Teorya muzyki. (Elementarz muzyczny)/O Orkiestrze
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Teorya muzyki. (Elementarz muzyczny) |
| Wydawca | Księgarnia S.A. Krzyżanowski |
| Data wyd. | 1911 |
| Druk | Drukamia Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Każdy, kto słyszał orkiestrę, zauważył, że orkiestry grające na otwartem powietrzu (do marszu) mają inny zestrój instrumentalny niźli grywające w salach koncertowych, teatrach, restauracyach i. t. d.
Orkiestry grające w pochodach, służą do utrzymania maszerujących w takcie muzyki. Orkiestry te mają z natury rzeczy inny zestrój instrumentalny. Zestrój taki tworzą instrumenta dęte.
Instrumenta dęte są te instrumenta, z których ton za pomocą dmuchania wydobywamy.
W przeciwieństwie do instrumentów smyczkowych, na których granie polega na skomplikowanych ruchach rąk, granie na instrumentach dętych niewymaga tej komplikacyi. Dlatego też instrumentów smyczkowych nie używa się w orkiestrze pochodowej.
Orkiestra, która używa instrumentów wyłącznie dętych nazywa się dętą, albo turecką.
Orkiestra, która posługuje się instrumentami wyłącznie smyczkowymi — smyczkową.
Orkiestra, w której grają na instrumentach smyczkowych i dętych, orkiestrą smyczkowo-mieszaną.
Orkiestry grające w operach, nazywają się operowemi.
Orkiestry grające w salach koncertowych, utwory symfoniczne, zwą się orkiestrami symfonicznemi.
Orkiestra turecka (czyli dęta) zestrojona jest z dętych instrumentów i instrumentów perkusyjnych. Dęte instrumenta dzielą się na drewniane (flet, obój, klarnet, fagot) i na blaszane (skrzydłówka (flügelhorn) kornet (trąbka) róg (waldhorn) eufonium, puzon, bombardon, helikon i tuba). Instrumenta perkusyjne, czyli paukowe używane w orkiestrze tureckiej są: bęben wielki, bębenek, czinele, tamburino, dzwonki, kastaniety, triangel i inne. Orkiestra ta w kulturze muzycznej odgrywa znacznie mniejszą rolę jak orkiestra smyczkowo-mieszana, dlatego dłużej nad nią zastanawiać się nie będziemy.
Orkiestra smyczkowo-mieszana ma dzisiaj rozległe zapotrzebowanie. W kawiarni, restauracyi na balu, koncercie, operze, — wszędzie słyszymy orkiestrę smyczkowo-mieszaną.
Utwory, pisane na ten zespół muzyczny, tworzą rozległą literaturę muzyczną, od kompozycyi najlżejszych do koncertowych.
Nawet orkiestry wiejskie tworzą specyalny rodzaj orkiestr smyczkowo-mieszanych.
Bez orkiestry smyczkowo mieszanej, niemożnaby wykonywać, w oryginalnym układzie tańców, operetek, suit, symfonii, koncertów, oper i oratoryów.
Kto pragnie poznać brzmienie rozmaitych instrumentów, powinien przy każdej sposobności zwracać uwagę na barwę tonu danego instrumentu, przez co rozwinie wrodzoną wrażliwość ucha na przeróżne charakterystyczne dźwięki.
Czem w malarstwie kolory, tem w orkiestrze barwa tonu. Poczucie barwy tonu ma specyalne znaczenie dla piszących utwory na orkiestrę.
Orkiestra smyczkowo-mieszana da się podzielić na cztery grupy instrumentalne:
1. Instrumenta smyczkowe.
2. Instrumenta drewniane dęte.
3. Instrumenta blaszane dęte.
4. Instrumeta perkusyjne.
Orkiestra smyczkowa czyli kwintet smyczkowy, zestrojony jest:
1. Ze skrzypców (1-sze i 2-gie).
2. Altówek.
3. Wiolonczel.
4. Kontrabasów.
Skrzypce (pokazać instr.) składają się:
a) Z pudła rezonansowego.
b) Z szyjki, do której przyklejona jest deseczka zwana gryfem.
c) Głowy z kołkami, na które nawija się struny.
d) Ze strunnika.
e) Z podstawki.
W celu połączenia wierzchniej części pudła rezonansowego z dolną, wstawiona jest wewnątrz t. z. »dusza«. Dusza przez połączenie wierzchniej, z dolną częścią pudla, wzmacnia brzmienie tonu.
Struna przez potarcie smyczkiem drga, przez co wydaje ton.
Smyczek składa się:
a) Z pręta, do którego przyśróbowana jest »żabka«.
b) Z włósia, umocowanego w żabce i na końcu pręta.
