać ś., trząść ś., drżeć: z. ś. od śmiechu.

 Zlegać, dok. Zelgnąć; zlepiać ś., sklejać ś.

 Zlegować, ująć sobie kogo, przymilając ś. do niego; ustąpić, przekazać drogą legatu.

 Zlekczeć, stać ś. lżejszym, stracić na wadze.

 Zlekczyć, uczynić lżejszym; z. ś., stać ś. lżejszym.

 Zleniałość, lenistwo zakorzenione.

 Zleniały, Zleniwiały, który zleniwiał.

 Zlenieć, Zleniwieć, stać ś. leniwym, oddać ś. lenistwu, rozpróżniaczyć ś.

 Zleniwiać, dok. Zleniwić; czynić leniwym, ospałym; z. ś., stawać ś. leniwym, zleniwieć.

 Zleniwiały — p. Zleniały.

 Zleniwieć — p. Zlenieć.

 Zlep, coś zlepionego; wadliwie z sobą spojone komórki lub włókna w ciele — p. Zlepek; p. Zlepieniec.

 Zlepek, coś zlepionego, coś powstałego ze zlepienia drobnych cząstek; śmiertelny z. = człowiek, z gliny zlepiony, śmiertelnik; z. zbrodni, występków, wad, ułomności = łotr, wszetecznik, niegodziwiec, nikczemnik;rodzaj grzybka mikroskopijnego.

 Zlepiać, dok. Zlepić; łączyć czymś lepkim, lepem, klejem, woskiem, lakiem i t. p.; sklejać; lepiąc tworzyć, formować, ulepiać; przen., robić byle jak, naprędce, klecić, sklecać; sen mu oczy z-ia = na sen mu ś. zbiera; z. ś., łączyć ś. z sobą za pomocą czegoś lepkiego, sklejać; oczy mu ś. z-ają = zasypia, zaczyna drzemać.

 Zlepić — p. nied. Zlepiać.

 Zlepieniec, mieszanina różnych gruzów, resztek minerałów, muszli, powstałych wskutek zwietrzenia skał pod działaniem wody, śniegu, lodu i zlepionych razem, konglomerat.

 Zlepiszcze, materjał, służący do zlepiania, materjał naturalny, zlepiający cząstki ciał mineralnych.

 Zlepkowy — p. Aglutynacyjny.

 Zlepnąć, przylgnąć jedno do drugiego, zlepić ś.

 Zlepszać, dok. Zlepszyć; lepszym uczynić, ulepszać, polepszać; z. ś., stawać ś. lepszym, ulepszać ś., polepszać ś.

 Zlepszyć — p. nied. Zlepszać.

 Zleśnieć, zarosnąć lasem; o drzewach: zdziczeć.

 Zletnić, uczynić letnim; z. ś., stać ś. letnim.

 Zletnieć, stać ś. letnim.

 Zlew, zlewanie, zlanie; [620]urządzenie kanalizacyjne w budynkach, w mieszkaniach, służące do zlewania nieczystości — p. Zlewisko.

 Zlewa, zlewanie, zlanie, ulewa.

 Zlewacz, człowiek, który co zlewa, np. metale, giser; pijak, opój.

 Zlewać, dok. Zlać; z wierzchu odlewać, ulewać; z większego naczynia lać do mniejszego, przelewać, wlewać, przetaczać; lejąc z różnych naczyń w jedno, łączyć; polewać, oblewać, moczyć obficie; doprowadziwszy do stanu płynnego, mieszać, łączyć; przen., z. komu co, przenosić, przelewać, ustępować, cedować komu co: z. na kogo władzę, prawo; udzielać komu czego, obdarzać, uposażać kogo czym: z. błogosławieństwo; z. ś., rozlewając ś,, łączyć ś.; płynąc obok siebie, mieszać ś., łączyć ś., spływać ś.; przen., moczyć ś. pod siebie w łóżku.

 Zlewarnia, oddział w fabryce, gdzie leją metale, gisernia.

 Zlewek, mieszanina; kruszec, zlany w bryłę, bryła kruszcowa; z. czego na kogo, przeniesienie, przelanie czego na kogo, ustąpienie czego komu, cesja: z. władzy, prawa, własności, należytości; w lm., resztki czego zlane, np. jakiegoś pokarmu płynnego.

 Zlewisko, kraj, po którym płynie rzeka wraz ze wszystkiemi swemi dopływami; miejsce, w które spływają wody rzek.

 Zlewnik, naczynie, służące do zlewania czego.

 Zlewny, mogący być zlanym, dający ś. zlać.

 Zleżały, zepsuty a. ulepszony przez długie leżenie.

 Zleżeć ś., zepsuć ś. przez długie leżenie.

 Zleźć — p. nied. Złazić.

 Zlęgać, wydawać na świat żywy płód — p. Zlegać.

 Zlęknąć, Zląc, przerazić, przestraszyć kogo; z. ś., przerazić ś., przestraszyć ś.; z. ś. o kogo, o co, powziąć obawę o kogo, o co, zacząć bać ś. o czyje bezpieczeństwo.

 Zlężenie, wydanie na świat płodu, powicie dziecka, poród.

 Zlichocić, uczynić lichym a. lichszym.

 Zlichtować, ująć ładunku ze statku.

 Zlichwić, wziąć lichwę od pieniędzy, zebrać lichwiarskim sposobem.

 Zlicina, zlewek, przedmiot ulany.

 Zliczać, dok. Zliczyć; wszystko do końca liczyć, obliczać, dodawać, wyprowadzać sumę; rachować, zrachowywać; z. ś., być zliczanym, obrachowywać ś.

 Zliczny, dający ś. zliczyć.

 Zliczyć — p. nied. Zliczać.

 Zlikwidować, zakończyć prowadzenie interesu handlowego a. przemysłowego, zamykając rachunki i zaspokajając częściowo lub w całości wierzycieli; z. ś., być zlikwidowanym.

 Zlim, tyka złamana, wbita w niebezpiecznym miejscu rzeki dla ostrzeżenia flisów.

 Zlimitować, zamiesić, odroczyć, zalimitować.

 Zlinić, sprawić, aby co wyliniało; z. ś., wylinieć.

 Zlinieć, Zlenieć, zmienić skórę, stracić sierść, wylinieć.

 Zlipły, który ś. zlepił.

 Zlipnąć się, zlepić ś.

 Zlisiały, który zlisiał, który ś. zepsuł, znędzniał.

 Zlisić, uczynić lichszym, lichym, nędznym, marnym; zepsuć, pogorszyć; z. ś., lichszym ś. stać, znędznieć.

 Zlisieć — p. Zlisić ś.

 Zlisieć, Zliszeć, zlisić ś., schytrzyć ś., schytrzeć.

 Zlisieć, Zlisowacieć, stać ś. lisowatym, t. j. ryżym.

[621] Zliszyć się, stać ś. lichszym.

 Zlitować się, być przejętym współczuciem, powziąć litość, zmiłować ś.

 Zlizać, Zliznąć — p. nied. Zlizywać.

 Zlizywać, dok. Zlizać, Zliznąć; liżąc zdejmować, zbierać, zgarniać językiem.

 Zlodowacieć, zamienić ś. w lód, stać ś. podobnym do lodu.

 Zlodzieć — p. Zlodowacieć.

 Zlot, zbieranie ś. w jesieni kaczek dzikich a. innych ptaków przelotnych; zjazd uczestników towarzystw sokolskich, strzeleckich, sportowych, gimnastycznych.

 Zlotnić, uczynić lotnym, przemienić w ciało lotne, w gaz.

 Zluźnić — p. Zluzować.

 Zluba, upodobanie.

 Zlubić, polubić, pokochać, umiłować kogo, co, upodobać sobie w kim, w czym; z. ś., spodobać ś. komu, przypaść komu do gustu.

 Zlunąć, wylać co gwałtownie z góry; zlać.

 Zlustrować, odbyć lustrację, zrewidować; obejrzeć starannie.

 Zlutować, lutując połączyć, spoić; z. ś., lutowaniem połączyć ś.

 Zlutrzać, dok. Zlutrzyć; przemieniać na lutra, zaszczepiać zasady luteranizmu; z. ś., stawać ś. luteraninem, przechodzić na wyznanie luterskie.

 Zlutrzeć, przechodzić na wyznanie luterskie, przejąć ś. zasadami luterańskiemi.

 Zlutrzyć — p. nied. Zlutrzać.

 Zluzować, wyprzeć, wybić z jakiego miejsca; z. żołnierza, wartę = zastąpić innym, postawionym na tym samym miejscu; z. ś., wystąpić ze swego miejsca; być zluzowanym, być zluźnionym.

 Zluźnić, zrobić mniej ścisłym, zrobić wolniejszym, obszerniejszym, popuścić coś krępującego.

 Złabudać, podołać czemu, dać sobie radę, osiągnąć, dostać co z trudem, wykończyć co po długiej robocie.

 Złaciniać, dok. Złacinić; przerabiać na łacińskie, przerabiać na łacinę, nadawać jakiemu wyrazowi zakończenie łacińskie.

 Złacinniać, dok. Złacinnić; skłaniać do przyjęcia obrządku łacińskiego, t. j. rzymsko-katolickiego, katoliczyć.

 Złacinnieć, przejść na wyznanie łacińskie, t. j. rzymsko-katolickie.

 Złacnieć, stać ś. łaknącym, poczuć głód.

 Zładnieć, wyładnieć.

 Zładować — p. nied. Zładowywać.

 Zładowywać, dok. Zładować; zdejmować ładunek z czego; ładować, gromadzić do kupy; przygotować co.

 Złagodnieć, stać ś. łagodniejszym; nabrać charakteru łagodniejszego; stać ś. mniej gwałtownym, mniej dokuczliwym.

 Złagodzić, uczynić łagodnym a. łagodniejszym; uczynić mniej surowym, mniej ostrym: z. karę = zmniejszyć ją, zniżyć.

 Złaja, gromada psów a. wilków szczekających.

 Złajać, zganić, wyłajać, sfukać, zwymyślać, skrzyczyć.

 Złajnik, pies ze złai; pies mieszaniec.

 Złaknąć — p. Złacnieć.

 Złakocić, Złakotać, zwabić łakociami.

 Złakomić, wzbudzić łakomstwo ku czemu, rozłakomić, zwabić czymś łakomym; z. ś., połakomić ś., ułakomić ś. na co.

 Złakomieć, łakomym ś. stać, rozłakomić ś.

 Złam, złamanie, coś złamanego. pęknięcie.

 Złamacz, człowiek, który co łamie a. złamał, złamiciel.

 Złamać, zgiąć coś sztywnego tak, aby pękło; przełamawszy, [622]rozłamawszy, podzielić na dwie a. więcej części; załamywać, zaginać: z. ręce = załamać; przen., przestąpić, zgwałcić, nie dotrzymać, przekroczyć: z. prawo, ustawę, umowę, przymierze, ślub, wiarę; przen., skruszyć, zrzucić, zniweczyć, zdruzgotać: z. jarzmo niewoli; z. Czyją wolę = zmusić do posłuszeństwa; rozgromić, porazić, zwalczyć, zwyciężyć; z. ś., być złamanym, rozpaść ś., skruszyć ś., pęknąć.

 Złamany, którego złamano; dotknięty nieszczęściem; nie mający swej woli; nie warte z-ego szeląga = nic nie warte.

 Złamek, Złomek, złamanie, coś złamanego, ułamek, ułomek.

 Złamnik — p. Złajnik.

 Złapać, złowić, schwycić, uchwycić, ułowić; z. ś., dać ś. na czym uchwycić; pomimo ukrywania zamiarów, być ujawnionym; coś niechcący wypowiedzieć.

 Złapany, którego złapano, pochwycony; z. na gorącym uczynku = w chwili spełniania przestępstwa; wygląda, jak z. = jest zmieszany, stracił kontenans, panowanie nad sobą.

 Złasić się, złakomić się.

 Złasować, wziąć co i zjeść ukradkiem.

 Złatać, łatając zeszyć, połatać, wyłatać, byle jak zeszyć; przen., byle jak co zrobić, z trudem doprowadzić co do skutku; z. komu skórę, grzbiet = wybić, wytłuc, wytuzować, wytatarować.

 Zławiać, dok. Złowić; łowić, chwytać, łapać; z. ś., zaczynać gonić głosem.

 Złazić, dok. Zleźć; leząc, idąc powoli i ciężko, przenosić ś. z wyższego poziomu na niższy, spuszczać ś. zwolna z góry na dół; obłazić: skóra z-i z palców, farba z-i z muru; leząc, obejść co dokoła, we wszystkich kierunkach: z. kraj, miasto; z. ś., schodzić ś. zwolna w jedno miejsce z różnych stron; zmęczyć ś. łażąc.

 Złączać (się), dok. Złączyć (ś.); łączyć (ś.), jednoczyć (ś.).

 Złączenie, połączenie, spojenie, zespolenie; w astron., takie położenie dwu ciał niebieskich, że oba one znajdują ś. na tym samym stopniu długości i szerokości, a wtedy następuje zaćmienie.

 Złącznie, przysł., w połączeniu jednego z drugim, łącznie, razem, wspólnie.

 Złącznik, coś łączącego, spajającego; znak łączący: =; spójnik.

 Złączny, dający ś. złączyć, mogący być złączonym.

 Złączyciel, człowiek, który złącza jedno z drugim.

 Złe, Zło, wszystko, co jest dla nas przykre, szkodliwe, każda rzecz zła, klęska, krzywda, strata, szkoda, nieszczęście, choroba, śmierć, zguba; z. moralne = zły uczynek, występek, grzech, wina, postępek niemoralny, zepsucie moralne, rozpusta; zły duch, djabeł, kaduk, szatan, czart, licho.

 Złechtać, łechcąc wzbudzić, łechcąc skusić.

 Zło, sama istota złego, treść złego — p. Złe.

 Złocianka, jedna z najmniejszych ryb morskich, barwy rudawej, z ciemną pręgą z boków (fig.).

 Złociciel, człowiek, który złoci, pozłociciel, złotnik.

 Złocić, przedmioty metalowe, drewniane, papierowe pokrywać pewną warstwą złota; powlekać barwą złotą, ozłacać, czynić złocistym; z. komu pigułkę = udzielać przykrą wiadomość w uprzejmej formie; z. ś., połyskiwać, jak złoto, mieć barwę złotą.

[623]

 Złociec, motyl z podrzędu sówek, z rodz. literówek, błyszczka jarzynówka (fig.).

 Złocieć, połyskiwać, jak złoto.

 Złocień, roślina ozdobna z rodziny złożonych, jastruń, złotokwiat, chryzantema (fig.).

 Złocik, pieniądz złoty.

 Złocisto, przysł., z połyskiem złota.

 Złocistość, połysk złoty.

 Złocisty, zawierający złoto, pełen złota, szczerozłoty; wyzłacany, pozłacany; połyskujący, jak złoto, lśniący złotem.

 Złociuchny, miłej barwy złotej; mój z.! = mój kochany!, mój drogi!, mój miły!

 Złocony, powleczony złotem, wyzłacany.

 Złoczynnica, kobieta, zło czyniąca, zbrodniarka.

 Złoczynność, skłonność do czynienia złego.

 Złoczynny, czyniący zło.

 Złoczyńca, człowiek, czyniący zło; zbrodniarz, łotr, nikczemnik.

 Złoczyńczy, Złoczyński, odnoszący ś. do złoczyńcy, właściwy złoczyńcy.

 Złoczyństwo, zły uczynek grzech, zbrodnia, występek; zbior., złoczyńcy, zbrodniarze.

 Złoć, roślinka z rodziny liljowatych, pospolita na suchych łąkach i miejscach skalistych, śniedek (fig.).

 Złodziej, człowiek, zajmujący ś. kradzieżą, który kradnie cudze mienie; złoczyńca, łotr, nikczemnik, szubienicznik, wisielec; z. u świecy łojowej = upalona część knota; na z-u czapka gore = winowajca boi ś. ujawnienia i kary; lepszy mądry z., niż głupi włodarz = mniejszą szkodę czyni; przyjaciele z-e czasu = kradną go, zabierają niepotrzebnie; dzień Pański przyjdzie, jako z. = nagle, niespodzianie.

 Złodziejczyk, mały, młody złodziej.

 Złodziejka, kobieta, trudniąca ś. kradzieżą; nikczemnica, łajdaczka.

 Złodziejski, odnoszący ś. do złodzieja, właściwy złodziejowi.

 Złodziejsko, przysł., w sposób właściwy złodziejom, tak jak czynią złodzieje, po złodziejsku.

 Złodziejstwo, kradzież, rzemiosło złodziejskie; łajdactwo, postępek nikczemny, podłość.

 Złoić, powalać łojem; obić kogo kijem, wytuzować go, wytatarować mu skórę.

 Złom, duży kawał odłamany czego, odłam, blok; kawał skały; legowisko niedźwiedzia.

 Złomać, Złomić, złamać.

 Złomek — p. Złamek.

 Złomignat — p. Kastet.

 Złomikamień — p. Łomikamień.

 Złomisty, Złomny, ulegający złamaniu, mogący być złamanym, kruchy.

 Złomiślub, ten, kto łamie ślub, wiarołomca, krzywoprzysięzca; złamanie ślubu, wiarołomstwo, krzywoprzysięstwo.

 Złomotać (się), złamać (ś.), połamać (ś.) z hałasem, z łomotem.

 Złomówca, człowiek, źle mówiący o innych, potwarca, oszczerca.

 Złomyślny, myślący źle, mający złe zamysły.

 Złopłodny, płodzący złe rzeczy, pociągający za sobą klęski, nieprzyjemności.

 Złorzeczenie, rzecz. od Złorzeczyć; wyrażenie życzenia czego złego, przekleństwo, wymysł.

[624] Złorzeczeństwo, przekleństwo, złorzeczenie.

 Złorzeczliwie, przysł., złorzecząc, rzucając przekleństwa.

 Złorzeczliwość, skłonność do złorzeczenia.

 Złorzeczliwy, Złorzeczny, skłonny do złorzeczenia, złorzeczący.

 Złorzecznik, człowiek złorzeczliwy, złorzeczący.

 Złorzeczny, źle życzący, przeklinający; szkalujący, potwarczy, oszczerczy.

 Złorzeczyć komu, życzyć komu czego złego, rzucać na kogo przekleństwa, lżyć kogo, przeklinać kogo.

 Złoskubka, rodzaj zwierzokrzewu.

 Złostka, mała złość, uszczypliwość, ironja, zgryźliwość.

 Złościć, doprowadzać do złości, pobudzać do gniewu; z. ś., gniewać ś., unosić ś. złością.

 Złość, złe serce, zły charakter, złośliwość; gniew, uniesienie, wściekłość, pasja: wpaść w z. = rozgniewać ś. bardzo; zły uczynek, występek, grzech, wina; na z., przysł., naprzekór, dla dokuczenia komu, dla rozgniewania kogo, umyślnie.

 Złośliwie, przysł., w sposób złośliwy, dogryzając komu, ironicznie.

 Złośliwiec, człowiek złośliwy; człowiek, skory do gniewu, pasjonat.

 Złośliwość, złe serce, zły charakter, skłonność do dokuczania innym, do robienia na przekór, zgryźliwość, przekąs.

 Złośliwy, skłonny do złości, pełen złości, dokuczliwy, zgryźliwy, ironiczny.

 Złośnica, forma ż. od Złośnik.

 Złośnik, człowiek złośliwy, gniewliwy, wpadający w gniew przy lada sposobności, za lada powodem, pasjonat, furjat; przen., djabeł, kaduk, czart.

 Złotan, chem., związek chemiczny solny, w którego skład wchodzi złoto i jakaś zasada, sól złota.

 Złotarka — p. Złotniczka.

 Złotarnia, warsztat złotniczy.

 Złotarz — p. Złotnik.

 Złotawiec, owad krajowy z rzędu tęgopokrywych, barwy złoto-zielonej, mniejszy od chrabąszcza, kwiaciarka (f.); motyl z rodziny oboczaków, czerwończyk.

 Złotawo, przysł., mając kolor podobny do złota, lśniąc ś., jak złoto.

 Złotawy, mający kolor złota, podobny do złota.

 Złoteczko — p. Złotko.

 Złotka kolorado, mały chrząszczyk z rodziny złotek, barwy czerwono-żółtej z podłużnemi linjami na pokrywach, bardzo szkodliwy, chrząszcz kartoflany (fig.); w lm., z-i, rodzina małych owadów z rzędu chrząszczów; rodzina ptaków łażących amerykańskich, o długim dziobie i długim ogonie.

 Złotko, Złoteczko, kochana, luba, miła istota.

 Złotnica kuprówka, motyl z rodziny brudnic, z podrzędu prządkówek.

 Złotnicki, odnoszący ś. do złotnika.

 Złotnictwo, rzemiosło złotnika, sztuka złotnicza, kunszt złotniczy.

 Złotniczek, czeladnik u złotnika; owad z rzędu tęgopokrywych, złota szczypica (fig.).

 Złotniczka, żona złotnika; kobieta, zajmująca ś. złotnictwem.

[625] Złotniczy, odnoszący ś. do złotnika a. złotnictwa, należący do złotnika, właściwy złotnikowi.

 Złotnik, rzemieślnik, trudniący ś. wyrobem przedmiotów ze złota, zajmujący ś. pozłacaniem różnych przedmiotów.

 Złotny, odnoszący ś. do złota.

 Złoto, pierwiastek, metal, występujący w naturze prawie wszędzie, lecz w małych ilościach, w stanie wolnym a. jako przymieszka w innych metalach; z. piorunujące = związek tlenku złota z amonjakiem, w ogniu pękający z hukiem; z. malarskie = cieniutkie blaszki złota, używane do pozłacania różnych przedmiotów; z. żydowskie = proszek, używany do bronzowania różnych przedmiotów; z. dukatowe = złoto 94-ej próby, używane niegdyś do wybijania monet złotych; z. nitkowe = wyciągnięte na cienkie nitki; wyrób złoty, przedmiot, wyrobiony ze złota, sprzęt złoty, naczynie złote, pieniądz złoty; zbior., naczynia, sprzęty złote, pieniądze złote: jadać na złocie, płacić złotem; z. obrączkowe = dukaty obrączkowe; przen., wszystko, co ma dużą wartość, wysoką cenę: ten człowiek to istne z. = człowiek wielkiej wartości moralnej, człowiek nieoceniony; moje z.! = droga, luba, kochana istoto!

 Złotobarwy, Złotofarby, złotawy, kolor złota: żółty i błyszczący.

 Złotobłękitny, złoty z błękitnym.

 Złotobrew, rodzaj ryby morskiej, pstrąg morski.

 Złotobrewka, kobieta o złotawych brwiach.

 Złotobrzmiący, wydający odgłos metaliczny złota; przen., mówiący słowa, zdania, myśli cenne, jak złoto.

 Złotobrzuch, owad dwuskrzydły, pszczółkowaty.

 Złotocha, wierzba złota.

 Złotochrońca, stróż złota.

 Złotociekły, ciekący złotem, złotopłynny.

 Złotocisawy, koloru bronzowego, gniado-kasztanowaty.

 Złotodajny, wydający złoto.

 Złotodaszy, mający złoty dach.

 Złotodziej, człowiek, wyrabiający złoto, alchemik.

 Złotogłowiec, roślina złotogłów.

 Złotogłownik, tkacz, wyrabiający materje, przetykane złotą nitką.

 Złotogłowy, zrobiony ze złotogłowu; mający złotą a. koloru złota głowę.

 Złotogłów, materja, przetykana złotemi nitkami, lama złota; rodzaj roślin ozdobnych, z rodziny liljowatych, asfodela (fig ).

 Złotogłówny — p. Złotogłowy.

 Złotogorący, jaskrawo-żółty, barwy płomiennej.

 Złotogorz, pragnienie złota, chciwość złota, gorączka złota.

 Złotogrzywy, mający złotą a. koloru złota grzywę.

 Złotojasny, świecący, jasny, jak złoto.

 Złotojeść, niewielka roślina dwuliścieniowa, z rodziny czystkowatych, o kwiatach kształtu małych różyczek, posłonek (fig.).

 Złotojęki, wydający dźwięk ze złotych strun.

 Złotokamień — p. Chryzolit.

 Złotoklej, gatunek minerału.

 Złotokopacz, człowiek, pracujący w kopalniach złota, kopacz złota.

 Złotokost, rodzaj złotawej farby, rodzaj żółtego arszeniku, aurypigment.

[626] Złotokradca, człowiek, kradnący złoto, złodziej złota.

 Złotokres, ryba koścista skrzelowata, piersiopłetwa, bezbronna.

