Słownik etymologiczny języka polskiego/cztery
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
cztery, dawniej męskie cztyrze, cztyrzej (jak trzej, dwaj); żeńskie i nijakie cztyrzy; już w biblji e zamiast y: czternaćcie i czterdzieści częste, obok cztyrnaćcie i cztyrdzieści; czwarty, z cztwarty (jeszcze w 16. w.), i czwiarty (prawidłowe, jak ziarno obok zarno, dziarski obok darski), to szczególniej w wielkopolskich zabytkach; ćwierć, z ćwirć, a to z *czćwirć; czworo, a nie czwioro (por. pięcioro), z cztworo; czworaki, »na czworakach«; czternasty, zamiast czwarty na ście. Tak samo we wszystkich zachodnio-słowiańskich językach bez wyjątku, od czeskiego do załabskiego, gdy południowe (oprócz słowieńskiego) i wschodnie mają czetyre, czetwero, czetwrty, jak litew. keturi, ‘cztery’, ketweri, ‘czworo’, i ketwirtas, ‘czwarty’, ind. czatwaras, grec. tessares, tetartos, łac. quattuor, quartus, niem. vier (z fidwor), vierter. Od czwartego urobiono nazwę cz(t)wartku (cerk. czetwrtiĕk, rus. czetwerg), i czwartaków; od ćwierci: ćwiertnia i ćwiartka (której ia więc mylne i nie na równi z ia od czwiarty!) Obok cztery pojawia się od końca 15. w. i sztery, jak w słowień. i łuż. sztyri, lecz to »ułatwienie« nie utrwaliło się w pisemnictwie, chociaż się tak wymawia. Z łac. quartus: kwarta, kwarciany, kwartana (‘febra co cztery dni’); kwatembry (‘suchednie’) z quattuor tempora; kwader (kwadrować) od ‘rzutu kostek’.
