Wielki nieznajomy/Tom I/całość

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Józef Ignacy Kraszewski
Tytuł	Wielki nieznajomy
Wydawca	J. K. Gregorowicz
Data wyd.	1872
Druk	K. Kowalewski
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI ; Cała powieść; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

›››

WIELKI NIEZNAJOMY.

OBRAZY NASZYCH CZASÓW

PRZEZ

J. I. Kraszewskiego,

w Dwóch Tomach.

Tom I.

[1] W roku 1866, właśnie w chwili gdy wojna między Austrją a Prasami wybuchnąć miała, rozpoczynał się niemal sezon, u wód galicyjskich pod Tatrami, a gospodarze domów, właściciele hotelów, wszyscy co nawykli rachować na przybycie gości z różnych stron świata, trwożyli się niezmiernie przewidując że im ten nieszczęśliwy skład okoliczności szyki pomięsza — nikt czasu wojny i ofiar jakie ona za sobą prowadzi, nie ma wielkiéj ochoty ruszać się z domu, często też możności braknie. Przecięte drogi, utrudnione komunikacje przyczyniają się też do przytrzymania każdego we własnym kącie. Lecz że choroba nie folguje, a rozkazy lekarza są wyrokami śmierci lub życia — suną się i ciągną do wód ci co muszą. Tacy znowu goście dogodni dla apteki, lekarzy, a może nawet i hotelów, najmniéj z sobą przynoszą materjału do życia społecznego i zabawy. Szczęście to jeszcze wielkie, jeśli chory jest już tak chorym, że się bez opieki obejść nie może, naówczas podejmują się jéj zwykle najmłodsi najsilniejsi zarazem, służąc biednym ciociom, wujaszkom, dziaduniom lub babciom, — i o sobie nie zapominając. Wiadomo powszechnie że młodość ma swe prawa, których nawet częstokroć nadużywa.
W tym roku, może i strach wojny chorób napędził, dosyć że mimo smętnych przeczuć gospodarza domu pod Różą — które podzielał właściciel hotelu Warszawskiego i inni różnych dworków posiadacze, pod Trębaczem, trzema Sosnami, dwoma Czyżykami, czterema Grzybami itp. — w porze właściwéj, gdy już miały grzmieć działa i wojska się przesuwały około Ołomuńca — goście poczęli sunąć się zewsząd do Krynicy, domy się powoli wypełniały — i nie było wcale tak pusto jakby się lękać i spodziewać z owych groźnych konjunktur należało.
W ten cichy zakąt, do którego wojna z pewnością się docisnąć nie mogła, gdzie każdy czuł się bezpiecznym — do którego tak złe prowadzą drogi, że niemi działa ani piechota, bez szwanku by się dostać nie potrafiły — chociaż Galicianie nawykli do nich cało jakoś przejeżdżają — zsuwali się zwolna ludzie chorzy, przestraszeni, odpoczynku i ciszy potrzebujący, wreszcie ci co niewiedzieli co z sobą począć nie mając otwartego Ems, Wiesbaden, Homburga.
Przybywali tu i tacy, którzy w szczęśliwszych czasach powędrowali by byli, potrzebnego im żelaza rozpuszczonego w wodzie szukać daléj, przyprawnego po niemiecku, ale że tam właśnie kulami świstano — woleli pić domową wodę z bezpieczeństwem, że się przy niéj z innem żelazem, nie przepisanem przez lekarza — nie spotkają.
[2] Krynica, Żegestów, Iwonicz, Szczawnica mimo nychtych piekielnych dróg do nich wiodących, na których łatwo karku nadkręcić — otwierały gościnne podwoje coraz nowym przybyszom, witanym z niekłamaną radością. Towarzystwo było nieco zmięszane — ale u wód wiele się nie wymaga, o tem nawet Anglicy są przekonani. Kontyngensu jak zwykle dostarczyła Galicja; sąsiednie królestwo, a z Prus co się na wprost dostać nie mogło — koniecznie postanowiwszy przywędrować, jechało na Warszawę. Nie wiem o ile chorym ówczesne wypadki przy picia wody szkodziły lub pomagały — zdrowi mieli tę pociechę że każdéj poczty oczekiwali z ciekawością niezmierną, z niecierpliwością gorączkową, a w chwilach wolnych od gazet puszczali wodze domysłom — co z tego na świecie wypaść było powinno i jak się to skończyć miało? Zdania były wielce podzielone, ale kto sobie rok ten przypomina — przypomni też że nikt nie odgadł końca.