 Złotokształty, mający kształt złota, podobny z pozoru do złota.

 Złotokuty, okuty złotem, mający złote podkowy.

 Złotokwiat, rodzaj trawy, złota bylica — p. Złocień.

 Złotokwity, kwitnący żółto, jak złoto.

 Złotolazurować, lazurować ze złotem.

 Złotolewny, lejący złoto, sypiący złotem.

 Złotolitka, owad błonkoskrzydły z rodziny tejże nazwy, o rożkach zakręconych nitkowatych (fig.); w lm., rodzina owadów błonkoskrzydłych.

 Złotolitny, mający ubarwienie koloru złota; owady z-e = gromada owadów błonkoskrzydłych.

 Złotolity, ulany ze złota.

 Złotolśniący, lśniący, jak złoto.

 Złotolub, człowiek, lubiący złoto, chciwiec.

 Złotolubnie, przysł., lubiąc złoto, chciwie na złoto, na pieniądze.

 Złotolubny, lubiący złoto, chciwy złota.

 Złotolubość, chciwość złota.

 Złotołuczny, mający złote łuki.

 Złotołuki, uzbrojony złotym łukiem.

 Złotołusk, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, wstęgowata.

 Złotomieczy, uzbrojony złotym mieczem.

 Złotomieniacz, człowiek, rozmieniający złoto.

 Złotomówny, obdarzony piękną, dźwięczną wymową; wydający melodyjne dźwięki.

 Złotonitny, Złotonity, utkany ze złotych nici, przetykany złotemi nićmi, złototkany, złotogłówny, złotogłów; mający złote struny, złotostrunny.

 Złotonogi, mający złote nogi.

 Złotonośny, przynoszący złoto, złotorodny, złotodajny.

 Złotonury, o rzekach: niosący złoto, zawierający złoto.

 Złotonuty, nucący dźwięcznym głosem.

 Złotook, owad siatkoskrzydły o ciele cienkim i rożkach długich, pożyteczny.

 Złotooki, mający złote oczyoczy.

 Złotopasy, ubrany w złoty pas.

 Złotopiaszczysty, obfitujący w złoty piasek.

 Złotopiór, gatunek pliszki.

 Złotopióry, mający złote a. koloru złota pióra.

 Złotopławny — p. Złotopłynny.

 Złotopłodny, złoto płodzący, wydający złoto, złotonośny, złotorodny.

 Złotopłynny, płynący złotem, złotopławny, złotociekły, złototoczny.

 Złotopromienny, promieniejący złotem.

 Złotoprządka, kobieta, przędąca złote nici.

 Złotoprzędca, mężczyzna, przędący złote nici.

 Złotopstrąg — p. Złotobrew.

 Złotorodny, Złotorodzący, rodzący złoto, dający złoto, złotopłodny, złotonośny, złotodajny.

 Złotorogi, mający złote a. wyzłacane rogi, mający rogi koloru złota.

 Złotorób, człowiek, gromadzący bogactwo, wzbogacający ś.

 Złotoróżany, Złotoróżowy, złoty i różany, złoty i różowy zarazem.

 Złotoruchy, połyskujący w ruchu, jak złoto.

 Złotorunka, piękny robak łuskowaty, z gromady pierścienic, z rzędu sutoszczetów, z rodziny błędków, żyjący na wybrzeżach [627]mórz europejskich afrodyta, bisiornica, kosmatnica (fig.).

 Złotoruny, mający złote runo.

 Złotoryty, wyryty w złocie.

 Złotoskrzydły, opatrzony skrzydłami złotemi a. koloru złota.

 Złotosłowy, Złotosłowny, mówiący złote słowa, t. j. bardzo mądre; mający piękną wymowę, złotousty.

 Złotostrefiasty, Złotostrefisty, Złotostrefy, mający po sobie złote strefy, t. j. pasy.

 Złotostrojny, strojący ś. w złoto — p. Złotostrunny.

 Złotostrun, narzędzie muzyczne ze złotemi strunami, t. j. wydające melodyjne dźwięki.

 Złotostrunny, mający złote struny, wydający melodyjne dźwięki.

 Złotoszaty, ubrany w złotą szatę.

 Złotoszczytny, mający szczyt lśniący, jak złoto.

 Złotośledź, gatunek śledzia, żyjący w morzu Niemieckim, aloza, koza (fig.).

 Złototkany, przetykany złotem; utkany z nitek złota.

 Złototoczny, toczący złoto, złotopłynny, złotopławny, złotocieki.

 Złototworny, wytwarzający, wyrabiający złoto.

 Złotousty p. Złotosłowy.

 Złotouzdny, zaprzężony w złotą uzdę.

 Złotoważny, cenny na wagę złota.

 Złotowieńczy, mający złoty wieniec.

 Złotowierzba, Złotowierzb, gatunek wierzby, krzew, rosnący w miejscach wilgotnych, służący do wyrobów koszykarskich.

 Złotowierzbowy, Złotowierzby, odnoszący ś. do złotowierzby, zrobiony ze złotowierzby.

 Złotowierzchni, mający złoty wierzch.

 Złotowłos, roślina z klasy paproci, rosnąca w miejscach cienistych i wilgotnych, włoski murowe.

 Złotowłosy, mający złote włosy a. włosy koloru złota.

 Złotowy, odnoszący ś. do złota.

 Złotowzory, złototkany, złotogłówny.

 Złotożyły, obfitujący w żyły złota.

 Złotówka, dawna moneta polska, w różnych czasach mająca różną wartość, ostatnio = 15 kop., złoty polski.

 Złotrzeć, Złotrzyć się, Złotrować się, stać ś. łotrem, zhultaić ś.

 Złotucha, gatunek wierzby.

 Złotwa, rodzaj zwierzokrzewu.

 Złoty, zrobiony ze złota; zawierający złoto, złotodajny: z-a góra, z-a mina, z-a żyła; cenny, drogi, szacowny, nieoceniony, kosztowny; przen., doskonały, wyborny, znakomity: z-e słowa = mądre; przetykany złotem, złotogłowy; mający kolor złota, jaskrawożółty, wpadający w pomarańczowy; pieszcz., kochany, luby, miły, drogi; z. orzeł wszędzie doleci, z. klucz wszystkie drzwi otwiera, z-a szwajca mury przebija = przekupstwem wszystkiego dopiąć można; z. most zgody = najlepsza droga do zgody; z. cielec = pieniądz, mamona; gorączka z-a = chciwość łatwego zysku, karjerowiczostwo; palec z. = serdeczny, pierścionkowy; obiecywać komu z-e góry = czynić mu wielkie nadzieje; z. rycerz = pasowany przy koronacji królów i cesarzów w Europie Zach.; z-e czasy = szczęśliwe; z. wiek = według mitologji Greków i Rzymian: bajeczne czasy powszechnej szczęśliwości; z-a wolność = wolność szlachecka w [628]dawnej Polsce; reguła z-a, prawidło z-e = reguła trzech; z-a liczba = średnia arytmetyczna; cykl księżycowy w astronomji, t. j. przeciąg lat 19; przen., z. środek = umiejętność wybierania czegoś pośredniego między krańcowościami; z-a żyła = hemoroidalna; z. wiek w literaturze polskiej = wiek XVI, jako epoka największego rozkwitu literatury niepodległej Polski; z-a orfa = rodzaj karasia, o pięknym zabarwieniu pomarańczowożółtym z metalowym połyskiem (fig.); z. rybka = ryba z rodziny karpiowatych, o wspaniałym zabarwieniu czerwonożółtym, z metalicznym połyskiem, często hodowana w akwarjach (fig.); z. deszcz — p. Szczodrzeniec; z. kwiat — p. Złocień; z. wierzba — p. Złotowierzba; z-a bylica — p. Złotokwiat; rzecz., czerwony złoty, dukat; dawna srebrna moneta polska, złotówka, ostatnio = 15 kop.; z. reński = moneta austryjacka, gulden, reński = 80 kop.

 Złowiarek, heretyk, niedowiarek.

 Złowić — p. nied. Zławiać.

 Złowierny, źle wierzący, heretycki, kacerski, odszczepieńczy.

 Złowieszczo, przysł., ze złą wieszczbą, wróżąc coś złego.

 Złowieszczy, wieszczący zło, wróżący nieszczęście, złowrogi.

 Złowonka, zwierzę drapieżne z rodziny łasic.

 Złowrogi, źle wróżący, źle wieszczący, złowróżbny; ponury, posępny, okropny, straszny, przerażający.

 Złowrogo, przysł., w sposób złowrogi, przepowiadając nieszczęście, okropnie, przerażająco.

 Złowróżbny — p. Złowrogi.

 Złoże, żyła kruszcowa, pokład kruszcu.

 Złożność, właściwość łączenia ś., składność.

 Złożny, nadający ś. do złożenia, składalny, składny.

 Złożony, którego złożono; składający ś. z kilku części: ciało z-e = składające ś. z dwu lub więcej pierwiastków; zdanie z-e = składające ś. z dwu lub więcej zdań pojedyńczych; z-a reguła trzech = sposób wynajdywania liczby proporcjonalnej do pięciu, siedmiu, dziewięciu i t. d. liczb danych; przen., nieprosty, skomplikowany, zagmatwany; z-e rośliny = nazwa rodziny roślin dwuliścieniowych, zrosłopłatkowych, o znacznej liczbie kwiatów, zgromadzonych na wspólnym osadniku; z. liść = składający ś. z kilku blaszek, osadzonych na jednym wspólnym ogonku (fig.); liść podwójnie z. = gdy na miejscu każdej blaszki wyrasta liść złożony.

 Złożyciel, ten, który co złożył.

 Złożyć — p. nied. Składać.

 Złożysko, pokłady kruszców w ziemi; pokładanie ś. zboża.

 Złożysty, składany, złożny.

 Złóg, to, co zostało złożone, co osiadło, osad; w fizjol., osad stały, tworzący ś. wewnątrz żyjącego organizmu; powodujący choroby.

 Złów, złowienie.

 Złuda, to, co ś. komu zdaje, ułuda, złudzenie, omamienie zmysłów, łudzący pozór.

 Złudliwy — p. Złudny.

 Złudnie, przysł., w sposób łudzący, ułudnie.

[629] Złudny, Złudliwy, mamiący, łudzący, nieistotny, ułudny.

 Złudzać, dok. Złudzić; łudzić, mamić, oszukiwać, omamiać zmysły tym, co nie istnieje.

 Złudzenie, rzecz. od Złudzić — p. Złuda.

 Złudzić — p. nied. Złudzać.

 Złudzony, którego złudzono; który uległ złudzeniu.

 Złupać, Złupnąć, łupaniem zbić, porąbać.

 Złupiać, dok. Złupić; zdzierać łupiąc, obdzierać: z. skórę ze zwierzęcia; brać łup, rabować, grabić, ograbiać, okradać; wyzuwać z czego.

 Złupić — p. nied. Złupiać.

 Złuskać p. Złuszczyć.

 Złuszczać, dok. Złuszczyć, Złuskać; łuszcząc zdzierać, zdejmować; z. ś., o łupinie: spadać, opadać, pękać; łuszczyć ś.

 Złuszczyć — p. nied. Złuszczać.

 Zły, niedobry, złośliwy, pełen złości, niecnotliwy, bez sumienia; rozgniewany, gniewający ś. na kogo, obrażony na kogo, wściekły, podniecony gniewnie; nie taki, jak być powinien, niewłaściwy, nieużyteczny, lichy, nędzny, ladajaki, zepsuty, zniszczony; nieszczęśliwy, nieszczęsny, niepomyślny, fatalny, źle wróżący, złowróżbny; z-e słowo = wymysł, łajanie, strofowanie; z-e oko = zazdrosne, zawistne, urzekające; z. humor = nie ukontentowanie; z-a wróżba = przepowiadająca nieszczęście; z. omen, z. znak = wróżący nieszczęście; z. czas = słota, niepogoda; z. koń, z. pies = nie dający do siebie dostępu; rzecz., z. a. z. duch = djabeł, szatan, djasek, czart; człowiek zły, złośliwy.

 Złykać, nied. Zełknąć; łykać, połykać wszystko chciwie.

 Złykowacieć, stać ś. łykowatymłykowatym.

 Złysić, łysym uczynić; z. ś., łysym ś. stać.

 Złysieć, stracić włosy, zarost, stać ś. łysym.

 Złzawiać (się), dok. Złzawić (ś.); dostać łzotoku, zapłakać.

 Zmacać, pomacać, obmacać w różnych miejscach; namacać, wymacać; z. kogo, wybić go, wyłoić; trafić, dosięgnąć, ugodzić; przeniknąć, przejąć nawskroś, objąć ze wszystkich stron; przetrząsnąć, przeszukać, zrewidować; splondrować, zrabować; zwąchać, przewąchać, odkryć, odgadnąć, zwiedzieć ś.

 Zmacerować, ukończyć macerowanie czego; z. ś., być zmacerowanym.

 Zmachać, machając zmordować, wycieńczyć; z. konie = zmordować je zbyt długim biegiem a. zbyt długą jazdą; z. ś., zmordować ś. długim biegiem a. długim chodem a. pracą fizyczną, umysłową.

 Zmacniać, dok. Zmocnić; dodawać mocy, mocniejszym czynić, wzmacniać, umacniać, utwierdzać; mocniejszym ś. stawać, nabierać mocy, odwagi, wytrwałości.

 Zmaczać, Zmoczyć, uczynić mokrym przez oblanie cieczą a. pogrążenie w niej; przen., skalać, zbrudzić, splamić; z. w czymś palce = brać udział w jakiejś nieczystej sprawie; z. palce w jakichś pieniądzach = przywłaszczyć sobie, ukraść ich część; z. ś., mokrym ś. stać przez pogrążenie ś. w cieczy, zamoknąć, przemoknąć, pomoczyć ś.; trzeba ś. z., kto chce ryby łowić = aby otrzymać jaką korzyść, trzeba dołożyć starania.

 Zmagać, dok. Zmóc; móc coś zrobić, mieć do czego dostateczne siły, umiejętność, być zdolnym do czego; z. komu, dorównywać mu w czym; dawać radę, podoływać komu, przemagać, zwyciężać, przezwyciężać, zwalczać kogo; wycieńczać, wysilać, [630]ubezwładniać; z. ś., wysilać ś., wycieńczać ś., tracić siły; mordować ś., męczyć ś.; z. ś. z kim, walczyć z nim do upadłego.

 Zmaglować, wymaglować wszystko, co było do maglowania.

 Zmagnetyzować, namagnetyzować; przen., pobudzić.

 Zmaić, umaić.

 Zmajętnić, uczynić majętnym, zbogacić, uposażyć.

 Zmajętnieć, stać ś. majętnym, zamożnym, zbogacić ś.

 Zmakać, dok. Zmoknąć; przechodzić wilgocią, moknąć, przemakać; być moczonym na deszczu.

 Zmalały, który zmalał.

 Zmaleć, stać ś. małym a. mniejszym; schudnąć; osłabieć, osłabnąć

 Zmamić, omamić, mamiąc przywabić, przynęcić.

 Zmanić, oszukać, odrwić.

 Zmarlina, coś umarłego, trup, zwłoki, ścierwo.

 Zmarły, który zmarł, umarły, nieżywy; rzecz., nieboszczyk.

 Zmamić, zmarnować, przemarnować, stracić lekkomyślnie.

 Zmarnieć, stać ś. marnym, przyjść do stanu upadku, w niwecz ś. obrócić, nie przynieść żadnego pożytku, pójść na marne.

 Zmarnować, przemarnować, marnie stracić bez celu i pożytku, roztrwonić; z. ś., pójść na marne, nie przynieść spodziewanego pożytku.

 Zmarszczać, dok. Zmarszczyć; układać w zmarszczki, fałdować, karbować; z. ś., układać ś. w zmarszczki, fałdować ś., karbować ś.; o osobie: ściągać skórę na czole, przez co tworzą ś. zmarszczki, jako oznaka gniewu, starości.

 Zmarszczek, Zmarszczka, fałda, składka; fałda na czole, na twarzy a. wogóle na skórze; szrama, blizna po ranie; wada, skaza, plama, przywara.

 Zmarszczkopysk, ryba koścista, skrzelowata, piersiopłetwa, listkowata.

 Zmarszczkowaty, mający po sobie zmarszczki.

 Zmarszczony, którego zmarszczono; który ś. zmarszczył.

 Zmarszczyciel, ten, który co zmarszczył.

 Zmarszczyć — p. nied. Zmarszczać.

 Zmartek, spuścizna po nieboszczyku.

 Zmartwiałość, zupełne obumarcie, zdrętwiałość jakiej części ciała; bezwładność duchowa, obojętność, apatja.

 Zmartwiały, który zmartwiał; zdrętwiały, obumarły.

 Zmartwić, nabawić zmartwienia, zasmucić; zdrętwiałym uczynić, zdrętwić; z. ś., zasmucić ś. bardzo, zasępić ś., zgryźć ś.

 Zmartwieć, zdrętwieć, obumrzeć, utracić władzę.

 Zmartwienie, rzecz. od Zmartwić; smutek, kłopot, troska, zgryzota; żałość.

 Zmartwina — p. Zmartwiałość.

 Zmartwiony, którego zmartwiono; który ś zmartwił a. martwi.

 Zmartwychpowstanie — p. Zmartwychwstanie.

 Zmartwychpowstawać — p. Zmartwychwstawać.

 Zmartwychwstać — p. nied. Zmartwychwstawać.

 Zmartwychwstały, który zmartwychwstał.

 Zmartwychwstanie, rzecz. od Zmartwychwstać; Zm. Pańskie = święto chrześcijańskie na cześć zmartwychwstania Chrystusa, Wielkanoc.

 Zmartwychwstaniec, zakonnik reguły Zmartwychwst. Pańskiego.

 Zmartwychwstanka, niewielka roślina zielna z rodziny krzyżowych, rosnąca w Afryce północnej i Azji zachodniej, może po [631]wyschnięciu, gdy zostania zwilżoną, rosnąć na nowo, róża jerychońska, jerychonka (fig.); zakonnica zakonu Zmartwychwstanek

 Zmartwychwstawać, dok. Zmartwychwstać; powstawać z martwych, powracać do życia, być wskrzeszonym.

 Zmartwychwzbudzać, dok. Zmartwychwzbudzić; powracać do życia, wskrzeszać.

 Zmarzlak, człowiek wrażliwy na mróz, nie znoszący zimna, piecuch.

 Zmarzlina, grunt zmarzły; w gieol., z. wieczna = grunt wiecznie zmarzły.

 Zmarzluch — p. Zmarzlak.

 Zmarzłość, własność a. stan tego, co jest zmarzłe; mróz, zamróz.

 Zmarzły, który zmarzł, skrzepły od mrozu; przejęty nawskroś mrozem, przemarzły.

 Zmarznąć, skrzepnąć od mrozu, ściąć ś. lodem, zamarznąć; być przejętym mrozem, przemarznąć.

 Zmastykować, zżuć, zgryźć, przeżuć; przemacerować; przen., rozważyć, obmyślić, przetrawić w duszy.

 Zmaścić, pomaścić, namazać czymś tłustym: maścią, oliwą, olejkiem i t. p.

 Zmatać, pomatać, powikłać, poplątać; przen., skłamać, zełgać; z. ś., splątać ś., poplątać ś., powikłać ś.; wdać ś., związać ś. z kim a. z czym.

 Zmatczyć, pozbawić matki.

 Zmaterjalizować, przybrać formę materjalną, uczynić dostępnym zmysłom; uczynić zbyt materialnym, dbającym tylko o korzyści materjalne; wyłożyć wedle zasad materjalizmu, pojąć zmysłowo; z. ś., w spirytyzmie: stać ś. dostępnym zmysłom, przybrać kształty cielesne, ulec materjalizacji.

 Zmaterjalizowany, którego zmaterializowano a. który ś. zmaterjalizował; nie dbający o dobra duchowe, natomiast zajęty dążeniami materjaloemi.

 Zmawiać, dok. Zmówić; kończyć co mówić, odmawiać; wymawiać, powiadać, wyrzekać; z. co, godzić ś., umawiać ś. o co; z, kogo, najmować kogo, godzić go do roboty, umawiać ś. z kim co do wynagrodzenia za pracę, zamawiać do roboty; z. pannę a. kobietę = zaręczać ś, odbywać z nią zrękowiny; z. za kogo pannę = przyobiecywać mu ją w małżeństwo; zwalać, składać na kogo winę; z. ś., umawiać ś., porozumiewać ś. z kim co do czego; z. ś. z kim. łączyć ś., sprzymierzać ś. z kim; z. ś. z kim na kogo, porozumiewać ś, umawiać ś. z kim przeciw komu, na czyją szkodę.

 Zmaza, plama, skaza; przen., coś, co przynosi hańbę, zakała, plama na honorze; człowiek bez z-y = niepokalany, bez zarzutu; z. nocna = polucja.

 Zmazać — p. nied. Zmazywać.

 Zmazka, zdr. od Zmaza.

 Zmazywacz, ten, który co zmazuje.

 Zmazywać, dok. Zmazać; mażąc, wyniszczać, wykreślać, wymazywać, kasować coś nakreślonego, napisanego; powalać, zwalać, zbrukać, zanieczyścić; z. ś., być zaraszanym, wymazanym, wykreślanym; walać ś., brudzić ś., brukać ś.

 Zmącić, pomącić, uczynić mętnym.

 Zmączyć, powalać mąką, pomączyć.

 Zmądrzeć, Zmędrzeć, stać ś. mądrym a. mądrzejszym, nabrać rozumu.

[632] Zmechanizować, urządzić co według praw mechaniki; uczynić coś mechanicznym, automatycznym, bezdusznym, bezmyślnym; z. ś., stać ś. machiną, urządzić ś. wedle praw mechaniki; stać ś. mechanicznym, bezmyślnym, bezdusznym; poruszyć ś.

 Zmęczyć (się), zmordować (ś.), wysilić (ś.).

 Zmędrować, dokazać mniemaną mądrością, sfiglować, skręcićskręcić.

 Zmędrzeć — p. Zmądrzeć.

 Zmęt, zmącenie, zamęt, chaos.

 Zmętlić, zmącić, zmieszać, splątać, zgmatwać.

 Zmężnieć, dorość do wieku męskiego, stać ś. mężniejszym, na brać męstwa; nabrać wzrostu i tuszy.

 Zmiałczeć, stać ś. miałkim, mielszym.

 Zmiana, odmiana, zastąpienie jednego drugim: z. warty = zastąpienie jednego wartownika drugim; jedna z dwu a. więcej partji robotników, pracujących kolejno; na z-ę = zastępując kolejno jeden drugiego; w gospodarstwie rolnym: jedna z trzech części w gospodarstwie trójpolowym.

 Zmianka — p. Wzmianka.

 Zmiarkować, umiarkować, pomiarkować, pohamować; domyślić ś., dojść czego po pewnym zastanowieniu, zrobić wniosek; z. ś., umiarkować ś., pomiarkować ś., pohamować ś.; zorjentować ś., zrozumieć, połapać ś.

 Zmiatacz, ten, który co zmiata.

 Zmiataczka, szczoteczka do zmiatania, maszyna do zamiatania, szufelka na śmiecie.

 Zmiatać, dok. Zmieść; miotając zrzucać, zwalać, strząsać; odrzucać precz, odtrącać; spychać, spędzać; zgarniając szczotką, miotełką, zsuwać w jedno miejsce, zgromadzać na kupkę; zrzucać z góry na dół; z. zęby = ronić; z. strzały = ciskać je, strzelać; z. dane słowo = zrzucać ś. ze słowa, nie dotrzymywać go; z. z siebie jaki zarzut = usprawiedliwiać ś., uniewinniać ś, wymawiać ś.; z. pył przed kim = być czołobitnym względem kogo, upokarzać ś. przed kim; przen., strącać: z. głowy z karków; żart., uciekać szybko.

 Zmiażdżyć, zgnieść na miazgę, zgruchotać; przen., zniszczyć; z. kogo spojrzeniem = spojrzeć na kogo z gniewem a. z pogardą.

 Zmiąć, mnąc pomiąć, pognieść.

 Zmiąższeć, stać ś. mniszym, ściślejszym, zgrubieć.

 Zmiecie, Zmieciny, kłosy i słoma, zmiecione przy pejsowaniu jęczmienia czyli oczyszczaniu z pozostałych przy ziarnku wąsów.

 Zmiedzieć, pokryć ś. miedzią, przejąć ś. miedzią.

 Zmielać, dok. Zemleć; mleć wszystko, co było do zmielenia, mieląc kruszyć; gruchotać, druzgotać, rozdrabniać, rozkruszać; z. ś., być zmielonym; zużywać ś. przez mielenie; jednemu ś. z-le, na drugim ś. skrupi = jednemu ś. uda, a drugi ucierpi.

