[2]Pogląd
na nowszą poezyę ukraińską.
Nowa odrodzona poezya ukraińska wyrosła i karmiła się przeważnie ostatkiem tradycyj bujnego, kozackiego okresu ukraińskiej historyi Ukrainy, zwanego Kozaczyzną. Umiłowanie i płacz po tej przeszłości, która wydawała się tak piękną, a już nigdy nie wróci, staje się głównym, najsilniejszym motywem tej romantycznej, ukraińskiej poezyi, wyrosłej na ruinach minionego życia. Jako najważniejszych jej reprezentantów należy tu wymienić Ambrożego Metłyńskiego na zakordonowej Ukrainie i Markiana Szaszkiewicza w Galicyi. Prócz tego pisze w tym czasie cały zastęp drugorzędnych poetów. Łączy ich wszystkich wspólna zależność od poezyi ludowej i wiele innych pokrewieństw.
[4] Ta romantyczna poezya ukr. nie wydała wielkich koncepcyj z tragedyi hist. życia Ukrainy, a to z powodu jednostronnego oświetlenia faktów hist. przez rosyjskich uczonych, którzy stronniczą krytyką ze stanowiska państwowości rosyjskiej — stłumili entuzyazm do przeszłości i zwrócili intellekt społeczeństwa do kwestyj współczesnego życia na poziomie wyłącznie jednej warstwy t. j. ludu. Wyrazem tego zwrotu jest pierwszy zbiór poezyj Tarasa Szewczenki (w r. 1840.) Szewczenko zwraca pchnął poezyę na nowe tory, wyjawiając w swych, pełnych uczucia i patosu, utworach duszę współczesną ludu ukraińskiego, jego wielkie cierpienie pod jarzmem t. zw. „kripactwa“. Po Szewczence, po r. 1860, występuje P. Kulisz, wnosząc nowy, czysto kulturalny element w poezyę, zmienia on jej kierunek, dotychczas prawie wyłącznie ludowy, na kierunek bardziej wszechludzki przyswajająciwszy jej formy i pierwiastki poezyi zachodnio-europejskiej. Zresztą brak w tym czasie w ukr. poezyi talentów oryginalnych. Najwyżej jeszcze wzniósł się po Szewczence i Kuliszu [6]S Rudańskij, szczery liryk, autor świetnych grotesek i tłómacz. Równocześnie zjawia się na Bukowinie J. Fed'kowycz, pierwszy piewca Huculszczyzny. Talent ogromny, szkoda tylko, że nie wyszkolony. Ulegając smakowi ówczesnego zacofanego społeczeństwa, które po tej stronie kordonu chciało mieć „swego Szewczenkę“, na dobitek popadł Fed'kowycz w naśladownictwo Szewczenki i wskutek tego w znacznej części talent jego poszedł na marne.
W latach 1880-ych zaczynają nurtować w poezyi ukraińskiej nowe prądy. Najpierw jest ona prawie wyłącznie społecznikowska, przeważają w niej nawoływania do działalności obywatelskiej i programy tejże działalności. Powoli jednak przechodzi poezya od tego reformatorskiego kierunku Przedstawicielami tego kierunku utylitarystyczno-społecznego są B. Hrinczenko, M. Staryckij i męczennik za ideę wolności P. Hrabowskij, także liryk i tłómacz.
Od reformatorskiego kierunku przechodzi poezya ukraińska powoli w okres najnowszy, spokojniejszy, czysto artystyczny.
[8] W Galicyi rozpoczyna się od r. 1876 niezmiernie płodna i wszechstronną działalność literacka i naukowa Iwana Franki. Twórczość poetycką zaczyna od motywów społeczno-filozoficznych, dosięga wyżyn artyzmu w liryce miłosnej, potem w jego psychice bierze górę liryka przeważnie osobista z filozoficznym odcieniem. W r. 1905 przynosi on narodowi ukraińskiemu wspaniały dar w postaci swego poematu p. t. „Mojżesz“.