Już spora kupka gości w dnie pogodne przechadzała się po deptaku co rana, przysłuchując się popisom muzyki któréj repertuar zmieniał się o tyle o ile speiscettel pod Różą, — nie psując uszów zbytnią rozmaitością — już grono poważne przyzwoitych osób napawało się zapachem rezedy obficie zasianéj w ogródku przy źródle, gdy jednego dnia zjawił się tu homo novus, który powszechną pań i mężczyzn zwrócił uwagę.
Był to młodzieniec słusznego wzrostu, bardzo pięknych rysów twarzy, fizjognomji szlachetnéj, postawy nader szykownéj — mogący mieć lat dwadzieścia i kilka, pod trzydzieści — ubrany z jak największym smakiem i w ogóle zdradzający powierzchownością swą, obliczem, ruchami, człowieka z téj sfery towarzyskiéj, która do high life Europejskiéj należy. Nikt ani na chwilę nie wątpił zobaczywszy go, że to jest potomek Potockich lub Zamojskich lub jednéj z tych historycznych rodzin starych, które dotąd dawnéj zamożności nie straciwszy, na stopniu rodowi właściwym utrzymać się przez nią potrafiły...
Ludzie pewnego oka, z małych oznak umiejący się domyśleć wszystkiego, naturaliści salonowi co z pierścionka odbudowują mastodonta wielkiego świata — zaręczali od razu i gotowi byli się zakładać nawet, grubo — iż przybyły musiał być co najmniéj hrabią P. — hrabią ZZ. — jeśli nie księciem L. księciem S. i t. p. O nazwisko nieszło ale o rodzaj i gatunek do którego zaliczyć się miał ów zjawiający się młodzian piękny, dystyngnowanydystyngowany — très comme il faut. W prawdzie jak trudno dziś łyżkę srebrną rozpoznać od Christophlowéj i Ruolzowéj, — tak nie łatwo fabrykaty tego rodzaju odróżnić od prawdziwych owoców czasu i drzew genealogicznych, ale naturaliści salonowi, nawet w braku cech i oznak mają cudowny a nigdy niemylący instynkt, — poczucie rodu. Jest to u nich gratia status. Wszyscy zaręczali że to był pan najczystszéj wody. Najzuchwalsi ważyli się nawet i nie narzucać, wynikłe z kombinacji ruchów różnych znakomitości — najzręczniejszy wszakże poszedł naprzód do bióra, w którem się zwykli byli zapisywać podróżni — i tam cichaczem się coś myślał dowiedzieć.
Podróżny, mówił sobie — nie mógł dawniéj przybyć jak wczora, wczorajsi zaś już musieli być za[3]meldowani miejscowemu zarządowi. W książce znalazł ciekawy, Chaję Ajzyk kupcowę z Brudow z Chaną Gurgich siostrzenicą, i Aaronem Pekfiszem (oczywiście Pekfiszem nieznajomy być nie mógł) następnie radzcę Fryderyka Gotlieba Müllera (niewyglądał na urzędnika wcale), — hrabinę Elizę Maulhorn z baronów Przerętskich z kuzynką Adelą Ernestyną Federzeug — w ostatku pana Gabriela Pilawskiego, obywatela z Warszawy. Oczywiście i tym Pilawskim obywatelem z Warszawy, na żaden żywy sposób nie mógł być arystokratyczny ów młodzian, chociaż z Warszawy — bo nazwa pana Gabriela Pilawskiego zdradzała bruk miejski i pochodzenie plebejuszowskie, w najlepszym razie mógł to być ledwie drobny szlachetka — ten zaś pan musiał należeć do najlepszego świata. Mówiło zanim wszystko a wszystko aż do skromności angielskiéj w ubiorze i cudownego kraju jego niezaprzeczenie londyńskiego bonjourka. Ciekawi przechodząc mimo rozpoznali, iż tkanina z któréj był zbudowany z Brün w Morawii pochodzić nie mogła. Laseczka też, którą n osiłnosił w ręku — laseczka pełna szyku nie podobna by pochodzić miała z innego jak najpierwsze magazyny w Europie, a nieużywał by jéj z takim smakiem, tylko człek urodzony, by czuć i oceniać piękno we wszystkiem — nie wyjmując ani trzewika ani czapki. Ludziom pospolitym trafi się mieć coś jednego, niczego, umiejący się szanować posiada tylko wytworne rzeczy. Pudełeczko do zapałek u niego jest artystycznie wykończone, niewidzialne sprzączki są patentowanemi wyrobami — kto się szanuje jest w tem nieubłaganie ścisłym. Takim się własniewłaśnie wydawał ów nieznajomy.