 Zmielony, którego zmielono.

 Zmieniacz, ten, który zmienia, odmienia, wymienia, zamienia.

 Zmieniać, dok. Zmienić; nadawać czemu inną postać, inne cechy, odmieniać, przemieniać; przewdziewać co, zmieniać na sobie ubranie, obuwie; z. pieniądze = brać pewną sumę w jednej walucie, a wypłacać w innej: z. banknoty na złoto, grubszą monetę na drobne i t. p.; z. ś., przybierać inną postać, nabierać innych cech, odmieniać ś., przemieniać ś.; być zmienianym.

 Zmienić — p. nied. Zmieniać.

 Zmieniciel — p. Zmieniacz.

 Zmieniony, którego zmieniono, który ś. zmienił, który wskutek jakiego działania uległ odmianie; [633]z. na twarzy = wykazujący na twarzy pomieszanie wewnętrzne, przerażenie, ból, chorobę; blady.

 Zmiennica, zdrajczyni.

 Zmiennictwo, zdrada, zdradziectwo,

 Zmienniczy, zdradziecki, przeniewierczy.

 Zmiennie, przysł., podlegając zmianom, wiarołomnie, zdradziecko, przeniewierczo.

 Zmiennik, zdrajca, przeniewierca, wiarołomca.

 Zmienność, właściwość ulegania ciągłym zmianom, niestałość, nieperjodyczność; niestałość charakteru, uczuć, upodobań, skłonność do zdrady, do wiarołomstwa.

 Zmienny, ulegający zmianom, niestały, nieperjodyczny; z. prąd elektryczny = którego bieguny zmieniają ś. ustawicznie z wielką szybkością; niestały pod względem charakteru, uczuć, upodobań, skłonny do wiarołomstwa, niepewny, zdradziecki; zmieniony, przemieniony, przeciwny; łatwy do zmienienia, mogący być wymienionym, np. pieniądz większej wartości na pieniądze drobniejsze.

 Zmierać, dok. Zemrzeć, umierać, konać, schodzić ze świata: drętwieć, sztywnieć, obumierać; truchleć z przerażenia, ze zgrozy, z podziwu; z-ra ś. = umierają; zmarło mu ś. = umarł, skończył życie.

 Zmierzać, dok. Zmierzyć; określać rozmiary czego za pomocą miary, mierzyć, przemierzać, brać pod miarę; przykładać co do czego, kłaść co na co dla przekonania ś., czy pasuje: z. ubranie, obuwie; mierzyć, godzić, celować, przykładać ś., żeby trafić; z. do czego a. ku czemu, iść w kierunku czego, kierować ś., dążyć, śpieszyć; przen., z. ku czemu, mieć co na celu, na widoku, dążyć ku czemu; mieć co na myśli, godzić myślą w co, zawierać w sobie jakiś sens: do czego z-ają twoje słowa?; z. kogo oczyma = patrzeć na niego przenikliwie, wpatrywać ś. w kogo uważnie, mierzyć go wzrokiem; z. ś. do czego, np. do celu = celować, mierzyć, aby trafić; z. ś. z kim, mocować ś. z nim, próbować z nim swoich sił; stawać obok kogoś, by przekonać ś., kto jest wyższy; chcieć dorównać komu pod jakimkolwiek względem.

 Zmierzch, pora dnia po zachodzie słońca, gdy ś. ściemnia, zmrok; przen., chwila, poprzedzająca zanik, upadek czego; z. życia = starość.

 Zmierzchać, dok. Zmierzchnąć; z. ś., mierzchać ś., zachodzić mrokiem; nieos., mrok pada; przen., zanikać, zamierać, gasnąć.

 Zmierzchliwy, zachodzący zmrokiem, okrywający ś. ciemnością.

 Zmierzchnąć — p. nied. Zmierzchać.

 Zmierzchnica, największy motyl krajowy z rodziny kordziuków cz. sfinksów, z rysunkiem trupiej głowy na grzbiecie, zmora, trupia główka (fig.).

 Zmierzchnik — p. Zawisak.

 Zmierzchnikowce, podrząd motyli inorogich, latających głównie o zmierzchu lub w nocy, o ciele przeważnie grubym, trąbce długiej i zwiniętej ślimakowato.

 Zmierzchowy, dotyczący zmierzchu; ślepota z-a = niewidzenie przy zmierzchu.

 Zmierzchówka, nieduży motyl z rodziny prościnków, podrzędu sówek.

 Zmierzić, obrzydzić, obmierzić zohydzić, uczynić wstrętnym.

[634] Zmierzieć, Zmierznąć, omierznąć, obmierznąć, stać ś. wstrętnym, ohydnym.

 Zmierzły, obmierzły, ohydny, wstrętny.

 Zmierznąć — p. nied. Zmierzieć.

 Zmierzony, którego zmierzono, oznaczony, określony.

 Zmierzwiciel, ten, który co zmierzwią a. zmierzwił.

 Zmierzwić, zgnieść, zmiąć, pomiąć, pomieszać, powichrzyć, potargać; namierzwić, pomierzwić, mierzwą zapełnić, mierzwą powalać; z. ś., być zmierzwionym.

 Zmierzwisty, mogący być zmierzwionym.

 Zmierzyć — p. nied. Zmierzać.

 Zmieszać, pomieszać, mieszając złączyć dwa a. więcej ciał płynnych lab sypkich; wprawić w nieporządek, doprowadzić do nieładu coś, przedtym porządnie ułożonego; przen., z. kogo, pozbawić go przytomności umysłu, wprawić w kłopot, pomieszać, przestrwożyć, zaniepokoić; z. ś., połączyć ś. z czym przez mieszanie ś.; wejść w tłum, w gromadę; przen., stracić przytomność umysłu, zaniepokoić ś., zatrwożyć ś., zawstydzić ś.

 Zmieszczać, dok. Zmieścić; wchodzić w co, mieścić ś. w czym, pomieszczać, umieszczać, znajdować miejsce dla czego w czym; z. ś., mieć miejsce, pomieszczać ś., umieszczać ś., mieścić ś., móc ś. ułożyć, ustawić w czym, wewnątrz czego.

 Zmieszkać — p. nied. Zmieszkiwać.

 Zmieszkiwać, dok. Zmieszkać; ociągać ś., zwlekać, nie śpieszyć ś., bałamucić, wolno co robić; zatrzymywać ś., zostawać gdzie, zabawiać ś.; trwać, pozostawać przy czym wytrwale; przeżywać, przebywać; z. co, ociągając ś., zaniedbywać czego.

 Zmieścić — p. nied. Zmieszczać.

 Zmieść — p. nied. Zmiatać.

 Zmiędlić, Zmiądlić, o lnie lub konopiach: w międlicy wytrzeć.

 ZmiękczaćZmiękczeć, dok. Zmiękczyć; czynić miękkim a. miększym, pozbawiać twardości, miękczyć; czynić zniewieściałym; przen., wzruszać, poruszać, rozczulać; z. ś., stawać ś. miękkim; przen., rozczulać ś., wzruszać ś.

 Zmiękczeć, stać ś. miękkim a. miększym, stracić twardość, zmiękczyć ś., zmięknąć.

 Zmiękczenie, rzecz. od Zmiękczyć; w gram., zjawisko językowe, polegające na zmianie spółgłosek t. zw. twardych (np. s, z, n) na t. zw. miękkie (ś, ź, ń), czyli, ściśle biorąc, przedniojęzykowych na podniebienne, palatalizacja; znak z-a = znak dyjakrytyczny nad ś, ź, ń i t. p.

 Zmiękczyciel, ten, który co zmiękcza.

 Zmiękczyć — p. nied. Zmiękczać.

 Zmiękczystość, własność tego, co jest zmiękczyste, skłonność do zmiękczania ś.

 Zmiękczysty, dający ś. zmiękczyć.

 Zmięknąć, stać ś. miękkim a. miększym, zmiękczeć; złagodnieć, stać ś. ustępliwym, mniej surowym.

 Zmiękowate, rodzina chrząszczy, do której należy robaczek świętojański czyli świetlik.

 Zmiętlić (się), Zmętlić (się), zmącić (ś.), zmieszać (ś.), zaniepokoić (ś.), zawichrzyć (ś.).

 Zmiętosić, zgnieść, pomiąć, zmiąć.

 Zmiętoszony, którego zmiętoszono; twarz z-a = zmęczona przeżytemi trudami a. rozpustą.

 Zmięty, którego zmięto, pomięty, pognieciony.

 Zmijać, dok. Zminąć; nie spotykać osoby, której ś. szuka, [635]ponieważ poszła inną drogą; z. kogo, chybiać, nie trafiać; pomijać, opuszczać; z. ś. z kim, rozmijać ś. z kim, nie spotykać ś. z kim, kogo ś. szuka, przejeżdżać mimo.

 Zmik, owad dwuskrzydły, pszczółkowaty.

 Zmilczeć, nie przemówić, zamilczeć, milczeniem pokryć, zataić, nie wyjawić czego; z. komu, wysłuchać w milczeniu, nie odpowiadać, gdy gani, strofuje; milcząc, wysłuchać czegoś nieprzyjemnego; z. ś., umilknąć.

 Zmilkły, który przestał mówić, który zamilkł, zmartwiały, obumarły, zdrętwiały.

 Zmilknąć, umilknąć, zdrętwieć, zmartwieć, obumrzeć — p. Zmilczeć.

 Zmiłować się, ulitować ś., zlitować ś., mieć litość, miłosierdzie nad kim, nad czym; zmiłuj się = zlituj ś., miej litość, bądź tak łaskaw, bądź tak dobry.

 Zmiłowanie, rzecz. od Zmiłować; litość, miłosierdzie, łaska.

 Zminąć się — p. nied. Zmijać ś.

 Zmiotać — p. Zmiatać.

 Zmirzyć się, sprzymierzyć ś.

 Zmitrężyć, mitrężąc spóźnić ś. z czym, nie zrobić czego na czas; mitrężąc, nic nie robiąc, zmarnować czas.

 Zmizernić, Zmizerować, uczynić mizernym; z. ś., stać ś. mizernym, wychudnąć, stracić cerę.

 Zmizernieć, stać ś. mizernym, szczuplejszym, chudszym, bledszym.

 Zmizerować, doprowadzić do nędzy — p. Zmizernić; z. ś., dojść do nędzy, stracić zdrowie, majątek.

 Zmłodnieć, odmłodnieć.

 Zmłócić, ukończyć młócenie, wymłócić wszystko, co było do młócenia.

 Zmnażać, dok. Zmnożyć; powiększać w ilości, pomnażać.

 Zmniejszać, dok. Zmniejszyć; czynić mniejszym, mniej licznym; pomniejszać, umniejszać, zrobić mniej obejmującym, mniej dawać, mniej wypłacać: z. pensję, żołd; z. ś., stawać ś. mniejszym, pomniejszać ś., obniżać ś. w liczebności: dochód ś. z-a.

 Zmniejszyć — p. nied. Zmniejszać.

 Zmnozyć — p. nied. Zmnażać.

 Zmocnić — p. nied. Zmacniać.

 Zmocnieć, stać ś. silniejszym, nabrać mocy, wzmocnić ś.

 Zmocować, mocując zwalczyć, zmóc, przemóc, przezwyciężyć; pokonać; uczynić silniejszym; z. ś., mocując ś. zmordować ś., zmęczyć ś., wysilić ś.

 Zmoczyć — p. nied. Zmaczać.

 Zmoderować, określić, ograniczyć, zmiarkować, umiarkować.

 Zmodrzeć, nabrać barwy modrej, stać ś. modrym.

 Zmodrzyć, uczynić modrym.

 Zmodyfikować, zmienić, odmienić, inną postać nadać, złagodzić.

 Zmoga, możność, zmożenie, zwyciężenie.

 Zmogły, który ś. zmógł, zmordował, zmęczył.

 Zmokły, który zmoknął, przemokły; wyglądać, jak z-a kura = mizernie, nędznie.

 Zmoknąć — p. nied. Zmakać.

 Zmonetyzować, zamienić na monetę.

 Zmora, duch, duszący ludzi w nocy, ciężki sen z przywidzeniami i bardzo przykremi marzeniami sennemi oraz uczuciem duszności i gniecenia na piersiach, mrowie, dreszcz; chodzi, jak z. = jak duch, wygląda, jak straszydło.

 Zmordować (się), strudzić (ś.), zmęczyć (ś), sfatygować (ś.); z. co, dać czemu radę, wykończyć co z trudem.

 Zmordowany, którego zmordowano; strudzony, spracowany, zmęczony.

 Zmorowaty, podobny do zmory.

[636]

 Zmorsznik, rodzaj chrząszcza z grupy ryjkowców, z rzędu kózek (fig.).

 Zmorzyć, zadusić, zdusić, zmęczyć, zmordować; pokonać morząc, pozbawić sił, wycieńczyć, wyniszczyć, osłabić: z. snem, głodem, winem; z. ś., zmordować ś., zmęczyć ś.; być zmorzonym.

 Zmotać, motaniem zdjąć co z czego, zwinąć co na co; pomotać, powikłać.

 Zmowa, umowa, układ, ugoda; zaręczyny, zrękowiny; tajemne porozumiewanie ś. z kim na czyjąś szkodę; z. robotnicza = strajk, bezrobocie.

 Zmożnieć, stać ś. możnym a. możniejszym, zbogacić ś., przyjść do znacznego majątku, stanowiska, władzy i t. p.

 Zmóc — p. nied. Zmagać.

 Zmówca, ten, który zmawia, doprowadza do zawarcia umowy, ugody.

 Zmówić — p. nied. Zmawiać; z. pacierz, modlitwę = powiedzieć je głośno lub cicho, pomodlić ś.

 Zmówiny. zrękowiny, zaręczyny.

 Zmówiony, który zmówiono, wypowiedziany; umówiony.

 Zmównie, przysł., podług zmowy, zgodnie ze zmową.

 Zmówny, zgodny ze zmową, z umową, zmówiony, o który ś. umowiono; który zmówił ś. z kim przeciw komu.

 Zmraczać, dok. Zmroczyć; mroczyć (ś.), okrywać (ś.) mrokiem.

 Zmrażać, dok. Zmrozić; mrozem przejmować, mrozić, przemrażać, zamrażać; przen., przejmować przerażeniem, trwogą okrutną.

 Zmrocznik, rodzaj motyla z rodz. sfinksów, z podrzędu zmierzchnikowców (fig.).

 Zmrok — p. Zmierzch.

 Zmrozić — p. nied. Zmrażać.

 Zmróżka, owad z rzędu tęgopokrywych (f.).

 Zmrugiwać się, dok. Zmrugnąć ś.; mrugając na kogo, porozumiewać ś. z nim, zmawiać ś. z kim oczami

 Zmrużać, dok. Zmrużyć oczy; przymykać je ze zmęczenia, z senności, chcieć dać ruchem oczu jaki znak, przymykać oczy powiekami; całą noc nie z-yłem oka = ani chwili nie zasnąłem.

 Zmrużek, rodzaj niedużej barwnej muchy, przebywającej nad wodą (f.).

 Zmrużek, zabawa dziecinna w ciuciu-babkę.

 Zmrużony, w wyraż.: patrzeć na co nie z-ym okiem = śmiało, nieulękle, gniewnie, znacząco.

 Zmuda, Żmuda, strata czasu nad czymś nudnym i drobiazgowym; mozolne ślęczenie nad czymś, powolna, nudna robota; zmudny człowiek, maruda, nuda, ciemięga, mantyka, nudziarz.

 Zmudnie, Żmudnie, przysł., ze zmudą, zmudnością, w sposób żmudny; pracowicie.

 Zmudność, Żmudność, właściwość tego, co jest zmudne, nudne, ślęczenie nad czym.

 Zmudny, Żmudny, nudny, zajmujący czas niepotrzebnemi drobiazgami, mozolny, wymagający wiele czasu, trudu i uwagi.

 Zmudzić, Żmudzić, tracić czas na nudną robotę, mitrężyć czas, marudzić, zwlekać.

 Zmuleć, zapełnić ś., zapchać ś. mułem.

 Zmulić (się), zapełnić (ś.) mułem, zwalać (ś.) mułem, kurzem.

[637] Zmulisko, miejsce, zapełnione mułem.

 Zmurować, wznieść murując, wymurować, wybudować robotą mularską.

 Zmurszały, który zmurszał, zepsuty.

 Zmurszeć, stać ś. wiotkim, sypkim, niespójnym wskutek oddziaływania czasu, powietrza i wilgoci; zepsuć ś.

 Zmurzać (się), zamurzać (ś.), umurzać (ś.), powalać (ś.), pobrudzić (fi.).

 Zmurzyć, uczernić, poczernić.

 Zmusić — p. nied. Zmuszać.

 Zmuskać, Zmusnąć, muskając zetrzeć.

 Zmuszać, dok. Zmusić kogo do czego; zniewalać, znaglać, przymuszać, by coś uczynił wbrew swojej woli; z. ś., zniewalać siebie samego do zrobienia czegoś nieprzyjemnego, odrażającego.

 Zmycić, przemycić, przeszwarcować.

 Zmyć — p. nied. Zmywać.

 Zmydlać, dok. Zmydlić; nacierać mydłem, mydlić; zużywać na mydlenie; zmieniać w masę, podobną do mydła, przez łączenie chemiczne tłuszczu z tlenkami metalicznemi; z. ś., być zmydlanym; zmieniać ś. w mydło przez reakcję chemiczną.

 Zmykać, dok. Zemknąć; pomykając ściągać, spuszczać: z. pierścień z palca, charty ze smyczy; chwytać, porywać; pchać, posyłać kogo dokąd ukradkiem: z. pocichu; umykać, uciekać; przemijać, mijać, przechodzić, upływać, ulatać; z. ś., uwijać ś., kręcić ś.; czołgać ś., pełzać; rozpadać ś., rozlatywać ś.

 Zmykły, który uciekł, umknął.

 Zmylać, dok. Zmylić; mylić, w błąd wprowadzać, pomylać; z. komu szyki = mieszać szyki, przeszkadzać w wykonaniu czego; z. drogę = schodzić z właściwej drogi na mylną, mylić ś. w jej obiorze, tracić ślad, trop: psy z-iły zająca; nie trafiać, pudłować.

 Zmylić – p. nied. Zmylać.

 Zmysł, narząd czucia i odbierania wrażeń u człowieka i zwierząt, droga, którą wrażenia od przedmiotów zewnętrznych przechodzą do świadomości, czucie, powzięte przez zmysły, świadomość: stracić z-y, dostać pomieszania z-ów = zwarjować; odejść od z-ów = stracić przytomność; przyjść do z-ów = odzyskać przytomność; chodzę, jak bez z-ów = nieprzytomnie; mam wszystkie pięć z-ów w porządku, jestem przy zdrowych z-ach = jestem przytomny, nie mam gorączki, nie jestem warjat, wiem, co robię.

 Zmysłowo, przysł., drogą zmysłów, za pomocą zmysłów; cieleśnie, nie idealnie, nie platonicznie, pożądliwie: kochać z.

 Zmysłowość, własność tego, co uderza zmysły, co ś. stosuje do zmysłów; chuć, żądza cielesna, nieskromność, pożądanie zmysłowe, nieidealność.

 Zmysłowy, odnoszący ś. do zmysłów, zależny od zmysłów, podległy zmysłom, podpadający pod zmysły, dający ś. uchwycić zmysłami, cielesny, materjalny, nie duchowy; dogadzający żądzom cielesnym, odnoszący ś. do cielesnego pożądania; ulegający żądzom, chuciom, rozpustny.

 Zmyślacz, Zmyślnik, ten, który co wymyśla, udaje, zmyśla fałszywie.

 Zmyślaczka, forma ż. od Zmyślacz.

 Zmyślać, dok. Zmyślić; mówić nieprawdę, kłamać, łgać, udawać fałszywie coś, czego niema wistocie, wymyślać, przedrzeźniać, naśladować: z. czyjąś postać, głos chód, ruchy i t. p.; wymyślać [638]wynajdywać, wytwarzać; tworzyć coś z własnej wyobraźni, wymyślać, komponować.

 Zmyślenie, rzecz. od Zmyślić; to, co zamyślono, zmyślono, fałsz, kłamstwo, udanie.

 Zmyślić — p. nied. Zmyślać.

 Zmyślnie, przysł., dowcipnie, sprytnie, chytrze.

 Zmyślność, bystrość zmysłów, instynkt, spryt, dowcip, pojętność.

 Zmyślny, posiadający wiele zmyślności, dowcipny, sprytny, pojętny, chytry, mający wiele instynktu, zdolny.

 Zmyślony, którego zmyślono, nieprawdziwy, udany, pozorny.

 Zmyty, którego zmyto; poszedł, jak z. = z kwitkiem, z niczem, ze wstydem a. złajany, zwymyślany.

 Zmywać, dok. Zmyć; myjąc wywabiać, wymywać, myć, zwłaszcza coś z powierzchni przedmiotów; myjąc spłókiwać, znosić (o wodzie a. innym płynie); przen., gładzić, zgładzać: z. grzech, hańbę, winę; z. komu głowę = wycinać mu reprymandę, łajać go, buzować, czynić mu surowe wymówki; z. kogo suchą wodą = odprawiać z kwitkiem, z niczem; uciekać, umykać.

 Znachodzić — p. Znajdować.

 Znachor, wróżbiarz i lekarz wiejski, leczący zabobonnemi praktykami, bez znajomości medycyny.

 Znachorski, odnoszący ś. do znachorstwa, właściwy znachorowi.

 Znachorstwo, wróżenie i leczenie chorób u ludu za pomocą praktyk zabobonnych.

 Znaczący, który znaczy; posiadający pewne znaczenie, znamienny, pełen znaczenia: z. ruch, z. objaw; wiele z. = znakomity, wybitny, wpływowy.

 Znaczek, mały znak; kartka, dana komuś na znak, że mu ś. coś należy; papierek, wstążeczka a. inny przedmiot drobny, używany, jako znak symboliczny czego, a także jako zakładka, dla zaznaczenia miejsca w książce, gdzie kto przestał czytać; w bot., w nasieniu miejsce wgłębione, z którego wyrasta korzonek, blizna w nasieniu, którą wychodzi kiełek.

 Znaczenie, rzecz. od Znaczyć; robienie znaków; wziętość, powaga, autorytet, wpływy, wybitne stanowisko, jakie ktoś zajmuje; treść ideowa wyrazu, to, co wyraz znaczy.

 Znacznie, Znaczno, przysł., dając ś. poznać, dostrzec, wydatnie, wybitnie, w znacznym stopniu, bardzo, nader, obficie, niezmiernie, ogromnie, znakomicie.

 Znacznik, narzędzie do znaczenia, narzędzie, używane przy rzędowej uprawie dla oznaczania kierunku prostego.

 Znaczność, właściwość tego, co jest znaczne, wydatne, łatwo dostrzegalne.

 Znaczny, dający ś. łatwo poznać, dostrzec; dostrzegalny, wydatny, wybitny, niezmierny, ogromny, niemały, liczny, wiele znaczący; posiadający wielkie znaczenie, wpływy, wysokie stanowisko, wielki majątek i t. p.

 Znaczony, którego znaczono; mający na sobie znak, znaczny.

 Znaczyciel, ten, który coś znaczy, zaznacza, naznacza.

 Znaczyć, kłaść znak na czym, malować, kreślić, wycinać, wyrzynać, haftować, wyszywać jakieś znaki na pewnym przedmiocie dla odróżnienia go od innych, cechować, piętnować; wyrażać, wystawiać, wyobrażać; okazywać, wykazywać, dawać poznać, objawiać; notować, zapisywać; wymierzać, wyznaczać, naznaczać; mieć jakiś sens, znaczenie, oznaczać, zawierać w sobie jakąś treść wyobrażeniową, pewną myśl; mieć jakąś powagę, wpływy, autorytet, [639]znaczenie, poważanie, ważyć; z. ś., być znaczonym; wyrażać ś., objawiać ś., okazywać ś., manifestować ś.: co ś. to z-y? = jaka myśl, jaki sens w tym ś. zawiera?

