Słownik etymologiczny języka polskiego/wój
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
wój, przestarzałe, ‘żołnierz’; wojak (Piekarski 1650 r. twierdzi, że słowo z Czech przybyło), wojaczka, wojacki; przymiotnik *wojski, nieznany w języku, ocalał we dwu rzeczownikach: wojski (i podwojski), ‘tribunus’, ‘urzędnik ziemski, czuwający na zamku-grodzie nad spokojem ziemskim w czasie wojny’; rzeczownik żeński: wojska (domyślne: czeta, siła, lub coś podobnego), zbiorowe, jak np. Polska, wyłącznie używane w 14. i 15. wieku: »wojskę (w biblji woyska, mylnie napisane) jego wrzucił w morze«, w psałterzu, tak samo w biblji: »książęta wszej wojski«, »zabił wojskę«, »przykaże swym wojskam«, »wojska niebieska tobie się kłaniają« (zamiast »kłania«, dawnym trybem). Od 16. wieku u nas, jak u Czechów i Rusi, odmieniono rodzaj na nijaki: wojsko; tylko Serbowie zostali przy żeńskiej wojsce (albo dawniej u nas wojszcze, jak: Polszcze). Stąd wojskowy, wojskowość. Inne prastare urobienie: cerk. woin, stąd wojnik na Bałkanie od 9. wieku; stąd i wojna, wojeński (dziś tylko wojenny): »plon wojeński«, »w mocy wojeńskiej«, biblja; złożone: wojewoda, por. niem. herizogo, Herzog (ale to nie tłumaczenie z niem.; p. wodzić); wojować i złożenia (od-, wy-, zawojować), wojownik, wojowniczy. Prasłowo; cerk. woj, woin, ‘żołnierz’, wojnik, ‘wojewoda’, wojna, wojewati, wojska. Pień wei-, ‘prześladować, gonić’; lit. wyti, pawyti, wajoti, ‘doganiać’, pawijys, ‘droga, gony’; awest. wajaiti, ‘goni’, wītar-, ‘goniciel’, wjāna-, ‘ścigany’; ind. weti, ‘ściga’; grec. hiemai, ‘dążę’; łac. via, ‘gony, droga’ (stąd nasz wijatyk, »na drogę«); niem. Waid-mann, ‘myśliwy’. Pierwotne słowiańskie wi-ť, ‘zdobycz’ (cerk. wŭzwiť, ‘korzyść, zysk’, izwitije, ‘owoc’), p. zwyciężyć; w bułg. jest i nawija, ‘zwyciężam’ (»da nawijete diawolu«); cerkiewne po-wi-nąti, po-wi-nowati, ‘podbijać’, obinowati sę, ‘strachać się’ (ale rus. »biez obiniakow« poszło od owijania).
wój, zwój, oboje, powój, p. wić.