Zobaczywszy spis przybyłych, bystry ów badacz tajemnic Krynickich — który wziął na siebie dośledzić przybylca, i — przekonany że nieznajomy gość jeszcze zameldowanym nie był — poszedł, jak nazywał — dotrzeć. Dotarciem zwało się wyśledzenie wprost mieszkania jego — poczem już reszta informacji pójść miała jak z płatka.
Lecz spikają się czasami okoliczności nieprzyjazne na ludzi zbyt ciekawych. Młodzieniec właśnie wypiwszy ostatnią szklankę wody, założył ręce w tył z ową laseczką i — poszedł sobie — w góry!! Gdzieś jakby do posągu N. Panny, albo nawet jeszcze daléj. Badaczowi, drapanie się tak wysoko za nieznajomym, na czczo, poto tylko ażeby może znowu zdrapywać się nazad i to napróżno, bo mogła mu przyjść fantazja spaceru samego — wydało się zupełnie niepraktycznem. Wstrzymał zapęd, wsiadłusiadł na ławce u zdroju i tu postanowił czekać powrotu. Nie doczekał się go wcale jednak tego dnia, znać wędrowiec inną sobie jakąś obrał drogę. Ciekawiec wrócił zawiedziony i kwaśny pod Trębacza. Takie niepowodzenia zwykło wszakże tylko dodawać ochoty i odwagi dla przezwyciężenia spikującego się losu.
Nazajutrz pruszył deszczyk — ale wytrwały badacz pod parasolem, po śliskich drożynach odbywał zawczasu straż pilną, oczekując na nieochybne ukazanie się nieznajomego.
Deszcz nawet był na ten raz sprzymierzeńcem dobrym, gdyż zabezpieczał od nowéj w góry wycieczki. Zdala ujrzał go już przybywającego, a z kierunku domyślił się iż nie mógł gdzieindziéj stać [4]tylko pod Różą, w téj bowiem stronie nie było żadnego innego większego hotelu, a jużciż człowiek tak dystyngowanéj powierzchowności nie mógł stać w lada dziurze.
To nieulegało już wątpliwości i parasol skierował się do hotelu. W hotelu stosunki przyjazne, znajomość jeszcze krakowska z samym naczelnikiem instytucji — ułatwić miały dośledzenie prawdy. Gospodarz pilnując aby goście byli czasu kawy po wodzie usłużeni w porę, kręcił się już we fraku u wnijścia. Dzień dobry panu! rzekł badacz zbliżając się,.
— A! dzień dobry!!
— A cóż? a cóż? gości chwała Bogu u pana dosyć?
— No tak! są — są.. tak! goście — ale jacy goście? zżymnął ramionami gospodarz.
— A jakich że byś pan sobie życzył?
— Rok okropny — bankructwo gotowe! mówił żywo właściciel Róży ruszając ramionami — co to za goście!
— Wszakże mieszkania pustkami nie stoją?
— Ha!! co to o tem mówić! zżymnął się gospodarz i potarł rękami głowę.
— Przepraszam... ale właśnie chciałem spytać... o jednego z pańskich gości.. tego.. młodego.. przystojnego.. arystokratycznego.. z laseczką...
— W tużurku tabaczkowym? tak — z laseczką, kapelusz Panama.. a! to mi tu o niego spokoju nie dają.. odparł gospodarz — nawet hrabina... lokaja przysyłała.
— Właśnie o niegom chciał spytać?
Właściciel Róży z przyległościami ruszył ramionami, uśmiechnął się. Cóż tak wielkiego? co tak osobliwego zawołał. Uderzył się w czoło. Ah! jakże bo się nazywa? jak się nazywa?.. okręcił się. A! wiem.. pan Gabriel Pilawski.. obywatel z Warszawy..
— No — ale obywatel a obywatel — dodał badacz, pan najlepiéj wiesz że kogo to teraz obywatelem nie nazywają.. obywatel ziemski? obywatel miejski?..
— A! już co do gatunku obywatelstwa to nic nie wiem, szybko dodał gospodarz — nie wiem.
— Gabriel Pilawski! powtórzył ciekawy — to nie może być!