 Znać, mieć znajomość kogo, czego; poznawać, odgadywać; z. co do siebie = mieć znajomość swojej własnej natury, mieć świadomość samego siebie; mieć kogo za co, czym, uznawać; dowiadywać ś., przekonywać ś. o czym; z. co a. czego, doświadczać, doznawać; z. co na kim, pokazywać po sobie, dawać postrzec po sobie, zdradzać ś. z czym; dawać z. = uwiadamiać, powiadamiać, oznajmiać, dawać wieść, obwieszczać, ostrzegać; dawać ś. zadawać ś. we znaki, dokuczać, doskwierać komu; nieos., można poznać, daje ś. poznać, widać, pokazuje ś., występuje jawnie, odznacza ś.: z. pana po cholewach, wilka po głosie; ani z. = nie pozostało znaku, ani znaku po czym; przysł., zapewne, może, prawdopodobnie, snadź, niezawodnie; z. ś. z kim, mieć z kim znajomość, być sobie wzajemnie znanym; z. ś. na czym, rozumieć ś. na czym, mieć znajomość czego, umieć co; z. ś. do kogo, do czego, ku komu, ku czemu, przyznawać ś. do czego, nie zapierać ś. czego; z. ś. do czego, poczuwać ś. do czego, uważać co za swój obowiązek.

 Z nad — p. Z ponad.

 Znadworny, będący od strony podwórza, zewnętrzny.

 Znadworze, przysł., z dworu, z dziedzińca, z zewnątrz, zewnątrz budynku.

 Znaglać, dok. Znaglić; zmuszać, przymuszać, naglić, zniewalać, przynaglać do czego, przyśpieszać.

 Znaglenie, rzecz. od Znaglić.

 Znaglić — p. nied. Znaglać.

 Znagła, przysł., nagle, niespodzianie; raptem, wtym, naraz.

 Znajda — p. Znajdek.

 Znajdek, Znajda, dziecko znalezione, podrzutek.

 Znajdować, Znajdywać, dok. Znaleźć; odszukiwać, natrafiać po poszukiwaniach na rzecz zgubioną; natrafiać na co przypadkiem; napotykać, natrafiać, zastawać; wynajdywać, odkrywać coś nieznanego; napotykać, spotykać; uzyskiwać, zyskiwać: z. wstęp do czego, z. uznanie, szacunek; z. co źle a. dobrze = mieć złe a. dobre mniemanie o czym, sądzić źle a. dobrze; z. ś., być znajdowanym, odnajdywać ś., być w pewnym miejscu, być obecnym przy czym; spotykać ś. z kim; przytrafiać ś., zdarzać ś.; dobrze a. źle ś. znaleźć = dobrze a. źle postępować, wychodzić z ludźmi, obchodzić ś. z niemi w taki a. inny sposób; umieć ś. znaleźć = znać zwyczaje towarzyskie, być ugrzecznionym.

 Znajdywać — p. Znajdować.

 Znajdziciel, ten, który co znalazł.

 Znajoma, kobieta, którą ś. zna.

 Znajomca, Znajomiec, znawca, znający ś. na czym, znawca, koneser; biegły, ekspert.

 Znajomek, człowiek, znajomy komu, znajomy czyj, przyjaciel.

 Znajomić, zaznajamiać, zapoznawać kogo z kim, z czym.

 Znajomka, kobieta, znajoma komu, znajoma czyja, przyjaciółka.

 Znajomo, przysł., po znajomemu, jako wypada znajomemu.

 Znajomostka, znajomość, z którą nie warto ś. chwalić, uboczna, przelotna znajomość.

 Znajomość, znanie czego, znanie ś. na czym, świadomość czego, wiadomość o czym, umiejętność posiadania czego umysłem: z. języka francuskiego, z. muzyki i t. p.; z. z kim: znanie kogo, stosunek towarzyski z kim, [640]zapoznanie ś. z kim, zaznajomienie ś. z kim: zabrać z kim znajomość; osoba znajoma, osoba, z którą ś. ma stosunek towarzyski: mieć dużo z-i.

 Znajomy, znany, wiadomy; rzecz., mężczyzna, znany komu, z którym ma ś. stosunek towarzyski.

 Znak, to, co służy do znaczenia czego, do odróżniania czego od innych podobnych przedmiotów, po czym co poznajemy, domyślamy ś. czego, cecha, piętno: kłaść, malować, kreślić, wycinać, wyrzynać, wypalać, haftować, wyszywać znak na czym; z. na bieliźnie = litery, monogram a. herb; z. nad sklepem, zakładem przemysłowym, instytucją i t. p. = szyld, napis, podający nazwisko właściciela a. wymieniający towary, zawarte w sklepie; z. krzyża świętego = krzyż wyobrażony, przeżegnanie ś.; zajazd pod z-iem Murzyna = pod godłem, wymalowanym na szyldzie; okazanie zewnętrzne, co ś. myśli, czuje, czego ś. pragnie i t. p., dowód: na z. przyjaźni, zgody; oznaka zewnętrzna: nie dawać z-u życia = być jak umarły, przen., nie dawać wiadomości o sobie; sposób porozumiewania ś. jakimś giestem, skinieniem i t. p.; chorągiew, sztandar: walczyć pod z-iem orła i pogoni; pułk, oddział wojska: służyć pod z-iem hetmana wielkiego koronnego = pod jego dowództwem; towarzystwo z-u husarskiego, pancernego; godło, pod którym ś. walczy, cel ideowy walki, pracy: walczyć pod z-iem krzyża, pod tym z-iem zwyciężysz; hasło wojenne: wodzowie dali z. do boju; z. rodzimy na ciele = plamka, znamię, znajdujące ś. na ciele ludzkim od urodzenia; cud; zapowiedź, wróżba, przepowiednia: to dobry, zły z.; kopiec graniczny; cecha, piętno; mieć na czole z. potępienia, hańby; z. zodjakalny = jeden z 12-tu gwiazdozbiorów zodjaku: z. Barana, Lwa, Byka, urodzić ś. pod z-iem Wodnika i t. p.; w gram., z. pisarski, z. przestankowy = znak, używany w ortografji dla oznaczenia stosunków między wyrazami w zdaniu oraz zdaniami (kropka, dwukropek, średnik, przecinek, myślnik i t. p.); ani z-u = ani znać, ani śladu, nic nie pozostało po czym; do z-u = do szczętu, ze wszystkim; dla z-u = napozór, niby to; dać ś. komu we z-i = dokuczyć mu, dopiec mu, dać mu ś. poznać w sposób przykry.

 Znakologja, żart., zabawne, np. wskutek nieprzestrzegania prawideł ortograficznych, napisy a. potworne rysunki na szyldach.

 Znakomicie, przysł., bardzo znacznie, znakomitym sposobem, wyśmienicie, świetnie, wybornie.

 Znakomitość, cecha tego, co jest znakomite; osoba znakomita.

 Znakomity, znaczący, znaczny; sławny, słynny, znany, znamienity; wyborny, wyśmienity, przedni, świetny.

 Znakować, kłaść znaki na czym, znaczyć, cechować, piętnować co; używać znaków do wyrażania jakich zjawisk a. czynności, np. w naukach matematycznych lub przyrodniczych; wyrażać, oznaczać co; zostawiać ślad, znak po sobie; z. ś., być znakowanym; z. ś. jakim herbem = używać go, pieczętować ś. nim.

 Znakowanie, rzecz. od Znakować; w rozmaitych działach nauk używanie pewnych umówionych lub wprowadzanych znaków: pierwszych liter a skróceń, zamiast całych nazw.

 Znakowy, wyrażający jakąś myśl, symboliczny, figuralny: pismo z-e.

 Znakówka, młot z literami do wybijania znaków na balach [641]drzewnych; narzędzie do wypalania liter na naczyniach.

 Znalazca, Znaleźca, ten, co znalazł coś, co ktoś inny zgubił.

 Znalazek, to, co ś. znalazło, przedmiot znaleziony.

 Znaleziciel — p. Znalazca.

 Znaleźca — p. Znalazca.

 Znaleźć — p. nied. Znajdować.

 Znaleźne, nagroda za znalezienie zguby, dana temu, kto oddaje przedmiot znaleziony.

 Znaleźny, dający ś. znaleźć, możliwy do znalezienia.

 Znałogować, nałogami zarazić, zepsuć nałogami kogo; z. ś., dostać nałogów, przejąć ś. nałogami.

 Znamienicie, przysł. — p. Znakomicie.

 Znamienić — p. Znamionować.

 Znamienitość p. Znakomitość.

 Znamienity p. Znakomity.

 Znamiennictwo, w med., nauka o oznakach zewnętrznych choroby, djagnostyka.

 Znamiennik, zwiastun.

 Znamienować — p. Znamionować.

 Znamię, znak, cecha, piętno; godło, hasło; znak, zapowiedź; ślad, trop; chorągiew, sztandar; z. przyrodzone = plama, brodawka na ciele od urodzenia; w bot., zakończenie szyjki słupka kwiatu, przeznaczone dla przyjęcia pyłku z pylników (fig.).

 Znamiętnić, pobudzić namiętność czyją, spowodować wybuch namiętności; z. ś., stać ś. namiętnym; przejść, przerodzić ś. w namiętność.

 Znamiętnieć, stać ś. namiętnym.

 Znamiono — p. Znamię.

 Znamionować, Znamienować, znaczyć znamieniem, cechować, kłaść znak na czym; znaczyć kreską; oznajmiać, przepowiadać, zapowiadać, wieścić; wyrażać, znaczyć, wyobrażać; stanowić czego cechę zasadniczą, charakteryzować; z. ś., być znamionowanym; z. s. po czym, orjentować ś. według czego, kierować ś. czym; z. ś. czym, pieczętować ś. czym, mieć co w herbie.

 Znamionówka, mały motyl z rodziny brudnic, z podrzędu prządkówek.

 Znanie, znajomość czego, wiedza, umiejętność.

 Znany, którego ktoś zna; znajomy, wiadomy, niekryjomy; którego wszyscy znają, sławny, słynny, znamienity.

 Znarodowiać, dok. Znarodowić; czynić narodowym; z. s., stawać ś. narodowym.

 Znarowić, narowiąc zepsuć, uczynić narowistym; z. ś., stać ś. narowistym, nabrać narowu.

 Znaszać — p. Znosić; z. ubranie, obuwie = niszczyć je przez noszenie.

 Znawca, człowiek, znający ś. dobrze na czym, znajomca, koneser, biegły, ekspert.

 Znawczyni, forma ż. od Znawca.

 Znawiać (się), dok. Znowić (ś.); odnawiać (ś.), ponawiać (ś.).

 Znawstwo, znanie ś. na czym, koneserstwo, biegłość w czym.

 Znęcać, dok. Znęcić; nęcąc przyciągać, przynęcać, zanęcać, zwabiać, wabić, przywabiać; z. ś., być znęcanym, dać ś. przywabiać; z. ś. nad kim, pastwić ś. nad nim, okrutnie z nim postępować, dokuczać mu.

 Znęcić — p. nied. Znęcać.

 Znędzać, dok. Znędzić; czynić nędznym, doprowadzać do nędzy; z. ś., dochodzić do nędzy.

 Znędzieć, Znędznieć, stać ś. nędznym, dojść do nędzy; stać ś. nędznikiem, znikczemnieć.

 Znękać, zmęczyć, zmordować, dokuczyć, storturować.

 Znicestwiać (się), dok. [642]Znicestwić (ś.); unicestwiać (ś.), obracać (ś.) w niwecz.

 Znicestwieć, obrócić ś. w niwecz, dojść do zniknięcia, do ostatniej nędzy, przestać istnieć.

 Znicować, przenicować, obrócić na nice; zlekceważyć, skrytykować ostro, wykazać, że coś jest nic warte.

 Znicz, litew., ogień święty u pogańskich Litwinów; przen., ognisko domowe (i forma wyrazu i znaczenie — owoc nieporozumienia: takiego niema u Litwinów)

 Zniczek, maleńki ptaszek krajowy z rodziny pokrzewek, mysikrólik (fig.).

 Zniebozstąpić, zejść z nieba na ziemię.

 Zniebozstąpienie, zstąpienie z nieba na ziemię.

 Zniebożnieć, stać ś. bezbożnym.

 Zniechęcać, dok. Zniechęcić; pozbawiać ochoty do czego, odejmować chęć, zapał do czego, czynić niechętnym, wrogim komu a. czemu; z. ś., tracić ochotę, zapał do czego; stawać ś. niechętnym, wrogim komu a. czemu.

 Zniechęcony, którego zniechęcono, który stał ś. niechętnym komu a. czemu, stracił chęć, zapał do czego.

 Zniecierpliwiać, dok. Zniecierpliwić; czynić niecierpliwym, wyprowadzać z cierpliwości, gniewać, irytować; z. ś., stawać ś. niecierpliwym, tracić cierpliwość, równowagę wewnętrzną, wpadać w gniew.

 Zniecierpliwienie, rzecz. od Zniecierpliwić; stan osoby zniecierpliwionej.

 Znieczulać, dok. Znieczulić; czynić nieczułym, obojętnym na co; w med., czynić dane miejsce nieczułym, wywoływać utratę czucia, znieczulenie miejscowe lub ogólne za pomocą odpowiednich środków i manipulacji lekarskich.

 Znieczulenie, rzecz. od Znieczulić; doprowadzenie do utraty czucia w jakiej części ciała; stan osoby znieczulonej; stan części ciała, znieczulonej środkami lekarskiemi.

 Zniedołężniać, dok. Zniedołężnić; czynić niedołężnym; z. ś., stawać ś. niedołężnym.

 Zniedołężnieć, stać ś. niedołężnym.

 Zniekształcać, dok. Zniekształcić; czynić co niekształtnym, przyprawiać o utratę właściwego kształtu, kaleczyć; z. ś., stawać ś. niekształtnym, tracić właściwe kształty, doznawać zboczeń form narządów ciała: kości, czaszki, miednicy i t. p.

 Zniekształcenie, rzecz. od Zniekształcać; stan, wygląd organu, części ciała zniekształconej; utrata właściwych kształtów.

 Zniemczać, dok. Zniemczyć; czynić Niemcem a. niemieckim, niemczyć, giermanizować; z. ś., stawać ś. Niemcem a. niemieckim, nabierać cech niemieckich.

 Zniemczały, który zniemczał.

 Zniemczeć, stać ś. Niemcem a. niemieckim, przyjąć język i kulturę niemiecką.

 Zniemczyć — p. nied. Zniemczać.

 Zniemożony, bezsilny, wyczerpany z sił, opanowany.

 Znienacka, przysł., niespodzianie, gwałtownie, nagle, wtym.

 Znienawidzieć, Znienawidzić, powziąć nienawiść względem kogo a. czego; z. ś., powziąć nawzajem względem siebie nienawiść.

 Znienawidzony, którego znienawidzono, wywołujący nienawiść, nienawistny.

 Zniepokajać, dok. Zniepokoić; niepokoić, nabawiać niepokoju, zaniepokajać; z. ś., doznawać niepokoju, niepokoić ś.

[643] Zniepożytecznić, uczynić niepożytecznym, zepsuć; z. ś., stać ś. bezpożytecznym.

 Zniepożytecznieć, stać ś. niepożytecznym.

 Znieprawiać, dok. Znieprawić; robić kogo nieprawym, kazić czyją prawość, psuć pod względem moralnym, demoralizować; z. ś., tracić prawość charakteru, obyczajów, demoralizować ś.

 Znieprawieć, znieprawić ś., zdemoralizować ś., psuć ś.

 Znieprzyjaźniać, dok. Znieprzyjaźnić; czynić nieprzyjaznym komu; z. ś., stawać ś. nieprzyjaznym komu.

 Znieruchomiać, dok. Znieruchomić; czynić nieruchomym, unieruchomiać; z. ś., stawać ś. nieruchomym, tracić swobodę ruchów.

 Znieruchomieć, znieruchomić ś.

 Zniespokoić — p. Zniepokoić.

 Znieść — p. nied. Znosić.

 Znieudolniać, dok. Znieudolnić; czynić nieudolnym, niezdolnym do czego; z. ś., stawastawać ś. niezdolnym do czego

 Zniewaga, znieważeni, zelżenie, hańba, obelga, obraca.

 Zniewalać, dok. Zniewolić; pozbawiać swobody, podbijać, ujarzmiać, zmuszać, znaglać, przymuszać; z. kobietę = gwałcić, uwodzić; z. sobie = jednać, zjednywać, pozyskiwać, skłaniać ku sobie; z. ś., oddawać ś. komu zupełnie, pozbywając ś. własnej woli.

 Znieważać, dok. Znieważyć; lżyć, hańbić, obrażać, dawać komu policzek; za nic ważyć, profanować; z. ś., być znieważanym.

 Znieważniać, dok. Znieważnić; czynić nieważnym, unieważniać, wniwecz obracać, niweczyć; z. ś., być znieważnianym; tracić wagę, ważność, znaczenie, w niwecz ś. obracać.

 Znieważyciel, ten, który znieważa a. znieważył.

 Zniewczasować, strudzić, zmęczyć niewczasem, sfatygować.

 Zniewidzić, uczynić niewidzialnym, z. ś., stać ś. niewidzialnym.

 Zniewierzyć się, sprzeniewierzyć ś. komu a. czemu, stać ś. wiarołomnym.

 Zniewieściać, dok. Zniewieścić; z mężnego czynić niewieścim, miękkim, tchórzliwym, papinkowatym, delikatnym; z. ś., stawać ś. niewieścim, zniewieściałym.

 Zniewieściałość, stan tego, kto jest zniewieściały, miękkość charakteru, kobiecość, gnuśność.

 Zniewieściały, który zniewieściał, stał ś. niewieściuchem, papinkowaty, delikatny, miękki.

 Zniewieścić — p. nied. Zniewieściać.

 Zniewieścieć, stać ś. podobnym do niewiasty, delikatnym, miękkim, ustępliwym, tchórzliwym.

 Zniewolić — p. nied. Zniewalać.

 Zniezbożnieć, stać ś. bezbożnikiem.

 Znieżywotnieć, stać ś. nieżywotnym, stracić żywotność, życie.

 Znijaczać, dok. Znijaczyć; czynić nijakim, niweczyć, w niwecz obracać.

 Znik, zniknięcie.

 Znikać, dok. Zniknąć; przestać być widocznym, ginąć z oczu, gubić ś. z oczu, umykać z oczu; niewiadomo gdzie ś. podziewać, przepadać, ginąć, gubić ś.; ubiegać, upływać, mijać, przemijać; z. czego, unikać, chronić ś., uchodzić czego; z. przed czym, uchodzić, umykać, uciekać; z. komu, uchodzić, umykać; z. skąd, dokąd a. od jednego do drugiego = przemykać ś., przenikać, prześlizgiwać ś.

 Znikąd — p. Zniskąd.

 Znikczemniać, dok. Znikczemnić; czynić nikczemnym, nikczemnikiem; z. ś., stawać ś. nikczemnym.

[644] Znikczemnieć, stać ś. nikczemnym, stać ś. nikczemnikiem.

 Znikliwie, przysł., nietrwale, niestatecznie, niestale.

 Znikliwość, Znikłość, właściwość tego, co jest nikłe.

 Znikliwy, nikły, nietrwały, niestateczny, niestały, przemijający, lotny.

 Znikły, który znikł.

 Zniknąć — p. nied. Znikać.

 Znikomie, Znikomo, przysł., nietrwale, niestale, przemijająco, bez wartości.

 Znikomość, właściwość tego, co jest znikome, przemijające, nietrwałość, marność.

 Znikomy, przemijający, nietrwały, niestały, krótkotrwały, marny, nędzny, bez znaczenia.

 Zniskąd, Znikąd, przysł., z żadnego miejsca, z żadnej strony.

 Zniszczeć, w niwecz ś. obrócić, zniknąć, zginąć, wyginąć, wyniszczyć ś.

 Zniszczenie, rzecz. od Zniszczyć; własność, stan, wygląd tego, co jest zniszczone, ruina.

 Zniszczyciel, ten, który co zniszczył, grabieżca.

 Zniszczyć, w niwecz obrócić, wyniszczyć, wygubić, wygładzić, zrujnować, spustoszyć, w gruzy obrócić.

 Znitować, złączyć, spoić za pomocą nitów.

 Zniweczenie, rzecz. od Zniweczyć; stan, wygląd tego, co jest zniweczone, zniszczenie, spustoszenie, ruina.

 Zniweczyć, zniszczyć, wyniszczyć, wygładzić, spustoszyć, w niwecz obrócić.

 Zniżać, dok. Zniżyć; czynić niższym, poniżać, obniżać; przen., nikczemniejszym czynić; poniżać, hańbić; z. cenę = naznaczać mniejszą; z. głos = zacząć mówić ciszej; z. ś., stawać ś. niższym; przen., uniżać ś., upokarzać ś.

 Znoić, oblewać potem; doskwierać, dopiekać, męczyć, trudzić; z. ś., pocić ś. od skwaru; pracować w pocie czoła, trudzić ś., mordować ś.

 Znojnie, przysł., z wielkim znojem, z wielkim trudem.

 Znojny, pełen znoju, znój sprawiający, trudny do zrobienia, męczący, wyczerpujący.

 Znosacieć, dostać nosacizny.

 Znosiciel, ten, który co znosi.

 Znosić, dok. Znieść; niosąc z różnych stron, z różnych miejsc, składać, zbierać co razem; nieść z góry na dół; niszczyć, gładzić, zgładzać, niweczyć, obracać wniwecz, sprowadzać do zera, unieważniać, kasować; z. wyrok, zakon, instytucję jaką, niewolę, poddaństwo, wyrok śmierci itp.; bić, razić na głowę, rozbijać w puch, zwyciężać: z. wojsko nieprzyjacielskie; unosić, udźwigać; wytrzymywać cierpliwie, cierpieć spokojnie co, nie sprzeciwiać ś. czemu, poddawać ś. czemu z pokorą, z rezygnacją; porównywać co z czym; o samicach ptasich: składać jaja, wydawać je z siebie; przez noszenie zniszczyć, podniszczyć: z. ubranie, obuwie; z. ś., być znoszonym; porozumiewać ś., łączyć ś., kupić ś., zbierać ś., ściągać w jedno miejsce; być niweczonym, wniwecz obracanym i t. p.; sprowadzać ś. nawzajem do zera: dwie wielkości równe, z których jedna jest dodatnia, a druga ujemna, nawzajem ś. znoszą; być cierpianym: nie znoszą ś. nawzajem = niecierpią ś., nienawidzą ś; z. ś. z kim, porozumiewać ś. z nim, wchodzić z nim w konszachty, korespondować; z. ś., być zniszczonym, podniszczonym przez noszenie.

 Znośnie, przysł., tak, że można znieść, wytrzymać, ścierpieć, możliwie, jako tako.

[645] Znośność, charakter tego, co jest znośne, dostateczne, zadowalające.

 Znośny, mogący być zniesionym, ścierpianym, dający ś. wytrzymać, możliwy, jaki taki.

 Znotować, ponotować, zanotować.

 Znowu, Znów, przysł., na nowo, powtórnie, jeszcze raz, ponownie; przechodząc do nowej myśli dla powiązania zdań: czyż można z. tego od niego żądać?; wyrażenie zadziwienia: cóż z.?

 Znój, gorąco, upał, skwar; trud, praca ciężka, wywołująca pot, mordęga, umęczenie.

 Znów — p. Znowu.

 Znudnieć, stać ś. nudnym.

 Znudzenie, rzecz. od Znudzić; stan osoby, którą znudzono a. która ś. znudziła, nuda.

 Znudzić, utrudzić, zmęczyć nudą, nudzeniem, przepełnić nudą; sprawić nudności po zjedzeniu czego; z. ś., poczuć ś. znudzonym skutkiem braku przyjemności, zajęcia i t. p.

 Znurtować, sięgnąć gruntu, dna, szczególnie w głębokiej wodzie; przen., przeniknąć nawskroś, poznać dokładnie, zgłębić; z. ś., być z nurtowanym.

 Znurzyć (się), zanurzyć (ś.), wynurzyć (ś.), wywnętrzyć (ś.).

 Znużenie, rzecz. od Znużyć; stan osoby znużonej.

 Znużyć (się), zmordować (ś.), wycieńczyć czyje (swoje) siły, zmęczyć (ś ), sfatygować (ś).

 Zoantropja, gr., obłęd umysłowy, którym dotknięty człowiek wyobraża sobie, że jest zwierzęciem.

 Zob, Zobia, ziarno na pokarm dla ptaków.

 Zobaczenie, rzecz. od Zobaczyć; do z-a! = do widzenia! (formuła uprzejmości towarzyskiej, używana przy żegnaniu ś. z kimś).

 Zobaczyć, obaczyć, ujrzeć, zoczyć, wzrokiem objąć; przen., rozważyć, zmiarkować, namyślić ś.; z. ś., samego siebie zobaczyć, np. w zwierciedle; pomiarkować ś., upamiętać ś.; z. ś. z kim, ujrzeć go znowu, znowu widzieć ś., spotkać ś. z nim.

