Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/110

(1879), Kopenhadze (1884) i późniejszych Aljans przedstawiał się już jako związek ortodoksów rozmaitych wyznań protestanckich ale nie jako związek wszystkich protestantów.

 Ewangelicki związek. Są trzy związki tej nazwy:
 1. Związek ewangelicki w Niemczech (Evangelischer Bund) powstał jako reakcja protestantyzmu po klęsce pruskiego „Kulturkampfu“ (ob.). W r. 1886 zebrali się w Erfurcie przedstawiciele wszystkich odcieni protestantyzmu od liberałów do skrajnych konfesjonalistów włącznie i wydali w styczniu 1887 odezwę, zachęcającą do przystąpienia do związku. Odezwa zawierała streszczenie wyznania wiary oraz określała jako cel związku „walkę przeciwko rosnącej potędze Rzymu“. Zgromadzenie ogólne związku odbyło się w r. 1887 w Frankfurcie nad Menem i przyjęło szereg rezolucyj, z których pierwsza domaga się od rządów należytego uposażenia ewangelickich „kościołów krajowych“, druga reformy ustawodawstwa co do małżeństw mieszanych, trzecia usunięcia rzekomego ucisku protestantów ze strony ludności katolickiej, czwarta zakazu zakładania klasztorów katolickich a piąta ustanowienia święta narodowego na cześć Marcina Lutra. Związek liczy około 300.000 członków i wydaje liczne czasopisma i broszury, polemizujące przeciw Kościołowi katolickiemu.
 2. Związek ewangelicki w Ameryce (Evangelical Association), sekta protestancka założona w Pensylwanji przez Jakóba Albright (1759 — 4808), niemieckiego luteranina, który został metodystą. Ustrój i nauka tej sekty zbliżona jest do metodyzmu (ob.). W r. 1891 powstał w niej rozłam na część zachodnią i wschodnią, która przybrała nazwę United Evangelical Church („Zjednoczony kościół ewangelicki“). Ta część liczy około 88.000 wyznawców, podczas gdy przy pierwotnej sekcie zostało ich ok. 160.000.
 3. Związek ewangelicki francuski (Société évangélique), założony w r. 1830 w Szwajcarji i przeniesiony do Francji. Jest to stowarzyszenie pastorów i nauczycieli, założone w celu szerzenia protestantyzmu. Działało również w kierunku rozdziału kościoła od państwa i założyło w tym celu w r. 1848 „wolny kościół“.

 Ewangelicki związek laików, ob. Laików związek.

 Ewangelicy. Nazwę „ewangelików“ przybrali zwolennicy Lutra i Kalwina, uzasadniając ją tem, że czerpią swą wiarę wyłącznie z „ewangelji w obszerniejszem znaczeniu“ czyli z biblji, którą ich zdaniem wolno każdemu tłumaczyć wedle własnego upodobania, a odrzucają tradycję Ojców Kościoła, uznaną w Kościele katolickim jako jedno ze źródeł wiary. Co do nazwy „ewangelików“ i ustalenia, kto ma do niej prawo, sami protestanci między sobą nie są zgodni. Jedni obejmują tą nazwą wszystkie t. zw. „kościoły krajowe“, inni zaś tylko te, które należą do t. zw. unji ewangelickiej, wprowadzonej przez Hohenzollernów w XIX wieku, w przeciwstawieniu do tych gmin luterskich i reformowanych, które do unji nie przystąpiły (ob. Unja II). Wreszcie zwolennicy najnowszego kierunku ortodoksyjno-pietystycznego w protestantyzmie uważają używanie tej nazwy za wyłączny swój przywilej, czemu sprzeciwiają się zwolennicy kierunku liberalnego (ob. Protestantyzm).

 Ewangelij harmonja. Tak nazwano niedokonane dotychczas ułożenie z czterech ewangelij kanonicznych (ob.) jednej całości, przedstawiającej żywot Chrystusa w chronologicznym układzie faktów. Pierwsze usiłowania w tym kierunku podjął w II wieku teolog chrześcijański Tatianus a w III wieku Ammonjusz z Aleksandrii. Pod wpływem wskazówek św. Augustyna w dziele „De consensu evangelistarum“ powstały w IX wieku harmonistyczne opracowania ewangelij w języku łacińskim i niemieckim. W czasach poreformacyjnych zaniechano tych usiłowań.

 Ewangelja. W znaczeniu kanonicznem istnieją cztery ewangelje, będące główną podstawą wiary chrześcijańskiej (ob. Ewangelje kanoniczne). W znaczeniu liturgicznem ewangelja oznacza czytanie w czasie mszy św., pomiędzy Graduałem a Credo lub Offertorium, po lewej stronie ołtarza, ustępu z ewangelij kanonicznych, przepisanego na każdy dzień roku kościelnego. W pierwszych czasach