Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Rzymska religja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | R – wykaz haseł R – całość |
| Indeks stron | |
Rzymska religja. Religję starożytnych Rzymian cechuje, w okresie przed wtargnięciem do Rzymu wpływów greckich i wschodnich, właściwa Rzymianom trzeźwość i realizm życiowy. Bogowie starorzymscy nie byli czczeni jako osoby, lecz jako nadludzkie potęgi (numina) stosownie do swych funkcyj i w miarę swej użyteczności. Wszystkie sprawy życia rodzinnego, gospodarczego i politycznego były pod opieką bóstw. Jednem z najdawniejszych jest Janus, bóg wszelkiego początku. Nazwa jego oznacza drzwi, bramę, wejście. Był zatem opiekunem wszelkich wejść, a w najdawniejszych modlitwach wzywano go, jako „otwierającego“ lub „zamykającego“. Jemu był poświęcony pierwszy dzień każdego miesiąca i roku. Każdy dom rzymski i każde jego wejście było pod jego opieką, a świątynia Janusa na Forum, będąca świętością państwową, nie była właściwie świątynią, lecz tylko podwójną bramą, wejściem na publiczne targowisko, na którem załatwiano wszelkie sprawy prywatne i publiczne. Tak samo każdy dom rzymski miał swoją Westę, boginię ogniska domowego, państwo zaś miało też swoje ognisko w świątyni Westy. Do najdawniejszych bóstw należał także Jupiter (Jowisz), bóstwo, zsyłające rolnikom deszcz i światło słońca, objawiające pochwałę lub naganę przez błyskawice, grzmoty i pioruny. Jego towarzyszką jest Juno, opiekunka małżeństwa i rodzenia dzieci. Bogini Ceres opiekuje się urodzajem zbóż i wszelkich roślin. Tellus jest boginią ziemi rodzącej, Neptun bogiem wody (bogiem morza stał się dopiero pod wpływem greckim), Wulkan bogiem ognia. Mars jest bogiem wojny, którego wzywano dla uzyskania zwycięstwa, Minerwa boginią rzemiosł, Wenus boginią wiosny i ogrodów. Kult religijny polegał na czynnościach rytualnych, zastosowanych do głównych spraw życia rodzinnego (urodziny, małżeństwo, śmierć), życia gospodarczego (rolniczego) i politycznego. W kulcie tym nie było żadnej teologji, jak w religjach Wschodu, żadnych uroczystych obchodów, jak w Grecji, lecz tylko formułki modlitw i zaklęć i ściśle określone akty, będące niejako zawarciem kontraktu między bóstwem a człowiekiem. Kult zmarłych był dwojaki: z bojaźni przed duchami szkodliwemi (upiorami) obchodzono lemuria, cześć przodków zaś, czyli duchów przyjaznych, wyrażano, obchodząc przez tydzień w lutym t. zw. dies parentales. Kapłani byli urzędnikami, którzy przewodniczyli w kulcie publicznym. W ich rękach znajdowały się t. zw. indigitamenta, czyli zbiór formuł na rozmaite okoliczności. Tworzyli kolegja kapłańskie: Flamines, Pontifices, Westalki, które strzegły ogniska państwowego, Augurzy, układający wróżby i przepowiednie, Epulones, urządzający uczty publiczne w dni świąteczne i wiele innych. Ofiary były pokłonne, błagalne lub ekspiacyjne, krwawe, z ludzi i zwierząt, i bezkrwawe (mleko, chleb).
Po okresie religji starorzymskiej, zwanej religją Numy, przyszedł okres wpływów etruskich, następnie greckich, przyniesionych przez wojny i handel. Bogowie rzymscy zyskali kształty ludzkie. Jupiter, Junona i Minerwa, triada bogów etruskich, otrzymała za Tarkwinjusza Starszego posągi na Kapitolu. Znacznie później weszli do Rzymu bogowie greccy drogą asymilacji ze swojskiemi bogami: Diana upodobniła się do Artemidy, Ceres do Demeter, Wenus do Afrodyty, Mars do Aresa, Neptun do Posejdona. Z końcem III w. przed Chr. zjawił się w Rzymie frygijski kult Cybeli (ob.) i Attisa. Wraz z nim wtargnął po raz pierwszy kult orjentalny, połączony z ekstatycznemi obrzędami. Senat starał się poskromić jego orgjastyczne formy, ale już w 18 lat po wprowadzeniu kultu Cybeli okazało się wielkie upodobanie Rzymian w orgjach Wschodu, gdy wykryto odbywanie misterjów bachusowych, co dało senatowi powód do ukarania winnych i zakazu tych misterjów. Z końcem rzeczypospolitej zaznacza się upadek starej religji, lekceważenie jej wierzeń i obrzędów. Wpływy greckie przynoszą sceptycyzm. Dla ludzi na wyższych stanowiskach społecznych kult oficjalny staje się czczym formalizmem, jednym ze sposobów rządzenia. Uczucia religijne pozostają u ludu, który je objawia jako kult zmarłych lub pod wpływem wschodnim kult Izydy i Serapisa i kult Cybeli. Rządy Augusta sprowadzają na krótki czas powrót starych tradycyj. Cesarz obejmuje godność arcykapłana (pontifex maximus). Senat przyznaje mu cześć boską. Ten kult osoby cezara, zresztą powierzchowny, staje się wyrazem lojalności wobec cesarstwa i państwa. Odmowa jego równa się wyłączeniu ze związku państwowego i postawieniu poza prawem. Te konsekwencje musieli ponieść chrześcijanie, odmawiający cezarowi czci boskiej.