 Zobaczysko, tylko w wyrażeniu: do z-a! = do widzenia!, do zobaczenia!

 Zobać, zbierać dziobem, dziobać; trapić, prześladować.

 Zobia — p. Zob.

 Zobłudnieć, stać ś. obłudnym, nieszczerym.

 Zobojętniać, dok. Zobojętnić; czynić obojętnym; w chem., wykonywać zmianę reakcji kwaśnej lub zasadowej na neutralną, zneutralizować.

 Zobojętnieć na co, przestać ś. czym interesować, stać ś. obojętnym względem czego; z. w czem, z. ku komu, dla kogo, stracić skłonność, upodobanie, sympatję do kogo, do czego.

 Zobojętnienie, rzecz. od Zobojętnić; stan osoby, która zobojętniała do kogo, czego, obojętność.

 Zobopólnie, przysł., razem, wraz, wspólnie, łącznie, wzajemnie, nawzajem.

 Zobopólność, wspólność, społeczność, wzajemność.

 Zobopólny, społeczny, wspólny, obopólny, obu stronom właściwy, obowiązujący obie strony.

 Zobowiązać — p. nied. Zobowiązywać.

 Zobowiązanie, rzecz. od Zobowiązać; to, do czego ś. kto zobowiązał, przyrzeczenie, obowiązek wzięty na siebie.

 Zobowiązany, którego zobowiązano; który ś. do czego zobowiązał, który poczuwa ś. do jakiegoś obowiązku.

 Zobowiązywać, dok. Zobowiązać; skłaniać kogo do wzięcia na [646]siebie jakiego obowiązku, zniewalać, przymuszać; z. kogo sobie, zyskiwać czyjąś przychylność; z. ś. do czego, przyrzekać co, brać na siebie jaki obowiązek.

 Zobrazować, przedstawić co w obrazie, wyrazić co sposobom obrazowym, stylem obrazowym, opisać a. opowiedzieć; z. ś., być zobrazowanym.

 Zobrębować, Zobrębać, poobrąbywać.

 Zochocić, zachęcić; rozochocić; z. ś., nabrać chęci.

 Zocznie, przysł., tak, że można zoczyć, widocznie, widomie, jawnie.

 Zoczny, dający ś. widzieć, widoczny, jawny; bystrooki.

 Zoczyć, spostrzec, zobaczyć, ujrzeć; z. ś. komu, nawinąć ś. komu pod oczy; usunąć ś. koma z oczu.

 Zodjak, gr., zwierzyniec niebieski, gromada gwiazd, znajdująca ś. po obu stronach ekliptyki, a zawierająca 12 konstelacji czyli t. zw. znaków zodjakalnych.

 Zodjakalny, łć., odnoszący ś. do zodjaku; z-e światło = zorza zwierzyńcowa, blade światło, dające ś. widzieć w marcu na zachodzie, a w jesieni na wschodzie, przed wschodem i po zachodzie słońca.

 Zognieć, być przejętym ogniem.

 Zogromić, Zogromnieć, stać ś. ogromnym.

 Zoil, gr., przen., krytyk zawistny, uszczypliwy, złośliwy.

 Zoizm, gr., życie zwierzęce i jego objawy.

 Zokrągleć, stać ś. okrągłym.

 Zokrąglić, okrągłym uczynić, zaokrąglić; z. ś., stać ś. okrągłym, zaokrąglić ś.

 Zokrutnić, uczynić okrutnym; z. ś., stać ś. okrutnym.

 Zokrutnieć, stać ś. okrutnym.

 Zolbrzymiać, dok. Zolbrzymić; czynić olbrzymim; z. ś., stawać ś. olbrzymim, wielkim, potężnym.

 Zolbrzymieć, stać ś. olbrzymem.

 Zolić (się), nm., gotować (ś.), moczyć (ś.) w ługu.

 Zolnik, nm., naczynie z klepek drewnianych, na trzech nóżkach, w którym bielizna ś. zoli.

 Zoła, nm., ług i popiół, z niego pozostały.

 Zołnica, Zołnik, nm., naczynie do zoły, do zolenia, zolnik.

 Zołowaty, nm., pełen zoły.

 Zołowić, przetworzyć w ołów.

 Zołowina, nm., ziemia zołowata, sucha, jak popiół.

 Zołtak, rodzaj huby.

 Zołtarz, psałterz; instrument podobny do lutni; fundacja śpiewania psalmów; z. Panny Marji = różaniec.

 Zołwica, siostra mężowska w stosunku do jego żony.

 Zołza, częściej w lm., z-y, w weter., choroba końska, cieczenie z nozdrzy z obrzękłością między szczękami, częstokroć zamieniająca ś. w nosaciznę; z-y u ludzi = choroba, objawiająca ś. chronicznym katarem, zapaleniem powiek, wypływem ropnym, ropieniem gruczołów, zapaleniem stawów i kości i t. p., skrofuły.

 Zołzować, chorować na zołzy.

 Zołzowaty, chory na zołzy.

 Zołzowiny, choroba weneryczna skóry.

 Zona, gr., pas ziemi, strefa.

 Zonąd, przysł., z owego miejsca, stamtąd.

 Zonolog, gr., uczony, zajmujący ś. badaniem stref.

 Zonologja, gr., nauka o strefach.

 Zoo-, gr., jako początkowa część wyrazów złożonych: zwierzo-.

 Zoochemiczny, gr., odnoszący ś. do zoochemji.

 Zoochemja, gr., chemiczne badanie składowych części ciała zwierzęcego.

 Zoodynamika, gr., siła życia zwierzęcego.

[647] Zoofag, gr., jadacz mięsa zwierzęcego, zwierzę drapieżne.

 Zoofagja, gr., jadanie mięsa, żywienie ś. mięsem.

 Zoofenomenologja, gr., nauka o objawach życiowych zwierząt w stanie zdrowia i choroby.

 Zoofity, gr., zwierzokrzewy, dawna nazwa grupy zwierząt niższych, wodnych, przeważnie osiadłych (np. korale), które przez długi czas brano za rośliny; grupa ta obejmowała głównie zwierzęta jamochłonne, niekiedy zaliczano do niej także szkarłupnie i pierwotniaki.

 Zoofizyczny, gr., odnoszący ś. do zoofizyki.

 Zoofizyka, gr., badanie przyrodniczych własności materji zwierzęcych.

 Zoofor, gr., fryz joński, obrazowy.

 Zoogieniczny, gr., odnoszący ś. do zoogienji.

 Zoogienja, gr., nauka o powstawaniu zwierząt.

 Zoogieografja, gr., nauka o rozmieszczeniu zwierząt na ziemi, gieografja zoologiczna.

 Zoogonja, gr., wydawanie na świat żywych młodych.

 Zoograficzny, gr., odnoszący ś. do zoografji.

 Zoografja, gr., nauka, opisująca pojedyńcze gatunki zwierząt i układająca je w pewien systemat, według stopnia podobieństwa, zoologja opisowa.

 Zoolatrja, gr., cześć boska, oddawana zwierzętom.

 Zoolity, gr., skamieniałości królestwa zwierzęcego.

 Zoolog, gr., uczony, zajmujący ś. nauką o zwierzętach.

 Zoologiczny, gr., odnoszący ś. do zoologji a. zoologa; gabinet z. = zbiór zwierząt i ptaków wypchanych; stacja z-a = instytut naukowy do badania zwierząt i życia zwierzęcego; szczególnie zwierząt morskich.

 Zoologja, gr., ogólna nazwa nauki o zwierzętach.

 Zoomagnetyczny, gr., odnoszący ś. do zoomagnetyzmu.

 Zoomagnetyzm, gr., magnetyzm zwierzęcy.

 Zoomorfity, gr., odciski w kamieniach zaginionych dawnych zwierząt.

 Zoonomja, gr., fizjologja zwierząt.

 Zoon politikon, gr., zwierzę towarzyskie (określenie, stosowane do człowieka).

 Zoopaleontologiczny, gr., odnoszący ś. do zoopaleontoiogji.

 Zoopaleontologja, gr., nauka o zwierzętach zaginionych, przedpotopowych.

 Zoopatologiczny, gr., odnoszący ś. do zoopatologji.

 Zoopatologja, gr., nauka o chorobach zwierząt.

 Zoophyta, gr. — p. Zoofity.

 Zooplasta, gr., rzeźbiarz, modelujący zwierzęta.

 Zooplastyka, gr., naśladowanie kształtów zwierząt w rzeźbie.

 Zoopsycholog, gr., uczony, zajmujący ś. zoopsychologją.

 Zoopsychologiczny, gr., odnoszący ś. do zoopsychologji.

 Zoopsychologja, gr., psychologja zwierząt; nauka o objawach życia umysłowego zwierząt,

 Zoospermje, gr. — p. Spermatozoa.

 Zooterapja, gr., nauka leczenia zwierząt.

 Zootom, gr., uczony, zajmujący ś. zootomją.

 Zootomiczny, gr., odnoszący ś. do zootomji.

 Zootomja, gr., dysekcja zwierząt w celu naukowym.

 Zootrop, gr., zabawka optyczna, podobna do stroboskopu, przedstawiająca ruchome figury na białej płaszczyźnie.

[648] Zootropizm, gr., właściwość ogółu zwierząt zwracania ś. ku światłu.

 Zopaczny, opaczny.

 Zopaczyć, przewrócić na opak.

 Zorać, poorać, zaorać; pobróździć, pomarszczyć.

 Zoreńka, zdr. i pieszcz. od Zorza.

 Zorganizować, uorganizować, urządzić, uporządkować.

 Zorleć, stać ś. orłem.

 Zoroaster, gr. — p. Zarathustra; założyciel religji starożytnych Irańczyków (Persów), według którego rządzą światem dwa duchy, dobry i zły, ciągle walczące z sobą — p. Ormuzd.

 Zorza, chwila przejścia od nocy do dnia, chwila przed ukazaniem ś. słońca; różnobarwne światło na niebie od słońca, świecącego jeszcze z pod widnokręgu; świt, przedświt, brzask, zaranie, zaranek; wogóle światło, jasność; z. biegunowa = wspaniałe zjawisko świetlne różnobarwne, o różnych ruchach i kształtach, pojawiające ś. w okolicach podbiegunowych (fig.); z. zwierzyńcowa — p. Zodjakalne światło; pieszcz., moja ty z-o! = moje słonko!, moje życie!, moje serce!

 Zorzak, skorupiak krytodychawkowy, krótkoogoniasty, wiosłonogi.

 Zorzan, lis, wychodzący zwykle o świcie.

 Zorze p. Zorza.

 Zorzynek, rzeżuchowiec, motyl dzienny o pięknych barwach z podrzędu dniowców, z rodziny bielinków (fig.).

 Zorzystość, kolor czerwony, jak zorza.

 Zorzysty, świecący czerwonoogniście, jak zorza.

 Zosobna, przysł., osobno, poosobnie, oddzielnie, poszczególnie, nie razem.

 Zostać – p. nied. Zostawać.

 Zostawać, dok. Zostać; przebywać przez czas dłuższy w pewnym miejscu, nie ruszać ś. z miejsca; bawić gdzie, być w jakim miejscu, pozostawać, znajdować ś.; zatrzymywać ś., zabawiać gdzie; z. u kogo w służbie, w obowiązku = służyć, pełnić obowiązek; nie przestawać być: z. w dobrym zdrowiu, w dobrym stanie interesów; z-aję pańskim uniżonym sługą i t. p.; z-ań z Bogiem!, z-ań zdrów! = formuły pożegnania; z. przy czym, obstawać, trwać przy czym, trzymać ś. czego wytrwale, nie odstępować od czego, twierdzić wciąż to samo, utrzymywać wciąż jedno; z. przy czym, utrzymywać ś. przy czym, nie tracić czego, nie ustępować skąd: z. przy życiu = nie umierać; z. przy majątku = nie tracić go; z. pozad, przyzostawać z tyłu, zatrzymywać ś. z tyłu, nie móc za kim a. za czym nadążyć; z. po kim, być spuścizną po nim, pozostawać w spadku; z. na placu = ginąć, padać, umierać; pozostawać, jako reszta, zbywać, resztować: zostało mu jeszcze sto złotych; z obiadu nic nie zostało; pozostawać do zrobienia: nic mu nie zostało, jak powiesić ś.; z. na koszu, na lodzie = być wystrychniętym na dudka, wszystko stracić, doznać zawodu; z. w słowie, na słowie = nie dotrzymywać słowa; z. czym, stawać ś., zaczynać być, pozostawać, być mianowanym, obranym na kogo: z. księdzem, hetmanem, królem, posłem; w stanie biernym czasowników używa ś. zamiast czasownika posiłkowego: być, np.: z. [649]pochwalonym, zabitym i t. p; z. ś., pozostawać, nie ruszać ś. z miejsca; pozostawać, jako reszta; pozostawać z tyłu; być zatrzymywanym przez kogo; z. ś. przy czym, utrzymywać ś. przy czym.

 Zostawiać, dok. Zostawić; nie brać czego z sobą, nie ruszać czego, tak iż zostaje na miejscu; pozostawiać po sobie, jako spuściznę, jako testament: z. po sobie majątek, dobre imię, sławę; z. co u siebie = zachowywać co u siebie, nie puszczać w świat, przen., nie rozgłaszać, nie rozgadywać, nie wyjawiać; z. co komu, ustępować, oddawać, pozostawiać do czyjego rozporządzenia; z. co czyjemu sądowi, rozsądkowi = zdawać co na czyj sąd, rozsądek; z. co czyjemu uznaniu = pozwalać ko mu coś określić, postanowić dowolnie, bez żadnych przeszkód; z. kogo gdzie = porzucać, nie brać z sobą, opuszczać; z. kogo samego = pozostawiać kogo w samotności; z. co, dawać czemu pokój, porzucać co, przestawać czym ś. zajmować, zaprzestawać czego, czynić z czym rozbrat: zostaw to! = nie rób tego!; z. co z czego, pozostawiać, jako resztę; nie wszystko spotrzebowywać odrazu, pozostawiać do dalszego użytku: z. na płód, na nasienie; nie z. nic na nasienie = wszystkich pozabijać, wszystko zniszczyć.

 Zostawiciel, ten, który co zostawia a. zostawił.

 Z ostrożna, przysł., ostrożnie, oględnie.

 Zostrzałość, zaostrzenie, ostrość; z. w gardle = zgaga.

 Zostrzeć, stać ś. ostrym, nabrać ostrości, zaostrzyć ś.

 Zostrzyć, uczynić ostrym, zaostrzyć; z. ś., stać ś. ostrym.

 Zowąd, przysł., z owego, z tamtego miejsca, stamtąd, z owej strony.

 Zozula, Zuzula, kukułka.

 Zozulicz, dziecko, opuszczone od rodziców i wychowane przez kogo innego.

 Zób, Zobia, ziarna, przeznaczone na pokarm dla ptaków; ponęta, przynęta.

 Z pod, Z popod, przyim., rządzi 2 przyp.; z miejsca, leżącego pod czymś: z pod podłogi, z pod ziemi: z miejsca, leżącego w blizkości czego: z pod domu, z pod lasu.

 Z pomiędzy, przyim., rządzi przypadkiem 2-im; z miejsca, leżącego między czym: z pomiędzy drzew, z pomiędzy domów; z liczby czego, z pośród: z pomiędzy ludzi, z pomiędzy zwierząt.

 Z ponad, Z nad, przyim., rządzi przyp. 2-im; z miejsca, leżącego nad czymś: z ponad chmur.

 Z popod, przyim. — p. Z pod.

 Z poza, przyim., rządzi przyp. 2-im; z miejsca, leżącego za czymś, z tyłu czego: z poza domu, z poza pleców.

 Z prędka, przysł., pośpiesznie, prędko, bystrze, szybko, nagle, wnet; wtem, odrazu.

 Z przed, przyim., rządzi przyp. 2-gim; z miejsca, leżącego przed czym: z przed oczu, z przed domu; w okresie czasu, poprzedzającym co: z przed lat.

 Zrabować, pozabierać cudze mienie przemocą, złupić, ograbić.

 Zrachować, porachować, zliczyć, dodać.

 Zradować się, uradować ś.

 Zradzać, dok. Zrodzić; rodzić, płodzić, wydawać na świat, powoływać do życia; wydawać plon obfity, obradzać; przen., pociągać za sobą, wywoływać, być przyczyną czego, stawać ś. powodem czego, wzniecać, wzbudzać co; z. ś., rodzić ś., przychodzić na świat; powstawać, tworzyć ś., być wywoływanym, wzniecać ś.

[650] Zradzić, uradzić, dać radę, podołać.

 Zraić, naraić.

 Zrakowacieć, w med., przeobrazić ś. w tkankę rakowatą.

 Zrana, przysł., rano, wcześnie.

 Zraniać, dok. Zranić; zadawać ranę, ranić; z. ś., zadawać sobie ranę, skaleczyć ś.

 Zraniać, dok. Zronić; ronić, upuszczać, gubić.

 Zranić — p. nied. Zraniać.

 Zrastać się, dok. Zrosnąć ś., Zróść ś.; rosnąc łączyć ś., spajać ś. przez rośnięcie; z. czym, porastać czym.

 Zraszać, dok. Zrosić; pokrywać rosą, rosić, moczyć, wilżyć; z. ś., pokrywać ś. rosą, zwilżać ś.

 Zraszczać, dok. Zrościć; sprawiać, że coś zrośnie.

 Zraszplować, dokonać raszplowania.

 Zraz, kawałek, plasterek czego odciętego, płat; potrawa z kawałków mięsa wołowego, duszonego w sosie: z-y bite, z-y zawijane = takież kawałki wołowiny, zwinięte i nadziane farszem; z. siekane = potrawa z siekanego mięsa wołowego, zrobionego w kształcie kulek a. wałeczków; w ogr., kawałek kory, zdjętej wraz z pączkiem z drzewa o owocach szlachetnych, wszczepiony w nacięcie, zrobione w dziczce, dla zrośnięcia ś. i wydania następnie owoców szlachetnych (f.); płatek mózgu, zwój mózgowy.

 Zrazić — p. nied. Zrażać.

 Zrazik, zdr. od Zraz; w lm., z-ki, małe, cienkie plasterki mięsa duszonego.

 Zrazowaty, podobny do zraza, do płata.

 Zrazowy, dotyczący zraza; z-e mięso, z-a pieczeń — p. Zrazówka.

 Zrazówka, część mięsa wołowego z uda, na pieczeń i zrazy.

 Zrazu, przysł., z początku, pierwej.

 Zrażać, dok. Zrazić; odstręczać, zniechęcać, odbierać ochotę do czego, wstręt wywoływać ku czemu; odwodzić, odstraszać, odciągać; z. ś., odstręczać ś., zniechęcać ś. do czego, tracić ochotę do czego wskutek napotkanych trudności, zawodów i t. p.; z. ś. do kogo = tracić zaufanie, nie wierzyć mu.

 Zrąb, zrąbanie, ścięcie drzewa; to, co zrąbano, drzewa zrąbane, ścięte; część lasu zrąbanego a. którą rąbią, porąb, poręba, wycinka, karczowisko; ściany drewnianego domu, jeszcze nie pokrytego dachem; budynek z bierwion drzewnych, z gruba ociosanych i związanych z sobą naprędce; dach, strych; wiązanie dachowe, zwłaszcza w dzwonnicy kościelnej; główna część czego, korpus: z. okrętowy = szkielet okrętu, bez masztów; z. karety = pudło; z. w studni = cembrowanie; z. jakiego dzieła, jakiej pracy = najważniejsza, zasadnicza jego część, z pominięciem szczegółów i dodatków drugorzędnych.

 Zrąbać p. nied. [[M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Zrąbywać}Zrąbywać]]; z. kogo, zarąbać, zabić szablą, ciężko zranić ostrym narzędziem.

 Zrąbisko, miejsce wyrąbane w lesie, poręba, wycinka, zrąb.

 Zrąbisty, Zrębisty, Zrębny, zbudowany grubą robotą ciesielską; szczelny, spójny.

 Zrąbywać, dok. Zrąbać; rąbiąc, ścinać, rąbać; łączyć, wiązać co robotą ciesielską.

 Zrdzewieć, zajść rdzą, zardzewieć.

 Zrealizować, uczynić realnym, urzeczywistnić, ziścić; spieniężyć, sprzedać za gotówkę; z. ś., stać ś. realnym, urzeczywistnić ś.

[651] Zreasumować, zebrać w jedną całość, powtórzyć w krótkości.

 Zrecenzować, napisać recenzję czego, ułożyć sprawozdanie z czego.

 Zrecesować, odstąpić, zrzec ś. czego.

 Zredagować, wyrazić myśli piśmiennie, ułożyć artykuł, pismo, utwór i t. p.; ułożyć jakieś pismo zbiorowe, numer czasopisma perjodycznego i t. p.

 Zredublować, podwoić.

 Zredukować, ograniczyć, umniejszyć, uprościć.

 Zreduplikować, podwoić.

 Zreferować, ułożyć, sporządzić referat o czym, zdać sprawę, ułożyć sprawozdanie, wniosek z czego.

 Zreflektować, przywieść do opamiętania, do równowagi, do zastanowienia; z. ś., opamiętać ś., przyjść do równowagi, do zastanowienia, pohamować ś.

 Zreformować, uczynić w czym reformę, naprawić, poprawić, przekształcić, ulepszyć.

 Zrefutować, zwalczyć dowodzeniem.

 Zregiestrować, Zrejestrować, spisać wszystko, spisać w rejestr.

 Zregulować, uczynić regularnym, uporządkować: z. rachunek = zapłacić go; z. stosunki = doprowadzić je do należytego stanu; z. interesy = skończyć jo, załatwić; z. zegarek = nastawić go, by wskazywał właściwą godzinę.

 Zrehahilitować, przywrócić komu dobrą cześć i prawa, uniewinnić, uwolnić od zarzutów; z. ś., postarać ś. o przywrócenie sobie dobrej opinji, poprawić ś. z wad, które spowodowały utratę dobrej opinji.

 Zrejestrować — p. Zregiestrować.

 Zrejterować, uciec, cofnąć ś.

 Zrekapitulować, treściwie powtórzyć główne punkty rzeczy, poprzednio wypowiedzianej, streścić.

 Zrekognoskować, rozpoznać, zbadać, wyśledzić, zwłaszcza w celach wojskowych.

 Zrekonfrontować, przywrócić siły, pokrzepić.

 Zrekonstruować, zbudować na nowo, odbudować.

 Zrekonstytuować, urządzić na nowo, odnowić.

 Zrekrutować, zaciągnąć do służby wojskowej; zebrać zwolenników, uczestników czego.

 Zrektyfikować, sprostować, wyjaśnić; oczyścić wódkę, spirytus od nieczystości i przymieszek.

 Zrekuzować, dać odmowę, nie przychylić ś. do czyjego życzenia; nie przystać na propozycję żenienia ś. a. wyjścia za mąż.

 Zrelegować, wydalić, usunąć ucznia ze szkoły, studenta z uniwersytetu.

 Zremitować, odsyłać z powrotem, zwracać.

 Zrenonsować, wyrzec ś., zrzec ś. czego; z. ś., w grze w karty: zrobić sobie renons w którym kolorze, t. j. pozbyć ś. wszystkich kart tego koloru.

 Zrenuncjować, zrzec ś. czego, puścić co w niepamięć.

 Zreorganizować, zorganizować inaczej, przekształcić, zreformować.

 Zrepetować, powtórzyć; żart., zjeść co z apetytem, spałaszować.

 Zreplikować, odpowiedzieć na skargę, odpowiedzieć na zarzuty.

 Zreponować, odłożyć do przechowania; w chirurgji: złamane członki doprowadzić do poprzedniego stanu.

 Zreprodukować, zrobić reprodukcję, odtworzyć.

 Zreprymować, zahamować, zatamować, ukrócić, powściągnąć.

 Zrestaurować, naprawić, odświeżyć, odnowić.

 Zrestytuować, przywrócić do poprzedniego stanu; zwracać, oddawać prawemu właścicielowi.

[652] Zresztą, przysł., wreszcie, wkońcu, ostatecznie.

 Zretuszować, zrobić retusz fotografji, drzeworytu, miedziorytu, ostatecznie obraz wykończyć; poprawić rękopis pod względem stylu.

 Zrewidować, odbyć rewizję.

 Zrewindykować, odzyskać napowrót swoją własność.

 Zrewizytować, oddać komu nawzajem wizytę.

 Zrewokować, odwołać dawniej wygłoszone zdanie; odwołać posła, delegata, wysłane wojsko itp.

 Zrewoltować, podburzyć, zbuntować; wywołać oburzenie, oburzyć.

