Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Masonerja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | M – wykaz haseł M – całość |
| Indeks stron | |
Masonerja (wolnomularstwo), tajne stowarzyszenie antyreligijne o charakterze politycznym. Członkowie dzieła się na braci, kandydatów i uczniów i są zorganizowani w loże przeróżnych obrządków (rytów) i stopni. Pewna ilość lóż podlega „Wielkiej Loży“ lub „Wielkiemu Wschodowi“ stosownie do rytu. Członkowie rozpoznają się po pewnych znakach i są zobowiązani wspomagać się wzajemnie bez względu na narodowość i klasę społeczna. Zebrania oraz przyjęcia do lóż odbywają się według pewnego rytuału, przyczem wstępujący zobowiązują się przysięga nie zdradzać tajemnic związku. Jest to stowarzyszenie międzynarodowe i kosmopolityczne, gdyż jak słusznie twierdzi czasopismo masońskie „Bauhutte“ (z r. 1888 str. 317) „masonerja narodowa sprzeciwia się sama sobie i jest tworem niezdatnym do życia“.
Wszystkie loże stanowią jedna „lożę idealną“, która ma być „ludzkość“. Dewiza masonerji jest hasło rewolucji francuskiej: wolność, równość i braterstwo, a celem jej szukanie prawdy, kult piękna i praktykowanie dobra. Cel więc rzekomo wyłącznie etyczny, kulturalny i filantropijny. W rzeczywistości bezustannem dążeniem masonerji jest zdobycie władzy politycznej i wykonywanie jej wedle swoich zasad. Zasady te zaś zmieniają się zarówno tak jak formy występowania nazewnątrz, stosownie do czasu i miejsca, tj. ducha epoki i charakteru kraju, w którym masonerja działa. Jedyną, trwałą cechą tych zasad jest walka z wszelką religją pozytywną, a w szczególności z religją katolicką. To też papieże potępili masonerję od czasu pierwszych lat jej działalności: począwszy od Klemensa XII w bulli „In eminenti apostolatus“ z r. 1738, a skończywszy na bulli Leona XIII „Humanum genus“ z r. 1884.
Równie zmiennym jak zasady masonerji jest stopień jej tajemniczości. W krajach, gdzie tajemniczość przestała być środkiem przyciągającym, masonerja wypiera się jej i wskazuje na swoje rzekomo jawne zebrania, sprawozdania, biuletyny, almanachy i inne publikacje, które służą raczej do mylenia opinji o jej stanie i właściwej działalności. W krajach zaś, gdzie jak w Polsce, tajemniczość ma zawsze jeszcze pewien urok, wskutek swoistego snobizmu lub nawyknień konspiracyjnych, pozostałych z czasów niewoli, masonerja chętnie otacza się nimbem tajemnicy i nie wypiera się fantastycznych praktyk, które na Zachodzie były w używaniu z końcem XVIII wieku a teraz należą do ośmieszonych przeżytków. Sposobem do mylenia opinji, używanym przez masonerję, są oprócz publikacyj oddanej sobie prasy także wyznania rzekomych prozelitów, jak np. Dominik Margiotta (Haks) i Taxil (Gabriel Jogaud-Pagès, zm. w r. 1907), zwyczajnych szalbierzy, którzy udając „nawróconych“ z masonerji, rozszerzają zmyślone informacje. Cel tych fałszerstw jest podwójny: łatwowiernych, których pociąga jaskrawość przytaczanych faktów (kult szatana, czarne msze i t. p.), zjednywać dla masonerji, przeciwników jej zaś wprowadzać na mylne tropy, aby potem szydzić z katolików, którzy uwierzyli tym fałszywym rewelacjom.
Tak jak obecny stan i działalność masonerji, równie tajemniczą byłaby jej przeszłość i powstanie, gdyby co do nich polegać na źródłach masońskich. Założyciel pierwszej loży w Anglji, autor jej konstytucji i pierwszy historjograf Anderson (1717) tworzy legendę biblijną, wedle której początek masonerji sięga Adama i jego synów. Oliver („Antiquities of Freemasonry“) widzi początek masonerji w raju, a Mojżesza uważa za jednego z Wielkich Mistrzów. Archeolog francuski Aleksander Lenoir (1814) i Schaurer („Vergleichendes Handbuch der Freimaurerei“ 1863) wywodzą filjację obrzędów masońskich z misterjów staroegipskich i indyjskich. Ramsey (1740) wywodzi początek masonerji od zakonu templarjuszów (ob.) w związku z legendą o budowie świątyni Salomona. Ta teorja stała się zczasem niejako oficjalną teorją masonerji. Innii zadowalali się wyprowadzaniem początków masonerji od budowy świątyni Salomona, a Mitchell („The History of Freemasonry“ 1859) uważa pierwszych chrześcijan, sektę eseńczyków, za twórców rytuału masońskiego.
