O religii i kościele/Objaśnienie niezrozumiałych słów
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | O religii i kościele |
| Wydawca | Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR Filja Ukraińska |
| Data wyd. | 1927 |
| Druk | Kniżnaja Fabrika Central’nogo Izdatel’stva Narodov SSSR |
| Miejsce wyd. | Charków |
| Tłumacz | E. B. |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
1. Absolutnie — całkowicie, bezwzględnie.
2. Absolutyzm — niczym nie ograniczona władza króla, cara i innych panujących, inaczej samowładztwo. Absolutyzm niepodzielny — władza panującego, nie dopuszczająca do rządów w państwie żadnych innych części ludności, za wyjątkiem bardzo nielicznej grupki, która rządzi — najczęściej grupki najbogatszych obszarników.
3. Abstrakcyjny — oderwany od żywych faktów, od prawdziwej rzeczywistości. Propaganda abstrakcyjno-ideologiczna — propaganda nie związana z rzeczywistą praktyką życiową (patrz wyraz ideologiczny).
4. Administracja — zarząd, administrowanie — zarządzanie, administracja radziecka — zarządzanie państwem zapomocą rad.
5. Agitacja — szerokie rozpowszechnianie wśród ludu tych lub innych poglądów w celu skierowania go do czynu (naprzykład do strajku, do głosowania za tym lub innym prawem i inne).
6. Aktywny — czynny, działający, aktywista — działacz, czynny uczestnik.
7. Analiza — rozłożenie na części, pogłębione i poważnie obmyślane badanie.
8. Anarchizm — nauka o ustroju społecznym bez władzy, o natychmiastowym obaleniu państwa. Anarchizm jest wrogo usposobiony do silnej organizacji ludu pracującego — działa więc na rękę burżuazji. Anarchizm chrześćjański — nauka tych chrześćjan, którzy uważają władzę za grzech i dążą do społeczeństwa „bożego” na ziemi, to jest społeczeństwa bez władzy państwowej.
9. Anty — przeciw. Słowo nie używa się samo, lecz łączy się z innym słowem. Antyreligijny — przeciwreligijny. Antyradziecki — występujący przeciwko władzy Radzieckiej. Antyradziecka partja polityczna — partja, dążąca do obalenia władzy Radzieckiej (czarnosecińcy, kadeci, mieńszewicy, eserowcy wśród rosjan; endecy, pepesowcy, ludowcy i inni wśród partji w Polsce).
10. Ateista — bezbożnik, człowiek nie wierzący w boga. Propaganda ateistyczna — głoszenie wśród ludu zasady, że nie potrzebna jest wiara w boga.
11. Audytorjum — sala, w której wygłasza się odczyty, wykłady, referaty itp.; oznacza również wszystkich razem słuchaczy tych odczytów, wykładów i innych.
12. Autorytet — władza nad umysłami, posłuch, osoba albo instytucja, wzbudzająca zaufanie i szacunek.
13. Biurokracja — warstwa urzędników państwowych, oderwanych od mas.
14. Burżuazja — klasa, która posiada kapitał i żyje z dochodów z tego kapitału. Ograniczoność burżuazyjna — niezdolność burżuja do zrozumienia rzeczywistego biegu wypadków współczesnych, ponieważ w żaden sposób nie może on zrozumieć, że nadejdzie koniec panowania kapitału i że miejsce kapitalizmu zajmie socjalizm, a następnie komunizm.
15. Całokształt — wszystkie części danego zjawiska albo rzeczy, wzięte razem.
16. Centrum — środek, ześrodkowanie. „Centrum” — nazywa się główną władzę, kierującą całym państwem ze stolicy, to jest ze „środka” państwa.
17. Charakter — usposobienie, cechy, właściwości.
18. Cywilizacja — oświata, kultura (patrz ten wyraz), przejście jakiegokolwiek ludu albo też całego społeczeństwa ze stanu dzikiego do stanu oświeconego.