W drugiej połowie 90-ych lat zjawiają się indywidualności poetyckie czemu raz obficiej: O.syp Makowej, odznaczający się wielką starannością formy, rzadko liryk bezpośredni, czasem satyryk, w całej swej twórczości sceptyk. Dalej wymienić należy egzotycznego poetę A. Krymskiego, wirtuoza formy M. Woronoho, tłómacza europejskiej poezyi W. Szczurata, M. Czerniawskiego i W. Samijłenka. Najbardziej jednak wyrazistą fizyognomię z nich wszystkich posiada Łesia Ukrainka. W krótkim czasie zdołała ona zabłysnąć na horyzoncie poezyi ukraińskiej, jako wspaniała gwiazda. Cechują ją szlachetność [10]formy, dar głębokiego wniknięcia i ujmowania obcej psychiki i obcych kultur, przy temat wielki pilot myśli poetyckiej, równowaga i dojrzałość.
Ogniwem pomiędzy starszą generacyą tj. szkołą Franki, i młodą, czemu raz jaskrawiej indywidualizującą twórczość, jest Bohdan Łepkij. Z jego owianych cichym smutkiem poezyj, jak gdyby snop słonecznych promieni bije dobroć i serdeczne współczucie dla wszelkiego cierpienia. Ten serdeczny ton jego pieśni przechodzi czasami w prawdziwą słodycz. Rzadko jednak słyszy się z ust jego śpiew pogodny, weselny. Łepkij to śpiewak melancholii szarugi jesiennej i palącego bezlitości słonecznego gwar skwaru, palacęgopalącego po ścierniskach czołgające się ludzkie istnienia. Jak jasnowidz, umie on nieraz ogarnąć całą wszechbytu. Wspomnieć należy O. Kozłowskiego, przedwcześnie zgasłego, którego kiedy głębokie jego uczucie szukało dopiero formy dla siebie.
Z młodych jest najmniej „ukraiński“ jest Petro Karmańskij. Ból wszechludzki krwawi jego [12]duszę, gdy usiłuje rozwiązać trudne problematy, w pessymizmie swym dochodzi niemal do mizantropii. Wasyl Paczowskij rozpoczął liryką erotyczną. Z trubadura nowoczesnego staje się później poetą narodowym. Jego „Son ukraińskoi noczi“ jest to próbą pogłębienia i uświadomienia duszy narodowej. Rehabilitacya wielkich indywidualności z historyi Ukrainy jest w znacznej części jego zasługą. Obecnie zwrócił się Paczkowskiej on w dziedzinę dramatu historycznego o impresyjnym charakterze. Obok trzech wyżej wymienionych, grupują się w t. zw. „Młodej Muzie“ jeszcze i młodsi poeci: O. Łuckij, S. Czarneckij, S. Twerdochlib.
Na Ukrainie rosyjskiej w poezyi ostatnich latach zabłysnęli przedewszystkiem najpotężniej dwaj poeci: Mykoła Filańskij i Ołeksander Ołeś, razem wyrażający całą dwie strony psyche narodu ukraińskiego w Rosyi. Pierwszy z nich Filańskij tworzy wśród obcych, w cichości i w zupełnem odosobnieniu. Uroczysty nastrój jego liryki, [14]język specyficznie zabarwiony, pewnego rodzaju religijność uczucia, głębia symbolizującej myśli, oto znamiona, które czynią Filańskiego poetą wielkim i wzniosłym. Ta posągowa postać jest wyrazicielem społeczeństwa skamieniałego w smutku za utraconą świetną przeszłością i w rezygnacyi wobec powstających nowych form życia narodu.
Piewcą tego nowego życia jest Ołeś, talent świeży, bogaty, energiczny. Jego poezye na nutę społeczną nie są banalne, lecz pełne prawdziwego rewolucyjnego zapału. Odczuwając przyrodę ukraińską każdym nerwem, często czyni ją Ołeś tłem dla swoich bujnych, śpiewnych, mądrych liryków.
Czas kończyć.
W ostatnim roku wystąpiło kilka obiecujących talentów. Z roku na rok poezya ukraińska wzrasta, zjawiają się czemraz więcej nowych ludzi, hołdujących twórczości szczerej i śmigłej, wierzących w jej wielkie kulturalne i dziejowe posłannictwo i przyszłość.
• PDF 
• MOBI 