— Jakto nie może być, ofuknął gorąco gospodarzgospodarz, jak nie może kiedy jest.. Ja panu powiadam, Gabriel Pilawski, obywatel z Warszawy.
— I przyjechał sam? ze służącym? jak?
— E! sam jeden — sam jeden.
— Gabriel Pilawski — Pilawski! powtórzył skłopotany badacz — kapelusz Panama, laseczka i tużurek tabaczkowy.. Gabriel Pilawski.
— Mówię panu, mogę książkę meldunkową pokazać.
— U zegarka żadnych dywizek tylko jeden wielki pierścień z turkusem.
— Ten sam — pierścień z turkosem, turkos ogromny, kosztowny — obserwowałem — rzekł go0spodarz.. ja się na tem znam..
— I Gabriel Pilawski czy Piławski! spytał jakby nagle oświecony myślą szczęśliwą badacz...
Gospodarz trochę zniecierpliwiony pobiegł po książkę, przyniósł ją i włożywszy na nos szkiełka wspólnie z ciekawym począł się podpisowi przypatrywać. Oba spuścili głowy nad książkę, syllabizowali, milczeli. Rzeczywiście była wątpliwość — Głoska l skutkiem zamaszystego pociągu pióra tak była zawiązana, iż mógł ją kto chciał wziąć za l lub za ł. Zależało czytanie od usposobienia. Go[5]spodarz czytał jako simplex servus Dei, Pilawski, ciekawiec mrucząc pod nosem, bo nie chciał się wydać z pomysłem — mówił Piławski. Rzecz była na pozór mała, ale dla badacza nadzwyczajnéj doniosłości i ogromnego znaczenia.
Uśmiechnął się ironicznie w milczeniu; książkę oddał, ukłonił i z wielką powagą miał odchodzić, gdy go tknęło iż się o inne okoliczności towarzyszące, pomocniczo objaśniające nie zapytał. Mądry wszakże, domyślny a grzeczny właściciel Róży, wyczytawszy z oczów milczącego badacza ciekawość, dodał pocichu w poufny sposób.
— Jaki obywatel ziemski, proszę pana, czy też miejski... tego nie wiem, a czego niewiem tego nie mogę powiedzieć — ale coś porządnego: słowo honoru, coś bardzo porządnego! Powiadam panu bywają u mnie różne familje i ludzie, nie chwaląc się, najznakomitsi... raz nawet był hr. Gołuchowski!.. no — ale takiego tłomoka jeszczem u nikogo nie widział. Angielski czy też już nie wiem jaki, skóra jak na pugilaresie, okuta bronzem, elegancki co się zowie śliczny. Drugi mniejszy podobny tylko kalibrem różny, torba także garniturowa. A co ponadobywał różności i ponarozstawiał szczotek i mydeł, flaszek, ingredencji to się służąca wydziwić nie mogła — królewska toaleta.
— No — a z herbami? zapytał badacz.
— Przyznam się panu że oto nie pytałem i nie obserwowałem — dodał gospodarz, a tylko elegancja co się zowie. Na kołnierzu od surduta gdy Franek wytrzepywał sam czytałem London, na butach, to mi Franek mówił, London, wszędzie London i wszystko paradne.
— A książki ma? Spytał inkwizytor.
— Pół stolika zawalonego — dodał gospodarz — wszystko francuzkie, i coś tam polskich...
— Ale bez służącego? szepnął kręcąc głową badacz.
— Hm — ściśle biorąc — rzekł gospodarz, po cóż do Krynicy służący? Franek może i księciu usłużyć... Hrabiemu Gołuchowskiemu buty czyścił.
Niedosłyszał tego argumentowania nasz ciekawiec, bo się skłonił i zatopiony w myślach odchodził powtarzając — Piławski. Pilawski hm! oczewista rzecz iż to jest pseudonym dla zachowania incognito od herbu Piława — Toć jasne! to jasne! Chciałoby się uniknąć natrętów, ciekawych, znajomości... to jasne... Piławski — Piława!
UsmiechnąłUśmiechnął się do siebie i zatarł ręce szczęśliwy iż trafił na wywód ten, który mu się wydawał nadzwyczaj trafnym. Nie jest to rzeczą przyjemną, ciągnął daléj — być napastowanym, okrążanym, wyzyskiwanym... Ci protekcji, inni pieniędzy, — drudzy szukają znajomości, aby się przechwalać. Toć rzecz zrozumiała — Piławski... Piława... jak na dłoni. Jestem w domu — ale sza!!