19. Czarna sotnia, czarna secina — obrońcy cara i obszarników, pogromowcy. Głównym przywódcą ich w 1905 roku i w następnych latach był dziki obszarnik Puryszkiewicz. Sami się oni nazywali „Związkiem narodu rosyjskiego” („Sojuz russkowo naroda”).
20. Dekret — postanowienie władzy ogólnopaństwowej. Dekretowany — prawnie ogłoszony.
21. Demagogja — oszukiwanie mas ludowych pod przykryciem słów o miłości dla ludu.
22. Demaskować — zdejmować maskę, wyjaśniać ludowi prawdziwe cele, naprzykład, partji burżuazyjnych i ugodowych.
23. Demokracja — władza państwowa w ręku ludu. Demokracja burżuazyjna — drobnomieszczaństwo, albo posiadające władzę, albo dążące do władzy. Demokratyczny — ludowy. Państwami demokratycznemi nazywają się oszukańczo takie państwa burżuazyjne, w których lud bierze udział w rządach tylko na papierze, w rzeczywistości zaś cała władza należy do bogaczy, korzystających ze swych bogactw. Konsekwentna demokracja — taka demokracja, która nie zatrzymuje się na półdrogi, lecz domaga się pełni władzy, czyli całej władzy dla mas pracujących. Partją konsekwentnie demokratyczną jest tylko partja komunistyczna. Demokratyczne masy włościaństwa — olbrzymia większość włościaństwa, średniacy i biedota wiejska, którzy domagają się władzy, w sojuszu z robotnikami i nie podtrzymują — na wzór bogaczy — kułaków, obszarników i burżuazji.
24. Dokument — papier, wydany przez urząd państwowy, wszelki papier, który stwierdza ten albo inny fakt (naprzykład rzeczywiste rozchodowanie pieniędzy).
24. Dotacja — zasiłek, wydawany przez skarb państwa tym lub innym instytucjom lub organizacjom.
25. Duma Państwowa — tak nazywało się przedstawicielstwo ludności Rosji, które, pod wpływem rewolucji 1905 roku, car był zmuszony zwołać w celu rozpatrywania projektów praw. Robotnicy i włościanie nie mieli prawie że żadnego wpływu w Dumie, z bogaczami zaś mógł się car bardzo łatwo dogadać. Trzecia Duma Państwowa, czyli Duma trzeciego powołania, została zwołana przez cara (w 1907 roku) po rozpędzeniu pierwszych dwuch Dum, które nie podobały mu się. III-ą Dumę car zwołał na podstawie nowego „prawa” wyborczego, które było znacznie gorsze dla mas pracujących, niż „prawo”, na podstawie którego zwoływano I-ą i II-ą Dumy.
27. Dyskusja — wymiana zdań przy rozpatrywaniu jakiegokolwiekbądź projektu, spór.
28. Ekonomika — budowa gospodarcza, porządki gospodarcze całego kraju albo też jakiejś grupy ludności (naprzykład „ekonomika włościaństwa”).
29. Ekonomiczny — gospodarczy. Walka ekonomiczna — walka o korzyści gospodarcze pomiędzy poszczególnemi warstwami ludności kraju; ucisk ekonomiczny — rozwój całej budowy gospodarczej jakiegokolwiek kraju; warunki ekonomiczno-historyczne — ogólne warunki gospodarcze, w których rozwija się całe życie tego albo innego narodu (patrz wyraz historja).
30. Element, pierwiastek — najprostsza podstawa czegoś, część jakiejkolwiek całości, elementy albo żywioły postępowe — szczególnie czynna i energiczna część społeczeństwa, która prowadzi za sobą masę ludową.
31. Elementarny — najprostszy.
32. Energja — siła, upór przy wykonywaniu jakiejkolwiek pracy.
33. Ewolucja — stopniowy rozwój i zmienianie się. Oznacza również naukę o tym, że wszystko na świecie wciąż się zmienia; żadna rzecz nie pozostaje w stanie niezmiennym, wszystko dostosowuje się do otoczenia i do życia; nauka ta nazywa się darwinizmem — twórcą jej był znakomity uczony Darwin.
