Słownik etymologiczny języka polskiego/przez
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
przez, urobione (jak przek, p. przeko) od per- (p. prze), tym samym przyrostkiem -z, co i w innych przyimkach; por. bez. Właśnie u nas przyimki przez i bez wymieniły się; mówimy żartobliwie: »pobiegł przez czapki bez las«, dawniej: »przez czapki przez las«, bo w ciągu 14. do 17. wieku bez przed przez zupełnie ustąpiło; są liczne pomniki, szczególnie 15. wieku, gdzie nigdy bez, zawsze przez się używa, i przed imionami, i z niemi, np. zawsze przezpieczny, nigdy bezpieczny (w obu psałterzach: w florjańskim tylko kilka przykładów dla bez: bez mała, bezwinny, bezednowie, pobezczynić, zresztą zawsze przez, przes); bez ocalało nieraz tylko w imionnictwie: Bezdziad (obok Przezdziad, stąd Przezdziecki), Bezdrew i Przezdrew, Bezkorzystew i Przezkorzystew. I u załabskich Słowian przez miejsce bez zajęło. Inni oba ściśle odróżniają, Czesi przes (oni przez nie mają, ale to to samo) i bez; cerk. prěz (bułg. prezmorczin, ‘przezmorski’, t.j. ‘zamorski’), rus. pierez, ale obok niego posiadają południowe i wschodnie języki i czrěz lub czrěs, rus. czerez, co w zachodnich ocalało jedynie w nazwie szczepowej Czrezpienian, t.j. ‘przez Pianę (za Pianą) mieszkających’ (w Meklemburgu, 10.—12. wiek). U Słowieńców bez w brez się odmieniło, pod wpływem tego prez, czrez.