 Zrewolucjonizować, wywołać rewolucję, podburzyć, zbuntować, wzniecić rokosz.

 Zrezygnować, wyrzec ś. czego, odstąpić od czego.

 Zrębowy, dotyczący zrębu.

 Zręcznie, przysł., ze zręcznością, zgrabnie, zwinnie, gracko.

 Zręczność, przymiot tego, co jest zręczne, zgrabność, zwinność; okazja, sposobność: przy tej z-ci = przy tej okazji.

 Zręczny, zgrabny, zwinny, gracki; mający wprawę do szybkiego i dokładnego wykonywania czego.

 Zręczyny — p. Zrękowiny.

 Zrękować, dok. Zręczyć; zaręczać, odbywać zrękowiny.

 Zrękowiny (-in), zaręczyny, zmówiny.

 Zrękowinny, odnoszący ś. do zrękowin.

 Zrobaczeć, Zrobacznieć, Zrobaczywieć, stać ś. robaczywym, napełnić ś. zalęgłym robactwem.

 Zrobaczywić, zapełnić robactwem, uczynić robaczywym; z. ś., zrobaczywieć.

 Zrobaczywieć p. Zrobaczeć.

 Zrobić, ukończyć robotę czego, wykonać co, dokonać jakiego dzieła, pracy, robiąc stworzyć, wyrobić; z. ś., być zrobionym, skończonym, ukończonym.

 Zrobiony, którego zrobiono, nieprawdziwy, nienaturalny, sztuczny.

 Zrodek, potomek.

 Zrodzić — p. nied. Zradzać.

 Zrogacieć, dostać rogów, stać ś. rogatym; przen., zhardzieć, stać ś. pysznym.

 Zrogowacieć, stać ś. rogowatym, podobnym do rogu.

 Zronić — p. nied. Zraniać.

 Zronka, owad pszczołowaty, mrówkowaty.

 Zroń, koń, który wyronił zęby, wyroń.

 Zropić (się), przepełnić (ś.) ropą.

 Zropieć, zajść ropą, zaropieć.

 Zrosić — p. nied. Zraszać.

 Zrosłodziałkowy, o rośl.: mający działki kielicha kwiatowego zrośnięte, tworzące jednolitą całość.

 Zrosłogłówkowy, o roślinie: mający pręciki kwiatowe zrośnięte główkami.

 Zrosłopalczasty, o ptakach: mający palce zewnętrzne w połowie zrosłe.

 Zrosłopłatkowy, o roślinie: mający płatki korony kwiatowej zrośnięte w jedną całość.

 Zrosłopręcikowy, o roślinie: mający pręciki kwiatowe zrośnięte nitkami a. główkami, bądź też zrośnięte ze słupkiem.

 Zrosłoszczęki, mający szczęki zrosłe; ryby z-e.

 Zrosłouszek, rodzaj nietoperza gładkonosego, o uszach zrośniętych u nasady.

 Zrosły, który zrósł ś. rosnąc, spoił ś. z czym.

 Zrosnąć — p. nied. Zrastać.

 Zrostnica, rodzaj wodorostu, tworzącego darnie na ziemi wilgotnej, woszerja (fig.).

 Zrosztować, przepalić rudę z drzewem.

[653] Zrościć — p. nied. Zraszczać.

 Zrośl, w med., rodzaj nowotworu chorobowego w organizmie ludzkim.

 Zrośnięty — p. Zrosły.

 Zrozmaicać, dok. Zrozmaicić; czynić rozmaitym, urozmaicać; z. ś., stawać ś. rozmaitym.

 Zrozpaczony, oddany rozpaczy, rozpaczający, który zwątpił, stracił nadzieję, zmartwiony, zgryziony.

 Zrozpaczyć, oddać ś. rozpaczy, zwątpić, stracić nadzieję.

 Zrozumiale, przysł., tak, że łatwo rozumieć, jasno, dostępnie, przystępnie, wyraźnie.

 Zrozumiałość, łatwość zrozumienia, pojęcie, pojętność; przymiot tego, co jest zrozumiałe, jasność.

 Zrozumiały, łatwy do zrozumienia, jasny, przystępny, dostępny, popularny.

 Zrozumieć, pojąć, poznać, ogarnąć rozumem; pomiarkować, dowiedzieć ś., domyślić ś., odgadnąć, wyrozumieć co z kogo; z. kogo, pojąć go, przeniknąć go, zbadać gruntownie.

 Zrozumiewać — p. Zrozumieć.

 Zrozumnieć, stać ś. rozumnym a. rozumniejszym, przyjść do rozumu.

 Zrób (-obu), w kopalni chodnik zasypany.

 Zrównać — p. nied. Zrównywać.

 Zrównanie, wyrównanie, zrobienie równym, gładkim; zrobienie równym co do rozmiarów, wielkości, znaczenia; w algiebrze — p. Równanie.

 Zrównoważony, którego zrównoważono, posiadający równowagę wewnętrzną, nie unoszący ś. namiętnością.

 Zrównoważyć, doprowadzić do równości z kim a. z czym, zrównać; doprowadzić do równowagi; z. ś., dojść do równości z kim a. z czym; dojść do równowagi; nabrać równowagi wewnętrznej, opanować swe namiętności.

 Zrównywać, dok. Zrównać; robić równym, gładkim, wyrównywać; czynić równym, jednakowym; porównywać jedno z drugim, prostować, sprawdzać; z. ś. z kim, stawać ś. równym komu, takim jak on, dorównywać komu.

 Zróżniać, dok. Zróżnić; czynić różnym, niejednostajnym, rozlicznym.

 Zróżniczkować, w mat., obliczyć, określić za pomocą rachunku różniczkowego; rozczłonkować na poszczególne działy przez wzmożenie ich różnic; z. ś., rozpaść ś. na poszczególne działy przez wzmożenie ś. ich różnic.

 Zróżnić — p. nied. Zróżniać.

 Zróżowić, uczynić różowym, zaróżowić; z. ś., zróżowieć.

 Zróżowieć, stać ś. różowym, zarumienić ś.

 Zrubasznieć, stać ś. rubasznym, nabrać rubaszności.

 Zruchomić, puścić w ruch, zamienić majątek nieruchomy na ruchomy.

 Zrugować, wyrugować, wyrzucić z miejsca zajmowanego.

 Zrujnować, doprowadzić do ruiny; z. ś., dojść do ruiny, stracić majątek.

 Zrumieniać, dok. Zrumienić; czynić rumianym, zarumieniać; z. sos, z. bułkę, ciasto, potrawę = tak długo trzymać na ogniu, póki nie nabierze koloru mniej lub więcej rumianego; z. ś., stawać ś. rumianym, nabierać barwy rumianej

 Zrumienić — p. nied. Zrumieniać.

 Zrusieć, stać ś. Rusinem.

 Zrusowacieć, stać ś. rusowatym.

 Zruszać, dok. Zruszyć; ruszać co z miejsca, poruszać; z. kogo, poruszać, pobudzać, podniecać, podburzać, naruszać, nadwerężać; z. ś., poruszać ś. z miejsca, [654]przenosić ś. z miejsca na miejsce; wzruszać ś., poruszać ś., wzburzać ś.; buntować ś., powstawać.

 Zruszczać, dok. Zruszczyć; robić ruskim, rosyjskim, nadać cechy ruskie, rosyjskie, przerobić na Rusina, Rosjanina.

 Zruszczeć, stać ś. Rusinem, Rosjaninem, nabrać cech rusińskich, rosyjskich.

 Zruszczyć — p. nied. Zruszczać.

 Zruszyciel, ten, który co zrusza a. zruszył.

 Zrutenizować — p. Zruszczyć.

 Zryć, pokopać, skopać ryjem; skopać czymś ostrym, np. rogiem, kopytem i t. p.; przen,.., obalić, zburzyć, zniszczyć, zwalić, zepsuć.

 Zrymować, związać rymem dwa wyrazy a. dwa wiersze; przen., przystosować jedno do drugiego.

 Zrysować, rysy na czym porobić, porysować, podrapać, zdrapać.

 Zryty, poryty, porysowany.

 Zryw, zerwanie ś.; zguba, pastwa, ofiara.

 Zrywać, dok. Zerwać; rwąc ściągać, zwlekać, zdzierać; rwać, obrywać: z. kwiaty, owoce; z. co, ukradkiem dostawać, otrzymywać tajnie, urywkiem; wzrywać, przerywać, przełamywać; wniwecz obracać, unicestwiać, udaremniać: z. przyjaźń = czynić rozbrat; z. z kim = przestawać z nim ś. przyjaźnić, zadawać; z. przymierze, traktat = zaczynać uważać je za nie istniejące; z. małżeństwo = nie pozwalać mu dojść do skutku: z. sejm = powiedziawszy „veto“ albo „nie pozwalam“, sprawiać, że przerwą ś. obrady; z. ś., być zrywanym; porywać ś., brać ś. w kupę; gwałtownie poruszać ś. z miejsca, nagle powstawać; z. boki ze śmiechu = śmiać ś. gwałtownie; porywać ś., wzlatać, puszczać ś. biegiem; z. ś. ze snu = nagle ś. budzić; kuropatwy z-ają ś. = wzlatują z ziemi; rozrywać ś., pękać.

 Zrzadka, przysł., rzadko, niekiedy, nie często; nie gęsto, tu i owdzie.

 Zrządzać, dok. Zrządzić; sporządzać, przyrządzać, przygotowywać, przysposabiać, szykować; wywoływać, sprawiać, prowadzić za sobą, stawać ś. przyczyną czego; z. komu męża, żonę = swatać go z nim; z. kogo z kim, kojarzyć związkiem, żenić.

 Zrządzenie, rzecz. od Zrządzić; to, co zrządzono, skutek, owoc jakiej czynności, wypadek: z. Boże = rezultat woli Bożej.

 Zrządziciel, człowiek, który coś zrządza.

 Zrzec — p. nied. Zrzekać.

 Zrzeczenie (się), rzecz. od Zrzec (ś.); wyrzeczenie ś. czego, odstąpienie od czego, zrezygnowanie z czego.

 Zrzeczywistnić, urzeczywistnić.

 Zrzednieć, Zrzedzieć, stać ś. mniej gęstym, stać ś. rzadkim a. rzadszym; mina mu z-dła = stracił na minie, na pewności siebie.

 Zrzedzieć, rzadkim uczynić.

 Zrzekać się, dok. Zrzec ś.; wyrzekać ś. czego, zrezygnować z czego; odrzekać ś. czego, brać rozbrat z czym; z. ś. jakiego urzędu, stanowiska = ustępować z niego, opuszczać je.

 Zrzenicówka, motyl z rodziny prościnek, z podrzędu sówek.

 Zrzeszać się, dok. Zrzeszyć ś.; łączyć ś. w jedną rzeszę, organizować ś. w jakieś stowarzyszenie, stronnictwo, wogóle grupę ludzi, związanych wspólnością interesów.

 Zrzeszenie, rzecz. od Zrzeszyć; zorganizowana grupa ludzi, stronnictwo, stowarzyszenie, związek.

 Zrzęda, zrzędzenie, dziwaczenie, nudzenie; osoba zrzędna, sprzeka, gdera, nuda, nudnik, tetryk, śledziennik.

 Zrzędnie, przysł. ze zrzędnością, w sposób właściwy zrzędzie.

[655] Zrzędność, skłonność do zrzędzenia, do dziwacznego gderania; gderliwość, nudziarstwo, śledziennictwo.

 Zrzędny, lubiący zrzędzić, nudny, dziwaczny, gderliwy, ciągle utyskujący, wciąż krytykujący wszystko.

 Zrzędzicki, Zrzędziarski, Zrzędzicka, Zrzędzińska, zrzęda.

 Zrzędzić, ciągle utyskiwać, krytykować wszystko w sposób nudny i małostkowy, gderać, dziwaczyć, tetryczyć, nudzić.

 Zrzędzioch, zrzęda.

 Zrzucać, dok. Zrzucić; strącać na dół, spychać, rzucać z góry na dół; zsadzać, zwalać z siebie, rzucać na ziemię: koń z-ił jeźdźca; zdejmować z siebie prędko, zwlekać odzienie jakie: z. suknię duchowną = przestawać być księdzem; z. sierść, zęby, rogi = ronić; z. pokarm spożyty = zwracać go z powrotem ustami, rzygać, wymiotować; z. most = przerywać, znosić, rozbierać; o kobiecie, o samicy: ronić płód niedonoszony; z. kogo z godności, z urzędu, z tronu = pozbawiać go ich, składać, usuwać; z. co w kupę = rzucając skupiać, zwalać; z. kontrakt, umowę = łamać je, wyłamywać ś. z nich, nie dotrzymywać ich; z. ś., być zrzucanym; z. ś. z czego, uwalniać ś. z czego; z. ś. z kontraktu = nie dotrzymywać go; z. ś. na co, na kogo, składać ś., dawać składkę.

 Zrzucić — p. nied. Zrzucać.

 Zrzut, zrzucenie, zrzucanie.

 Zrzygać się, dostać wymiotów, zwomitować ś., zrzucić pokarm.

 Zrzynać, dok. Zerżnąć; ścinać, obrzynać z wierzchu, górną część czego.

 Zrzynek, część czego, oderznięta od całości, zwłaszcza wązka a długa.

 Zsadzać, dok. Zsadzić; wziąć kogo z jakiego siedzenia i umieścić gdzieindziej; zrzucać, ściągać siedzącego, wysadzać z miejsca; z. kogo z urzędu, z dostojności = składać, usuwać, zrzucać.

 Zsapać się, zasapać ś. bardzo, zmęczyć ś.

 Zsarkać, sfukać, złajać, zbuzować kogo, nawymyślać komu.

 Zsączać, dok. Zsączyć; sącząc spuszczać jaki płyn.

 Zsep — p. Zsyp.

 Zsetkować, podzielić na setki, ułożyć setkami.

 Zsiadać, dok. Zsiąść; zstępować, ruszać ś.; schodzić ze swego siedzenia: z. z konia; z cudzego wozu i śród błota z-aj = od cudzego odstępować trzeba bez szemrania; z. ś., krzepnąć, gęstnieć, osiadać, ścinać ś.: mleko ś. z-a.

 Zsiadłość, właściwość zsiadania ś., zgęstnienia; osadzanie ś., osad, opad.

 Zsiadły, który ś. zsiadł, zgęstniały, skrzepły, ścięty: mleko z-e; krępy, przysadkowaty.

 Zsiąkać, dok. Zsiąknąć; pozbywać płynu przez siąknięcie; spływać z czego powoli.

 Zsiąknąć — p. nied. Zsiąkać.

 Zsiec — p. Zsiekać.

 Zsiekać, dok. Zsiec; posiekać wszystko; siekąc, chłoszcząc poranić; zranić szablą, usiec.

 Zsierocieć, stać ś. sierotą.

 Zsinić, Zesinić, sinym uczynić.

 Zsinieć, Zesinieć, stać ś. sinym, nabrać sinej barwy.

 Zsiwić, siwym uczynić.

 Zsiwieć, stać ś. siwym, osiwieć.

 Zskoczyć — p. Zeskoczyć.

 Zskrobać — p. Zeskrobać.

 Zsłowiańszczeć, przerobić ś. na Słowianina.

 Zsłowiańszczyć, uczynić słowiańskim; z. ś., stać ś. Słowianinem.

 Zsobna, przysł., zosobna.

 Zsondować, zgłębić sondą.

[656] Z starodawna, przysł., za dawnych czasów, po staroświecku.

 Zstarzeć się — p. Zestarzeć ś.

 Zstatecznić (się), uczynić (ś.) statecznym a. stateczniejszym.

 Zstatecznieć, stać ś. statecznym a. stateczniejszym.

 Zstaw, staw spojony, spojenie stawów, członek.

 Zstawiać, coś razem łączyć, zestawiać; coś z wyższego miejsca stawić na niższe, znosić w jedno miejsce.

 Zstąpić — p. nied. Zstępować.

 Zstęp, zstępowanie, schodzenie na dół, miejsce, którędy ś. zstępuje; to, po czym zstępujemy na dół, schód, schodek.

 Zstępnie, przysł., zstępując, w kierunku z góry na dół.

 Zstępny, odnoszący ś. do zstępu, zstępujący; linja z-a pokrewieństwa = idąca od przodków do potomków, syn, wnuk, prawnuk itd.

 Zstępować, dok. Zstąpić; schodzić, spuszczać ś. z góry na dół; z. ze świata = umierać; z. z drogi = schodzić z niej, porzucać ją, odstępować od niej; z. komu z drogi = schodząc z drogi na bok, ustępować mu miejsca, by mógł przejść swobodnie; znikać, zanikać, ginąć; z. ś., zbiegać ś., kurczyć ś. od zmoczenia ś.

 Zstrychować, strychując zrównać.

 Zsuć, zsypać, posypać.

 Zsumować — p. nied. Zsumowywać.

 Zsumowywać, dok. Zsumować; w arytm., dodając dwie lub więcej liczb lub ilości, otrzymywać sumę.

 Zsunąć — p. nied. Zsuwać.

 Zsuwać, dok. Zsunąć; suwając spuszczać; posuwać na dół, suwając zdejmować, ściągać; suwając gromadzić w jedno miejsce; z. ś., być zsuwanym; z. ś., suwając ś. spuszczać ś. na dół.

 Zsychać się, dok. Zeschnąć ś.; wysychać, stawać ś. suchym, schnąc, kurczyć ś., zbiegać ś., schnąc zlepiać ś., twardnieć.

 Zsyłać, dok. Zesłać; posyłać z góry na dół; wysyłać, wyprawiać; sprawiać, wywoływać co, wyznaczać; Bóg z-a nieszczęścia na ludzi; z.ś. na co, powoływać ś. na co, na kogo.

 Zsyłka, zesłanie do miejscowości odległej jako kara, deportacja, zesłanie.

 Zsyp, Zsypka, Zsep, zsypanie; to, co zsypują, kupa zsypanych rzeczy; danina w ziarnie w Polsce piastowskiej; sep, osep.

 Zsypać — p. nied. Zsypywać.

 Zsypowisko, to, co zsypane, góra, pokryta kamienistym rumowiskiem, żleb, rumowisko.

 Zsypywać z dok. Zsypać; sypiąc zgromadzać razem, usypywać trochę z wierzchu; z. ś., być zsypywanym; rozsypywać ś., osypywać ś., psuć ś. przez usuwanie ś. części sypkich.

 Zszachrować, szachrując zatracić dla własnej korzyści, oszukać.

 Zszalbierować, stracić, postąpić po szalbiersku.

 Zszamotać, mocno poszamotać, wyszamotać, pomieszać, powikłać, pokudłać.

 Zszargać, szargając zepsuć, poszargać, obszargać.

 Zszarpać, poszarpać, podrzeć.

 Zszarzać (się), zniszczyć (ś.), podniszczyć (ś.) przez używanie.

 Zszarzały, który ś. zszarzał, podniszczony, wytarty.

 Zszarzeć, stać ś. szarym, ściemnieć.

 Zszatkować, wszystko poszatkować.

 Zszczypać, szczypiąc, zerwać.

 Zszeptać, szepcąc zmówić, odmówić, wyszeptać; z. ś., szeptem zmówić ś., porozumieć ś. tajnie na czyją szkodę.

[657] Zszlakować, wyśledzić, wytropić.

 Zszorować, szorując zetrzeć, oczyścić.

 Zszumować, zdjąć szumowiny z wierzchu, odszumować.

 Zszyć — p. nied. Zszywać.

 Zszywać, dok. Zszyć; szyjąc spajać, łączyć co.

 Zścignąć, doścignąć, dogonić.

 Zślinić — p. Ześlinić.

 Zśliznąć się, Ześliznąć się, zsunąć ś., obsunąć ś. na czymś ślizkim.

 Zślubić, poślubić, zaślubić.

 ZśmiecićZśniecić — p. ZeśmiecićZeśniecić.

 Zśniedzieć, pokryć ś. śniedzią, zaśniedzieć.

 Zubożać, dok. Zubożyć; doprowadzać do ubóstwa, ubożyć.

 Zubożałość, stan człowieka zubożałego, stan tego, co jest zubożałe, ubóstwo, bieda.

 Zubożały, który ś. stał ubogim, podupadły na majątku.

 Zubożeć, przyjść do ubóstwa, stać ś. ubogim, podupaść na majątku.

 Zubożyć — p. nied. Zubożać.

 Zubr — p. Żubr.

 Zubrować, o mące: pytlować; o zbożu: wiać, młynkować.

 Zuch, człowiek odważny, śmiały, junak, chwat; rezolut.

 Zuchać się, stawić ś. zuchem.

 Zuchostwo, zachowanie ś. śmiałe, odważne.

 Zuchowato, przysł., z zuchowatością, odważnie, śmiało.

 Zuchowatość, właściwość, przymiot na zucha; odwaga, śmiałość.

 Zuchowaty, zakrawający na zucha, podobny do zucha, odważny.

 Zuchter, zuchwalec, junak, chwat.

 Zuchterstwo, zuchwalstwo, zuchowatość.

 Zuchwalczy, właściwy zuchwalcowi.

 Zuchwale, Zuchwało, przysł., z zuchwałością, zbyt śmiele, bezczelnie, hardo.

 Zuchwalec, człowiek zuchwały, zbytni śmiałek, stawiający ś. hardo innym.

 Zuchwaleć, stawać ś. zuchwałym, nabierać zuchwałości.

 Zuchwalić, czynić zuchwałym, doprowadzać do zuchwalstwa; z. ś., stawać ś. zuchwałym, nabierać zuchwałości; z. ś. na co, odważać ś. na co.

 Zuchwalstwo — p. Zuchwałość.

 Zuchwała, osoba zuchwała; zuchwałość.

 Zuchwałka — p. Zuchwała.

 Zuchwałość, Zuchwalstwo, właściwość osoby zuchwałej, hardość, bezczelność, zbytnia śmiałość, postępek zuchwały.

 Zuchwały, zbyt śmiały, hardo stawiający ś. innym, z ujmą dla ich stanowiska, wieku i t. p.

 Zuja, miękka gąbczasta masa, zrobiona z włosów i błon, oddzielających ś. od skór przy garbowaniu, ze starych rozkręconych powrozów i t. p., służąca do zatykania dziur i szpar w promach, okrętach i t. p.

 Zulus, członek szczepu Zulu; w języku wioślarzy: wioślarz amator, nie należący do stowarzyszenia wioślarskiego.

 Zupa, nm., polewka, potrawa płynna; to ci z.!, zrobiła ś. z.! = to nieprzyjemna, powikłana sprawa!

 Zupełnie, przysł., z zupełnością, względem wszystkich części bez wyjątku, całkowicie, całkiem.

 Zupełność, właściwość tego, co jest zupełne.

 Zupełnowładnie, przysł., z władzą nieograniczoną.

 Zupełnowładny, posiadający władzę nieograniczoną, autokratyczny.

 Zupełny, we wszystkich swych częściach cały, wszystek, któremu nic nie braknie, nienaruszony, kompletny, całkowity, bezwzględny, nieograniczony.

[658] Zupka, fr., zdr. od Zupa.

 Zupny, fr., odnoszący ś. do zupy.

 Zuzel, Zużel — p. Żużel.

 Zuzula, owad z rzędu tęgopokrywych (fig.).

 Zużyć — p. Zużywać.

 Zużyteczniać, dok. Zużytecznić; czynić użytecznym a. użyteczniejszym; z. ś., stawać ś. użyteczniejszym.

 Zużytecznić — p. nied. Zużyteczniać.

 Zużytkowywać, dok. Zużytkować; używać czego na swój a. cudzy użytek, używać pożytecznie, wyciągać pożytek z czego.

 Zużytkować — p. nied. Zużytkowywać.

 Zużywać, dok. Zużyć; używając niszczyć, wypotrzebowywać, konsumować; wyczerpywać; niszczyć, osłabiać, nadwerężać, korzystać z czego aż do końca; z. ś., niszczyć ś., psuć ś. od używania.

 Zwab, zwabianie, przywabianie, powab, ułuda, wdzięk, ponęta.

 Zwabiać, dok. Zwabić; wabić, przywabiać, przynęcać: u myśliwców: wydawać głos jakiego ptaka dla przywabienia go.

 Zwabić — p. nied. Zwabiać.

 Zwabnik, koń kształtny.

 Zwać, głosem podniesionym przyzywać, przywoływać, wzywać; nadawać imię, nazywać, przezywać, mianować; jak cię tam zwą! = pogardliwe zwracanie ś. do kogoś, udając, że ś. nie pamięta jego nazwiska; jak ś. zwał, tak ś. zwał, byleby ś. dobrze miał = mniejsza o to, co mówią inni o człowieku, byleby mu ś. powodziło; z. ś., mieć jakieś imię, nazywać ś.; co ś. zowie! = jak ś, należy, porządnie, przyzwoicie, w całym tego słowa znaczeniu.