W r. 1778 pojawiła się teorja mniej efektowna ale więcej zgodna z historyczną rzeczywistością. Historyk Alzacji, Filip Grandidier, kanonik katedralny w Strassburgu, w dziele p. t. „Essai historique sur la cathédrale de Strassbourg“ (1782) udowodnił, że masonerja jest naśladownictwem organizacji dawnych stowarzyszeń (cechów) mularskich (murarskich i kamieniarskich), których członkowie budowali katedry gotyckie w Europie środkowej i zachodniej i których środowiskiem był Strassburg. Stowarzyszenia te straciły zczasem pierwotny cel i charakter, przyjmowano do nich osoby, nie mające nic wspólnego z mularstwem i architekturą. Zostały tylko nazwy a narzędzia budowniczych (pion, ekierka, młot i t. p.) oraz ich fartuchy zachowano jako symbole. Teorję tę przyjęli obecnie wszyscy historycy masonerji.
Pierwszą lożę masońską założył w r. 1717 w Londynie duchowny anglikański James Anderson a pierwszymi jej członkami byli deiści John Theophil Desagulier, Georg Payne, King, Calvert, Madden i inni. Wielkim mistrzem obrano Antoniego Sayera i postanowiono trzymać się regulaminu dawnego cechu „wolnych mularzy“, usuwając zeń charakter zawodowo-rzemieślniczy. Warunkiem przynależności było wolnomyślicielstwo i wyznawanie zasad deizmu. Celem związku miało być zjednoczenie ludzkości dla „poszukiwania prawdy, kultu piękna i praktykowanie dobra“. Program ten, powierzchowny i frazeologiczny, odpowiadał duchowi wieku i przyciągał umysły, wyjałowione niedowiarstwem, przystrajając proste idee etyczne w dziwaczny symbolizm i rytualizm, który miał być surogatem religji. Z Anglji rozszerzyła się masonerja we Francji, następnie w całej Europie i w innych częściach świata.
Do Polski przeszczepiono masonerję z Francji około r. 1738 za czasów saskich. W r. 1739 istniała w Warszawie loża, założona przez hr. Rutowskiego, naturalnego syna Augusta II, w r. 1742 loża w Wiśniowcu na Wołyniu, 1747 we Lwowie, 1755 w Dukli. Staraniem hr. Brühla powstała w Warszawie w r. 1767 loża „Cnotliwego Sarmaty“ według rytu niemieckiego. Mistrzem jej był po odejściu Brühla hr. August Moszyński, którego matka, hrabianka Cozel, była naturalną córką Augusta II. Moszyński podzielił tę lożę na niemiecką „Drei Brüder“, francuską „Parfait silence“ i polską „Cnotliwego Sarmaty“ i otrzymał od księcia de Beaufort tytuł „Wielkiego Mistrza prowincjonalnego wolnomularstwa Królestwa Polskiego i W. Księstwa Litewskiego“. Do nowej, stworzonej przez Brühla w r. 1774 w Warszawie loży niemieckiej wstąpił w r. 1777 król Stanisław August i otrzymał stopień 21 według rytu szkockiego. W r. 1778 powstała za staraniem Stackelberga, ambasadora Katarzyny II, loża-matka lóż polskich, zwana lożą „Katarzyny pod gwiazdą Północy“. Nazwę jej zmieniono w czasie sejmu czteroletniego na „Stanisław pod gwiazdą północną“. Wielką lożę polską, założoną przez Moszyńskiego, przekształcił w r. 1783 wielki mistrz Ignacy Potocki na „Lożę Wielkiego Wschodu“. W r. 1784 powstały dwie loże w Poznaniu, 1797 w Warszawie nowa loża niemiecka „Złoty lichtarz“, 1802 niemiecka „Fryderyk Wilhelm pod Kolumną“, 1805 loża polska „Świątynia Mądrości“, tudzież loża w Kaliszu, Płocku i Gnieźnie, 1807 w Warszawie „Bracia Polacy zjednoczeni“ z ks. Józefem Poniatowskim, 1810 „Wielki Wschód narodowy“ oraz loże w Wilnie, Nowogródku, Grodnie, Rosieniach, Dubnie i Rafałówce, 1819 w Krakowie „Góra Wawel“ i w Żytomierzu „Ciemności rozproszone“. Cesarz Aleksander I z początku popierał masonerję, dał nawet za pośrednictwem Rożnieckiego impuls do powstania nowej organizacji, lecz wskutek wykrycia związków między lożami a tajemnemi organizacjami o charakterze patrjotycznym ukazem z r. 1821 zamknął wszelkie tajne związki i loże masońskie.
