kapłanowi klękać z innymi „si commode poterit“. ℣ ostatni Anima ejus... z pomysłu improwizujących śpiewaków wielu rozdziela, konkludując szumném Requiescant in pace, ale to bez żadnej zasady. Sypanie przez celebransa rydlem na trumnę ziemi przy słowach De terra formasti me... powinno się odbyć już po wpuszczeniu trumny do dołu i, jak pokropienie, w znak krzyża, t. j. na środku, z prawej strony zmarłego i z lewej, bo celebrans i tu staje u nóg zmarłego. To sypanie ziemi z niemieckich Rytuałów wzięte, a jest w Rytuale Powodowskiego (II. 195) i w piotrkowskim (z r. 1631 cz. I p. 121), p. t. Ordo exequiae brevior ex usu provinciae hujus, w którém exporta z domu i ta na cmentarz skrócona. Że wedle Rytuału i dekretu S. Rotae Rnae (15 Lip. 1699 r.) żaden się chrześcjanin wierny nie powinien chować bez modłów, ztąd kompilator Kancjonału każe się trzymać tego porządku, gdy proszą o tak zwane pokropienie. Z tego to porządku wzięte i ono konkluzyjne Salve Regina. Powrót z cmentarza, po pochowaniu, do kościoła lub zakrystji, także się processjonalnie, przy odmawianiu Si iniquitates z ps. De profundis, wedle Rytuału, odbyć powinien. Exporta małych dzieci (ordo sepeliendi parvulos). Rytuał rzymski, a za nim nasz piotrkowski, jak na exekwjach dorosłych, tak i dziatek, exportę z domu do kościoła i z kościoła na cmentarz processjonalną urządzać każe. Najprzód idzie niosący święconą wodę, za nim krucyfer, ale z krzyżem krótkim, „sine hasta“, bez drzewca, na znak ich krótkiego życia, i że nie dla własnych zasług, lecz Pana Chrystusowych zbawieni (Caval. t. 3 c. XVI n. VIII); dalej kler, na końcu celebrans ubrany w komżę i stułę, a choćby i w kapę, lecz zawsze białą, na znak ich niewinności. Pokropienie (a nad grobem i incensacja), modlitwy etc. jak w Rytuale, na processji ps. Beati immaculati etc., na końcu zawsze Gloria Patri. Hymn Ave maris stella jest dodatkiem kompilatora Kancjonału; światła, choć Rytuał nie mówi, używa się; pokropienie bez obchodzenia trumienki, z miejsca, wracając kantyk Benedicite i oracja. Ubodzy, jeżeli sami przynoszą dzieci do pochowania, zawsze uczciwie na ręku i t. p., nigdy w rękawie ani pod połą. Cfr. artt. Exekwje, Kondukt, Pogrzeb, Cmentarz. Herdt t. 3 n. 237—242, 255—258 i 272, i tej Enc. III 428. X. S. J.
Expozytura, nazywa się taki kościół, który pierwotnie był filjalnym, zwolna wszakże doszedł do wszelkich praw i przywilejów samodzielnego kościoła parafjalnego tak, iż albo wspomnienie poprzedniego stosunku zależności pozostało już tylko w jakimś jeszcze luźnym stosunku z kościołem macierzystym (ecclesia matrix), albo też kościół ten od swego kościoła macierzystego oddzielony, nie jest jeszcze w stanie utrzymania proboszcza. Przełożony takiego kościoła (expositus nazwany, ponieważ stałe swoje miejsce ma w parafji) ma juryzdykcję podobną jak proboszcz, instytuuje się, ma prawo rzeczowe do swego dochodu i usunięty być może tylko w skutek wyroku sądowego. (Permaneder). N.
Extravagantes (extra Corpus juris vagantes) Decretales nazywano te, które w żadnym zbiorze praw „autentycznym “ zamieszczone nie były. Po ukazaniu się Decretum (ob.) Gracjana, nazywano extravagantami wszelkie konstytucje dawniejsze, przed r. 1150 ogłoszone, a przez Gracjana pominięte, lub też ogłoszone później. Z tego powodu Bernard z Pawji (ob.) zatytułował swój zbiór Dekretaljów Breviarium extravagantium. Po ukazaniu się tego zbioru, nazwa extravagantium ustaje wzglę-
