Iluminaci (oświeceni). 1) W Niemczech tajny związek, założony w r. 1776 przez Adama Weishaupta, profesora prawa kanonicznego w Ingolstadzie celem zwalczania katolicyzmu, a w szczególności w celu paraliżowania działalności jezuitów. Członkowie związku zwali się pierwotnie perfektybilistami. Organizacja związku, opracowana przez Weishaupta i bar. Kniggego, autora książki „Umgang mit Menschen“ (niemiecki wykład form towarzyskich), imitowała organizację zakonu jezuitów a raczej była jej karykaturą. Obowiązywała członków do bezwzględnego posłuszeństwa wobec nieznanych sobie przełożonych, okrytych najgłębszą tajemnicą, do wzajemnego śledzenia się członków i donoszenia przełożonym o sobie i innych. W ten sposób mieli być członkowie najniższego szczebla związku, zwani minerwalami, przygotowani na wyższe szczeble. Drugi szczebel miał stanowić przejście do szkockiego wolnomularstwa (ob.
Masonerja), trzeci zaś, zwany klasą misterjów, miał Weishaupt dopiero opracować, gdy wskutek tendencyj rewolucyjnych związku i gorszącego życia jego członków, oraz wskutek poróżnienia się Kniggego z Weishauptem, który musiał uciekać z Ingolstadu z powodu dochodzeń o występki przeciw moralności, związek został rozwiązany w r. 1785 przez rząd bawarski. W r. 1880 masoni usiłowali wskrzesić iluminatów pod formą, tajnego zakonu, którego siedzibą jest Drezno. Tam wychodzi od r. 1893 organ związku p. t. „Wort“. 2) Iluminaci w Hiszpanji, ob.
Kwietyzm.
