Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/419

chrześcijańskich może być tylko zupełnem zjednoczeniem wierzeń i jest dopuszczalna jedynie tylko w znaczeniu powrotu do pierwotnej jedności przez uznanie Kościoła katolickiego za jedyny, powszechny i nieomylny oraz przez zupełne poddanie się jego nauce wiary i obyczajów. Nauka ta z natury swej nie dopuszcza żadnych ustępstw ani kompromisów, Kościoły więc, przystępujące do unji, mogą zatrzymać jedynie tylko różnice nieistotne, a mianowicie odrębny język liturgiczny, obrządek i obyczaj kościelny. Unję w tem znaczeniu Kościoła rzymsko-katolickiego z Kościołem wschodnim ustanowiły sobory w Lyonie (1274) i we Florencji (14391 a w Polsce przeprowadziła ją unja brzeska (1596). O tem w art. Unici.
 Nowy okres w dążeniach Kościoła katolickiego do unji z Kościołem wschodnim rozpoczął się przez utworzenie w r. 1917 kongregacji kardynalskiej Kościoła wschodniego (Congregatio pro Ecclesia Orientali), której przewodniczącym jest sam papież, oraz związanego z nią papieskiego Instytutu Wschodniego. Dążeniom unjonistycznym służą wydawnictwa perjodyczne, a mianowicie miesięcznik Roma e l’Oriente, wydawany przez bazyljanów w Grottaferrata, wydawnictwa Instytutu Wschodniego p. t. Orientalia Christiana, miesięcznik Studion, kwartalnik Echos d’Orient, wydawany przez asumpcjonistów francuskich i powstały w r. 1924 kwartalnik L’Union des Eglises. Ideą unji ze Wschodem zajmują się od r. 1907 kongresy w Welehradzie (ob. Welehradzkie kongresy).
 W Polsce ruch unjonistyczny wzmógł się od r. 1923 pod hasłem po-zostawienia nawróconym prawosławnym ich dotychczasowego obrządku (ob. Wschodnio-słowiański obrządek).
 II. Ze stanowiska Kościołów i związków wyznaniowych niekatolickich, z których prócz Kościoła grecko-wschodniego żaden nie uważa się za powszechny, unja wydawałaby się łatwą do osiągnięcia, zwłaszcza w łonie protestantyzmu między bardzo licznemi jego odłamami a w szczególności między wyznaniem luterańskiem a reformowanem. Okazało się jednak, że właściwa protestantyzmowi idea negatywna protestu i zasada swobodnego wykładu dogmatów wiary bynajmniej nie ułatwia połączenia tych wyznań na podstawie wspólnych wierzeń (ob. Protestantyzm). Próby unifikacji wyznań protestanckich są tak dawne jak sam protestantyzm. Już w r. 1529 zwołał landgraf heski Filip konferencję teologów protestanckich do Marburga, na której Luter odtrącił oferty pojednawcze Zwinglego a gdy potem Melanchton i jego uczniowie pracowali nad kompromisem, ortodoksja luterańska zarzuciła im „kryptokalwinizm“. Krótkiem, bo tylko 30-letniem powodzeniem cieszyła się zawarta w Polsce w r. 1570 t. zw. zgoda sandomierska między luteranami, reformowanymi i braćmi czeskimi (ob. Zgoda sandomierska). Konferencja religijna teologów saskich, heskich i brandenburskich, odbyta w r. 1631 w Lipsku i konferencja w r. 1661 w Kassel między teologami reformowanymi z uniwersytetu w Marburgu a luterańskimi w Rinteln, nie doprowadziły do żadnego rezultatu. Wyłącznie z przyczyn politycznych wszczęte przez dynastję Hohenzollernów plany połączenia obydwóch wyznań natrafiały na silny opór obu stron. Fryderyk I urządził w r. 1703 konferencję pojednawczą (collegium caritativum) w Berlinie, która jednak, tak samo jak usiłowania unifikacyjne Fryderyka Wilhelma I, nie osiągnęła zamierzonego celu. Dopiero jubileusz reformacji w r. 1817 nastręczył Fryderykowi Wilhelmowi III sposobność do skłonienia duchowieństwa obydwu wyznań do porozumienia, które zostało uroczyście wyrażone przez wspólne przystąpienie do „Wieczerzy Pańskiej“ w Berlinie i Poczdamie w dn. 30 i 31 października 1817 r. Porozumienie to, nazwane unją, przyjęto w tym samym roku w Nassau, w r. 1818 w Palatynacie reńskim a następnie w Hesji, Badenie i innych drobnych państewkach niemieckich. Ale już w r. 1822 powstał w Prusach gwałtowny ruch przeciw tej unji, gdy Fryderyk Wilhelm III, chcąc ją zadokumentować przez wspólną księgę liturgiczną, wprowadził ułożoną przez siebie agendę (ob. Liturgiczne prawo). W Wrocławiu powstało stronnictwo,