Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Biskup
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | B – wykaz haseł B – całość |
| Indeks stron | |
Biskup (z greck. episkopos = dozorca), w Kościele katolickim zwierzchnik kościelny, posiadający najwyższy stopień święceń oraz pełnię jurysdykcji, czyli władzy kościelnej, na obszarze, zwanym diecezją. Oprócz biskupów, rządzących diecezją faktycznie istniejącą, zwanych biskupami rezydencjalnymi lub diecezjalnymi, czyli ordynarjuszami, są także biskupi, zwani biskupami in partibus infidelium, t. j. biskupi tytularni, święceni z tytułem diecezji, istniejącej w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, zniesionej z powodu zajęcia terytorjum przez niechrześcijan. Biskupi tytularni jako pomocnicy (koadiutorzy) biskupów rezydencjalnych zwani są potocznie biskupami sufraganami. W znaczeniu prawa kościelnego sufraganami są biskupi rezydencjalni, w stosunku do metropolity (arcybiskupa) jako zwierzchnika prowincji kościelnej.
Biskupi katoliccy są wskutek nieprzerwanego ciągu święceń następcami apostołów, którzy wyświęcali pierwszych biskupów (ob. Apostolat).
Jurysdykcja, czyli władza biskupia, jest w granicach diecezji jurysdykcją zwyczajną (ordinaria), t. j. połączoną stale z urzędem biskupim oraz własną (propria), t. j. wykonywaną we własnem imieniu. Biskupi nie są zatem wikarjuszami papieża, lecz podlegają mu jako zastępcy Chrystusa i widomej głowie Kościoła.
Prawa i obowiązki biskupów wynikają z trojakiego charakteru ich urzędu: kapłańskiego, nauczycielskiego i dyscyplinarnego. Z tytułu urzędu kapłańskiego przysługują biskupom, prócz praw wspólnych wszystkim kapłanom, jak prawa odprawiania mszy, mówienia kazań, spowiadania i t. p., także prawa właściwe urzędowi biskupiemu (iura pontificalia), jak udzielanie sakramentu bierzmowania i kapłaństwa, konsekrowania kościołów, święcenia chryzma i olejów św. i in.
Urząd nauczycielski wykonywają biskupi, głosząc słowo Boże, czuwając nad nauczaniem religji w szkołach, nadzorując licea i seminarja duchowne.
Z urzędu dyscyplinarnego biskupa wynika jego prawo i obowiązek wizytowania diecezji, wydawania rozporządzeń i postanowień w granicach powszechnego prawa kanonicznego, udzielania dyspens, wykonywania władzy sądowej w sprawach kościelnych oraz władzy administracyjnej, jak zarząd diecezji, nadawanie beneficjów, przestrzeganie karności kościelnej, cenzura wydawnictw religijnych, zwoływanie synodów diecezjalnych i inne. Biskupi mają też obowiązek składać papieżowi co pięć lat sprawozdanie o stanie diecezji i udawać się do Rzymu („visitare limina Apostolorum“, t. j. odwiedzać progi Apostolskie).
Do przywilejów biskupa należy pierwszeństwo przed wszystkimi innymi prałatami, uroczysty ingres, t. j. objęcie urzędu, insygnja czyli ubiór pontyfikalny, t. j. suknia fioletowa, rękawiczki, pierścień, krzyż na piersiach, mitra czyli infuła, pastorał i tron z baldachimem po lewej stronie ołtarza, wreszcie prawo używania ołtarza przenośnego.
Wybór biskupów należy w zasadzie do papieża (can. 329 § 2). Drugim sposobem wyznaczenia biskupa jest wybór przez kolegjum kapitulne (art. 329 § 3). Trzeci sposób pochodzi z przywileju nominacji, udzielanego dawniej przez papieża panującym.
W Polsce na podstawie art. XI Konkordatu mianuje biskupów papież. Stolica Apostolska przyznała jednak Państwu Polskiemu wpływ na nominację biskupów, który polega na tem, że papież przed mianowaniem biskupa zwraca się do Prezydenta Rzeczypospolitej celem zapewnienia się, czy przeciw osobie kandydata nie przemawiają względy natury politycznej. Postanowienie to zapewnia rządowi polskiemu możność niedopuszczenia do nominacji osoby, której lojalność wobec państwa nasuwałaby wątpliwości.