 Zwada, kłótnia, swar, spór, waśń, niezgoda, bójka; ani do rady, ani do z-y = do niczego nie zdolny, niedołęga.

 Zwadca, Zwadnik, Zwadziciel, człowiek zwadliwy, kłótnik, sprzeka, awanturnik.

 Zwadka, mała zwada, niewielka kłótnia

 Zwadliwie, Zwadnie, przysł., ze zwadliwością, kłótliwie.

 Zwadliwość, skłonność do wadzenia ś., kłótliwość, awanturniczość.

 Zwadliwy, Zwadny, skłonny do zwady, kłótliwy, swarliwy, niespokojny, awanturniczy, warcholski.

 Zwadniczka, Zwadzicielka, forma żeńska od Zwadnik.

 Zwadnik — p. Zwadca.

 Zwadzać, dok. Zwadzić; waśnić, kłócić kogo z kim; z. ś., rozpoczynać zwadę, zaczynać kłócić ś. z kim.

 Zwalać, dok. Zwalić; staczać z góry na dół; przewracać, obalać coś ciężkiego, zbijać, strącać; wywracać: z. kogo z nóg; choroba z nóg go z-liła = pozbawiła sił, wycieńczyła; dwa kieliszki z-liły go z nóg = upił ś. niemi zupełnie; z. drzewo = ścinać; z. kogo szablą, toporem = zabijać; z. kogoś kijem = uderzać mocno, walić; z. do kupy = walić, zrzucać w kupę, bezładnie, waląc, zgromadzać w jednym miejscu; przen., z. co na kogo, składać, zrzucać co na niego, np. winę, odpowiedzialność, obowiązek; przen., pozbawiać kogoś godności, urzędu i t. p.; z. ś., obalać ś., przewracać ś., rozwalać ś.; padać, toczyć ś. z góry na dół; spadać do kupy, na jedno miejsce, waląc ś., gromadzić ś.; spadać na kogo w znaczeniu moralnym, gromadzić ś.: z-ają ś. na niego troski, nieszczęścia i t. p.

 Zwalać (się), powalać (ś.), pobrudzić (ś.), zbrukać (ś.).

 Zwalczać, dok. Zwalczyć; walcząc porażać, zwyciężać, [659]pokonywać; z. przeszkody, przeciwności = przezwyciężać.

 Zwalczyciel, ten, który zwalczył kogo, co, zwycięzca.

 Zwalczyć — p. nied. Zwalczać.

 Zwalić — p. nied. Zwalać.

 Zwalina — p. Zwalisko.

 Zwalisko, Zwalina, Zwaliny (-in), gmach rozwalony, ruiny, rudera, rozwaliny, gruzy; zwalone w kupę odłamki skał.

 Zwalisto, przysł., ze zwalistością.

 Zwalisty, dający ś. łatwo zwalić, wywrotny; obwisły, zwisający.

 Zwalniać, dok. Zwolnić; czynić wolniejszym, mniej szybkim: z. biegu, kroku; uwalniać, czynić wolnym, swobodnym; czynić łagodniejszym, miękczyć, łagodzić; rozwalniać: z. żołądek; z. ś., stawać ś. wolniejszym, słabszym, łagodniejszym.

 Zwał, mnóstwo czego, jakich przedmiotów, bezładnie zwalonych w kupę: z. lodu, śniegu, pni zwalonych, okruchów skał i t. p.; z. górski = obrywanie ś. olbrzymiej masy skalnej, walącej ś. w dół.

 Zwałkować, powałkować wszystko, co było do wałkowania.

 Zwany, którego zwą, któremu nadano jakieś imię, przezwisko; tak z. (w skróceniu: t. zw.) = mający jakąś szczególną nazwę.

 Zwapniać (się), dok. Zwapnić (ś.); zmieniać (ś.) w wapno.

 Zwapnieć, zmienić ś. w wapno.

 Zwapnienie, rzecz. od Zwapnieć; z. żył — p. Skleroza.

 Zwarcica, część składowa tkanki roślinnej.

 Zwarcie, rzecz. od Zewrzeć.

 Zwarcie, przysł., sposobem zwartym, gęsto, ściśle, jedno obok drugiego.

 Zwarjować, dostać pomieszania zmysłów stać ś. warjatem.

 Zwartogłowieć, stać ś. wartogłowem.

 Zwartość, właściwość tego, co zwarte.

 Zwartować, przewartować, przewertować, przejrzeć uważnie, spostrzec.

 Zwarty, ściśnięty, ścisły, gęsty, tłumny.

 Zwarzać, dok. Zwarzyć; gotować na ogniu, warzyć; niszczyć mrozem, upałem, suszą i t. p.; z. żelazo = spajać je przy silnym ogrzaniu; z. ś., być zwarzanym; o mleku: ściąć ś. w kłaczki twarogowe.

 Zwarzyć — p. nied. Zwarzać.

 Zwaśniać (się), dok. Zwaśnić (ś.); kłócić (ś.), waśnić (ś.), różnić (ś.), wadzić (ś.).

 Zwaśń, spór, sprzeczka, kłótnia, waśń.

 Zwaśnienie, rzecz. od Zwaśnić; waśń, sprzeczka, kłótnia, niezgoda.

 Zwaśniony, którego zwaśniono; który zwaśnił ś. z kim.

 Zważać, dok. Zważyć; wagą dochodzić ciężaru czego, ważyć; podnosić coś ciężkiego; wyprowadzać z równowagi, przeważać, przechylać co; zwracać uwagę na co, mieć baczenie, wzgląd na co, brać co pod uwagę, baczyć na co; nie z-ając na to, że... = pomimo, że...; nie z-ając, nie z-ywszy na co = pomimo, mimo co; z-ywszy na to, że... = ponieważ, ze względu na to, że...; z. ś., być zważanym; tracić równowagę, przeważać ś., przechylać ś.

 Zwąchać, Zwąchnąć, Zwęchnąć, dojść węchem, domyślić ś. czego, zmiarkować co, przewąchać ś.; z. ś., być zwąchanym; żart., porozumieć ś., zmówić ś.

 Zwątlać, dok. Zwątlić; czynić wątłym a. wątlejszym, osłabić, nadwerężyć, nadwątlić, wysilać, wyczerpywać.

 Zwątleć, wątłym ś. stać, stracić siły, zdrowie, osłabnąć, osłabieć.

[660] Zwątlić — p. nied. Zwątlać.

 Zwątpiały, który zwątpił, stracił nadzieję.

 Zwątpiciel, ten, który zwątpił.

 Zwątpić, stracić nadzieję co do czego, przestać liczyć na co, nie spodziewać ś. czego.

 Zwątpienie, rzecz. od Zwątpić; stan duchowy człowieka, który zwątpił, stracił nadzieję; desperacja, apatja.

 Zwątpiony, o którym zwątpiono, który zwątpił.

 Zwątrobienie, w med., przemienienie ś. płuca w masę podobną do wątroby wskutek zapalenia, hepatyzacja.

 Zwełnieć, zmienić ś. w wełnę, stać ś. wełniastym, podobnym do wełny.

 Zwerbować, zaciągnąć do wojska; przen., przyciągnąć sobie kogo, jako swego zwolennika, stronnika, adherenta i t. p.

 Zweryfikować, sprawdzić, porównać z czym.

 Zwędzać, dok. Zwędzić; wędzić; żart., sprzątać cichaczem, kraść.

 Zwędzić p. nied. Zwędzać.

 Zwęglać (się), dok. Zwęglić (ś.); obracać (ś.) w węgiel.

 Zwęgleć, obrócić ś. w węgiel, zwęglić ś.

 Zwęszyć, poczuć, jako pies, węchem, zwąchać; żart., domyślić ś. czego, zmiarkować co.

 Zwężać, dok. Zwężyć, Zwęzić; czynić węższym; z. ś., stawać ś. węższym.

 Zwężeć, Zwęzieć, stać ś. węższym.

 Zwężony, którego zwężono; który zwęził ś., wązki.

 Zwiać — p. nied. Zwiewać; żart., uciec, umknąć, drapnąć.

 Zwiadki — p. Zwiady.

 Zwiady, Zwiadki, wzwiady, wywiady, wywiadki.

 Zwiastować, oznajmiać, obwieszczać, zapowiadać naprzód, wieścić, wróżyć, przepowiadać, prorokować.

 Zwiastowanie, rzecz. od Zwiastować; Z. N. P. Marji = święto kościoła katolickiego, przypadające na 25 marca, a ustanowione na pamiątkę oznajmienia Jej przez anioła, że będzie matką Chrystusa.

 Zwiastun, ten, który zwiastuje co, poseł, herold; ten, który zawiadamia, przepowiada co, prorok.

 Zwiastunka, forma żeńska od Zwiastun.

 Związać — p. nied. Związywać.

 Związek, to, co służy do związania czego, węzeł; to, co wiąże, łączy ludzi pomiędzy sobą, taki lub inny stosunek między ludźmi: z. przyjaźni, pokrewieństwa, miłości; z. małżeński = małżeństwo; z. krwi = pokrewieństwo; mieć z kim z-i = mieć z nim stosunki; spójność, łączność, skojarzenie jednej myśli z drugą: z. logiczny myśli; mówić bez z-u = bezładnie; pewna grupa ludzi, krajów, państw, miast, łączących ś. z sobą jakąś umową dla wspólnego celu, towarzystwo, często tajemne, stowarzyszenie, organizacja; sprzysiężenie, konfederacja, zwłaszcza konfederacja wojskowa w dawnej Polsce, zawiązana w celu dopominania ś. zaległego żołdu; z-ki zawodowe = mające na celu obronę interesów robotników, należących do tej samej gałęzi przemysłu, w ich walce z przedsiębiorcami; z. chemiczny = połączenie ś. ciał z sobą w ten sposób, że tracą prawią zupełnie swoje własności, dając nowe ciało o zupełnie nowych własnościach.

 Związkowy, dotyczący związku, należący do związku; rzecz., uczestnik związku, sprzymierzeniec, sprzymierzony, sprzysiężony.

 Związywać, dok. Związać; łączyć, spajać za pomocą związania; zawiązywać, obwiązywać; [661]krępować sznurami lub czymś podobnym; przen., układać, tworzyć coś, zwłaszcza tajemnie: z. spisek, konfederację i t. p.; z. komu grzechy = nie odpuszczać ich; obowiązywać, obligować, zniewalać kogo do czego przez wymuszenie na nim słowa, przyrzeczenia, przysięgi i t. p.: z. kogo słowem, przyrzeczeniem, przysięgą, ślubem; z. ślubem małżeńskim, zakonnym itp.; z. ś., być związywanym; knuć spisek, sprzysiężenie między sobą; łączyć ś. w związek; łączyć ś. między sobą.

 Zwichnąć, przekręcić, wykręcić, zgiąć, wywichnąć: z. rękę, nogę = wykręcić je ze stawów; z. sobie karjerę = zepsuć sobie swoje dotychczasowe stanowisko, dążenie do lepszego stanowiska; z. ś., wywichnąć ś., złamać ś., przekręcić ś.

 Zwichnięcie, rzecz. od Zwichnąć; zakłócenie w ruchu ciał niebieskich, spowodowane zbliżeniem ś. do nich innych ciał niebieskich.

 Zwichnięty, którego zwichnięto, który ś. zwichnął; uszkodzony, wywichnięty, sprowadzony z właściwej drogi.

 Zwichrzyć, doprowadzić do nieładu, powichrzyć, potargać: z. komu włosy; wywołać niepokój, nieporządek, zaburzenie: z. cały kraj; z. ś., dojść do nieładu, potargać ś., powichrzyć ś.

 Zwić — p. nied. Zwijać.

 Zwidlina, rodzaj zwierzokrzewu.

 Zwidzieć się, przywidzieć ś., wydać ś.

 Zwiedliwość, zwyczaj zwodzenia drugich, wprowadzanie w błąd, łudzenie.

 Zwiedliwy, łudzący, zwodzący, zwodniczy, oszukańczy.

 Zwiedzać, dok. Zwiedzić; iść dokąd, do wielu miejsc, aby coś zobaczyć, ażeby mieć wiadomość o czym, odwiedzać, nawiedzać.

 Zwiedziciel, Zwiedca, ten, który zwiedza, ogląda, wizytator; dochodzący czego, wybadujący; z. krajów = podróżnik, wojażer.

 Zwiedzić — p. nied. Zwiedzać.

 Zwiedzieć się, dowiedzieć ś.

 Zwiedziony, którego zwiedziono, oszukano.

 Zwiekować, spędzić, przetrwać cały wiek, przewiekować.

 Zwielmożnieć, stać ś. wielmożnym, stać ś. wielkim panem.

 Zwielmożyć, Zwielmożnić, uczynić wielmożnym, bogatym, spanoszyć; z. ś., stać ś. wielmożnym, spanoszyć ś., zbogacieć, zhardzieć.

 Zwieloraczać, dok. Zwieloraczyć; czynić wielorakim, rozdzielać na wiele gatunków.

 Zwieńczać, dok. Zwieńczyć; obdarzać wieńcem, uwieńczać, koronować; błogosławić kogo; z. kogo z kim: zaręczać, łączyć kogo z kim węzłem małżeńskim.

 Zwieracz, mięsień w ciele ludzkim lub zwierzęcym, otaczający okrężnie jakiś otwór ciała i służący do zamykania tego otworu, czyli zwierania.

 Zwierać, dok. Zewrzeć; ściskając spajać, ściskać szczelnie, zamykać mocno, zbijać razem, np. gwoździami; przen., łączyć, kojarzyć, jednoczyć pod względem moralnym; z. konia ostrogami = spinać, ściskać go ostrogami; z. psy = brać je na smyczę; z. ś., zamykać ś. szczelnie; z. ś. z kim, ścierać ś. w boju, zaczynać walczyć z kim; ścinać ś., zgęstniać ś. w masę: mleko z-a ś. w twaróg.

 Zwiercać, dok. Zwiercieć, Zwiercić; wiercić, przewiercać co świdrem, gwoździem i t. p.; zwierać, spajać, zbijać; z. co, ucierać, wiercić’ z. mak.

 Zwierciadelnik — p. Zwierciadlnik.

 Zwierciadełko, zdr. od Zwierciadło.

 Zwierciadlany, odnoszący ś. do [662]zwierciadła, podobny do zwierciadła; przyozdobiony zwierciadłami, zawieszony zwierciadłami.

 Zwierciadlarz — p. Zwierciadlnik.

 Zwierciadlnica, Zwierciedlniczka, forma ż. od Zwierciadlnik.

 Zwierciadlnictwo, wyrób zwierciadeł.

 Zwierciadlniczy, odnoszący ś. do zwierciadlnika a. zwierciadlnictwa.

 Zwierciadlnik, Zwierciedlnik, Zwierciadelnik, Zwierciadlarz, rzemieślnik, wyrabiający zwierciadła, właściciel fabryki zwierciadeł; kupiec, sprzedający zwierciadła.

 Zwierciadło, gładka powierzchnia, mogąca odbijać padające na nie promienie świetlne i dawać obrazy, znajdujące ś. przed niemi, wierne co do kształtów i barw: z. wody, lodu i t. p; gładko wypolerowana powierzchnia metalu a. szkła, podlanego mieszaniną cyny i rtęci, odbijająca przedmioty, lustro; przen., wierne odbicie, odzwierciedlenie czego, o brazobraz, konterfekt czego: oko jest z-em duszy; przen., wzór, wizerunek, przykład; jak po z-edle = jak po szkle, jak po stole, równo, gładko.

 Zwierciadłowy, dotyczący zwierciadła, przedstawiony za pomocą zwierciadła: pismo z-e = odwrotne.

 Zwiernik, dozorca zwierząt w zwierzyńcu — p. Zwieracz.

 Zwierz, wielkie dzikie zwierzę; zbior., zwierzęta; człowiek dzikich, surowych, zwierzęcych obyczajów; człowiek, nie hamujący ś. w gniewie, wściekły; człowiek wyuzdany zmysłowo; iść na z-a = na polowanie na dzikie zwierzęta; polować na grubego z-a = na niedźwiedzia, dzika i t. p.; przen., ścierać ś. z potężnym wrogiem.

 Zwierzać, dok. Zwierzyć; powierzać komu co, ufać; z. ś. komu z czym, z czego; powierzać komu co; wyjawiać mu jaką tajemnicę, odkrywać mu coś tajnego, ufając jego wierności, polegając na jego wierze.

 Zwierzątko, małe, drobne zwierzęzwierzę.

 Zwierzchał, owad z rzędu półpokrywych (fig.).

 Zwierzchni, odnoszący ś. do wierzchu, będący na wierzchu, na powierzchni czego, zewnętrzny, górny; wyższy, przedniejszy, celniejszy, mocniejszy, lepszy, znakomitszy; mający zwierzchność, władzę nad innemi, zwierzchniczy, przełożony; powierzchowny, zewnętrzny, niegruntowny, nieistotny, nie dotyczący treści czego.

 Zwierzchnica, zwierzchnia, górna część czego, powierzchnia.

 Zwierzchnictwo, stanowisko zwierzchnika względem podwładnych; zwierzchność, przełożeństwo, naczelnictwo, władza wyższa, naczelna.

 Zwierzchniczka, forma żeń. od Zwierzchnik.

 Zwierzchniczy, zwierzchnika dotyczący, zwierzchni.

 Zwierzchnie, przysł., z wierzchu, po wierzchu, powierzchownie, zewnętrznie.

 Zwierzchnik, człowiek, mający zwierzchność nad innemi; przełożony, pryncypał, naczelnik.

 Zwierzchność, stosunek zwierzchnika do podwładnego, przełożeństwo, naczelnictwo; zbior., zwierzchnicy, przełożeni; władza zwierzchnia, rząd, urząd, sprawujący władzę prawomocną

 Zwierzenie, rzecz. od Zwierzyć; to, co ś. komu zwierza, tajemnica zwierzona; z. ś., poufne powiedzenie komu czego.

 Zwierzę, ciało organizowane, [663]opatrzone narządami zewnętrznemi i wewnętrznemi, służącemi mu do ruchu, do czucia, widzenia, słyszenia i t. p., oraz do przyjmowania pokarmów zwierzęcych i roślinnych, w celu odżywiania ś. i trawienia ich, w przeciwstawieniu do roślin, jako istot organicznych, nie opatrzonych czuciem ani swobodą ruchów: z. kręgowe = kręgowiec, z. ssące = ssak, z. domowe = bydlę; przen., człowiek, odznaczający ś. instynktami zwierzęcemi, dziki, krwawy okrutnik a. gwałtownik lub rozpustnik, nie umiejący zapanować nad swemi namiętnościami.

 Zwierzęcieć, stawać ś. zwierzęciem, stawać ś. podobnym do zwierzęcia, zatracać cechy ludzkie.

 Zwierzęcość, Zwierzęctwo, natura zwierzęca, cechy zwierzęce w charakterze ludzkim, jak np. okrucieństwo, dzikość, gwałtowność, rozpusta niepohamowana.

 Zwierzęcy, odnoszący ś. do zwierzęcia, właściwy zwierzętom: instynkt z. = taki, jak u zwierząt, dziki, jak zwierzęta, bydlęcy, rozbestwiony, bestjalski.

 Zwierzętopis, Zwierzętopismo, opis zwierząt, zoologja opisowa, zoografja.

 Zwierzobójca, myśliwy zwierząt.

 Zwierzogromiec, pogromca zwierząt.

 Zwierzojadacz, człowiek, karmiący ś. mięsem zwierząt,

 Zwierzojedz, Zwierzojedztwo, jadanie mięsa zwierząt, karmienie ś. nim; zagryzienie przez zwierza.

 Zwierzokarmiciel, człowiek, karmiący, chowający zwierzęta, hodowca zwierząt.

 Zwierzokrzew, dawna nazwa grupy niższych zwierząt wodnych, przeważnie osiadłych, do której obecnie należą głównie zwierzęta jamochłonne.

 Zwierzokwit, rodzaj zwierzokrzewu z gromady promienistych.

 Zwierzołowny, łowiący zwierzęta.

 Zwierzołowstwo, łowienie zwierząt, polowanie na zwierzęta.

 Zwierzostan, rodzaj i ilość zwierząt w pewnej okolicy.

 Zwierzyć — p. nied. Zwierzać.

 Zwierzyna, wogóle zwierzęta nie hodowane, lecz żyjące dziko w lesie lub w polu, zwłaszcza dziki, sarny, jelenie, zające i wiele ptaków dzikich; mięso tych zwierząt upolowanych; potrawy z tego mięsa; przen., gruba z. = znaczna zdobycz.

 Zwierzyniec, duży park a. część lasu, ogrodzona wysokim parkanem, przeznaczona dla hodowli zwierząt, zwłaszcza zwierzyny (jeleni, danieli, sarn, łosi, żubrów i t. p.); ogród zoologiczny; z. niebieski — p. Zodjak.

 Zwierzynka, zdr. od Zwierzyna.

 Zwierzynny, odnoszący ś. do zwierzyny, obfitujący w zwierzynę.

 Zwierzyńcowy, odnoszący ś. do zwierzyńca, odnoszący ś. do zwierzyńca niebieskiego, zodjakalny.

 Zwiesić — p. nied. Zwieszać.

 Zwiesistość, własność tego, co jest zwiesiste, obwisłość.

 Zwiesisty, zwisły, obwisły; stromy, spadzisty.

 Zwieszać, dok. Zwiesić; spuszczać co z góry na dół, tak, że wisi, uwieszać, przywieszać; schylać, pochylać, opuszczać ku dołowi: z. nos = tracić na minie, tracić fantazję, spuszczać z tonu, doznać w czym zawodu; z. ś., być zwieszanym; zwisać, wisieć na dół.

 Zwieszczać, dok. Zwieścić; obwieszczać, oznajmiać, zwiastować.

 Zwieścić — p. nied. Zwieszczać.

 Zwieść p. nied. Zwodzić.

 Zwietrzać, dok. Zwietrzyć; wystawiać na wiatr, przewietrzać, wywietrzać; doprowadzać do [664]stanu zwietrzałości; poczuwać węchem, węszyć; przen., przeczuwać co, odgadywać, domyślać ś. czego; z. ś., zarażać ś. powietrzem, morem.

 Zwietrzałość, stan tego, co jest wywietrzałe.

 Zwietrzały, który zwietrzał; który rozkruszył ś. od działania powietrza.

 Zwietrzeć, wywietrzeć, stać ś. wywietrzałym, zwietrzałym, stracić cenne części lotne; o skałach; rozkruszyć ś. od działania powietrza i wilgoci.

 Zwietrznik, otwór do przewietrzania, wentylator.

 Zwietrzyć — p. nied. Zwietrzać, p. Zwiotszyć.

 Zwiewać, dok. Zwiać; unosić z czego co powiewem, zdmuchiwać co z czego; podmuchem spędzać razem.

 Zwieźć — p. nied. Zwozić.

 Zwiędłość, Zwiędniałość, stan tego, co zwiędło.

 Zwiędły, Zwiędniały, który zwiądł.

 Zwiędnąć, Zwiędnieć, o roślinach a. ich częściach: stracić świeżość przez ulotnienie ś. wody, uwiędnąć; przen., utracić siły żywotne, młodość, zdrowie, zestarzeć ś.

 Zwiędnić, uczynić zwiędłym.

 Zwiędnieć — p. Zwiędnąć.

 Zwiększać, dok. Zwiększyć; czynić większym, powiększać, pomnażać; z. ś., stawać ś. większym, powiększać ś., pomnażać ś.

 Zwiększeć, stać ś. większym.

 Zwiększyć p. Zwiększać.

 Zwięzłość, właściwość tego, co jest zwięzłe; z. stylu = zaleta stylu, polegająca na tym, że zamykamy wiele treści w niewielkiej ilości wyrazów.

 Zwięzły, krępy, grubopłaski; zamykający wiele treści w niewielkiej ilości wyrazów: styl z., wykład z. = treściwy.

 Zwięzywać — p. Związywać.

 Zwięźle, przysł., zamykając wiele treści w niewielkiej ilości wyrazów; treściwie, krótko a dobitnie, lakonicznie.

 Zwijacz, ten, co zwija; owad z rzędu tęgopokrywych, z rodziny słoników, zwijający liście, które więdną, bardzo szkodliwy (fig ).

