Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Zakony
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Z – wykaz haseł Z – całość |
| Indeks stron | |
Zakony. Wedle określenia katolickiego prawa kanonicznego (can. 488, 1), zakon (religio) jest stowarzyszeniem, zatwierdzonem przez właściwą władzę kościelną, którego członkowie składają oznaczone ustawą zakonną śluby publiczne, dozgonne lub czasowe, ale odnawiane co pewien czas, i w ten sposób dążą do ewangelicznej doskonałości. Cechami zakonów są zatem: 1) stałość życia, uregulowanego ustawą zakonną, 2) zachowywanie ślubów posłuszeństwa, czystości i ubóstwa, 3) zachowywanie własnej ustawy zakonnej (reguły lub konstytucji) i 4) zatwierdzenie tej ustawy ze strony Stolicy Apostolskiej.
Życie zakonne powstało w IV wieku na Wschodzie w dwojakiej formie: jako eremityzm (anachoretyzm) czyli życie pustelnicze i cenobityzm, czyli życie wspólne. Następny okres rozwoju życia zakonnego zaznacza się przez powstanie na Wschodzie reguły św. Bazylego (331 — 379) a na Zachodzie reguł św. Augustyna (423) i św. Benedykta (520). Od drugiej połowy VI w. aż do pojawienia się reguły św. Fanciszka w XIII w. reguła benedyktyńska była na Zachodzie wyłącznie panującą. Na jej podstawie prócz zakonu benedyktynów tworzyły się zakony cystersów, trapistów, kamedułów, wallombrozjanów, kartuzów i inne.
Dalszy okres rozwoju stanowi powstawanie zakonów jałmużniczych (żebrzących, mendicantes) na podstawie reguły św. Franciszka (1182 — 1226), w których nie tylko poszczególni zakonnicy obowiązani są do ubóstwa ale i cały zakon nie może posiadać majątku. Do rzędu zakonów jałmużniczych należą: franciszkanie, bernardyni, reformaci, kapucyni, dominikanie, karmelici, augustjanie eremici, serwici, trynitarze, minimici, paulini, bracia miłosierni i inne. Na podstawie reguły św. Franciszka powstały też liczne zgromadzenia tercjarskie, męskie i żeńskie, czyli t. zw. „trzecie zakony“ (ob. Tercjarze).
Pierwotnie było zabronione zakonnikom przyjmowanie święceń kapłańskich. Dopiero pod wpływem biskupów, dążących do podniesienia poziomu kleru, trudniącego się duszpasterstwem, poczęły w XI w. powstawać na podstawie reguły św. Augustyna zakony, będące zgromadzeniami kapłanów, jak kanonicy regularni, premonstratensi i wiele innych. Zakonnicy ci sprawują obowiązki duszpasterskie i obejmują zarząd parafij.
Wskutek ruchów religijnych XVI w. powstały stosownie do nowych potrzeb życia religijnego nowe typy zakonów, w których życie czynne zakonników wysuwa się na pierwszy piani i bierze górę nad życiem kontemplacyjnem. Takiemi zakonami są teatyni, somaskowie, barnabici a głównie jezuici, których ustawa zakonna jest najhardziej charakterystyczna dla tego typu zakonów. Nie zakładają klasztorów, lecz domy zakonne bez ścisłej klauzury, nie wprowadzają osobnego ubioru zakonnego, działalność swoją przystosowują do życia czynnego, do warunków i potrzeb czasu (ob. Jezuici.
Do założenia zakonu potrzeba zezwolenia Stolicy Apostolskiej, która udziela swej aprobaty stopniowo, najpierw w formie dekretu pochwalnego (decretum laudis), potem przez zatwierdzenie ustawy zakonnej na próbę, która może trwać lat kilkanaście, a wreszcie na stałe.
Wstąpienie do zakonu poprzedza czas próby: w zakonach żeńskich i niektórych męskich postulat a oprócz tego we wszystkich nowicjat. Po odbyciu postulatu i nowicjatu kandydat może być dopuszczony do profesji, czyli złożenia ślubów zakonnych. Śluby „proste“ ponawia kandydat, stosownie do ustawy zakonu, przez 3 do 6 lat corocznie, poczem jest dopuszczony do ślubów wieczystych. Profesja jest to zatem publiczne oświadczenie, że składający ją dążyć będzie mocą obranego stanu do doskonałości chrześcijańskiej i że oddaje się w zupełności zakonowi a za jego pośrednictwem Kościołowi, zakon zaś w imieniu Kościoła przyjmuje to oświadczenie. Ze względu na rodzaj ślubów zakony dzielą się na takie, które wymagają „ślubów uroczystych“, czyli zakony w ścisłem znaczeniu, i kongregacje zakonne, których członkowie składają tylko „śluby proste“. Różnica pomiędzy ślubami uroczystemi a prostemi polega nie na stopniu uroczystości przy ich składaniu, lecz na skutkach prawnych, które śluby te sprowadzają. A mianowicie śluby uroczyste sprowadzają niejako śmierć cywilną, pozbawiając składającego je zdolności prawnej do spełniania aktów prawnych, przeciwnych tym ślubom. Śluby proste zaś zobowiązują wprawdzie składającego je narówni ze ślubami uroczystemi, ale nie pozbawiają go zdolności prawnej.
Ze ślubu posłuszeństwa, składanego przy profesji, wynika t. zw. obedjcja zakonna, czyli obowiązek wykonywania wszystkich rozkazów zwierzchności zakonnej, zgodnych z ustawą zakonu. Władzę przełożoną nad wszystkiemi zakonami wykonywa papież, biskupi zaś tylko w granicach zakreślonych przez prawo kanoniczne i konstytucje zakonne. Zwierzchnictwo w każdym zakonie piastuje przełożony generalny (ob. Generał zakonu) lub pierwszy opat (ob. Opaci). Do wyższych przełożonych zakonnych zaliczają również opatów klasztorów o własnem prawie i przełożonych prowincyj zakonnych. W niektórych zakonach udział w rządach zakonu mają także kapituły generalne i prowincjonalne, złożone z delegatów prowincyj, względnie poszczególnych klasztorów.