34. Faktycznie — rzeczywiście, naprawdę (od wyrazu „fakt”, to jest to, co miało rzeczywiście miejsce w życiu, zdarzenie, czynność).
35. Fanatyzm — ślepa wiara, nie cofająca się przed żadnemi czynami.
36. Feudalny — pańszczyźniany (zobacz wyrazy: „pańszczyzna” i „średniowiecze”).
37. Fizyczny — przyrodzony, cielesny.
38. Filantropia — dobroczynność.
39. Filister — „zjadacz chleba”, to jest człowiek, który dba tylko o własne wygody i nie interesuje się wcale życiem społecznym.
40. Forma — postać, rodzaj, naprzykład forma władzy państwowej.
41. Forsować — szczególnie silne przyśpieszenie, szczególnie usilne zabieganie koło pewnej sprawy. Forsowny — szczególnie silny, szczególnie szybki.
42. Frazes — zdanie, czyli myśl, wyrażona słowami. Używa się najczęściej dla określenia zdania bez myśli, lecz składającego się z ładnych słów.
43. Grupa — niewielka ilość ludzi, połączonych ze sobą czy to przez pokrewieństwo, czy to przez wspólność interesów, czy też przez wspólne zamiary.
44. Hjerarchja — określony porządek podporządkowania się wszystkich działaczy albo pracowników jakiejkolwiek instytucji, naprzykład kościoła.
45. Historja — rozwój całokształtu życia całego narodu albo ludzkości, oznacza również i szczegółowe opowiadanie o tym życiu; historyczno-ekonomiczny — zobacz wyraz „ekonomika”; historyczny — ważny, zajmujący poważne miejsce w historji. „Historyczny krok włościaństwa w naszej rewolucji” — wystąpienie bojowe całej masy włościańskiej przeciwko własnym ciemięzcom, które zmienia bieg życia całego kraju (naprzykład odebranie obszarniczych gruntów i lasów).
46. Inkwizycyjny — od słowa inkwizycja, oznacza to określony system, praktykowany przed 100—200 laty przez kościół katolicki, kiedy setki i tysiące ludzi zostały zamordowane w sposób zwierzęcy przez zakonników za „niewiarę” lub wierzenia, niezgodne z nauką kościoła.
47. Inteligient — człowiek wykształcony, który żyje w pierwszym rzędzie z pracy umysłowej: lekarz, artysta itd.
48. Interes — potrzeba. Interesy klasowe — najbardziej palące potrzeby pewnej klasy (obszarników, burżuazji, włościaństwa, robotników), o które prowadzi ona walkę.
49. Kadeci (KD) — skrócone od słów „konstytucjonaliści-demokraci”. Tak nazwała się w Rosji partja „oświeconej” burżuazji, która w ten sposób chciała pokazać, że jest z jednej strony zwolenniczką „konstytucji”, to jest, że stoi za ograniczeniem władzy carskiej, po drugie — zwolenniczką „demokracji”, to jest władzy ludu (zobacz wyraz demokracja). Było to, rzecz jasna, zwykłym oszustwem.
50. Kampanja — wojna, walka, akcja. „Pierwsza kampanja rewolucyjna” — w ten sposób lubił Lenin nazywać pierwszą naszą rewolucję 1905 roku, która chociaż nie dała naogół korzyści, lecz była dla niego niezbędnym przygotowaniem rewolucyjnym.
51. Kandydat — ten, którego przygotowuje się, albo też wyznacza się na pewne miejsce (naprzykład „kandydat na członka komitetu”).
52. Kapitalizm — od słowa kapitał. Kapitał — pieniądze albo majątek, który przynosi swemu właścicielowi, „zysk”, czyli dochód bez własnej jego pracy. Kapitalistą jest ten, kto posiada kapitał. Kapitalizm jest to taki ustrój, w którym zarówno fabryki, kapitały itd., jak również i władza w państwie należą do kapitalistów. Stosunki prywatno-kapitalistyczne — stosunki pomiędzy ludźmi w takich warunkach, kiedy narzędzia pracy (fabryki, maszyny itd.) znajdują się w posiadaniu pojedyńczych kapitalistów.
