Strona:PL Bolesław Prus - Dzieci.djvu/294

 Dzieci zaczął drukować Prus początkowo w dzienniku „Epoka“ pod innym tytułem i w innej kolejności rozdziałów. Powieść miała tytuł: „Świt“ i rozpoczynała się od obecnego rozdziału III, rozdziały zaś I i II znajdowały się dopiero po obecnym rozdziale VII. „Świt“ w „Epoce“ wychodził w roku 1907 od Nr. 2 (z dnia 3 czerwca) do Nr. 224 (z dn. 17 października) Prus pomieścił tam trzecią część całości. Na tem się druk urwał, choć nie był doprowadzony nawet do końca rozdziału (w obecnem wydaniu str. 121 do słów: „— Niech szukają! — odparł z zaciętością Świrski.“). Dlaczego tak się stało — niewiadomo, „Epoka“ bowiem w dalszym ciągu jeszcze wychodziła. Natomiast ponownie, ale już pod tytułem Dzieci, utwór pojawił się w roku 1908 w „Tygodniku Illustrowanym“, od Nr. 1, i ciągnął się do Nr. 52. Wydanie książkowe ukazało się w r. 1909. Rękopisu (znajduje się on w Bibljotece Publicznej w Warszawie) dochowała się jakaś czwarta część całości, mianowicie rozdziały końcowe; w wydaniu obecnem od str. 220, słowa: „— Ja nie chcę pieniędzy — odezwał się Żyd...“
 Porównanie wszystkich czterech tekstów doprowadza do następujących wniosków: 1-o tekst książkowy zniekształciła wyraźnie cenzura, usuwając cały szereg ustępów, które znajdują się w „Epoce“, „Tygodniku“ i rękopisie; są to przeważnie ostre i surowe inwektywy przeciwko Rosji oraz aluzje do wyzwolenia Polski. 2-o Prus, drukując powieść w „Tygodniku Illustrowanym“, oraz w książce, czynił różne poprawki tekstowe w sposób, w jaki postępował stale: pewne zdania skreślał, usuwał nadmierną liczbę zaimków i t. p. (w Bibljotece Publicznej znajduje się szereg wycinków z „Epoki“ z poprawkami Prusa), ale jednocześnie 3-o i w „Tygodniku“, i w edycji książkowej widać zmiany wydawców, zmierzające do lepszego wygładzenia tekstu.
 W wydaniu obecnem wszystkie skreślenia cenzuralne wprowadzono do tekstu ponownie, wygładzenia wydawców usunięto, zachowując niewątpliwe poprawki Prusa.