Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Z (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Z – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Zabobon, zboczenie i zwyrodnienie zmysłu religijnego, pozostałość wierzeń pogańskich, istniejąca dotychczas poza obrębem wszelkich systemów religijnych. Objawia się albo w formie pasywnej, uważając przypadkowy zbieg okoliczności lub pewne zjawiska, nie mające żadnego oczywistego związku ze zdarzeniami życia ludzkiego, za wskazówkę postępowania, lub jako wróżbiarstwo, upatrując w zjawiskach naturalnych przepowiednię przyszłości, albo też jako czary, czarodziejstwo i magja, starając się przez tajemnicze czynności zapobiec zdarzeniom niepomyślnym lub sprowadzić czy przyśpieszyć zdarzenia pomyślne.
Wedle określenia teologji katolickiej, zabobon jest grzechem, przeciwnym wierze religijnej, popełnianym przez przenoszenie czci, winnej Bogu i wiary w rządy Opatrzności, na rzeczy stworzone, lub też przez oddawanie Bogu czci w sposób niewłaściwy, gdy się zachowuje formy kultu, nie uznane przez Kościół, lub gdy się dodaje do obrzędów religijnych rzeczy niepotrzebne, nie oparte na prawidłach wiary.
Jako pozostałość wierzeń pogańskich zabobon jest przedmiotem studjów folklorystycznych, mających pewne znaczenie w porównawczej historji religji (ob. Religjoznawstwo).
Racjonalizm nie może ustalić i ujednostajnić swego stanowiska wobec zabobonu. Bo choć z jednej strony, zaprzeczając istnieniu wszelkiego porządku nadprzyrodzonego, porównywa każdą religję z zabobonem, to z drugiej, nie mogąc zaprzeczyć istnieniu instynktu religijnego u wszystkich ludów i we wszystkich czasach, zmuszony jest uznać potrzebę pewnych zewnętrznych form kultu, rytuału, który, nie mając oparcia na dogmacie religijnym, nie jest niczem innem jak nowożytną formą zabobonu. Rytuał taki istnieje we wszystkich organizacjach i systemach antyreligijnych, jak np. w masonerji, w deizmie, w sekularyzmie, a nawet sam twórca pozytywizmu August Comte nie umiał się obronić potrzebie stworzenia własnego rytuału.
Zachariasz, jeden z t. zw. „proroków mniejszych“ Starego Testamentu, żyjący po powrocie żydów z niewoli babilońskiej (ok. r. 526 przed Chr.), autor Księgi prorockiej, zaliczonej do kanonu ksiąg świętych (ob. Biblja). Tradycja żydowska uważa go za członka Wielkiej Synagogi, która zajmowała się układem ksiąg świętych.
Zachwycenie, ob. Ekstaza.
Zaduszny dzień (Zaduszki), dzień 2 listopada, poświęcony przez Kościół katolicki pamięci o zmarłych i modlitwie za ich dusze. Wprowadził to nabożeństwo w r. 993 opat benedyktynów Odilon w klasztorze w Cluny a papież Sylwester II w r. 999 polecił je w całym Kościele. Zwyczaje ludowe, z dniem tym połączone, są w związku z wiarą w życie pozagrobowe i czcią dla zmarłych, znaną prawie we wszystkich religjach. Pogańskim był zwyczaj stawiania pokarmów na grobach, potępiony przez synod w Tours r. 567.
Zakat, rodzaj podatku religijnego u mahometan, ob. Islam.
Zakony. Wedle określenia katolickiego prawa kanonicznego (can. 488, 1), zakon (religio) jest stowarzyszeniem, zatwierdzonem przez właściwą władzę kościelną, którego członkowie składają oznaczone ustawą zakonną śluby publiczne, dozgonne lub czasowe, ale odnawiane co pewien czas, i w ten sposób dążą do ewangelicznej doskonałości. Cechami zakonów są zatem: 1) stałość życia, uregulowanego ustawą zakonną, 2) zachowywanie ślubów posłuszeństwa, czystości i ubóstwa, 3) zachowywanie własnej ustawy zakonnej (reguły lub konstytucji) i 4) zatwierdzenie tej ustawy ze strony Stolicy Apostolskiej.
