Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/72

uznają rządów boskich nad nim, twierdzą raczej, że Bóg, stworzywszy świat, nie troszczy się o niego, tak jak zegarmistrz, nakręciwszy zegarek, przestaje być dalszą przyczyną jego funkcjonowania.
 Doktryna ta rozwinęła się w Anglji w XVII i XVIII wieku jako reakcja przeciw ortodoksji urzędowego kościoła anglikańskiego na tle sekt (dissenters), stojących w opozycji do urzędowego High Church (ob. Anglinizm). Historyczne prawo do nazwy deistów mają ci filozofowie angielscy, którzy się sami tak nazwali, jak Cherbury (1581 — 1648), Locke 1632 — 1704), Blount (1654 — 1693), Toland (1670 — 1722), Tindal (1656 — 1733), Morgan (zm. w r. 1743) i inni. Z Anglji doktryna ta przeszczepiła się do Francji, gdzie zwolennikami jej byli tak zwani encyklopedyści, Diderot i d’Alembert, Voltaire i Rousseau, oraz do Niemiec, gdzie cieszyła się poparciem Fryderyka II, króla pruskiego, i racjonalistów.
 Deizm nie jest religją, lecz tylko teorją filozoficzną, produktem „mechanicznego światopoglądu“, widzącego w Bogu nie ojca lecz mechanika wszechświata. Mimo tego nie brakło prób wprowadzenia kultu deistycznego. I tak Toland, jeden z twórców deizmu, przepisał dla założonego przez się stowarzyszenia deistów, zwanego Socraticum Sodalitium, osobną liturgję, rytuał zwany Panteisticon. Wolnomularstwo wprowadziło kult deistyczny w r. 1717 w Londynie, w r. 1725 w Paryżu a w r. 1733 w Hamburgu i innych miastach niemieckich.
 (Lechler, Geschichle des englischen Deismus. Stuttgart, 1841).

 Dekalog, czyli dziesięcioro przykazań boskich, danych Mojżeszowi na górze Synaj (ob. Żydowska religja). Miały one być spisane na dwu kamiennych tablicach, które przechowywano jeszcze za czasów Salomona w arce przymierza w świątyni jerozolimskiej. Dekalog, podany w Starym Testamencie (Exodus XX, 2 — 17 i Deuteronomium V 6 — 21), różni się co do wysłowienia od używanego obecnie w nauce kościelnej dekalogu, przyjętego przez Kościół katolicki.
 Dekalog katolicki przyjął także Luter do swego katechizmu. W dekalogu kalwińskim dodano specjalny zakaz sporządzania wizerunków Boga.

 Dekanat (z greckiego deka, zn. „dziesięć“), oznacza okręg administracji kościelnej, złożony z kilku lub kilkunastu (w zasadzie z dziesięciu) parafij (ob. Dziekan).

 Deklaracja tolerancyjna (Declaration of Indulgence), akt Karola II, króla angielskiego, ogłoszony w r. 1632, który zawierał zawieszenie ustaw wyjątkowych, wydanych przeciwko katolikom i nonkonformistom (ob. Emancypacja katolików).

 Dekret Gracjana, ob. Corpus iuris canonici.

 Dekretały Grzegorza IX, ob. Corpus iuris canonici.

 Delficka wyrocznia, ob. Wróżbiarstwo.

 Demeryci, duchowni, którzy za karę utracili urząd kościelny lub beneficjum. Otrzymują niezbędne utrzymanie w klasztorach lub istniejących w tym celu zakładach, zwanych domami demerytów (domus demeritorum).

 Demeter, ob. Grecka mitologja i religja.

 Demiurg (z greckiego, znaczy rzemieślnik, majster, budowniczy). 1. W kosmologji gnostyków (ob. Gnostycyzm) zwano stwórcę świata zmysłowego demiurgiem. Z myśli, że najwyższe bóstwo, jako czysty duch, nie może wejść w styczność z materją, zrodziło się mniemanie gnostyków, że istnieje jakaś istota pośrednia pomiędzy duchem a materją, która łącznie z podwładnemi sobie duchami planetarnemi wytworzyła z chaosu świat dotykalny. Naukę o demiurgu najszerzej rozwinęli walentynjanie. Według tej nauki Demiurg jest synem Mądrości (Sophia), spadłej z państwa światła, i Wodza (Archon) gwiaździstego nieba. Demiurg mógł dać stworzonym przez siebie ludziom tylko swój własny wątły pierwiastek „psyche“, natomiast matka jego Sophia tchnęła w nich wyższy pierwiastek duchowy „pneuma“. Lecz potęga złego, tkwiąca w materjalnych ciałach ludzkich, nie dała rozwinąć się temu wyższemu pierwiastkowi. Demiurg zaś, uważając się sam za najwyższe bóstwo, nie