SJP:A
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik języka polskiego |
| Podtytuł | Przez M. Samuela Bogumiła Linde |
| Wydawca | Drukarnia XX. Piiarów |
| Data wyd. | 1807-1814 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Indeks stron | |
A, Głoſka náypiérwsza wszyſtkich abecadeł, oprócz Etyopſkiego, w którym trzynaſta. Kraſ. Zb. 1. 1. der erſte Buchſtabe faſt aller Alphabete. – Phraſ.: Przedtém a b ledwo mówił ięcząc, Teraz r łacno mówi, nie męcząc ſię. Jabł. Ez. A 4. (poſtępek od łatwieyszego do trudnieyszego). Bóg pożycia osnowę twego wywiódł, i dał tę, żeś rzekł o, a, mowę pierwszą z płaczem. Kulig. Her. 33. (Carn. ar, as = początek, origo). Jam ieſt alpha i omega. 1. Leop. Apoc. 1.8. (z Greck. = a i z, początek i koniec).
Samogłoſkę a wymawiamy troiako: 1. otwarto, n. p. rada. Nad takim a w dawnych książkach znaydziesz znamię prawe: á; 2. mniéy otwarto, n. p. wolá. Tego a u dawnych nie znaczono; teraz zaś nie otwarte a, lecz ściśnione kréſkować się zwykło. 3. ą, z kréseczką lub półmiesiączkiem u dołu, wymawia się, wypuszczaiąc trochę tchu przez nos, i dlatego nazwane nosowe, n. p. są. Kopcz. Gr. 1. 23. Przed b i p brzmi ą jak om, n. p. dąb, cząp; przed inszemi spółgłoſkami iak on, n. p. zaiąc. Kaſſ. Gr. W wyrazie zabáczą znayduią się wszyſtkie trzy gatunki głoſki a. Już i Jan Kochanowſki zamyślał o przeniesieniu kréſki z otwartego a na ściśnione, nawet o wprowadzeniu nowéy iakieysiś głoſki zamiaſt á. Nowy Char. Dreyfacheſ Polniſches a, 1. offeneſ; ſonſt mit dem Acut, jetzt ohne Accent; 2. dumpferes, wird jetzt accentuirt; 3. Cedúllen: a, wird am Ende des Worts faſt wie ong, vor b und p wie om, vor den úbrigen Conſonanten wie on ausgeſprochen.
A, a, we wszyſtkich prawie dyalektach Słowiańſkich używane, iako wykrzyknik interjectio, spóynik conjunctio.
1., Interj. a= ah! ach! o! oy! och! ach! ey! ach! Mówią: a ono rzecz cudowna. Birk. Dom. 21. A to cud! co za odmiana! Teat. 55. d. 35. §. a, elliptice= a oto, alić, und ſiehe da! Przyszedł do nich, a oni śpią. Leop. Luc. 22. 46. Muſiałby serce mieć ze ſtali, By nie drżał patrząc, a tu świat się wali. Chrośc. Luk. 43. Bardz. Luk. 24. Przyiechali do niego posłowie, a on się armuie. Bielſk. 423. §. z góry, emphatice ah! ey! A toż tobie. Jabł. Buk. L. Napominaiąc: A iuż mnie nie odſtępuy! Teat. 43. c. 56. Wyb. A nuże (vide anu, nu!).– A ciszéy z panią matką! Bardz. Tr. 286.– Potwierdzaiąc: nun, nun ja! A co tak, to pozwolę. Teatr. 36. 107. Koncerty! tu! w moim domu! R. A tak, moie serce. Teat. 14. 130. (cf. iużci).- Przecząc: A nie tak ieſt! Cn. Th. 2. –– Z zadziwieniem i zapytaniem: czy, czyż? im Deutſchen kann hier a, ſo wie das Lateiniſche num blοß durch die Inverſion, und die hineingeſchobene Partikel denn, ausgedrúckt werden. A długoż to Katylino cierpliwości naszéy na złe używać będziesz! Nag. Cyc. 1. wie lange wirſt du denn noch –– A pókiż tego, do diabła! Teat. 36. b. 52.– Indirecte: Odmiany nie uczyniły w obyczaiach iego honory, które a kogoż nie odmienią! Birk. Sk. E.
2., Conjunctio, jungens & disjungenſ und, ſowohl als; Boh., Slovac. a; Raguſ. à; Sorab. inf. a, Sorab. Sup. a, ha, (cf. Lat. at, atque, et Hung. és, is; Roſſ. Д‘a; cf. Polon. da). Oſtróżność a sekret ieſt to dusza woyny. Fr. Przy. 47. Prawdy a żartów iako soli zażywać, bo przesolisz. Fr. Przy. 48. Miękkość a kolera, tak się w sprawach ludzkich maią, iako sól a cukier w potrawach ib. 51. §. ex oppoſito und (aber, dagegen,) Będą mi ludem, a ia im będę bogiem. W. Jer. 33. 39. und ich (ich dagegen). Swarzcie się wy, a nieprzyiaciel bierze, pali. Cn. Ad. 1115. Niech oni gadaią, a my iedzmy. ib. §. a= a przecię, und gleichwohl. Ani widział, ani słyszał, a prawi. Hor. Sat. 70. §. przydaiąc addendo, dazu, zu, und. Dwa a dwa czyni cztery, 4 a 3 czyni 7. Elem. 118. (cf. Gall. à)– A= a dotego, a nadto, und noch dazu. Sługę a sługę wiernego z niego ma. Cn. Th. – A= a koniecznie und durchaus, und zwar. Wiatru iuż nic a nic nie znać. P. Koch. Orl. 1.307. Podobało się im do niego zaraz a zaraz posłać. Krom. 343. Nie było wszyſtkiego a wszyſtkiego woyſka więcéy dwudzieſtu tyſięcy. Biel. 333. §. Między témże ſłowem powtórzoném, trwanie iednakowości wyraża, und immer und ewig= nichtſ als= immer daſſelbe, einerley. Wszyſtko chléb a chléb. Alb. na W. 5. ( zawsze iedno, to samo). Twor. Ok. D. 4. Partye za Ludwika nowe a nowe coraz w kraju rewolucye utworzyły. Nar. Hiſt. 7. 206.– Między tymże czaſownikiem powtórzonym ciąg nieprzerwany czynności, in einem fort. Ceſarz słał a słał, żeby Władysława przywrócić do tronu. Biel. 43. §. ellipt: a – to = a kiedy – to, will man – ſo; ſoll man – ſo. A pisać, to pisać; a ieść, to ieść. Cn. Th. will oder ſoll man ſchreiben, ſo ſchreibe man. §. a obſolet.= na. Włodzimierz wyzwał sam a sam na rękę hetmana. Stryik. 185. (sam na sam, na poiedynek, er forderte ihn (allein) zum Zweykampf heraus). § pleon. a niż= niż als. Posłom niegodzi się więcéy domyślać, a niż im zlecono. Biel. 308. §. a= zatym, tedy, ſo. Wſtań, który śpisz; a oświeci cię Chryſtus. W. Epheſ. 5. 14. Deriva: abo, albo, ali, alić, aliści, aza, azali, awo, anu, aby, ażeby.