Życie zakonne powstało w IV wieku na Wschodzie w dwojakiej formie: jako eremityzm (anachoretyzm) czyli życie pustelnicze i cenobityzm, czyli życie wspólne. Następny okres rozwoju życia zakonnego zaznacza się przez powstanie na Wschodzie reguły św. Bazylego (331 — 379) a na Zachodzie reguł św. Augustyna (423) i św. Benedykta (520). Od drugiej połowy VI w. aż do pojawienia się reguły św. Fanciszka w XIII w. reguła benedyktyńska była na Zachodzie wyłącznie panującą. Na jej podstawie prócz zakonu benedyktynów tworzyły się zakony cystersów, trapistów, kamedułów, wallombrozjanów, kartuzów i inne.
Dalszy okres rozwoju stanowi powstawanie zakonów jałmużniczych (żebrzących, mendicantes) na podstawie reguły św. Franciszka (1182 — 1226), w których nie tylko poszczególni zakonnicy obowiązani są do ubóstwa ale i cały zakon nie może posiadać majątku. Do rzędu zakonów jałmużniczych należą: franciszkanie, bernardyni, reformaci, kapucyni, dominikanie, karmelici, augustjanie eremici, serwici, trynitarze, minimici, paulini, bracia miłosierni i inne. Na podstawie reguły św. Franciszka powstały też liczne zgromadzenia tercjarskie, męskie i żeńskie, czyli t. zw. „trzecie zakony“ (ob. Tercjarze).
Pierwotnie było zabronione zakonnikom przyjmowanie święceń kapłańskich. Dopiero pod wpływem biskupów, dążących do podniesienia poziomu kleru, trudniącego się duszpasterstwem, poczęły w XI w. powstawać na podstawie reguły św. Augustyna zakony, będące zgromadzeniami kapłanów, jak kanonicy regularni, premonstratensi i wiele innych. Zakonnicy ci sprawują obowiązki duszpasterskie i obejmują zarząd parafij.
Wskutek ruchów religijnych XVI w. powstały stosownie do nowych potrzeb życia religijnego nowe typy zakonów, w których życie czynne zakonników wysuwa się na pierwszy piani i bierze górę nad życiem kontemplacyjnem. Takiemi zakonami są teatyni, somaskowie, barnabici a głównie jezuici, których ustawa zakonna jest najhardziej charakterystyczna dla tego typu zakonów. Nie zakładają klasztorów, lecz domy zakonne bez ścisłej klauzury, nie wprowadzają osobnego ubioru zakonnego, działalność swoją przystosowują do życia czynnego, do warunków i potrzeb czasu (ob. Jezuici.
Do założenia zakonu potrzeba zezwolenia Stolicy Apostolskiej, która udziela swej aprobaty stopniowo, najpierw w formie dekretu pochwalnego (decretum laudis), potem przez zatwierdzenie ustawy zakonnej na próbę, która może trwać lat kilkanaście, a wreszcie na stałe.
Wstąpienie do zakonu poprzedza czas próby: w zakonach żeńskich i niektórych męskich postulat a oprócz tego we wszystkich nowicjat. Po odbyciu postulatu i nowicjatu kandydat może być dopuszczony do profesji, czyli złożenia ślubów zakonnych. Śluby „proste“ ponawia kandydat, stosownie do ustawy zakonu, przez 3 do 6 lat corocznie, poczem jest dopuszczony do ślubów wieczystych. Profesja jest to zatem publiczne oświadczenie, że składający ją dążyć będzie mocą obranego stanu do doskonałości chrześcijańskiej i że oddaje się w zupełności zakonowi a za jego pośrednictwem Kościołowi, zakon zaś w imieniu Kościoła przyjmuje to oświadczenie. Ze względu na rodzaj ślubów zakony dzielą się na takie, które wymagają „ślubów uroczystych“, czyli zakony w ścisłem znaczeniu, i kongregacje zakonne, których członkowie składają tylko „śluby proste“. Różnica pomiędzy ślubami uroczystemi a prostemi polega nie na stopniu uroczystości przy ich składaniu, lecz na skutkach prawnych, które śluby te sprowadzają. A mianowicie śluby uroczyste sprowadzają niejako śmierć cywilną, pozbawiając składającego je zdolności prawnej do spełniania aktów prawnych, przeciwnych tym ślubom. Śluby proste zaś zobowiązują wprawdzie składającego je narówni ze ślubami uroczystemi, ale nie pozbawiają go zdolności prawnej.