 Zwijać, dok. Zwinąć, Zwić; wijąc skręcać razem, motać w kłębek, nawijać: z. nici, sznurek; wijąc skręcać w trąbkę, w wałek: z. papier, płótno; zbierać razem coś rozwiniętego, rozpiętego: z. chorągiew, żagiel, namiot: z, namioty = ruszać obozem; z. wojsko = rozpuszczać; z. chorągiewkę = spuszczać z tonu, uchylać ś. od jakiegoś rozpoczętego dzieła; zginać, uginać; z. ś., wić ś., kręcić ś., skręcać ś., zawijać ś. w loki, w kędziory, w trąbkę i t. p.; z. ś. w kłębek = kurczyć ś.; zginać ś., uginać ś.: szabla ś. zwinęła = ześlizgnęła ś., obsnęła ś.; umykać, uciekać, uchodzić pośpiesznie; o koniu: plątać ś, związywać ś.; śpieszyć ś. z jaką robotą, uwijać ś.

 Zwijadełko, zdr. od Zwijadło.

 Zwijadło, narzędzie do zwijania, motowidło, kołowrotek.

 Zwijalny, dający ś. zwijać; spiralny.

 Zwikłać (się), powikłać (ś.), splątać (ś.), zgmatwać (ś.).

 Zwilgnąć, przejść wilgocią, stać ś. wilgotnym.

 Zwilgły, który zwilgnął.

 Zwilgocić, uczynić wilgotnym.

 Zwilgotnieć, stać ś. wilgotnym, zwilgnąć.

 Zwilżać, dok. Zwilżyć; nasycać wilgocią, wilżyć, czynić wilgotnym, przykładać coś mokrego.

 Zwinąć — p. nied. Zwijać.

[665] Zwindować, ściągnąć za pomocą windy.

 Zwingljanizm, nauka szwajcarskiego reformatora religijnego, Huldreicha Zwingljusza, odrzucająca obecność Ciała i Krwi Chrystusa w konsekrowanym chlebie i winie.

 Zwinglista, Zwingljanin, wyznawca nauki Zwingljusza.

 Zwiniątko, to, co zwinięte, zawinięte, mały pakunek, paczka.

 Zwinić, obwinie, oskarżyć.

 Zwinięcie, rzecz. od Zwinąć; coś zwiniętego, zawiniątko, kłębek.

 Zwinięty, którego zwinięto; który sam ś. zwinął.

 Zwinnie, przysł., ze zwinnością, sprawnie, zręcznie.

 Zwinność, zręczność, sprawność.

 Zwinny, szybko co robiący, zręczny, sprawny.

 Zwionąć — p. nied. Zwiewać.

 Zwiotczeć, osłabnąć — p. Zwiotszeć.

 Zwiotszały, który zwiotszał, który stracił swe własności, zapach.

 Zwiotszeć, stać ś. wiotchym, zedrzeć ś., zniszczyć ś., stać ś. słabym, bezsilnym, chudym.

 Zwiotszyć, uczynić wiotchym, zedrzeć, zniszczyć; uczynić słabym.

 Zwisać, dok. Zwisnąć; wisieć z góry na dół, opuszczać ś., zwieszać ś.

 Zwisko, przezwisko, przydomek, imionisko.

 Zwisłoróg, owad dwuskrzydły, muchowaty.

 Zwisłoszka, owad dwuskrzydły, muchowaty.

 Zwisłość, cecha tego, co jest zwisłe, wiszące, spuszczone.

 Zwisły, który zwisnął, zwieszający ś., wiszący z góry na dół.

 Zwisnąć — p. nied. Zwisać.

 Zwiślik, rodzaj mchu gałęzistego.

 Zwitek, coś zwiniętego, skrętek, kłębek, trąbka, fałd, coś zawiniętego, zmarszczka, marszczka; z. papieru = zwój; z. ksiąg = pismo, rękopis, np. pergaminowy u starożytnych, owinięty około walca.

 Zwlec — p. nied. Zwlekać.

 Zwlekać, Zwłóczyć, dok. Zwlec; wlokąc ściągać co z kogo a. z siebie; zdzierać: z. kogo z czego; z. do kupy = wlokąc przynosić, ściągać razem; odkładać, odwlekać co, ociągać ś. z wykonaniem czego; nie zrobić odrazu, robić powoli; z. ś. z czego, rozbierać ś. z czego, zdejmować co z siebie; wlokąc ś., poruszając ś. z trudnością, schodzić z czego: z. ś. z łóżka; odchodzić, oddalać ś.; wlokąc ś. schodzić ś., zgromadzać ś. powoli, zjeżdżać ś. ociężale; być odkładanym, ulegać zwłoce, przeciągać ś., odwlekać ś.

 Zwłaczać — p. Zwłóczyć.

 Zwładać, opanowywać.

 Zwłaszcza, przysł., szczególnie, osobliwie, głównie, mianowicie, tym bardziej, tym więcej.

 Zwłoczny — p. ZwłókliwyZwłokliwy.

 Zwłoka, odłożenie, odkładanie czego, odwłoka, zwlekanie, zyskanie na czasie; to, co zwleczono z kogo, łupież, zdobycz: z. lwia = skóra, ściągnięta z lwa.

 Zwłoki, ciało umarłego, trup.

 Zwłokliwie, przysł., ze zwłokliwością, z ociąganiem ś.

 Zwłokliwość, zwyczaj odkładania, powolność.

 Zwłokliwy, Zwłoczny, odwlekający, odkładający na później; którego odłożono; dający ś. odłożyć, odwlec.

 Z włoska, po włosku, jak we Włoszech.

 Zwłoszeć, stać ś. Włochem, nabrać cech, obyczajów włoskich.

 Zwłoszyć, przerobić na Włocha.

 Zwłóczyciel, ten, który zwleka, ściąga, odkłada co, dojutrek.

[666] Zwłóczyć, ściągać na dół; zdejmować co z siebie, rozbierać ś. z czego; z. co do kupy = ściągać w jedno miejsce; z. ziemię = zbronować; z. kogo, włócząc go, prowadząc go po różnych miejscach, zmęczyć, zmordować, nie robić zaraz, odkładać, opaźniać.

 Zwłókliwość, skłonność, przyzwyczajenie do zwłóczenia.

 Zwłóknieć, zmienić ś. we włókno.

 Zwodca — p. Zwodnik.

 Zwodek, wezbranie wody w rzece, powódź.

 Zwodnica, Zwodniczka, Zwodzicielka, forma żeńs. od Zwodnik.

 Zwodnictwo, zwodzenie, oszukiwanie kogo; obłudność, nieszczerość.

 Zwodniczy, Zwodzicielski, zwodzący, mamiący, łudzący, oszukujący, ułudny, nie sprawdzający ś., nieprawdziwy.

 Zwodnić, uczynić wodnistym, rozwodnić.

 Zwodnieć, stać ś. wodnistym.

 Zwodnik, Zwodziciel, człowiek, który kogoś zwodzi, omamia, oszukuje; oszust, szalbierz; mężczyzna, uwodzący kobietę, uwodziciel.

 Zwodny — p. Zwodniczy.

 Zwodziciel — p. Zwodnik.

 Zwodzicielka p. Zwodnica.

 Zwodzić, dok. Zwieść; sprowadzać w jedno miejsce, zgromadzać do kupy; sprowadzać z góry na dół; z. kogo od czego, odciągać, odprowadzać: z. z drogi = sprowadzać na manowce; z. z drogi obowiązku, powinności, cnoty = skłaniać namowami, pokusami do wyrzeczenia ś. obowiązku, powinności, cnoty; z. do złego = kusić do grzechu i t. p.; z. kogo, oszukiwać, podchodzić kogo; z. bitwę = staczać ją; z. tratwę = sprowadzać ją do lądu; z. most zwodzony = spuszczać.

 Zwodzidziewka, uwodziciel, bałamut.

 Zwodzik, owad dwuskrzydły, kosmaty.

 Zwodzony, ten, którego zwodzono, oszukano; z. most = przerzucony przez fosę i podnoszony i opuszczany na łańcuchach (w dawnych fortecach i zamkach); taniec w z-ego = rodzaj tańca, w którym tancerka zaczyna tańczyć z jednym tancerzem i nagle go rzuca, biorąc innego.

 Zwojek, rodzaj mchu gałęzistego; rodzaj łapki na kuny, tchórze i t. p.

 Zwojka — p. Zwójka.

 Zwojnik, część kołowrotka.

 Zwojować, zawojować, podbić; wojując zdobyć; żart., zrobić coś złego, zbroić co.

 Zwojówki, rodzaj muszli skamieniałych.

 Zwolennictwo, stanowisko zwolennika; zbior., zwolennicy.

 Zwolenniczka, forma żeńs. od Zwolennik.

 Zwolennik, uczeń, wyznawca, stronnik czyj; wielbiciel, miłośnik kogo a. czego.

 Zwoleństwo, pozwolenie, zezwolenie; przywilej.

 Zwolna, przysł., wolno, powoli, pomału, niepośpiesznie, ostrożnie.

 Zwolniały, który zwolniał.

 Zwolnić — p. nied. Zwalniać.

 Zwolnieć, stać ś. wolnym a bo wolniejszym, stać ś. mniej ścisłym, mniej twardym, bardziej płynnym; stać śś. mniej surowym, mniej dokuczliwym, zelżeć: mróz z-ał.

 Zwołać — p. nied. Zwoływać.

 Zwołowacieć, stać ś. podobnym do wołu, ciężkim, niezgrabnym.

 Zwoływacz, ten, który zwoływa.

 Zwoływać — p. dok. Zwołać; wołając zgromadzać, wzywając zbierać w jedno miejsce: z. posiedzenie, sejm i t. p.; z. ś., być zwoływanym, wzywanym; zwoływać siebie nawzajem.

[667] Zwomitować się, wyrzucić z siebie zawartość żołądka, dostać wymiotów, zwymiotować ś.

 Zwono, dzwono koła, ryby itp.

 Zwora, przyrząd, służący do zwierania, spajania czego, np. ankra, szpąga; w myśl., smycz; psy na smyczy.

 Zwornik, w arch., kamień, zamykający sklepienie, klucz sklepienia w rodzaju medaljonu; kamień wapienny, służący do zasklepienia pieca wapiennego ponad ogniskiem.

 Zworować, łączyć, spajać, wiązać zworą.

 Zwoziciel, ten, który co zwozi.

 Zwozić, dok. Zwieźć; wozić w jedno miejsce, wozić do kupy, wożąc, zgromadzać na kupę; wozić z góry na dół; z. ś., być zwożonym, zjeżdżać ś.

 Zwoźba — p. Zwóz.

 Zwoźny, dający ś. zwieźć, mogący być zwiezionym; zgnojony nawozem.

 Zwód, most zwodzony; wywód niewinności swojej przed sądem w dawnym prawodawstwie polskim.

 Zwój, fałda, składka, zmarszczka; coś zwiniętego, zwitek: z. pergaminu = rękopis pergaminowy, zwinięty nakształt wałka; z. nerwowy = węzeł nerwowy czyli część jego grubsza, ganglja, gangljon.

 Zwójka, rodzaj ślimaka grzebykoskrzelnego, wązkojęzycznego (fig.).

 Zwójkówka, mały motyl nocny, z podrzędu tejże nazwy, którego liszki żyją pomiędzy liśćmi, zwiniętemi za pomocą oprzędu.

 Zwóz, Zwoźba, Zwózka, zwożenie, zwiezienie.

 Zwracać, dok. Zwrócić; obracać w tył, zawracać, wracać z powrotem: z. kogo z drogi = przywoływać z powrotem; obracać, ściągać co na co: z. na co oczy, uwagę; kierować: z. konia; z. co komu, oddawać mu to, co ś. od niego wzięło, co stanowi jego własność, powracać, oddawać; z. do czego, ku czemu, obracać w pewnym kierunku; z. z żołądka = oddawać, zrzucać, co ś. zjadło, womitować; z. ś., być zwracanym; obracać ś., odwracać ś.; z. ś. dokąd = skierowywać ś., udawać ś., przemawiać do kogo.

 Zwrot, zwracanie, zwrócenie, powrót; oddawanie, oddanie komu jego własności; obrót: z. oczu, głowy i t. p.; miejsce, gdzie ś. coś zwraca, zakręt: z. ulicy, drogi, rzeki; obrót, odmiana: z. losu; obrócenie ś. (w prawo, w lewo); zmiana przekonań, odstępstwo; w stylisty z. mowy, z. retoryczny = ozdoba stylowa, która polega na zestawieniu i szyku wyrazów, bez zmiany ich znaczenia, trop.

 Zwrotka, grupa wierszy, stanowiąca pewną całość rytmiczną i syntaktyczną, zamkniętą w sobie, jednostajnie powtarzająca ś. w pewnym układzie w całym utworze, strofa.

 Zwrotkowy, odnoszący ś. do zwrotki; ułożony zwrotkami.

 Zwrotnica, przyrząd, służący do obrotu i skierowywania z jednych szyn na drugie parowozów i wagonów kolejowych i tramwajowych, weksel (fig.).

 Zwrotniczy, urzędnik kolejowy, zwrotnicy pilnujący.

 Zwrotnie, przysł., obrotnie, zwinnie, zręcznie.

 Zwrotnik, na globusach i mapach jedno z dwu kół między strefami umiarkowanemi a [668]równikiem, jednak w znacznym oddaleniu od niego, na półkuli północnej: z. raka, na półkuli południowej: z. koziorożca (fig.).

 Zwrotnikowy, właściwy zwrotnikom; leżący pod zwrotnikiem a. między zwrotnikami a równikiem: kraje z-e.

 Zwrotnonogi, mający zwrotne nogi, czyli w górę końcami obrócone.

 Zwrotnooki, mający dwoje oczu zwrotnych, t. j. ruchomych.

 Zwrotnopalczaste, Zwrótnopalczaste, mające tylny skrajny palec zwrotny: ptak z.

 Zwrotność, zdolność do zwracania ś., obracania ś. na osi; obrotność, zręczność, zwinność.

 Zwrotny, zdolny do zwracania ś., obracania ś., ruchomy; który może być zwróconym, oddanym, powetowanym; służący do zwracania, obracania czego: muskuł z., kręg z.; do góry końcami obrócony: noga z. u ptaka, palec z.; obrotny, zwinny, zręczny, zgrabny.

 Zwrotowy, dotyczący zwrotu, zwracania, obrotu; ulegający zwrotowi.

 Zwrócić — p. nied. Zwracać.

 Zwrzodowieć, Zwrzodowacieć, Zwrzodzieć, pokryć ś. wrzodami, zamienić ś. we wrzody.

 Zwszetecznieć, stać ś. wszetecznym, wszetecznikiem, oddać ś. wszeteczeństwu.

 Zwycięski, który zwycięża, pokonywa, zwyciężający, odnoszący ś. do zwycięstwa, właściwy zwycięzcy.

 Zwycięsko, przysł., zwyciężając, odnosząc zwycięstwo.

 Zwycięstwo, zwyciężenie, pokonanie, pobicie nieprzyjaciela, wzięcie nad nim góry, przezwyciężenie jakiej trudności.

 Zwycięzca, Zwyciężca, człowiek, który zwyciężył, odniósł zwycięstwo, tryumfator.

 Zwyciężać, dok. Zwyciężyć; zwycięstwo odnosić, być zwycięzcą, przewyższać, przechodzić, przenosić kogo w czym; przezwyciężać, pokonywać: z. przeszkody, trudności; z. samego siebie = pokonywać swoje żądze, namiętności, pokusy i t. p.

 Zwyciężny — p. Zwycięski.

 Zwyciężyciel — p. Zwycięzca.

 Zwyciężyć — p. nied. Zwyciężać.

 Zwyczaić, przyzwyczajać kogo do czego; z. ś. w co, przyzwyczajać ś., przywykać do czego, wkładać ś. w co.

 Zwyczaj, to, do czego kto ś. przyzwyczaił, nawyk, nawyknienie, przyzwyczajenie: mieć jaki z., mieć co we z-u, wprowadzić co w z.; wprawa, nabyta ćwiczeniem, przez nawyknienie, biegłość; sposób postępowania, powszechnie przyjęty i wszystkich obowiązujący, obyczaj: według z-u = pospolicie, zwykle, za z. a. zazwyczaj = jak zwyczajnie bywa.

 Zwyczajnie, przysł., pospolicie, wedle zwyczaju, zgodnie ze zwyczajem, zwykle, najczęściej, w większości wypadków.

 Zwyczajność, Zwykłość, bycie we zwyczaju.

 Zwyczajny, będący we zwyczaju, zwykły, pospolity, nieosobliwy, nie nadzwyczajny; z. do czego, mający co w zwyczaju, przyzwyczajony, przywykły do czego.

 Zwyczajowiec, człowiek, trzymający ś. dawnych zwyczajów.

 Zwyczajowy, będący w zwyczaju, pochodzący ze zwyczaju, oparty na zwyczaju, mający w nim swe źródło: prawo z-e.

 Zwydrzeć, stać ś. dzikim, [669]znarowić ś., rozpuścić ś., rozwydrzyć ś., rozchciwieć ś.

 Zwykle, przysł., zwyczajnie, pospolicie, najczęściej.

 Zwykłonogi, mający palce u nóg naprzeciwległe.

 Zwykłość, cecha tego, co jest zwykłe, co jest we zwyczaju.

 Zwykły, będący we zwyczaju, zwyczajny, nie osobliwy, nie nadzwyczajny, często ś. powtarzający, codzienny; mający co we zwyczaju, nawykły, przyzwyczajony do czego.

 Zwyknąć, nawyknąwszy, mieć co we zwyczaju, przywyknąć, zwykle coś robić, mówić: zwykł był to mówić = miał zwyczaj to mówić.

 Zwyrodniały, który zwyrodniał, który ś. wyrodził.

 Zwyrodnieć, wyrodzić ś., odrodzić ś. od swoich przodków, być wyrodkiem, stać ś. niższym fizycznie a. moralnie od swoich przodków, stać ś. potworem pod względem cielesnym a. duchowym.

 Zwyrodnienie, rzecz. od Zwyrodnieć; stan istoty zwyrodniałej; w fizjol., zmiana chorobliwa pewnego narządu a. tkanki ciała ludzkiego, zmieniająca jego naturę i prawidłowe czynności, stopniowy upadek zdrowia a. rozwoju fizycznego, umysłowego i moralnego, degeneracja.

 Zwyż, przysł., wzwyż, na wysokość, pod względem wysokości; wyżej, poprzednio, w poprzednim miejscu.

 Zwyżka, podwyższenie, podniesienie cen; nadpłata, nadmiar, ażjo.

 Zwyższyć, Zwyżsić, przewyższyć, przezwyciężyć, przemóc.

 Zybet, tłuszcz woni aromatycznej, wydzielany z gruczołów wiwery, służy do wyrobu pomad i pachnideł; piżmo zybetowe.

 Zybeta, azjatycki gatunek wiwery.

 Zybetowy, odnoszący ś. do zybety.

 Zydel — p. Zedel.

 Zygnema, gr., wodorost nitkowaty, o ciałkach zieleni gwiazdkowatych, zrostnica (fig.).

 Zygota, gr., rodzaj zarodnika, otoczonego grubą błoną u wodorostów (fig.).

 Zygzak, nm., linja kręta, łamana; podpis niewyraźny.

 Zygzakowaty, nm., mający kształt zygzaku.

 Zymologja, gr., nauka o fermentacji.

 Zymotechnika, gr., nauka o przemyśle, posługującym ś. w swych wyrobach fermentacją.

 Zymoza, gr., substancja, otrzymywana z drożdży, zdolna rozkładać cukier na alkohol i dwutlenek węgla.

 Zynkować, nm., zasadzać w ziemi odnóżki, ablegry.

 Zys, odmiana orła (fig.).

 Zysk, to, co kto zyskuje, pieniądze zyskane, zarobione, korzyść, wygrana; chciwość zysku.

 Zyska, gatunek owada dwuskrzydłego.

 Zyskać — p. nied. Zyskiwać.

 Zyskiwać, dok. Zyskać; mieć z czego zysk, mieć co w zysku, wyciągać z czego korzyść; zjednywać, pozyskiwać sobie co, osiągać: z. sobie czyjeś względy, miłość, zaufanie; z. sławę, renomę i t. p.

 Zyskolubność, chciwość zysku.

 Zyskolubny, lubiący zysk, chciwy.

[670] Zyskownie, przysł., przynosząc zysk, korzystnie.

 Zyskownik, człek chciwy zysku, mający na czym zysk.

 Zyskowność, zasada zysku, wzgląd na zyski, rentowność, zyskiwanie, korzystne warunki handlu.

 Zyskowny, dający duży zysk, korzystny.

 Zyszczek, mały zysk.

 Zyz — p. Zez.

 Zyza, sztuka drzewa zdatna na koryto do statku wodnego, do którego ścieka sącząca ś. woda.

 Zyzowaty — p. Zezowaty.

 Zza, przyim., rządzący 2-im przyp.; oznacza: z miejsca, będącego za czym: z za płotu, z za rzeki.

 Zzacniać, dok. Zzacnić; zacnym czynić, uzacniać, uszlachetniać.

 Zząbkować, porobić, pociąć w ząbki.

 Zziajać (się), zmordować (ś.), zmęczyć (ś.) aż do stracenia tchu.

 Zziarnkowacenie, w med., przemienienie ś. tkanek ciała w masę ziarnistą.

 Zziarnkowacieć, zmienić ś. w materję ziarnistą.

 Zzierać, dok. Zejrzeć; patrzeć z góry na co; szpiegować, podpatrywać, śledzić kogo.

 Zziębiać, dok. Zziębić, Zziąbić; przeziębiać wskroś, przechodzić zimnem, mrozem; przen., czynić oziębłym.

 Zziębły, który zziąbł, przeziąbł.

 Zziębnąć, być przejętym zimnem, przeziębnąć nawskroś.

 Zzuchwaleć, stać ś. zuchwałym, rozzuchwalić ś.

 Zzuchwalić, uczynić zuchwałym. rozzuchwalić; z. ś., stać ś. zuchwałym.

 Zzuć — p. nied. Zzuwać.

 Zzuwacz, ten, który co zzuwa; przyrząd do zzuwania.

 Zzuwać, dok. Zzuć; wyzuwać, zwlekać; zdejmować komu z nóg obuwie; z. ś., zdejmować z siebie obuwie, rozzuwać ś.

 Zzuwadło, narzędzie do zzuwania butów, chłopak do butów.

 Zzuwalnia, pomieszczenie, w którym idący do łaźni rozbierają ś., rozzuwalnia.

 Zzywać, dok. Zezwać; zwoływać, przywoływać w jedno miejsce.

 Zżąć — p. nied. Zżynać, p. nied. Zżymać.

 Zżec — p. nied. Zżegać.

 Zżegać, dok. Zżec; palić, spalać wszystko; z. ś., spalać ś., parzyć ś. czymś rozpalonym.

 Zżerać, dok. Zeżreć, Zezrzeć; pożerać, zjadać wszystko; wyżerać, wygryzać; przen., frasować, martwić, trapić; z. ś., żrąc ś. niszczyć ś.; przen., frasować ś., martwić ś., kłócić ś.

 Zżeradło, w med., środek chemiczny, służący do przypalania.

 Zżeżoga, gangrena.

 Zżęcie, zetnięcie zboża, skoszenie, żniwo.

 Zżęty, którego zżęto.

 Zżonąć, odpędzić; spędzić razem.

 Zżółknąć, Zżółknieć, stać ś. żółtym, nabrać żółtej barwy.

 Zżucholić, zupełnie pożuć, zżuć.

 Zżuć — p. nied. Zżuwać.

 Zżuwać, dok. Zżuć, Zeżwać; żując zgryzać.

 Zżużlić, za pomocą topników, dodawanych w czasie czyszczenia, fryszowania, wypławiania jakiego metalu, zamienić w żużle obce domieszane doń substancje.

 Zżyć — p. nied. Zżywać.

 Zżymać, dok. Zżąć; kurczyć, marszczyć, ściągać; gnieść, miąć, ugniatać; ściskać, zsuwać ku sobie: z. ramionami, z. na co ramionami = ściągnięciem ramion okazywać niezadowolenie, podziw; z. ś., być zżymanym; z. ś. na co, wstrząsać ś., wzdrygać ś., [671]wzruszać ś.; z. ś. na kogo, wzdrygać ś., obruszać ś., gniewać ś., okazywać jawnie niezadowolenie.

 Zżynać, dok. Zżąć; żnąc ścinać, obcinać, skraiwać, zbierać.

 Zżywać, dok. Zżyć; żyjąc, spędzać. trawić; z. ś. z kim, żyjąc z kim razem, obcując z nim, zbliżać ś. do niego, przyzwyczajać ś. do niego; z. ś. z czym, przywiązywać ś. do czego przez długie użycie.

---

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.