Spór Serbów o Polkę
<<< Dane tekstu >>> | |
Autor | |
Tytuł | Spór Serbów o Polkę |
Pochodzenie | Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866-1891) |
Wydawca | G. Gebethner i Spółka, Br. Rymowicz |
Data wyd. | 1893 |
Druk | W. L. Anczyc i Spółka |
Miejsce wyd. | Kraków – Petersburg |
Źródło | Skany na Commons |
Inne | Cała część II Cały zbiór |
Indeks stron |
W tomie I, na str. 159 „Novej Zety“, czasopisma serbskiego, wychodzącego w Cetynji, p. W. R[adojewicz] wydrukował następującą piosnkę ludową serbską, zapisaną w Nowem, w Czarnogórzu, którą podajemy w oryginale i dosłownem tłómaczeniu:
DVOJE COBANČADI.
Ovce čuva mlad’ Jovane |
DWOJE PASTERZY.
Owce pasie młody Janek |
„Prešetaču ravno poljo, |
„Przebędę ja równe pole, |
Do piosnki tej dołączył autor przypisek, w którym mówi, iż nie wie, czy wyraz „poljka“ pochodzi od Polski, czy od pola; sądzi jednak, że prędzej od pola, niż od Polski.
Z powodu tego przypisku p. M. W. Weselinowicz zamieścił w tymże tomie „Novej Zety" na str. 266 następującą uwagę, której obchodzącą nas bliżej część podajemy w dosłownem tłómaczeniu: „Mnie się zdaje, iż wyraz „poljka“ nie pochodzi od pola, a tem mniej od Polski, lecz, że jest to żeńskie imię chrzestne. Tak było na imię dziewczęciu, które pasło owce i należało je pisać Poljka a nie poljka.
Poljka jest formą zdrobniałą greckiego imienia chrzestnego Poliksenja, które przyjęło się u Serbów. I tak: około Morawy i Szumadji powszechnie znanem jest imię Poleksija, a od tego zdrobniała forma Pola, około Wordaru, Poliksenija i zdrobnienie Poljka, a około Jenicy Wordaru jeszcze i Sena. Mnie samemu znana jest jedna taka Poljka w pewnej zamożnej rodzinie w Peczu, w północnej starej Serbji, a podobnych zdrobnień imion chrzestnych, które powstały z imion obcojęzykowych i zyskały prawo obywatelstwa w języku, pełno jest pomiędzy Serbami“.
Wywód p. Weselinowicza wydaje nam się najzupełniej słusznym. Przemawia za nim i to, że pasterz również jest nazwany po imieniu w pieśni, a więc i pasterce takżeby wypadało być nazwaną po imieniu. Lud pod tym względem dość jest konsekwentnym. Na potwierdzenie swego wywodu przytacza też jeszcze p. W. w przypisku cytatę z W. Karadżycza (Rječnik, str. 532), który wykłada Połę,
jako zdrobnienie Poleksiji. Możnaby też jeszcze zestawić to zdrobnienie z podobnemi zdrobnieniami i w innych językach słowiańskich, n. p. z naszemi Pola, Polka z Paulina; Tola, Tolka, Antolka, z Teofila albo Antonina i t. d.
Wywód ten jednak nie wydał się prawdopodobnym p. Radojewiczowi, który odpowiedział na niego w głosach publicznych, w tomie II „Novej Zety“ w r. b. na str. 78. Obrona p. R. w tym wypadku wydaje nam się chybioną; przytaczamy ją tutaj jednak, ponieważ ważną jest dla nas z innych względów.
Pan R. tak pisze: „Nie przeczę, iżby wyrazu Poljka nie można było uważać za zdrobniałe imię chrzestne; zmuszony jednak jestem wypowiedzieć swoje zdanie. Ponieważ pieśń zapisałem z ust dziewczyny Stany Kukawiczówny, zapytałem więc jej, co rozumie pod wyrazem „poljka"? Odpowiedziała na to: „Jest to dziewczyna, która strzeże ojcowizny (baštine), albo, która żyje w polu“. Jak się zaś przekonałem z ust większej liczby osób, którym jest znana pieśń wzmiankowana, to im nikt, nawet p. W. nie jest w stanie wybić z głowy poljki w znaczeniu dziewczyny, która strzeże pól, zasiewów, lub która mieszka, która ma dom (koja je nastanjena kućom) w polu. Krótko więc mówiąc, wyraz poljka ma dwa znaczenia: 1) Poljka, imię własne, chrzestne (podług p. W.); 2) poljka, kobieta, która strzeże pól, zasiewów, lub która mieszka, której dom stoi w polu, według słoworodu ludowego“.
Tyle p. Radojewicz. Pozwalam sobie jeszcze dodać tutaj słów kilka od siebie.
Wuk Karadžicz w swoim „Srpskim rječniku“ podaje wyraz poljak, który znaczy: stróż polny. To samo znaczenie ma również według niego w Hercegowinie wyraz poljar. Nadto kolega mój, p. Radicz, udzielił mi jeszcze wiadomości, że wyraz „poljak“ również w znaczeniu stróża pól (głównie kukurydzanych) znanym jest w Chorwacji, we wsi Marcińska wieś.
Nam się zdaje, że pochodzenie owej poljki jest inne, a widać to jasno, skoro się porówna inne odmianki tej pieśni. Przytaczamy tutaj dwie. Pierwszą, pochodzącą z okolicy Werbowca, a zapisaną w roku 1838 przez L. Vukotinovića, bierzemy z Dragoljuba (Zagrzeb, 1868, II, str. 822); drugą podaje p. R. F. Plohl Herdvigov (Hrvatske narodne pjesme î prîpovjedke, Warażdyn, 1868, str. 49).
Pierwsza brzmi tak: | |
Široko je dreno-polje (sic), |
Szerokie jest drenopole, |
Druga zaś tak się zaczyna: | |
Gorsko cvěče mi je pole |
Górskie kwiecie pole mi |
Widzimy z tych odmianek, że w pieśni tej występuje stale „drenopolje“, i „drenopoljka“, co jest skróceniem z Adrjanopol i Adrjanopolka, powstałem przez upodobnienie drugiej części niezrozumiałego dla ludu wyrazu greckiego „polis“ do dobrze znanych, rodzinnych: polje, poljka. Ten sam proces z nazwiskami, złożonemi z x greckie polis odbywa się u nas i u Ukraińców. Słyszałem żołnierza, który utrzymywał, że służył w Staropolskiej, zamiast w Stauropolskiej gubernji. Prof. M. Sumców słyszał między Ukraińcami o Staropilju zamiast Stauropolu: tutaj siłą atrakcyjną był wyraz piła (porówn. Wisła III, 415).
Poljka w pieśni z Novej Zety powstała, jak sądzę, tą samą drogą, przyczem jednocześnie z upodobnieniem greckiego „polis“ do chorwacko-serbskiego „polje“ nastąpiło skrócenie nazwy z przodu (porów. J. Karłowicz: O imionach własnych polskich miejsc i ludzi, str. od 20).