53. Katorga — tak nazywano w Rosji carskiej ciężkie więzienie.
54. Klasa — warstwa społeczna, składająca się z ludzi, zajmujących jednakowe stanowisko w wytwórczości (produkcji); tak naprzykład robotnicy tworzą jedną klasę, klasę proletarjuszy, zaś ludzie, któ-rzy posiadają fabryki, tworzą inną klasę, klasę burżuazji, klasę posiadaczy. Pomiędzy dwiema temi klasami znajdują się klasy pośrednie. Walka klasowa — stale istnieje pomiędzy temi klasami, ponieważ jedna z nich jest uciskaną, a druga — uciskającą. Walka klasowa zniknie tylko przy komunizmie. Podkład klasowy — w ten sposób mówi się poto, ażeby wskazać na ten fakt, że podstawą każdego zjawiska społecznego, choćby posiadało ono nawet najbardziej „duchowy” charakter (naprzykład religja, nauka, sztuka), jest zawsze ten lub inny interes klasowy. Naprzykład księża głoszą „pokorę chrześćjańską” dlatego, że wymaga tego ich interes, ażeby łatwiej można było „strzyc” pokorne „owieczki”.
55. Klerykalizm — wszystko, co dąży do rozszerzenia wpływów kościoła na wszystkie sprawy w państwie i wogóle do powiększenia sił i bogactw kościoła.
56. Komunizm — ustrój społeczny, przy którym wszyscy pracują, wszystkie bogactwa należą do całego społeczeństwa i niema własności prywatnej na środki wytwarzania, to jest na ziemię, fabryki, kopalnie i inne, w którym nie istnieją już klasy, wszyscy ludzie są równemi i wolnemi pracującemi wytwórcami. Komunista — zwolennik komunizmu. Partja Komunistyczna — związek komunistów, mający na celu walkę o wyzwolenie wszystkich robotników i pracujących włościan z pod władzy burżuazji i obszarników i zbudowanie porządków komunistycznych nietylko w jednym kraju, lecz również i na całym świecie.
57. Kompetentny — dobrze znający pewną sprawę, szczególnie znający dane zagadnienie.
58. Kontrrewolucyjny — wrogi rewolucji, idący przeciwko władzy rewolucyjnej (naprzykład, przeciwko władzy Radzieckiej).
59. Kościół — oznacza nietylko budynek, gmach, w którym odbywają się nabożeństwa, lecz również i cały związek duchowieństwa i idących za niemi wierzących, którzy wyznają tę samą religję. Wobec czego mówi się „kościół katolicki”, „kościół prawosławny” itd.
60. Krytyka — ścisła ocena, surowy i uważny sąd o jakiejś sprawie; czasami oznacza również i ujemny pogląd na to, o czym wydaje się sąd.
61. Kult — ubóstwianie, cześć dla czegoś lub kogoś, oznacza również — wszystkie obrzędy pewnej religji.
62. Kultura — wszystko to, co polepsza i przynosi ulgę w życiu i pracy, to jest: maszyny, koleje, telefony, urządzenia życia społecznego i wszelka wiedza pożyteczna; kulturalny — oświecony, udoskonalony; kultywować — dosłownie: uprawiać, hodować (zboże, bydło), lecz używa się również i w sensie: szczególnie podtrzymywać, rozwijać coś (naprzykład, klerykalizm).
63. Kunsztowny — wspaniały, wspaniale urządzony albo zrobiony.
64. Lamus — skład starych rzeczy niepotrzebnych.
65. Liberalizm — polityczny kierunek oświeconej burżuazji (i części obszarników, idących ręka w rękę z burżuazją), który domagał się ograniczenia na swoją korzyść władzy carskiej, a jednocześnie kierunek, wrogi masom pracującym.