Zaznaczyć należy, że ówczesne loże masońskie w Polsce, zwłaszcza założone w r. 1819 przez wojskowych: Waleriana Łukasińskiego, Dobrogojskiego i Kozakowskiego, nie miały charakteru antyreligijnego. Były to stowarzyszenia o tendencjach wybitnie patriotycznych, zawiązane po myśli jenerała Dąbrowskiego w celu zjednoczenia wszystkich zaborów takim węzłem, któryby utrzymał jedność narodową. Toteż ofiarą ukazu carskiego padły liczne rzesze patrjotów polskich z Łukasińskim na czele.
Stan obecny organizacji masońskiej we Francji przedstawia się, jak następuje: 1) Wielki Wschód (Grand Orient) zał. 1772 r., kierowany przez Radę obrządku (Conseil de l’Ordre), którą wybiera Zgromadzenie generalne delegatów lóż. Władzę sądową i dyscyplinarną „Wielkiego Wschodu“ wykonywa Izba Kasacyjna (Chambre de Cassation). Rytuałem kieruje Wielkie Kolegjum Rytów (Grand Collège des rites), złożone z 33 masonów 33 stopnia. 2) Najwyższa Rada Francji (Suprème Conseil de France), założona w r. 1804. Podlega jej 70 lóż. 3) Wielka Loża symboliczna rytu szkockiego w Paryżu, zał. w r. 1881, z 27 lożami.
W Anglji, Szkocji i Irlandji istnieją: 1) Wielka Loża zjednoczona Anglji w Londynie, zał. 1717 r. z 44 w. lożami na prowincji i 25 w. lożami w kolonjach. Podlega jej 1988 lóż miejscowych. 2) Najwyższa rada dawnego rytu, zał. 1845 r., 3) Wielka loża szkocka w Edymburgu, zał. 1736 r. z 525 lożami. 4) Wielka loża irlandzka w Dublinie z 365 lożami.
W Niemczech: 1) Wielka Loża Narodowa Trzech Globów w Berlinie, zał. 1740 r.; należy do niej 122 lóż johanickich i 65 lóż szkockich. 2) Wielka loża narodowa niemiecka, zał. 1770 r.; należy do niej 98 lóż johanickich i 25 szkockich. 3) Wielka loża przyjaźni rytu nowojorskiego w Berlinie, zał. 1760 r. 4) Wielka loża narodowa saska w Dreźnie. 5) Wielka loża Słońca w Beireuth. 6) Wielka loża loża w Hamburgu. 7) Wielka loża w Frankfurcie nad Menem i 8) Wielka loża Unji masońskiej w Darmstadzie, zał. 1846 r. Od roku 1925 istnieje w Wiedniu międzynarodowa Liga wolnomularska, rozciągająca swą działalność na całą Europę.
W Polsce od czasu zamknięcia lóż przez Aleksandra I w r. 1821 masonerja prowadziła, prócz b. dzielnicy pruskiej, żywot ściśle zakonspirowany. Na obszarze b. zaboru pruskiego istnieją oddawna loże wolnomularzy niemieckich (johanickie) a mianowicie w Poznaniu, Gnieźnie, Bydgoszczy, Chełmnie, Tczewie, Grudziądzu, Inowrocławiu, Katowicach, Chojnicach, Krotoszynie, Lesznie, Ostrowie, Rawiczu, Starogardzie i Toruniu.
W Warszawie zorganizowano Wielką Lożę dnia 1 sierpnia 1920 r. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło w październiku 1924 r. Należy do niej 13 lóż miejscowych, z tego 10 w samej Warszawie.
Ogólną ilość masonów na całym świecie podają źródła masońskie na 1,800.000. Podobną organizację do masonerji posiada amerykański związek „odd Fellows“ z oddziałem żeńskim, „lożą Rebeki“, założony w Baltimore w r. 1819, oraz związek żydowski „Bene Berith“ („synowie przymierza“).
