Powiastki i opisy Hofmanowej
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Powiastki i opisy Hofmanowej |
| Pochodzenie | Wybór powieści, opisów i opowiadań historycznych |
| Wydawca | „Czytelnia Polska“ |
| Data wyd. | 1898 |
| Druk | Drukarnia C. K. Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały zbiór |
| Indeks stron | |
Stworzenie czytelni dla dzieci jest jedną z największych zasług Hofmanowej. W literaturze ojczystej wzorów miała bardzo niewiele, kształciła się więc głównie na francuskich, a potem na angielskich. Nigdy jednak ślepą naśladowczynią nie była dla dzieci. Ogólny zasób powiastek moralnych i opisów, przez nią skreślonych, wynosi około 100. Dokonała tej pracy, obok wielu innych, w ciągu lat 14 tj. od r. 1820 do 1834. Ton jej stylu zmieniał się dość często: bywał sentymentalnym i trochę wyszukanym, ale bywał także żywym i naturalnym. Treść też dotykała różnorodnych stosunków ludzkich i przedstawiała bogatych i zubożałych, leniwych i pracowitych, swawolnych i przykładnych; zarówno wypadki spółczesne, jak i dawno minione dostarczały materyału autorce, pragnącej wszczepić w czytelników cześć dla cnoty i wielkiej przeszłości narodu.
Nie wszystkie te utwory odpowiadają dzisiejszym wzmożonym wymaganiom artystycznym. Chcąc więc ogłosić je nie jako zabytek literacki, ale jako rzecz mogącą mieć znaczenie praktyczne w chwili obecnej, potrzeba było dokonać wyboru, tj. usunąć wszystkie powiastki, opisy, życiorysy słabsze pod jakimkolwiek względem, a zgromadzić razem te, w których zalety wyższe są od wad i usterek.
Wyboru tego dokonałem z czterech działów, jakie w pismach Hofmanowej są zazwyczaj zachowywane, tj.: 1. z powiastek moralnych, 2. z powiastek historycznych, 3. z życiorysów i 4. z opisów przejażdżek po kraju.
Wśród powiastek moralnych pomieściłem zarówno te, jakie Hofmanowa oryginalnie napisała, jak i te, które językowi naszemu przyswoiła. Odnosi się to mianowicie do odrębnej grupy pięciu opowiadań, wziętych z dziełka Wilsona: »Lights and shadows of Scottish life« (Światła i cienie życia szkockiego). Uczucia tu odmalowane, a szczególnie sposób ich wyrażania, przechodzą średnią miarę naszej autorki i wznoszą się nieraz na wyżyny, na których ona nigdy nie przebywała w oryginalnych swoich utworach. Należą tu: »Łoże śmiertelne starego Szymona«, »Pogrzeb kościelnika«, »Syn korsykarza«, »Występna rodzina« i »Tęcza«.
Z powiastek historycznych wybrałem te, co się odznaczają prostotą i naturalnością opowiadania; pomiędzy niemi wartość największą ma »Obiad czwartkowy«, malujący żywo i wiernie owe słynne biesiady, na których król Stanisław Poniatowski znajdował wypoczynek i rozrywkę, a literaci (Naruszewicz, Wyrwicz, Łojko, Węgierski, Bohomolec) mogli się płodami talentu swego popisywać.
W życiorysach sławnych Polaków, Tańska zgodnie ze swojem usposobieniem wybierała ludzi znanych raczej z nauki i talentu, aniżeli z męstwa, dzielności i zręczności dyplomatycznej. To też wśród 18 szkiców biograficznych znajdujemy 3 tylko poświęcone znakomitościom wojskowym lub politycznym. Jan Tarnowski, Wacław Rzewuski więcej się odznaczył jako poeta aniżeli jako hetman, a dwaj inni na polu także piśmiennictwa ślady pracy swej zostawili. Nie należą te życiorysy do bardzo udatnych. Znaczenie nie tylko biograficzne ale po części i naukowe mają biografie Naruszewicza, Alojzego Felińskiego, Karpińskiego, Piramowicza i Mikołaja Dzieduszyckiego.
Cztery z nich początkowe nie dlatego mają wartość naukową, iżby w nich krytycznie ocenioną została działalność tych pisarzów, lecz dlatego, że zawierają one cenne materyały biograficzne, pierwszy raz tu ogłoszone. Wspomnienie o Mikołaju Dzieduszyckim jest rodzajem pamiętnika o młodzieńcu, któryby bez przysługi Tańskiej nie istniał w spisach historyi piśmiennictwa naszego. Ona objaśniła nas, że był to młodzieniec o chęciach zacnych i gorących, który się podczas sejmu czteroletniego łączył stosunkiem przyjaźni z ówczesną młodzieżą literacką: Felińskim, Wyszkowskim, Tymienieckim, Szubertem, Rudzkim i innymi; ze miał zdolności poetyckie, okazane w tłomaczeniu z łaciny, francuskiego i niemieckiego.
W opisach podróży Tańska kładła zawsze na pierwszym planie wspomnienia historyczne, popierane nieraz długiem wyliczaniem sławnych osobistości, napisów grobowych, aktów urzędowych; na drugim dopiero planie są zwyczaje, obyczaje i podania ludowe, na ostatnim — krajobrazy. Wszędzie towarzyszy autorce chęć oświecenia, nauczenia czegoś pożytecznego a łatwego do zrozumienia; wszędzie opowiadanie odznacza się prostotą, naturalnością, a częstokroć — ożywieniem. Z opisów tych rzecz o Puławach ma dziś największą bodaj cenę, jest bowiem najdokładniejszem sprawozdaniom z tego, czem była siedziba Czartoryskich w roku 1825. Tu mieszczą się wspomnienia o Świątyni Sybilli i Domku gotyckim wraz z wyszczególnieniem zgromadzonych tam pamiątek; tu się znajduje świadectwo o dobrym stanie wieśniaków, o szkółce wiejskiej, o domu roboty, gdzie rzemiosł uczono, o szkółce ogrodniczej, o szkółce dla dziewcząt, o nagrodach dla odznaczających się rządnością i dobrymi obyczajami włościan, o uroczystości rozdawania nagród na »Kępie« obok krzyża Maryi; tu jest także mowa o Jasinku, który się kształcił w szkołach wileńskich kosztem ks. Czartoryskich, nie wstydził się chłopskiego pochodzenia i nazwiska. — Wydania zbiorowe nie zawierają tego opisu, znajduje się on tylko w »Rozrywkach« na r. 1825.