66. Likwidacja — zakończenie, zamknięcie, zniesienie.
67. Literatura — oznacza albo: 1) wszystkie książki, wszystko to, co zostało napisane i wydrukowane albo 2) książki, piszące o jednej i tej samej rzeczy (naprzykład literatura o religji — książki, w których mówi się o religji); literatura światowa — wszystko to, co pisze się i drukuje na całym świecie.
68. Mahometanie — ludzie, uznający religję, założoną przez araba Mahometa przeszło 1200 lat temu.
69. Mandat — pełnomocnictwo do zajmowania pewnego stanowiska (naprzykład mandat członka rady wiejskiej), albo na udział w zebraniu.
70. Marksizm — nauka Marksa o walce klasy ro[botnicz]ej o własne wyzwolenie.
71. Maska — malowany krążek, którym na zabawach ludzie zakrywają sobie twarz; „maską” nazywa się również wszelkie udawanie i wszelkie ukrywanie przez ludzi swoich rzeczywistych myśli. Demaskować — zdjąć maskę.
72. Masy — wielu ludzi, całe warstwy ludności; masy pracujące — robotnicy i włościanie-średniacy i biedota wiejska; masowe wystąpienie — bojowe poruszenie się znacznej ilości pracujących przeciwko swoim ciemięzcom (naprzykład strajk, zajęcie ziemi obszarniczej); ruch masowy — wciąż wzrastające oburzenie i chęć do walki mas pracujących w kraju albo też i na całym świecie (naprzykład ruch włościański, ruch robotniczy).
73. Materjaliści — zwolennicy materjalistycznej nauki. Materjalizm — za podstawę wszystkich zjawisk i zagadnień uważa tylko rzeczywiste fakty, przyrodę, odrzuca wszelkie wymysły o duszy, rzeczach nieziemskich, o duchach i bogach. Materjalistyczne przyrodoznawstwo — taka nauka o przyrodzie i o siłach przyrody, która wszystko w przyrodzie tłumaczy na podstawie namacalnych faktów, rzeczowych, cielesnych przyczyn, odrzucając wszelkie wymysły o duszy, duchach i bogu.
74. Metoda — sposób, droga, opracowana w celu osiągnięcia jakiegokolwiek celu.
75. Moment, chwila — najkrótszy przebieg czasu, jedno mrugnięcie oka (mig); momentem nazywa się również i wogóle okres czasu, czymkolwiek [odzna]czający się (naprzykład moment rewolucyjn[y).]
76. Moralność — prawidła, których przestrzega człowiek w stosunkach z innemi ludźmi.
77. Muzułmanie — to samo co i machometanie (zobacz ten wyraz).
78. Narodowość — poszczególny naród, naprzykład: rosjanie, ukraińcy, polacy, żydzi, tatarzy i inni.
79. Nep — skrócone od słów „Nowa Polityka Ekonomiczna” (zobacz wyrazy: „ekonomika” i „polityka”) — jest to zdecydowany i stanowczy zwrot w dziedzinie gospodarczej, który uczyniła władza Radziecka na wiosnę 1921 roku według wskazówek Lenina, a mianowicie: wprowadzenie podatku rolnego na miejsce tak zwanej „prodrazwiorstki”, wolność handlu, dopuszczenie kapitału prywatnego, z równoczesnym pozostawieniem w ręku państwa banków, wielkiego przemysłu, wielkiego handlu, kolei. Od tego czasu rozpoczął się szybki wzrost gospodarki miejskiej i wiejskiej.
80. Oblicze — twarz, cechy szczególne.
81. Oficjalny — zatwierdzony przez rząd albo jakąkolwiek organizację (naprzykład przez partję).
82. Opjum — otumaniająca trucizna, którą palą w fajkach na Wschodzie; zabija ona zdrowie i niszczy energję umysłową.
83. Organ — część żywego ciała, naprzykład „organ ciała ludzkiego” — część ciała ludzkiego (ręka, noga, mózg, ucho); organ reakcji burżuazyjnej — zobacz wyraz reakcja.
