Słownik etymologiczny języka polskiego/jego
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
jego, jemu, jej, ją, je; w liczbie mnogiej ich, im, zamiast: jich, jim; zaimek trzeciej osoby; pierwsze przypadki: on, ona, ono, oni, one. Dawny język miał (jeszcze przez cały 16. wiek) czwarty przypadek ji (drukowany z czeska przez gi: »on ji widział«); jimi w 6. przypadku liczby mnogiej, dziś już tylko nimi (nim, nią), którego n poszło od przyimka sn (p. z); podobnie w 4. i 7. przypadku: weń, wnim (n od przyimka wn, p. w); (a wedle nich nawet: dlań i doń, zamiast jedynie poprawnego dla niego, do niego) ocalała pierwotna postać tego zaimka: weń z pierwotnego *wǔn-jĭ. Dalej: im (»im więcej, tym lepiej«), a od 17. wieku i nim, zanim (»nim ty przyjdziesz«, lub: zanim); p. ile, jaki; w dawnym języku jegdy, odjąd, dojąd. W słowiańskiem i litewskiem zawładnął ten zaimek odmianą przymiotnikową, gdyż dodawany do jej form rzeczownikowych wyrażał to samo, co grecki lub niemiecki rodzajnik: dobro-je dziecko = das gute Kind, to agathon teknon; dobroje ściągnęliśmy w dobre (pierwotnie długie ē, jako ze ściągnięcia powstałe, później pochylone, wkońcu otwarte); dobra-ja matka, tak samo: pochylone do dziś po narzeczach, otwarte w języku kulturalnym, co pochylonego a już nie zna; dobrŭ-j(i), z tego u nas i u Czechów dobry, rus. dobryj. I tak samo przez całą odmianę dalszą: dobrego (w 16. wieku jeszcze dobrégo), ściągnięte z dobra-jego, dobremu z dobru-jemu (cerkiewne ma jeszcze formy owe otwarte). Ta nowa odmiana zastąpiła wkońcu w językach słowiańskich dawniejszą rzeczownikową odmianę przymiotników zupełnie; już nie odmieniamy: dobra męża, dobry żony, lecz tylko: dobrego męża, dobrej żony, ale jeszcze: »za biała dnia«, r. 1535, »na biele dni«, dziś ludowe. — Obok jego, jemu, skrócone go, mu, już od w. 14, w ogólnem używaniu; go popłacało niegdyś (jak dziś w ruskiem) dla rodzaju nijakiego: »uczynił świadectwo i on go (‘je’) przyjął« (jeszcze u Reja i Potockiego tak stale). Formy bez n: »przeciw jemu«, »miedzy jimi«, »na je«, »za jąż«. Nowy zaimek względny (który, co) zastąpił dawny iże: »przysięgę, jąż my uczynili«, »jeżekoli się mu stało, to się stało« (‘cokoli’). Narzeczowe dawne, już w 14. wieku, jejej, jeich, jeim (»jeje ludziem«, rota poznańska z r. 1393). W słow. i lit. spadły się dwa różne pnie zaimkowe: pień trzeciej osoby, łac. is, ea, id, goc. is, ita (niem. er z dawnego ir, es), ind. ajam, ‘on’, imam, ‘jego’, awest. ī, ‘ona’; i pień zaimka względnego: ind. jas, jā, jad, awest. jō, jā, jat, grec. hos, hē, ‘który’, — a więc pnie i- i jo- (lit. jis, ji, ‘on’, ‘ona’, 2. przyp. jō, jōs, 4. przyp. ji, ja). — Z dawnych form, obok ji = ‘jego’, 1. przyp. względny: jen (jak ten, on), jeszcze częściej jenże, w biblji i psałterzu (używane i jako 4. przyp.: »pręt jen w ręce dzirżał«, »kamień jenże był włożył pod głowę«); jen dla wszystkich rodzajów i liczb r. 1553: »światłość jen świeciła«, »cnoty jen zalecają«. W psałterzu jej = ‘jego’ (puławski ma zamiast tego gy). W 15. wieku jegojski, wedle naski.