Uszczęśliwiony domysłem w którego trafność uwierzył najmocniéj, badacz poszedł na deptak pod parasolem postanawiając milczeć, dopóki by na poparcie idei swojéj nie znalazł silniejszych jeszcze argumentów.

Tu czas jest zapoznać się — nie z wielkim nieznajomym, ale z badaczem tyle trafności mającym i dowcipu. Badacz nasz, w pospolitem życiu zwany był panem Karolem Surwińskim. Był on mieszkańcem Krakowa i — teraz już, właścicielem kamienicy, na któréj srogie opodatkowanie zwykł się był uskarżać przy każdéj rozmowie. Zasiedziały w mieście i nieruszający się chyba do Krynicy z rozkazu [6]Doktora Dietla — pan Karol niegdy wiele świata zwiedził, wiele przebył i przebolał. Z przeszłego czynnego życia pozostała mu potrzeba ruchu, pieniędzy, stosunków, ludzi i — wiadomości złego i dobrego. Czytywać nie mógł, bo nie nawykł do tego nudziarstwa i słabe miał oczy — czerpał więc zabawę i naukę z żywego świata. Filozofował, obserwował; nadewszystko płotki i wnikanie w strojne sprężyny cudzego żywota niezmiernie lubił. Tem też właściwie tylko żył i zajmował się. Jeśli w swych studiach nad społecznością i analizach charakterów natrafił na szkopuł; — choćby zrazu miał się on rozprysnąć, jak woda o kamienie, nie mijał go, i owszem — silił się skruszyć zawadę — i zawsze prawie z czasem; z cierpliwością dochodził do ziszczeń swych celu. Nie było dla pana Karola Surwińskiego nie tajnem na Krakowskim bruku, nie ostało się też długo tam gdzie przeniósł chwilowo działalność swoją.
— Gdybym ja chciał pisać pamiętniki — mawiał śmiejąc się po cichu, (miał w obyczaju taki śmieszek stłumiony, przygłuszony, tajemniczy z którym nie wybuchał nigdy — ale też i obejść się bez niego nie mógł) — gdybym ja moje pamiętniki pisał!!! no — no! dopierobyście się ciekawych dowiedzieli rzeczy!!
Nieprzychylni panu Karolowi dowodzili że fantazja bujna, częstokroć wybujała — dosztukowywała co brakło do uzupełnienia wiadomości. To pewna że łataniny znać nie było, a powieści pana Karola tak mile się słuchały, tak były zręcznie układane, iż je wiele prostoduchów za szczerą brało prawdę. To też pan Karol, stary kawaler, potroszę wszędobylski, mile był widywany w najróżnorodniejszych towarzystwach, w każdem z nich właściwie znaleść się umiał, a z równem upodobaniem gościł u professorów, hrabiów, ławników i mieszczan. Nawykły do miasteczka choć dziś wyludnionego znacznie, zawsze jednak dostarczającego mu podostatkiempoddostatkiem społecznego materjału do życia — u wód miał tem więcéj do czynienia, że szczuplejszem gronkiem ludzi wyżywić się musiał. Z tego powodu był niezmiernie czynnym, kręcił się i wyszukiwał zajęcia. Nic tu oka jego i uwag iuwagi nie uchodziło, starał się ze wszystkiego korzystać. Tajemniczy ów przybysz dostarczył szczęściem pięknego przedmiotu do studjów i bardzo był pożądaną zagadką.
W prawdzie dotąd brakło danych, na których by oprzeć mógł i osnuć dostatniejszą powieść, lecz, mądréj głowie dość na słowie — z tego co miał snuć już mógł wiele i długo. Pracowici badacze są jak pająki, przędą z siebie gdy z czego innego nie mogą. I mówił w duchu pan Karol:
— Człowiek który tak wygląda! mała rzecz tłomoki, ale i one mają znaczenie, człowiek który ubranie i obuwie każe sobie robić w Londynie, nie może być lada obywatelem Pilawskim... bo o żadnych Pilawskich tak okrutnie bogatych i zbytkujących u nas niesłychać. W tem tkwi tajemnica... ja jéj dojść muszę... Zatarł ręce... dzień był chłodnawy.