Ze ślubu posłuszeństwa, składanego przy profesji, wynika t. zw. obedjcja zakonna, czyli obowiązek wykonywania wszystkich rozkazów zwierzchności zakonnej, zgodnych z ustawą zakonu. Władzę przełożoną nad wszystkiemi zakonami wykonywa papież, biskupi zaś tylko w granicach zakreślonych przez prawo kanoniczne i konstytucje zakonne. Zwierzchnictwo w każdym zakonie piastuje przełożony generalny (ob. Generał zakonu) lub pierwszy opat (ob. Opaci). Do wyższych przełożonych zakonnych zaliczają również opatów klasztorów o własnem prawie i przełożonych prowincyj zakonnych. W niektórych zakonach udział w rządach zakonu mają także kapituły generalne i prowincjonalne, złożone z delegatów prowincyj, względnie poszczególnych klasztorów.
Ilość zakonów męskich, posiadających liczne klasztory lub domy zakonne, podaje schematyzm rzymski („Annuario pontificio“ za rok 1929) a mianowicie jest ich 138, w tem 37 zakonów kontemplacyjnych, 17 jałmużniczych, 8 zgromadzeń kanoników regularnych, 66 kongregacyj zakonnych i 10 instytutów zakonnych.
Zakony rycerskie, powstawały w czasie wojen krzyżowych i miały za zadanie opiekę nad pielgrzymami do Ziemi św., zakładanie dla nich szpitali i schronisk, tudzież obronę chrześcijan przed niewiernymi. Członkowie tych zakonów mieli łączyć zakonny sposób życia ze stanem rycerskim. Główne zakony rycerskie: joamici, templarjusze, krzyżacy (ob. Krzyża św. zakony) i zakony św. Jerzego (ob. Jerzego św. zakony, 2 — 3) zatraciły zczasem charakter zakonny i wogóle religijny, wygasły lub zmieniły się w instytucje orderowe.
Zakrystja, przy kościołach katolickich miejsce, w którem przechowuje się naczynia, szaty liturgiczne i inne sprzęty kościelne, oraz w którem kapłan ubiera się i przygotowuje do mszy św.
Zakrystjan papieski, jeden z prałatów, asystentów tronu papieskiego, zazwyczaj biskup tytularny z zakonu augustjanów, sprawuje opiekę nad naczyniami i szatami liturgicznemi, relikwiarzami i innemi przedmiotami, znajdującemi się w kaplicy papieskiej, spełnia czynności liturgiczne w czasie mszy papieskiej a w razie nieobecności papieża w Watykanie ma prawo do wykonywania pewnej jurysdykcji w zakresie kaplicy papieskiej.
Zapowiedzi, ogłoszenie publiczne o zamierzonem zawarciu małżeństwa. Według prawa kanonicznego, zapowiedzi ogłasza w kościele właściwy proboszcz, t. j. proboszcz miejsca zamieszkania narzeczonych (nupturjentów) i to w trzy po sobie następujące niedziele lub święta w czasie mszy uroczystej lub innego nabożeństwa, na które lud licznie przybywa. Celem zapowiedzi jest, aby w razie zachodzących a proboszczowi nieznanych przeszkód prawnych przeciwko zawarciu małżeństwa, wiedzący o tych przeszkodach donieśli o nich Kościołowi. W razie ważnych powodów ordynarjusz miejscowy (biskup diecezji) może udzielić dyspensy od głoszenia zapowiedzi.
