P. J. Szafarzyka słowiański narodopis/§5
<<< Dane tekstu >>> | |
Autor | |
Tytuł | P. J. Szafarzyka słowiański narodopis |
Wydawca | Zygmunt Schletter |
Data wyd. | 1843 |
Miejsce wyd. | Wrocław |
Tłumacz | Piotr Dahlmann |
Tytuł orygin. | Slovanský národopis |
Źródło | Skany na Commons |
Inne | Cały rozdział I |
Indeks stron |
KRAJ. Od Archangielska na północy, a nawet od jeziora Imanderskiego w Łoparzech i przylądka Woronowskiego i ujścia Mezeny do białego morza, aż do rzeki Kubania, ujścia Dniestru, Syhoty, Mukaczewa i Uhwaru w Węgrzech na dłuż, a od Wiatki, Symbirska i Saratowa, a nawet z nieznaczną przerwą od samego Orenburga aż do Grodna do wsi Szlachtowy w Tatrach i Bardziejowa w Węgrzech w szérz mówi lud pospolity jedną i tą samą mową ruską na kilka narzeczy się dzielącą. W ten sposób rozpościéra się język ruski po większéj części europejskiéj Rossyi, po południowo-wschodniéj kończynie polskiego z Rossyą spojonego królestwa, po wschodniéj połowie królestwa Galicyi i Lodomeryi, i po północno-wschodniéj cząstce Węgier, krajów do państwa rakuskiego wcielonych. Zewnątrz tego całego obrębu obszernych ziem i krain istnieje mowa ruska w licznych osadach Rossyan w Sybirze, w uralskich górach nad rzeką Uralem czyli Jaikem, nad brzegami chwalińskiego morza ponad dolną Wołgą i nad Terekiem, za Kaukazem, w Tauryi, nad rzekami Swirz i Ojata między Ladogskim a Onegskiem jeziorem, i prawie we wszystkich posiadłościach berłu cesarza rossyjskiego podległych. Prócz tego w Węgrzech w licznych osadach Rusinow pośród ludu madjarskiego i innego. Liczba ludu na téj ogromnéj przestrzeni jedną i tąż samą mową mówiącego wynosi 51,184,000, z których 48,410,000 do ruskiego, 2,774,000 do rakuskiego państwa należy, 47,844,000 jest wyznania wschodniego czyli greckiego, 2,990,000 uniackiego, 350,000 zachodniego czyli rzymskiego.
ZNAMIONA. 1) Przysuwne e i o między płynnémi l i r i niememi spółgłoskami: bereg (brzég), derewo ( drzewo), bereza (brzoza), żełob (złób), czełowiek (człowiek), zołoto (złoto), poroch (proch), korowa (krowa). 2) Początkowe o zamiast je: odin (jeden), ozero (jezioro), osetr (jesiótr), oleń (jeleń), oseń (jesień). 3) ja zamiast ę: mja, tja, sja (mię, cię, się), mjaso (mięso), rjad (rząd, rzędu), pjad’ (piędź). 4) o zamiast ъ: dołg (dług), wełk (wilk, w czeskiém wlk), sołnce (słońce), torg (targ w cz. trh), pjatok (piątek, tku), uzoł (węzeł, zła), wichor (wichr). 5) e zamiast ь: serdce (serce, srdce), smert’ (smierć, smrt), dierżat’ (dzierzyć, drżeti), sleza (łza, slza), dień, koniec, miecz. 6) Dwa l, twarde ł i miękkie l: głagoł (słowo, hlalol), oreł, igła (igła, jehla), l’zja (lizie w znaczeniu można, lze), lwow (lwi, lwůw, lwí), lgota (przywiléj, ulga, lhota), pol’za (korzyść, plzen), prijatel’ (przyjaciel, přítel), lekar, les (las, les). 7) cz’ zamiast t, cyr. sźt: nocz (noc), mocz (moc), piecz (piec), choczet (chce), gorjucz (gorący), tysjacz (tysiąc). 8) ż zamiast ď, cyr. żd: nuża (nędza, nauze), meża (między, meze), czużij (cudzy, cizí), probużat’ (przebudzać, probauzeti). 9) Gen. l. p. przymiotnych imion na -ogo (-oho): dobrogo, wysokogo.
NARZECZA. Podług zwyczajnego, od nas za prawdziwy przyjętego podziału rozkłada się mowa ruska na trzy narzecza; wielkoruskie, małoruskie i białoruskie, z których się znowu każde na kilka podrzeczy rozpada. Wszystkie te narzecza wiąże jeden piśmienny i literacki język, a tym jest Moskiewski, oddzielny szczep wielkoruskiego.