Najdawniejszemi biskupstwami w Polsce są: poznańskie, powstałe w X w., oraz gnieźnieńskie, krakowskie i płockie, powstałe w w. XI. W wieku XII powstały biskupstwa: włocławskie, pomorskie, chełmińskie i warmińskie. W w. XIV halickie (lwowskie), przemyskie, kamienieckie, włodzimierskie (łuckie), chełmskie, wileńskie i kijowskie. W w. XVI wendeńskie i smoleńskie. W w. XVIII mohylowskie, tarnowskie, mińskie i warszawskie, założone w r. 1799, podniesione do rzędu arcybiskupstw w r. 1818. W wieku XIX powstały biskupstwa: kieleckie, lubelskie, augustowskie czyli sejneńskie, podlaskie i sandomierskie, wreszcie w XX wieku biskupstwa: częstochowskie, łódzkie i śląskie.
Biskupom przysługiwała w dawnej Rzeczypospolitej godność senatorska, a konstytucje sejmowe z r. 1569 i 1768 określały ich pierwszeństwo w następującym porządku: arcybiskupi: gnieźnieński i lwowski, biskupi: krakowski, włocławski, wileński naprzemian z poznańskim, płocki, warmiński naprzemian z łuckim, przemyski, żmudzki, chełmiński, chełmski, kijowski i kamieniecki. Biskupi krakowski i warmiński używali tytułu książęcego. Arcybiskup gnieźnieński, jako Prymas Polski, miał pierwszeństwo przed kardynałami, książę-biskup krakowski zasiadał po lewej stronie króla po arcybiskupie lwowskim, a biskup włocławski zastępował prymasa podczas bezkrólewia.
Obecnie, na podstawie konkordatu z r. 1925, istnieje w Polsce 20 diecezyj obrządku łacińskiego, 3 grecko-rusińskiego i 1 obrządku ormiańskiego. Na czele tych diecezyj stoi 7 arcybiskupów, a mianowicie: gnieźnieńsko-poznański, warszawski, krakowski, wileński i trzech lwowskich (t. j. obrządku łacińskiego, grecko rusińskiego i ormiańskiego), oraz 17 biskupów: chełmiński, włocławski, płocki, sandomierski, lubelski, podlaski, łódzki, łomżyński, piński, przemyski (obrz. łacińskiego), łucki, tarnowski, kielecki, częstochowski, śląski, przemyski (obrz. grecko-rusińskiego) i stanisławowski (obrz. grecko-rusińskiego).
W kościele grecko-wschodnim (prawosławnym) biskupi mają podobne stanowisko, jak w Kościele katolickim, z wyjątkiem różnic ustrojowych, wynikających z nieistnienia zwierzchnika, któremuby podlegali wszyscy biskupi prawosławni, tak jak w Kościele katolickim podlegają papieżowi. Biskupi prawosławni mogą pochodzić tylko z kleru zakonnego. Polska autokefaliczna cerkiew prawosławna, pozostająca pod zwierzchnictwem metropolity warszawskiego, liczy oprócz niego czterech biskupów diecezjalnych: wołyńskiego, poleskiego, grodzieńskiego i wileńskiego (ob. Kościół grecko-wschodni).
Z kościołów i wyznań, które powstały na tle protestantyzmu, jeden tylko Kościół anglikański (ob. Anglikanizm) zachował trzy stopnie hierarchji katolickiej, t. j. diakonat, kapłaństwo i biskupstwo. Stąd Kościół ten nazywa się episkopalnym. W Danji i Szwecji zatrzymano również tytuł biskupa, lecz nie w znaczeniu hierarchicznem Kościoła anglikańskiego.
W Prusach luteranizm zachował tytuł biskupa tylko jako odznaczenie, które król pruski nadawał zasłużonym superintendentom i pastorom, jak np. Fryderyk I i Fryderyk Wilhelm IV nadali ten tytuł swym kaznodziejom dworskim.