Zaratustra, ob. Zoroaster.
Zaręczyny, ob. Małżeństwo.
Zaśnięcie Najśw. Marji Panny, ob. Wniebowzięcie.
Zdrowaś Marja, ob. Ave Maria.
Zeloci (z greck. „gorliwcy“), stronnictwo żydowskie, powstałe w 7 r. po nar. Chr., założone przez Judę z Gamala i posiadające na krótko przed zburzeniem Jerozolimy wielkie wpływy, jako stronnictwo fanatycznych wrogów Rzymian, przeciwko którym wywołali powstanie. Podczas oblężenia Jerozolimy przez Rzymian wykonywali terrorystyczne rządy a pod wodzą Eleazara w r. 73 bronili do ostatka jerozolimskiej twierdzy Masada.
Zend-Awesta, ob. Awesta.
Zeus (Dzeus), ob. Grecka mitologja i religja.
Zgoda sandomierska. Dnia 9 kwietnia 1570 r. zgromadził się w Sandomierzu zjazd polskich dysydentów a mianowicie luteranów, kalwinistów i braci czeskich celem porozumienia się co do wspólnej akcji wobec katolików i co do ułożenia wspólnych zasad wiary. Te wspólne zasady wiary, ułożone w formułach tak ogólnikowych, aby każde z trzech wyznań mogło je rozumieć na swój sposób, nazwano „zgodą sandomierską“. Nie zadowoliły one nikogo, zwłaszcza luteranów, z powodu zbyt ogólnikowego ujęcia nauki o Wieczerzy Pańskiej i miały wartość raczej tylko polityczną, jednocząc te wyznania na lat kilkadziesiąt w zwarty obóz przeciwko katolikom (ob. Reformacja w Polsce). W dziejach protestantyzmu „zgoda sandomierska“ ma znaczenie jako jedna z wielu prób zjednoczenia wyznań protestanckich, która, podobnie jak ułożona w sześć lat później w Niemczech „formuła zgody“ (ob. Formula concordiae), nie osiągnęła zamierzonego celu.
Zielone Święta, greckie Pentekoste, czyli „50 dzień“ po Wielkanocy, święto chrześcijańskie, obchodzone na pamiątkę Zesłania Ducha św. na Apostołów (Dzieje Apost. R. II) w siedem tygodni po Wielkanocy. Wprowadzone przez sobór w Elwirze w r. 306, było pierwotnie obchodzone przez cały tydzień. Od VIII w. ograniczono jego świętowanie do 5, potem do 4 dni, papież Urban II w r. 1094 skrócił je do 3, w nowszych czasach do 2 dni. Jest to święto radosne, połączone ze zwyczajem zdobienia ołtarzy i domów zielenią, w Sycylji ze zwyczajem zrzucania róż z pułapu kościelnego, stąd nazwa „pasqua rosatum“.
Zinzendorf Mikołaj, ob. Hernhuci.
Zgromadzenia zakonne, ob. Zakony.
Zmarłych cześć, znana we wszystkich religjach, uznających nieśmiertelność duszy, polega na obrzędach pogrzebowych i żałobnych, na kulcie grobów i na obchodzeniu świąt, poświęconych pamięci o zmarłych. Religje pierwotne Wschodu, jak np. religja Zoroastra, łączą z obrzędami żałobnemi cel oczyszczenia domu i krewnych zmarłego od nieczystości, którą, wedle tych religij, sprowadza śmierć. Aby odpędzić demona śmierci, odbywają się w religjach Wschodu hałaśliwe obrzędy, połączone z krzykiem, piskiem i zawodzeniem, mające na celu zamknięcie zmarłemu powrotu do domu. Inne zwyczaje żałobne, jak post pozostałych krewnych, używanie żałobnego odzienia i obrzędy religijne, mające na celu dopomożenie zmarłemu w jego zagrobowym bycie, przyjęło również chrześcijaństwo. Kult grobów rozwinął się w religjach pierwotnych z wiary, że grób zapewnia zmarłemu odpoczynek i że zmarły, uczczony pogrzebem, może z poza grobu świadczyć pozostałym dobrodziejstwa a dusze zmarłych, pozbawionych grobu, błąkają się pomiędzy żywymi i mogą im szkodzić. Klasyczny przykład tych wierzeń dają religje starożytnego Egiptu i Chin. W Egipcie przywiązywano szczególną wagę do chronienia zwłok od zepsucia, przyczem starano się ułatwić zmarłemu byt pośmiertny, pozostawiając mu w grobie przedmioty codziennego użytku i potrawy, choćby tylko w sposób symboliczny, co dotychczas jest w zwyczaju w Chinach.