84. Organizacja — zjednoczenie ludzi we wspólnym związku albo urządzenie przedsiębiorstwa; organizator — ten, kto pracuje nad zjednoczeniem ludzi; zorganizowany — zrzeszony, zjednoczony.
85. Partja — stowarzyszenie albo związek obywateli, którzy dążą do objęcia władzy w państwie albo do usunięcia nieodpowiednich, z ich punktu widzenia, praw i porządków. Partja komunistyczna albo bolszewicka — partja, dążąca do komunizmu (zobacz ten wyraz).
86. Pańszczyzna — tak nazywają się te stosunki na wsi, które istniały w Rosji carskiej aż do roku 1861; polegały one na tym, że włościanin nie był wolny i pracował na obszarnika bez żadnej umowy; włościaństwo obowiązane było pracować dla obszarników bez żadnego wynagrodzenia; obszarnik był panem życia i śmierci włościanina pańszczyźnianego. Obszarnik pańszczyźniany — obszarnik albo gospodarujący w warunkach pańszczyźnianych, albo też dążący do wprowadzenia ponownie pańszczyzny.
87. Patrjarcha — starzec, cieszący się wielkim autorytetem, wielką powagą u swego otoczenia; patrjarchalne porządki — starożytne, dziadowskie po-rządki.
88. Październikowcy — partja najbogatszej burżuazji rosyjskiej, która została założona po rewolucji 1905 roku, nazwa ta pochodzi od październikowego manifestu carskiego, który zawierał (oszukańcze) obietnice wszelkich „wolności politycznych”.
89. Plan — wykres, rysunek, również i zgóry przyjęty ścisły porządek jakiejkolwiek pracy; postawić na plan pierwszy — uważać pewne zagadnienie albo spraw7ę za najważniejsze, najpilniejsze do rozstrzygnięcia. Planowo — zgodnie z powziętym zgóry planem.
90. Polityka — wszystkie prawa, rozporządzenia i środki, skierowane do osiągnięcia pewnego określonego celu w państwie albo w życiu gospodarczym całego kraju; — wszystkie czyny, przedsiębrane przez partję albo osobę w celu osiągnięcia rozpowszechnienia i utrwalenia swego wpływu albo swojej władzy w państwie. Ucisk polityczny — ucisk mas pracujących przez prawa i rządy obszarników i burżuazji. Wolności polityczne — udział w rządach państwem szerokich mas ludu, wolność słowa, druku, wyznania i inne, walka polityczna — walka o zdobycie władzy w państwie albo walka o zmianę na własną korzyść istniejących praw.
91. Popularny — ludowy, dostępny dla wszystkich; używa się również w znaczeniu: cieszący się zaufaniem; „literatura popularno-naukowa” — książki w sprawach naukowych, zrozumiałe i dostępne dla wszystkich zarówno ze względu na język, jak i cenę.
92. Postęp — skuteczny rozwój; ulepszanie całego życia ludzkiego.
93. Pozycja — dogodne miejsce w walce, które wybiera dla siebie armja; w życiu społeczno-politycznym oznacza stosunek partji albo rządu państwa w tej lub innej sprawie (naprzykład, „pozycja, zajęta przez partję robotniczą wobec rządu burżuazyjnego”), w tym wypadku po polsku używa się też wyrazu: stanowisko.
94. Praktyka — słowo przeciwstawne słowu „teorja”, oznacza wykonanie w rzeczywistości, a nietylko objaśnienie słowami i rozumowanie. Praktyczny — życiowy, rzeczowy.
95. Prasa — gazety, pisma.
96. Produkt — wytwór, wyrób (naprzykład gospodarstwa wiejskiego); zrodzenie jakiegokolwiek zjawiska przez inne.
97. Proces — cały przebieg rozwoju jakiejkolwiek sprawy albo zdarzenia, naprzykład „proces rewolucji”.
98. Program — przyjęte na przyszłość zestawienie zamierzanych kroków, żądań albo środków. Program partji komunistycznej — zestawienie tych środków, które ona uważa za konieczne przedsięwziąć, ażeby stopniowo zbudować ustrój komunistyczny.
