Spór Serbów o Polkę

<<< Dane tekstu >>>
Autor Stanisław Ciszewski
Tytuł Spór Serbów o Polkę
Pochodzenie Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866-1891)
Wydawca G. Gebethner i Spółka, Br. Rymowicz
Data wyd. 1893
Druk W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd. Kraków – Petersburg
Źródło Skany na Commons
Inne Cała część II
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Cały zbiór
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
SPOR SERBÓW O POLKĘ.



W tomie I, na str. 159 „Novej Zety“, czasopisma serbskiego, wychodzącego w Cetynji, p. W. R[adojewicz] wydrukował następującą piosnkę ludową serbską, zapisaną w Nowem, w Czarnogórzu, którą podajemy w oryginale i dosłownem tłómaczeniu:

DVOJE COBANČADI.

Ovce čuva mlad’ Jovane
Dvije godine,
Pored njega dobra poljka,
Dobra djeyojka.
Kad nastade tréce ljeto,
Treća godina,
Oprema se mlad’ Jovane,
Doma da ide.
Progovara dobra poljka,
Dobra djovojka:
„Ja ću s tobom, mlad’ Jovane,
„Mladi čobane“.
„Ne mož’š sa mnom, dobra poljko,
„Dobra djevojko,
„Široko je ravno polje,
„Prošetat’ ga ne’š;
„Visoka je Šar planina —
„Pregazit’ je ne’š;
„Duboka je Bimber voda —
„Prepliyat’ je ne’š;
„Srdita je majka moja —
„Ugodit’ joj ne’š“;
Opet veli dobra poljka,
Dobra djeyojka:

DWOJE PASTERZY.

Owce pasie młody Janek
Dwa lata,
Obok niego dobra Polka,
Dobra dziewczyna.
Gdy nastaje trzecie lato,
Trzeci rok,
Zbiera się młody Janek,
Aby iść do domu.
Przemawia dobra Polka,
Dobra dziewczyna:
„Ja chcę iść z tobą, młody Janku,
„Młody pasterzu“.
„Nie możesz iść ze mną, dobra Polko,
„Dobra dziewczyno,
„Szerokie jest równe pole —
„Przejść go nie zdołasz;
„Wysoka jest Szar płanina[1]
„Przebyć jej nie zdołasz;
„Głęboka jest Bimber woda —
„Przepłynąć jej nie zdołasz;
„Gniewliwa jest matka moja —
„Nie zdołasz jej dogodzić“.
Znowu mówi dobra Polka,
Dobra dziewczyna:

„Prešetaču ravno poljo,
„Cv’jeće beruči;
„Pregaziću Šar pianinu,
„Vjence pletući;
„Preplivaću Bimber vodu,
„Lice mijući;
„Ugodiću majci twojoj
„Tebe ljubeći“.

„Przebędę ja równe pole,
„Kwiatki zbierając;
„Przebędę ja Szar płaninę,
„Wieńce splatając;
„Przepłynę ja Bimber wodę,
„Lica myjący;
„Dogodzę ja matce twojej,
„Ciebie kochający“.