Z powstaniem silniejszych związków familijnych kult zmarłych przybiera specjalną formę kultu przodków (ob. Manizm). Kult ten polega na obrzędach, odprawianych w domu, przy ognisku domowem, przy wejściu do domu, na dachu lub w obejściu. Ludy szczepu indo-europejskiego obchodziły co najmniej raz w roku dzień, poświęcany „ojcom“, w którym przynoszono zmarłym na ofiarę potrawy, napoje i odzież. Takiem świętem były antesterje u Greków a hamaspathmaedaya u Persów. Antesterje greckie, które obchodzono przez trzy dni miesiąca antesterion (lutego) przez składanie na grobach ofiar z jarzyn i owoców, były zarazem świętem, poświęconem czci narodowych bohaterów. U Rzymian znane były święta ku czci zmarłych, obchodzone przez trzy dni w roku: 24 sierpnia, 5 października i 18 listopada. W konserwatywnych Chinach stanowi kult przodków główną treść religji państwowej a ubóstwianie zmarłego cesarza było aż do upadku cesarstwa uważane za sposób zapewnienia pomyślności państwu. W Japonji obchodzą święto umarłych przez trzy dni w połowie sierpnia i ubóstwianie zmarłego mikada należy do obrzędów religji państwowej (ob. Japonja).
Chrześcijaństwo, wyznając ściśle określony dogmat wiary w życie przyszłe, wprowadziło dzień zaduszny, jako dzień modlitwy za zmarłych i jako szczególny wyraz mistycznej wspólności między żywymi a zmarłymi członkami Kościoła (ob. Obcowanie świętych).
Zmartwychwstanie ciał. Wiara w zmartwychwstanie ludzi była znana w starożytności w religji żydowskiej, egipskiej i zoroastrjańskiej. W religji chrześcijańskiej „ciała zmartwychwstanie“ jest dogmatem wiary, wyrażonym w trzech najdawniejszych symbolach wiary: apostolskim, atanazjańskim i nicejsko konstanty-nopolitańskim. Dogmat ten został ogłoszony przez czwarty sobór lateraneński r. 1215. Przeciwnikami tego dogmatu byli manichejczycy, pryscyljanie, albigensi i waldensi, oraz racjonalistycznie usposobieni socynjanie i unitarjusze, obecnie zaś nie uznają go liberalni protestanci, t. j. ci, którzy nie uznają własnych ksiąg symbolicznych (ob. Konkordji księga), zawierających wspomniane trzy symbole wiary.
Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, podstawowy dogmat wiary chrześcijańskiej a zarazem jeden z motywów tej wiary, udowadniający boskość i prawdziwość nauki Chrystusa. Tak jak inne dogmaty wiary, jest przedmiotem zarzutów krytyki racjonalistycznej, która nie chce uznać zmartwychwstania za fakt historyczny, za który ją podaje ewangelja, mimo że najnowsze badania krytyczne tekstów ewangelji, dokonane przez Harnacka, Schafera, Bonkampa, Eggera, Jaquiera i innych, stwierdziły jej autentyczność i wiarogodność. Istnieją także teorje niektórych przedstawicieli porównawczej historji religij, którzy dopatrują się podobieństwa pomiędzy zmartwychwstaniem Chrystusa a mitami religij wschodnich, jak np. mitem babilońskim o Tammuzie (ob.), bóstwie wegetacji, które umiera co roku w jesieni a zmartwychwstaje na wiosnę, podobnie jak fenicki Adonis, frygijski Attis, egipski Ozyrys. Podobieństwo to jednak jest czysto powierzchowne i nie może dowodzić wpływu tych mitów na opowiadanie ewangelistów, zwłaszcza że niema żadnych podstaw historycznych, któreby stwierdzały ten wpływ. Zestawianie faktu zmartwychwstania Chrystusa z mitami o Tammuzie czy Ozyrysie jest również logicznie chybione, gdyż nikt nigdy nie twierdził, jakoby te bóstwa były postaciami historycznemi, podczas gdy historyczność postaci Chrystusa w obecnym stanie nauki nie może być kwestjonowana.