99. Proletarjusze — klasa społeczna, pracująca dla innych za płacę, — robotnicy, którzy nie posiadają ani ziemi, ani warsztatów, przy których praca zapewniłaby im środki do życia.
100. Propaganda — rozpowszechnienie wśród mas tych lub innych poglądów.
101. Prostytutka — kobieta, która sprzedaje swoje ciało w celu zdobycia środków do życia.
102. Protest — oświadczenie swego oburzenia albo niezgody z czymkolwiek (naprzykład: „protest przeciwko białemu terrorowi w Polsce”).
103. Przyrodnik — człowiek, znający nauki przyrodnicze, to jest nauki o przyrodzie.
104. Publicznie — otwarcie, przy ludziach.
105. Reakcja — dążenie do cofnięcia ludzkości z drogi postępu i wolności, oznacza właściwie prawie to samo, co kontrrewolucja; reakcja burżuazyjna — usiłowania burżuazji zapędzić klasę robotniczą i włościaństwo zpowrotem do niewolnictwa i pokory; organ reakcji burżuazyjnej — organizacja albo ludzie, z pomocą których burżuazja chce osiągnąć umocnienie ucisku mas pracujących; klasy reakcyjne — te klasy (obszarnicy, burżuazja), których interes polega na odebraniu od mas pracujących wszystkich ich dotychczasowych zdobyczy.
106. Realizm — kierunek w nauce i literaturze, który dąży do przedstawienia rzeczywistości życia, przedstawienie go takim, jakim jest ono naprawdę, bez żadnych upiększeń.
107. Recepta — wskazówki lekarza dla chorego, recepty ratunku ludzkości — mówi się drwiąco o tych „wynalazkach”, z pomocą których rozmaici prorocy burżuazji obiecują zbudować powszechne szczęście.
108. Republika — forma państwa, w której rządy sprawują przedstawiciele ludności, a nie król, car albo inny monarcha; Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich — tak się nazywa nasze państwo robotnicze, ponieważ składa się ono z 6 samodzielnych wolnych państw (republik) radzieckich, które budują socjalizm.
109. Rewolucja — przewrót całego porządku w państwie. Naprzykład nasza Rewolucja Październikowa 7 listopada (25 października według starego stylu) 1917 roku była przewrotem, przy którym masy robotników i włościan odebrały władzę od swoich ciemięzców — obszarników i burżuazji. Rewolucją tą kierował Włodzimierz Uljanow-Lenin. Rewolucjonizować albo rewoltować — rozpowszechniać nastroje rewolucyjne wśród coraz to szerszych i szerszych mas pracujących.
110. Rola — przedstawienie w teatrze przez aktora jakiejkolwiek postaci; działalność, którą spełnia pewna osoba albo grupa społeczna.
111. Rutyna — przestarzałe, skostniałe wykonywanie jakiejś czynności bez rozumienia jej.
112. Samowładztwo — to samo, co i absolutyzm (zobacz ten wyraz).
113. Satrapa — urzędnik, który sprawuje swój urząd według własnego „widzi mi się”, gnębiąc ludność i nie licząc się z nią.
114. Sekta — jedno z licznych odgałęzień pewnej religji, nie uznawane przez oficjalną organizację kościelną, naprzykład: baptyści, marjawici, „badacze pisma świętego” i inni.
115. Sekularyzacja — odebranie przez władzę świecką, to jest państwo, majątków i dóbr kościoła.
116. Seminarjum — jeden ze sposobów nauczania, polegający na tym, że ci, którzy się uczą, pracują samodzielnie pod czyimś kierownictwem. Oznacza również i szkołę, z której wychodzą księża. W tej książce wyraz ten użyto w pierwszym znaczeniu.
