Strona:PL Wolter-Kandyd.djvu/109

PRZYPISY

 Str. 15, w. 2. Kandyd jest odpowiedzią na List o Opatrzności Jana Jakóba Rousseau, oraz na filozofję „optymizmu“ Leibnitza, cieszącą się w owym czasie wielką wziętością. W swojej argumentacji „ad hominem“, przypomina nieco Wolter Sganarela z Molierowskiego Małżeństwa z Musu, który, zniecierpliwiony krańcowym sceptycyzmem filozofa Marfurjusza, okłada go kijem, aby mu, w najkrótszej drodze, udowodnić, że nie wszystkie wrażenia są względne i zwodnicze.
 Str. 15, w. 4. Dr. Ralf jest oczywiście fikcyjną osobistością. Wolter wydawał wszystkie swoje pisma filozoficzne bezimiennie, aby uniknąć prześladowań. Że ostrożność ta była usprawiedliwiona, dowodzi, iż, w tymże samym roku 1759, Kandyd został spalony w Genewie, na rozkaz Rady, ręką kata.
 Str. 15, w. 8. Wolter, prawdopodobnie dla jakichś osobistych wspomnień, darzył Westfalję szczególną antypatją.
 Str. 16, w. 6. Imię urobione z greckiego: pan, wszystko, i glossa, język.
 Str. 18, w. 17. Król Bułgarów = król pruski Fryderyk II-gi; Bułgarowie = Prusacy; Abarowie = Francuzi: aluzja do wojny siedmioletniej.
 Str. 20, w. 27. Pastor protestancki.
 Str. 21, w. 10. Sekta, powstała w 16 w. w Niemczech, która żądała powtórnego chrztu w wieku dojrzałym.
 Str. 25, w. 18. Trzęsienie ziemi w Lizbonie nastąpiło dn. 1 listopada 1755; towarzyszyły mu straszliwe pożary i sceny łupiestwa. Pochłonęło blisko 20.000 ofiar. Wolter napisał z przyczyny tego wypadku poemat, który dał powód do polemiki listowej z Janem Jakóbem Rousseau. Kandyd jest ostatecznem zamknięciem tej polemiki, którą obszernie wzmiankuje Rousseau w swoich Wyznaniach.
 Str. 26, w. 1. Holendrzy, w XVII w., w Japonji, dla ułatwienia sobie handlu, zgodzili się „podeptać krzyż“ i wyprzeć się chrześcijaństwa.
 Str. 27, w. 5. Istotnie, Auto-da-fé miało miejsce 20 czerwca 1756.
 Str. 27, w. 19. San-benito, żółty płaszcz, podobny krojem do habitów Zakonu św. Benedykta, w który ubierano ofiary Inkwizycji.
 Str. 27, w. 28. Istotnie, w r. 1756, zdarzyły się ponowne trzęsienia ziemi.