O święcie Zmartwychwstania ob. Wielkanoc.
Zmartwychwstańcy (Zgromadzenie Zmartwychwstania Pańskiego), polskie zgromadzenie zakonne, powstałe w Paryżu w połowie XIX w. w kołach ówczesnej emigracji polskiej. Pierwszą myśl założenia tego zakonu powziął Mickiewicz i powierzył w r. 1835 jej wypełnienie Bogdanowi Jańskiemu, który wraz z ks. Piotrem Semeneńką (1814 — 1886) i ks. Hieronimem Kajsiewiczem (1812 — 1873) rozpoczął życie wspólne. Z ich pomocą tworzył Jański w myśl wskazań Mickiewicza zgromadzenie zakonne,, które jednak powstało dopiero po śmierci Jańskiego w r. 1842 a jako zakon zostało zatwierdzone w r. 1860. Celem jego jest wewnętrzne odrodzenie narodu polskiego, kształcenie polskiego kleru, duszpasterstwo i praca misyjna. W r. 1857 zmartwychwstańcy objęli misję w Kanadzie, w r. 1863 misję wśród Bułgarów w Adrjanopolu, w r. 1866 misję dla Polaków w Texas. W tymże roku utworzył ks. Kajsiewicz kolegjum polskie w Rzymie. Od r. 1871 posiadają Zmartwychwstańcy kolegjum w Kentucky oraz misję w Chicago, gdzie obsługują 5 polskich parafij i utrzymują gimnazjum. W r. 1881 założyli kolegjum we Lwowie, w r. 1882 w Krakowie a od r. 1896 posiadają dom zakonny przy kościele polskim w Wiedniu. W r. 1906 objęli i odnowili kościół św. Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem, słynny z czasów odsieczy wiedeńskiej przez nabożeństwo, przy którem służył do mszy król Jan III. W Rzymie posiadają dom macierzysty i siedzibę wybieralnego co 6 lat superjora generalnego.
(Ks. Paweł Smolikowski: Historja Zgroma-dzenia Zmartwychwstania Pańskiego. Kraków 1892 — 1896; tenże: Stosunek Mickiewicza do Zmartwychwstańców. Kraków 1898).
Zochar, biblja kabalistów, ob. Kabała.
Zołtarz (psałterz), tłumaczenie psalmów Dawida przez Walentego Wróbla z Poznania, wydane w Krakowie w r. 1539.
