Rewolucja francuska. Przewrót polityczno-społeczny, zwany we Francji „wielką rewolucją“, wszczęty na podkładzie ideowym
encyklopedystów (ob.), był również rewolucją na polu religijnem. O ile jednak na polu polityczno-społecznem wywołał na całym świecie trwałe zmiany pojęć i faktycznych stosunków, to na polu religijnem był tylko burzą, która pochłonęła tysiące ofiar, zniszczyła całe pokłady dorobku kulturalnego, zrujnowała na kilkanaście lat ustrój kościelny we Francji, ale nie zdołała w niczem zmienić zasadniczego stanowiska Kościoła ani pojęć jego wyznawców. W okresie od 1789 do 1799 r. rewolucja pozbawiła Kościół we Francji jego dóbr i uprawnień, skazała na śmierć i wygnała z kraju tysiące ludzi z powodu ich przekonań religijnych a wreszcie zniosła oficjalnie wszelki kult chrześcijański. Zgromadzenie Narodowe uchwałą z sierpnia 1789 zniosło dziesięciny, uchwałą z września tegoż roku skonfiskowało srebra kościelne a w listopadzie znaczną część dóbr kościelnych. W lutym 1790 r. zniesiono kongregacje zakonne, z wyjątkiem wychowawczych i szpitalnych, i uznano za nieważne wszelkie śluby zakonne a w marcu 1790 r. zajęto resztę dóbr kościelnych. W lipcu 1790 r. uchwalono t. zw. „
Konstytucję cywilną kleru“ (ob.) i nakazano duchowieństwu jej zaprzysiężenie. Gdy przeszło 50.000 księży odmówiło przysięgi, pozbawiono ich stanowisk duchownych, więziono i skazywano na wygnanie, jako „burzycieli porządku publicznego“, mimo że art. X uchwalonych przez Konstytuantę „praw człowieka“ głosił, iż nikt niema być niepokojonym za swoje opinje „nie wyjmując religijnych“. W r. 1792 zniesiono resztę kongregacyj zakonnych i zabroniono księżom nosić suknie duchowne. Paryska rada miejska uchwaliła listopada w katedrze Notre Dame uroczystość „święta Rozumu“ a za przykładem Paryża poszła prowincja. Odbywały się orgje bezbożności i zaczęło się łupienie kościołów i klasztorów i bezmyślne niszczenie dzieł sztuki nieobliczalnej wartości. Trybunał rewolucyjny, ustanowiony w czasach teroru, skazał około 400 księży na śmierć a Robespierre, wódz terorystów, ustanowił kult „Najwyższej istoty“ i wystąpił 8 czerwca 1794 r., jako jej arcykapłan. Idee deistyczne Robespierre’a dały początek sekcie teofilantropów, których popierał Dyrektorjat i dopiero Napoleon w r. 1802 wypędził ich z kościołów. Prześladowanie Kościoła i księży, które złagodniało po uchwaleniu Konstytucji z r. 1795, wznowiło się po zamachu stanu z 4 września 1797. W tym czasie przeszło 300 księży wywieziono do Gujany. Napoleon, jako pierwszy konsul (1799), pozwolił wygnanym duchownym wrócić do kraju i, zamiast przysięgi, składać przyrzeczenie na wierność konstytucji z r. 1795, a w r. 1801 zawarł konkordat z papieżem
Piusem VII (ob.). On też położył koniec „wielkiej rewolucji“.
