Separatyści, członkowie ewangelickich „
kościołów krajowych“ (ob.), którzy, nie mogąc zgodzić się na jakieś urządzenia, wprowadzone na podstawie uchwał większości lub przez zarządzenie władzy świeckiej, oddzielają się i, nie zrywając zasadniczo jedności wyznaniowej, tworzą związki religijne poza organizacją dotychczasowego związku. Tak np., wprowadzenie w Prusach przez Hohenzollernów t. zw. unji ewangelickiej (ob.
Unja II) między wyznaniem augsburskiem a reformowanem stało się przyczyną utworzenia się gmin staroluterskich. Powodem do separatyzmu było również w Prusach wprowadzenie świeckich urzędów stanu cywilnego, a od czasu do czasu w poszczególnych miejscowościach bywa nim także dyscyplinarne usunięcie pastora, mającego pewien zastęp popleczników.