Do piosnki tej dołączył autor przypisek, w którym mówi, iż nie wie, czy wyraz „poljka“ pochodzi od Polski, czy od pola; sądzi jednak, że prędzej od pola, niż od Polski.
Z powodu tego przypisku p. M. W. Weselinowicz zamieścił w tymże tomie „Novej Zety" na str. 266 następującą uwagę, której obchodzącą nas bliżej część podajemy w dosłownem tłómaczeniu: „Mnie się zdaje, iż wyraz „poljka“ nie pochodzi od pola, a tem mniej od Polski, lecz, że jest to żeńskie imię chrzestne. Tak było na imię dziewczęciu, które pasło owce i należało je pisać Poljka a nie poljka.
Poljka jest formą zdrobniałą greckiego imienia chrzestnego Poliksenja, które przyjęło się u Serbów. I tak: około Morawy i Szumadji powszechnie znanem jest imię Poleksija, a od tego zdrobniała forma Pola, około Wordaru, Poliksenija i zdrobnienie Poljka, a około Jenicy Wordaru jeszcze i Sena. Mnie samemu znana jest jedna taka Poljka w pewnej zamożnej rodzinie w Peczu, w północnej starej Serbji, a podobnych zdrobnień imion chrzestnych, które powstały z imion obcojęzykowych i zyskały prawo obywatelstwa w języku, pełno jest pomiędzy Serbami“.
Wywód p. Weselinowicza wydaje nam się najzupełniej słusznym. Przemawia za nim i to, że pasterz również jest nazwany po imieniu w pieśni, a więc i pasterce takżeby wypadało być nazwaną po imieniu. Lud pod tym względem dość jest konsekwentnym. Na potwierdzenie swego wywodu przytacza też jeszcze p. W. w przypisku cytatę z W. Karadżycza (Rječnik, str. 532), który wykłada Połę, jako zdrobnienie Poleksiji. Możnaby też jeszcze zestawić to zdrobnienie z podobnemi zdrobnieniami i w innych językach słowiańskich, n. p. z naszemi Pola, Polka z Paulina; Tola, Tolka, Antolka, z Teofila albo Antonina i t. d.
Wywód ten jednak nie wydał się prawdopodobnym p. Radojewiczowi, który odpowiedział na niego w głosach publicznych, w tomie II „Novej Zety“ w r. b. na str. 78. Obrona p. R. w tym wypadku wydaje nam się chybioną; przytaczamy ją tutaj jednak, ponieważ ważną jest dla nas z innych względów.
Pan R. tak pisze: „Nie przeczę, iżby wyrazu Poljka nie można było uważać za zdrobniałe imię chrzestne; zmuszony jednak jestem wypowiedzieć swoje zdanie. Ponieważ pieśń zapisałem z ust dziewczyny Stany Kukawiczówny, zapytałem więc jej, co rozumie pod wyrazem „poljka"? Odpowiedziała na to: „Jest to dziewczyna, która strzeże ojcowizny (baštine), albo, która żyje w polu“. Jak się zaś przekonałem z ust większej liczby osób, którym jest znana pieśń wzmiankowana, to im nikt, nawet p. W. nie jest w stanie wybić z głowy poljki w znaczeniu dziewczyny, która strzeże pól, zasiewów, lub która mieszka, która ma dom (koja je nastanjena kućom) w polu. Krótko więc mówiąc, wyraz poljka ma dwa znaczenia: 1) Poljka, imię własne, chrzestne (podług p. W.); 2) poljka, kobieta, która strzeże pól, zasiewów, lub która mieszka, której dom stoi w polu, według słoworodu ludowego“.
Tyle p. Radojewicz. Pozwalam sobie jeszcze dodać tutaj słów kilka od siebie.
Wuk Karadžicz w swoim „Srpskim rječniku“ podaje wyraz poljak, który znaczy: stróż polny. To samo znaczenie ma również według niego w Hercegowinie wyraz poljar. Nadto kolega mój, p. Radicz, udzielił mi jeszcze wiadomości, że wyraz „poljak“ również w znaczeniu stróża pól (głównie kukurydzanych) znanym jest w Chorwacji, we wsi Marcińska wieś.

Nam się zdaje, że pochodzenie owej poljki jest inne, a widać to jasno, skoro się porówna inne odmianki tej pieśni. Przytaczamy tutaj dwie. Pierwszą, pochodzącą z okolicy Werbowca, a zapisaną w roku 1838 przez L. Vukotinovića, bierzemy z Dragoljuba (Zagrzeb, 1868, II, str. 822); drugą podaje p. R. F. Plohl Herdvigov (Hrvatske narodne pjesme î prîpovjedke, Warażdyn, 1868, str. 49).

Pierwsza brzmi tak:

Široko je dreno-polje (sic),
Polje široko.
Njega čuva drenopoljka,
Lepa devojka.
Onud jaše mlado momče
Na vranom konju.
— Pomoż, Boże, drenopoljka (tak),
Lepa devojko! itd.

Szerokie jest drenopole,
Pole szerokie.
Jego strzeże drenopolka,
Ładna dziewczyna.
Tamtędy jechał młody chłopiec
Na wronym koniu.
— Boże, pomóż, drenopolko,
Ładna dziewczyno! itd.


Druga zaś tak się zaczyna:

Gorsko cvěče mi je pole
Cělo pokrilo;
Nje mi bere Drenopolka,
Lěpa děvojka.
Onud jaše mladi junak
Na mladom konju.
— Tiho jaši, mladi junak,
Idem ja s tobu itd.

Górskie kwiecie pole mi
Całe pokryło;
Bierze mi je Drenopolka
Ładna dziewczyna.
Tamtędy jechał młody junak
Na młodym koniu.
— Jedź wolno, młody junaku,
Pojadę i ja z tobą itd.

Widzimy z tych odmianek, że w pieśni tej występuje stale „drenopolje“, i „drenopoljka“, co jest skróceniem z Adrjanopol i Adrjanopolka, powstałem przez upodobnienie drugiej części niezrozumiałego dla ludu wyrazu greckiego „polis“ do dobrze znanych, rodzinnych: polje, poljka. Ten sam proces z nazwiskami, złożonemi z x greckie polis odbywa się u nas i u Ukraińców. Słyszałem żołnierza, który utrzymywał, że służył w Staropolskiej, zamiast w Stauropolskiej gubernji. Prof. M. Sumców słyszał między Ukraińcami o Staropilju zamiast Stauropolu: tutaj siłą atrakcyjną był wyraz piła (porówn. Wisła III, 415).
Poljka w pieśni z Novej Zety powstała, jak sądzę, tą samą drogą, przyczem jednocześnie z upodobnieniem greckiego „polis“ do chorwacko-serbskiego „polje“ nastąpiło skrócenie nazwy z przodu (porów. J. Karłowicz: O imionach własnych polskich miejsc i ludzi, str. od 20).

Zagrzeb.Stanisław Ciszewski.







  1. Płanina znaczy płaskowzgórze, jak u naszych karpackich górali.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Stanisław Ciszewski.