Słownik etymologiczny języka polskiego/dać
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
dać, dam z *dadm, dadzą (zdwojone, jak grec. didōmi, ind. dadāti, lit. duodu); imiesłowy: dany (dań, dannik, ‘płacący haracz’) i *daty (datek, dodatek; podatek, daca na Pomorzu, wydatek, zadatek, przydatek; dodatni, przydatny, wydatny obok wydajny); częstotliwe dawać, dawam i dajać, daję (dziś: dawać, daję, w biblji zawsze dawam); w licznych złożeniach nieraz o cale odmiennych znaczeniach: przedaj, sprzedaj, sprzedajny (niegdyś wyłącznie niemal używane, dziś zastąpione przez sprzedaż, urobioną wedle rzeczowników na -ż, jak kradzież), jako termin pierwotnego handlu wymiennego; wydać (za mąż, jak greck, ekdidōmi; »panna na wydaniu«, por. czes. oddawki, ‘ślub’); dziś, jak w niem., o ‘wydawaniu książek’, wydawca, wydawnictwo; udać się, udały, jak rus. udałoj, ‘dzielny’, Walcerz Udały w powieści 14. w. (nie »Walgierz Wdały«, jak mylnie odczytywano); nadawać, nadawca; oddawać, oddawca; »zdawać się na sąd czyjś«, zdaje (wydaje) mi się; zdanie, zdaniowy, dawca, dawka, przedawczyk; poddany, poddaństwo; zadawać (w kartach), zadanie, por. niem. Aufgabe. Pierwotny rozkaźnik od zdwojonego pnia brzmiał dadz (później daj); ocalał w imieniu Daćbog (zamiast Dadzbog), od głównego bóstwa Słowian, słońca, na ludzi przenoszonem. P. dar. — Z języków pokrewnych: dawać — łotew. dawāt, lit. dawiau, ‘dałem’, dowana, ‘dar’; przedaj — prus. dāja, ‘dar’; dany — łac. donum, ‘dar’ (stąd donacja, pardon); *daty — lit. duotas, duotina, ‘co ją wydają’, niby ‘datna, zdatna’, prus. dāts, łac. datus (stąd datum, data, datować), grec. dotos, dosis (stąd doza, dozys), awest. dāiti-, ‘dar’. Wyliczanie odpowiedników słowiańskich zbędne; wszędzie się powtarzają, np. dawati, dawam, cerk. dajati (razdajati), dają (dajati dziś zaginęło niemal ogólnie); rusk. prodaża (z *prodadja) inne niż nasza przedaż.