117. Skala (po rosyjsku massztab) — ścisła miara; „w skali szerokiej” — w olbrzymich rozmiarach.
118. Socjaldemokraci — partja klasy robotniczej, mająca na celu obalenie kapitalizmu i zbudowanie socjalizmu; partje socjaldemokratyczne i dzisiaj istnieją we wszystkich prawie krajach (w Polsce nazywa się Polską Partją Socjalistyczną — PPS), lecz obecnie zdradziły one interesy klasy robotniczej i są tylko pomocnikami obszarników i kapitalistów w ich walce z ludem pracującym. Rosyjscy socjaldemokraci — bolszewicy pod kierownictwem Lenina (tak samo i polscy socjaldemokraci — członkowie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy) zachowali całkowitą wierność klasie robotniczej i dokonali w Rosji rewolucji Październikowej. Ażeby nie mylono tych rewolucyjnych socjaldemokratów z kontrrewolucyjnemi (mieńszewikami) nazwali się oni w 1918 r. komunistami; nazwę tę wzięli oni od Marksa.
119. Socjalizm — ustrój społeczny, poprzedzający komunizm (zobacz ten wyraz), w którym ziemia, fabryki, środki komunikacji, jednym słowem wszystko, co służy do wytwarzania środków (dóbr) życiowych, należy do całego ludu (państwa), a burżuazja została już pokonana i życie gospodarcze płynie według jednego dla całego państwa planu. Socjalista — zwolennik socjalizmu.
120. Specjalny — szczególny.
121. Stenografja — sztuka szybkiego zapisywania słowo w słowo wszystkiego, co mówi mówca. Zapisuje się nie słowami, lecz specjalnemi znaczkami — skrótami.
122. Suma — liczba ogólna, otrzymana przez dodanie kilku liczb; suma pieniężna — ilość pieniędzy.
123. System — obmyślane prawidłowe urządzenie czegoś albo działalność według zgóry ułożonego planu; oznacza również szczegółowe i całkowite wyłożenie czyichkolwiek poglądów w określonym i przemyślanym porządku. Naprzykład, system Lenina, to jest poglądy t. Lenina na walkę mas pracujących o własne wyzwolenie, rewolucję i budowę komunizmu, inaczej leninizm.
124. Sytuacja — ogólny stan rzeczy; sytuacja polityczna — stan stosunków politycznych w kraju albo na całym świecie.
125. Średniowiecze — te stulecia pomiędzy czasami starożytnemi i nowożytnemi (mniej więcej od 700 roku do 1500 r.) kiedy prawie że wszędzie panowali obszarnicy, którzy wyzyskiwali włościan pańszczyźnianych; okres ciemnoty i całkowitej władzy kościoła nad umysłami ludzkiemi.
126. Światopogląd — jasny, jednolity, pogląd na wszystko to, co się dzieje na świecie. Światopogląd naukowy — to samo, co i materjalizm (zobacz to słowo).
127. Taksa — ustanowione ceny na towary lub usługi.
128. Taktyka — w sztuce wojennej — prawidła najlepszego prowadzenia bitwy; w polityce — najbardziej skuteczny sposób działania w celu odniesienia zwycięstwa nad wrogiem klasowym.
129. Teoretyczny — oparty na wnioskach jakiejkolwiek nauki, jak również — książkowy, umysłowy.
130. Tołstoizm — chrześćjańska nauka Lwa Tołstoja.
131. Trudowicy — rosyjska partja zamożnego włościaństwa (częściowo i średniaków) w okresie pierwszej rewolucji rosyjskiej 1905 roku.
132. Typowy — od słowa typ, co oznacza: forma ogólna, właściwa dla wielu przedmiotów, pojęć albo osób; stąd „typowy” oznacza wspólny i charakterystyczny dla wielu, naprzykład „typowy klecha”, to taki klecha, jakich się wielu spotyka.
133. Wulgaryzacja — od wyrazu wulgarny, co znaczy ordynarny, grubjański, uproszczony. Stąd wulgaryzacja — zordynarnianie, utrzymywanie w stanie niekulturalnym.
