Słownik etymologiczny języka polskiego/duch

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Aleksander Brückner
Tytuł	Słownik etymologiczny języka polskiego
Wydawca	Krakowska Spółka Wydawnicza
Data wyd.	1927
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron
Artykuł w Wikipedii
Strona w Wikisłowniku

›››

[119] duch, duchowny, duchowieństwo, duchnik: w znaczeniu przenośnem (o »Duchu św.«, »do św. Ducha«, t. j. do Zielonych Świąt); w pierwotnem: »duchem wrócę«, »duszkiem (‘jednym tchem’) wypić«; »poddać ducha« (‘pary’ w łaźni); macierza duszka (‘macierzanka’), której napar dla macierzy (‘macicy’) zdrowy; [120]»żywego ducha nie było«; dusza (od dychania, jak łac. anima od an-, ‘dychać’, grec. psychē od psychō, ‘dmucham’). Pień ten sam co w dech (p.); samogłoska jak w lit. dausos, ‘kraj obłoczny, kraj duchów’ (ik pacziu dausu, ‘do samych obłoków’, u Wajczajtisa); natomiast ‘duch’ nazywa się u nich dwase (dwasna, ‘zdechlina’, dwasintis, ‘zdychać’), a dwesti ‘zdechnąć’. Ze złożeń por. zaduch albo zaducha; zaduszki albo »zaduszny dzień«; duszkoż, wykrzyknik, ‘oby!’, ‘gdybyż!’: »niejeden rzecze: duszkoż znowu być młodzieńcem« (17. w.); dalej duchna, ‘pierzyna’, duchenka, ‘pierzynka’ i ‘czepiec (nocny, puchowy)’, po-duszka (a więc nie pod-uszka, niby franc. oreiller); niem. Duchent, Duchet, ‘pierzyna’, jest pożyczką z duchenka, nie odwrotnie. Wszystko to prasłowa; cerk. duch, ‘dech’, duchati, ‘wiać’, wŭzduch, ‘powietrze’ (rus. wozduch, wozdusznyj, ‘nadpowietrzny’); »Zielone Świątki«: rus. duchow dień, serb. duchowi, czes. swatoduszní; ogólne naducha, o ‘katarze’, rus. duszit’, ‘dusić’, dusznyj, ‘duszny’, dusznik, ‘lufcik’, słowień. ducha, ‘zapach’ (rus. duchy, ‘perfumy’), duszec, ‘zły zapach’ (rus. duszok), czes. dusznosť, »wypiti douszkem«, materzí duszka, duchna, poduszice, ‘poduszka’. — Pomijam ciekawe ale wątpliwe zestawienia dalsze: grec. theos (stąd teolog), ‘bóg’, t. j. ‘duch’, z* z *thwesos (lit. dwesiu, ‘oddycham’, dwasē, ‘duch’ i ‘oddech’), theejon, ‘siarka’ (od zapachu); niem. Thier (goc. dius, z dheus-, łac. bestia).