Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/437

3) zatraciły zczasem charakter zakonny i wogóle religijny, wygasły lub zmieniły się w instytucje orderowe.

 Zakrystja, przy kościołach katolickich miejsce, w którem przechowuje się naczynia, szaty liturgiczne i inne sprzęty kościelne, oraz w którem kapłan ubiera się i przygotowuje do mszy św.

 Zakrystjan papieski, jeden z prałatów, asystentów tronu papieskiego, zazwyczaj biskup tytularny z zakonu augustjanów, sprawuje opiekę nad naczyniami i szatami liturgicznemi, relikwiarzami i innemi przedmiotami, znajdującemi się w kaplicy papieskiej, spełnia czynności liturgiczne w czasie mszy papieskiej a w razie nieobecności papieża w Watykanie ma prawo do wykonywania pewnej jurysdykcji w zakresie kaplicy papieskiej.

 Zapowiedzi, ogłoszenie publiczne o zamierzonem zawarciu małżeństwa. Według prawa kanonicznego, zapowiedzi ogłasza w kościele właściwy proboszcz, t. j. proboszcz miejsca zamieszkania narzeczonych (nupturjentów) i to w trzy po sobie następujące niedziele lub święta w czasie mszy uroczystej lub innego nabożeństwa, na które lud licznie przybywa. Celem zapowiedzi jest, aby w razie zachodzących a proboszczowi nieznanych przeszkód prawnych przeciwko zawarciu małżeństwa, wiedzący o tych przeszkodach donieśli o nich Kościołowi. W razie ważnych powodów ordynarjusz miejscowy (biskup diecezji) może udzielić dyspensy od głoszenia zapowiedzi.

 Zaratustra, ob. Zoroaster.

 Zaręczyny, ob. Małżeństwo.

 Zaśnięcie Najśw. Marji Panny, ob. Wniebowzięcie.

 Zdrowaś Marja, ob. Ave Maria.

 Zeloci (z greck. „gorliwcy“), stronnictwo żydowskie, powstałe w 7 r. po nar. Chr., założone przez Judę z Gamala i posiadające na krótko przed zburzeniem Jerozolimy wielkie wpływy, jako stronnictwo fanatycznych wrogów Rzymian, przeciwko którym wywołali powstanie. Podczas oblężenia Jerozolimy przez Rzymian wykonywali terrorystyczne rządy a pod wodzą Eleazara w r. 73 bronili do ostatka jerozolimskiej twierdzy Masada.

 Zend-Awesta, ob. Awesta.

 Zeus (Dzeus), ob. Grecka mitologja i religja.

 Zgoda sandomierska. Dnia 9 kwietnia 1570 r. zgromadził się w Sandomierzu zjazd polskich dysydentów a mianowicie luteranów, kalwinistów i braci czeskich celem porozumienia się co do wspólnej akcji wobec katolików i co do ułożenia wspólnych zasad wiary. Te wspólne zasady wiary, ułożone w formułach tak ogólnikowych, aby każde z trzech wyznań mogło je rozumieć na swój sposób, nazwano „zgodą sandomierską“. Nie zadowoliły one nikogo, zwłaszcza luteranów, z powodu zbyt ogólnikowego ujęcia nauki o Wieczerzy Pańskiej i miały wartość raczej tylko polityczną, jednocząc te wyznania na lat kilkadziesiąt w zwarty obóz przeciwko katolikom (ob. Reformacja w Polsce). W dziejach protestantyzmu „zgoda sandomierska“ ma znaczenie jako jedna z wielu prób zjednoczenia wyznań protestanckich, która, podobnie jak ułożona w sześć lat później w Niemczech „formuła zgody“ (ob. Formula concordiae), nie osiągnęła zamierzonego celu.

 Zielone Święta, greckie Pentekoste, czyli „50 dzień“ po Wielkanocy, święto chrześcijańskie, obchodzone na pamiątkę Zesłania Ducha św. na Apostołów (Dzieje Apost. R. II) w siedem tygodni po Wielkanocy. Wprowadzone przez sobór w Elwirze w r. 306, było pierwotnie obchodzone przez cały tydzień. Od VIII w. ograniczono jego świętowanie do 5, potem do 4 dni, papież Urban II w r. 1094 skrócił je do 3, w nowszych czasach do 2 dni. Jest to święto radosne, połączone ze zwyczajem zdobienia ołtarzy i domów zielenią, w Sycylji ze zwyczajem zrzucania róż z pułapu kościelnego, stąd nazwa „pasqua rosatum“.

 Zinzendorf Mikołaj, ob. Hernhuci.

 Zgromadzenia zakonne, ob. Zakony.

 Zmarłych cześć, znana we wszystkich religjach, uznających nieśmiertelność duszy, polega na obrzędach pogrzebowych i żałobnych, na kulcie grobów i na obchodzeniu świąt, poświęconych pamięci o zmarłych. Re-