Słownik etymologiczny języka polskiego/gadać
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
gadać, gadka (dawniej i ‘dysputa’); gadany, gadanina; gadatliwy; gadacz; gaduła, gadulski; gadateusz (albo gadatywus, napoły łacińskie), gadaj, gadu-gadu; liczne złożenia: wygadywać, pogadanka, zagadnąć, zagadka, zagadkowy, dogadywać się, zgadnąć (zgadł), odgadnąć, odgadywać. Te ostatnie naprowadzają na pierwotne znaczenie, co bynajmniej nie było dzisiejszem ‘gadaniem’, ‘mówieniem’, lecz ‘dumaniem’, ‘mniemaniem’, ‘zgadywaniem’, i stąd u wszystkich Słowian nazwy dla ‘zagadki’ (u Czechów i hadanka); gadacze, ‘wieszczkowie’, może jednak czes. hadaczów naśladują. U Słowian południowych powtarza się ten sam pień i z bezdźwięczną, gatati, gatanije, gatka i gatanka, ‘zagadka’, a z wypadłą zębową (d czy t, to obojętne) przed n: cerk. gananije, ‘zgadywanie’, słowień. ganati, ganalica, uganka, zaganka, ‘zagadka’; z tem samem o, co u nas w godło (p.), serb. (dalej urobione) goneta, ‘zagadka’, gonetati, rus. ugonut’, ‘zgadnąć’, łuż. godaś, ‘zgadywać’, czes. uhodnouti. Oboczność d i t utrudnia poniekąd dobór odpowiedników dalszych; zgadywano na staroniem. gedan (goc. githan), ‘mówić’ (ang. quoth he, ‘mówił’), co odpowiada słow. gatati; z gadati por. nord. gāta, ‘zagadka’, niem. fir-gezzan (ver-gessen), pi-gezzan (goc. bigitan), ‘dobywać’. — Pewniejsze niż to wszystko jest zgoda z litew. żodis, ‘słowo’, be żado, ‘bez mowy’, żadēti, ‘obiecać’; różnica co do gardłowych (tam welarna, tu podniebienna) powtarza się nieraz, p. gęś, gwiazda i i. Por. hasło.