Wysokość tonu zależna jest od grubości, długości i napięcia struny.
Zmieniamy wysokość tonu przez skracanie struny, za naciśnięciem palca ręki lewej.
Altówka, wiolonczela i kontrabas są wielkiemi, większymi i największymi skrzypcami (pokazać instrumenta).
Zestrój wymienionych instrumentów tworzy orkiestrę smyczkową.
Z innych instrumentów strunowych wydobywamy ton nie za pomocą smyczka, lecz przez szarpanie lub uderzanie strun. Do tych należą: arfa, fortepian, mandolina, cymbały.
Arfa jest dużym instrumentem w kształcie trójkąta, w którym rozpięto struny. Za pomocą szarpania strun wydobywamy ton. Arfa jest bardzo często używana w orkiestrach.
Fortepian jest właściwie arfą. Ton wydobywamy przez uderzenie młotkiem w strunę.
Cymbały są miniaturowym fortepianem w którego struny uderzamy bezpośrednio młoteczkami. Młoteczki trzyma się w rękach, podczas gdy w konstrukcyi fortepianowej zastępują je klawisze.
Do instrumentów drewnianych dętych należą:
1. Flet.
2. Obój.
3. Klarnet.
4. Fagot.
Za pomocą dmuchania, wprawiamy w drganie, słup powietrza zawarty w piszczałkach i przez tą czynność powodujemy dźwięk muzyczny.
Wymienione instrumenta sporządzone są zazwyczaj z drzewa, chociaż w ostatnich czasach zaczęto niektóre z tych instrumentów wyrabiać z metalu.
Podobnie, jak w instrumentach strunowych, im struna dłuższa tym ton niższy, taki w dętych, im rura (a więc i słup powietrza), dłuższa tym ton niższy.
Wzdłuż rury rozmieszczone są otwory. Przez otwieranie otworów skraca się słup powietrza, a ton podwyższa. Najniższy ton będzie wówczas, kiedy wszystkie otwory zamkniemy. W porównaniu z instrumentami smyczkowymi, barwa tonu poszczególnych instrumentów dętych drewnianych jest o wiele charakterystyczniejsza.
Flet ma (pokazać) formę i ton piszczałki, czyli wydrążonej laseczki. Wzdłuż biegną otwory. Przez zamykanie, lub otwieranie otworów, powodujemy niskie i wysokie tony.
Pikolo jest pewną odmianą fletu.
Obój ma kształt fujarki. (pokazać). Wysokie i niskie tony wydobywamy także za pomocą zamykania i otwierania otworów.
Ton oboja beczący, nosowy.
Ustnik, który wkłada grający w usta zakończony jest piórem.
Klarnet podobny w kształcie do oboju (pokazać!)
Ustnik zakończony blaszką. Ton jaśniejszy jak oboju.
Fagot (pokazać!) jest dużą drewnianą trąbą.
Rola jego ta sama co kontrabasu w orkiestrze smyczkowej.
Charakter tonu w niskich nutach podobny do mruczenia, w górnych do tonu klarnetu.
Do rodziny obojów należy rożek angielski. (większy od oboju).
Do rodziny klarnetów, bas-klarnet.
Do rodziny fagotów, kontra-fagot i saxofon.
Organy są właściwie wielką orkiestrą zestrojoną z piszczałek, od fletów do kontrafagotów.
Powietrze wprowadzamy sposobem mechanicznym za pomocą miechów. Przez naciśnięcie klawisza, otwieramy pewną grupę piszczałek, w które wpada powietrze i wprowadza w drganie słupy powietrzne zawarte w otwartych piszczałkach.
Do instrumentów blaszanych dętych należą:
1. Trąbka, (pewna odmiana, skrzydłówka).
2. Róg (corno, waldhorn).
3. Puzon.
4. Tuba.
Wydobywanie tonu z trąb podobne jak w instrumentach drewnianych dętych. Trąby zakończone są ustnikiem (mundsztykiem), w który wkłada się usta (a więc nie ustnik w usta jak w instrumentach drewnianych dętych).
Jest wiele rodzajów trąb. (flügelhorn, althorn, tuba, itd). W XVIII wieku wynaleziono tak zwane wentyle, które odgrywają taką samą rolę jak otwory w instrumentach drewnianych dętych. Wynalezienie wentyli ułatwiło mechanikę gry. Nie wentylowych trąb używa się do dziś dnia (w straży ogniowej i. t. d.)
Instrumenta perkusyjne dzielą się:
1). Na instrumenty dające się stroić a) tympany (kotły) b) dzwonki c) xylofony.
2). instrumenty o nieznaczonej wysokości tonu. a) Bęben i mały bęben, b) tamburin, c) tamtam d) czinele, (żele) e) triangel, f) kastaniety.