Zoroaster (greek. Zoroastres, pers. Zarathustra), prorok irański i mityczny założyciel religji perskiej (ob. Parsyzm). Źródła greckie i rzymskie podawały czas jego życia na wieki przedhistoryczne: 5000 lat przed wojną trojańską, 6000 lat przed Kserksesem lub przed Mojżeszem. Wedle źródeł perskich, czas, w którym Zoroaster żył i działał, da się określić na 300 lat przed Aleksandrem W., czyli około r. 604 przed nar. Chr. Wiadomości o życiu Zoroastra zawierają hymny Gathas, stanowiące najstarożytniejszą część świętej księgi Zoroastra, zwanej Zend-Awesta (ob. Awesta), oraz źródła greckie (Plutarch i Plato). Grecy przedstawiają go jako maga lub założyciela szkoły magów. Zoroaster sam mówi o sobie w jednym z Gathas (Awesta: Yasna, 44), że został powołany do oczyszczenia religji. Prawdopodobnie zatem nie był założycielem religji, tylko reformatorem. Nowsze części Awesty przedstawiają życie Zoroastra w sposób legendarny. Pojawienie się jego na świecie wita z radością cała przyroda, Zoroaster walczy przeciwko demonom i oczyszcza z nich ziemię. Do założenia nowej religji skłania go zjawisko anioła Vohumano, który wskazuje mu jego misję. W sześciu innych widzeniach poucza go bóstwo, Ornimazd, i przygotowuje go do zawodu proroka. Zoroaster żyje i działa na dworze króla Medów Wisztaspy, który ma być postacią identyczną z Histaspesem, ojcem Darjusza. Legendy Awesty kończą się na nawróceniu króla przez Zoroastra i na zwycięskiej wojnie przeciwko królowi niewiernych, Ardżataspie. Wedle późniejszych wiadomości, miał Zoroaster umrzeć w 77 roku życia na ołtarzu w czasie drugiego napadu Ardżataspy. O nauce Zoroastra ob. Parsyzm.
Zwiastowania Najśw. Marji Panny zakony, ob. Anuncjaci i Anuncjatki.
Zwiastowanie Najśw. Marji Panny, tajemnica wiary Kościoła katolickiego, złączona z dogmatem o Wcieleniu Jezusa Chrystusa. Dla uczczenia tej tajemnicy istnieją, w Kościele katolickim dwie krótkie modlitwy, a mianowicie „Pozdrowienie Anielskie (ob. Ave Maria) i „Anioł Pański“ (ob.) oraz święto, obchodzone 25 marca, obecnie tylko święto kościelne.
Zwingli (Zwingle) Ulryk, obok Kalwina drugi założyciel Kościoła reformowanego (ob. Reformowany kościół). Urodzony w r. 1484 w Wildhaus (Toggenburg) w Szwajcarji, kształcił się w Bernie, Wiedniu i Bazylei, został księdzem a w r. 1506 proboszczem w Glarus. Powołany w r. 1516 na kaznodzieję w klasztorze i miejscu odpustowem Einsiedeln począł występować przeciwko pielgrzymkom i odpustom. W r. 1519 otrzymał stanowisko proboszcza przy głównym kościele w Zurichu (Am Grossen Münster) i rozpoczął działalność przeciwną nauce Kościoła katolickiego przez głoszenie kazań, w których zwalczał cześć świętych, cześć obrazów, odpusty, posty i władzę papieża. W r. 1522 ogłosił pismo przeciw postom i wystosował wraz z 10 zwolennikami do biskupa w Konstancji pismo z żądaniem zniesienia celibatu. Na urządzonej w r. 1523 przez Radę miasta Zurichu dyspucie wypowiedział swoich 67 tez (Schlussreden), które zyskały uznanie Rady miasta. Zwingli objął w Zurichu faktyczną dyktaturę, duchowną i świecką. Za jego wpływem usunięto z kościołów wszelkie dzieła sztuki, obrazy i rzeźby, organy i dzwony, zakazano publicznych pielgrzymek, ostatniego namaszczenia i święta Bożego Ciała a w r. 1525 skasowano odprawianie mszy św., w miejsce której Zwingli wprowadził nabożeństwo, „Wieczerzy Pańskiej“. W tezach swoich zgadzał się z Lutrem co do wyłącznego autorytetu biblji, co do swobodnego badania zasad wiary, co do zbawienia przez samą tylko wiarę i zaprzeczania mocy sakramentów. Nie chciał jednak uznać tezy Lutra o rzeczywistej obecności Chrystusa w Sakramencie Ołtarza. Reformy Zwinglego wywołały w Szwajcarji wojnę domową między kantonami, które przyjęły jego naukę (Zürich, Bern i St. Gallen), a kantonami katolickiemi. W bitwie pod Kappel w r. 1531 katolicy zwyciężyli a Zwingli poległ.