— Niech sobie demokracja co chce plecie, dodał rody, rasy i krew istnieją. Po twarzy zaraz, z rysów poznać można człowieka dobrego gniazda, którego rodzina od wieków swobodnie oddychając, zajmowała się wydzieloną sobie przez Opatrzność delikatniejszą robotą.. To nie jest twarz, postawa, chód pana tam jakiegoś obywatela Pilawskiego — to są rysy arystokratyczne, szlachetne — rasowe...
Deszczyk kropiący od rana, jakoś około godziny dziesiątéj pruszyć przestał — na deptaku chodziło, [7]mimo pozostałéj na nim wilgoci, osób coraz więcéj, chodził i pan Karol, którego dobrzy znajomi mimo jego wieku zwali Karolkiem — za co się nie gniewał, odmłodzało go to i pochlebiło mu. Ten i ów zaczepił przechodzącego, ale wszyscy doświadczyli iż nie był usposobionym do rozmowy jak zwykle... zbywał ich krótko. Absorbowała go zagadka, uchylał się nawet od obcowania z najlepszemi znajomemi, ażeby w ciszy i skupieniu ducha, przedsięwziąć środki właściwe ku odkopaniu tajemnicy. Niewykończonéj produkcji niechciał okazywać szerszym kołom.
Wszyscy uważali iż był nie swój — przypisano to działaniu żelaza z wapnem, rozpuszczonych w wodzie Krynickiéj. Gaz też węglowy, węglany czy węglisty nie ma reputacji przyczyniającego się do rozweselenia — owszem ma przytępiać władze wszelkie.
Około — pół do jedenastéj, gdy już wszyscy pijący wodę, mieli czas dokończyć absorbcji i porozchodzili się do kąpieli — słońce łaskawsze niż zwykle bywa w Krynicy, zaczęło się z po za obłoków gnanych wiatrem pokazywać. Można było, korzystając z pięknéj pory wyjść na przechadzkę, a że barometr Dr. Zieleniewskiego znacznie się podniósł — już się na wetnawet zaczynały tworzyć projekta dalszych wycieczek, gdy ciekawość powszechna, podrażniona przez pana Pila czy Piławskiego (którego nazwisko jeszcze nie było znanem powszechnie) na nowo rozbudzoną została powozem, pocztowemi końmi zajeżdżającym pod Różę, z paczkami, pakunkami, pudełkami... tłomokami i dwiema paniami, które wysiadły — spytały o mieszkanie, a znalazłszy na pierwszem piętrze trzy pokoje bardzo słone, po krótkiéj chwili wahania — zajęły je i rozkładać w nich poczęły. Gospodarz, ażeby wiedzieć czego się trzymać, chociaż tłomoki znowu były wielce obiecujące (nużby uchowaj Boże w tytule uchybił?) wysłał zaraz dziewczynę z książką meldunkową, piórem i atramentem. Po krótkiéj chwili panna powróciła i na karcie wyczytano: Zuzanna Domska z córką Elwirą z Berlina. Służąca syllabizując schodziła powoli z księgą, a gospodarz i cała kupka ciekawych rzuciła się wnet na pastwę. Wszyscy nosy powtykali jak najbliżéj papieru i wszyscy je popodnosili wkrótce, z wyrazem uczucia doznanego zawodu. Powtarzano — Domska! Domska z Berlina! Cóż to jest z Berlina? To chyba z Wielkiéj polski?
W rubryce oznaczającéj stan przybyłych, był tylko posuwisty sztrych pióra, jakby obrażonego natrętną indagacją, znaczący tyle co protestacja przeciwko nieprawemu dochodzeniu i wtrącaniu się w szczegóły tyczące społecznego stanowiska — chorych!! Domyślano się tedy różnie. Pani Domska z córką Elwirą i tylu pudełkami nie mogła być kim innym, tylko bogatą dziedziczką dóbr w Wielkiéj polsce... A że mąż jéj zajmował zapewne stanowisko wysokie przy dworze, że zasiadał w izbie parów, więc i owa pani Domska jechała nie z Poznania, ale z Berlina. Rzecz była dla ludzi myślących jasna jak słońce. Nawykli do wyrazistości niecierpliwili się tym lakonizmem — pani Domskiéj z Berlina!!
Nazwisko brzmiące ładnie nic samo z siebie nie mówiło. Rodzina w herbarzach była nieznana, lecz ileż podobnych zasiada teraz po izbach panów i parów, i nosi tytuły świeżo nabyte? Osoby pijące kawę na dole, a wstrzymane chwilę w pochodzie bardzo przebaczoną ciekawością — popatrzały na znoszone tłomoki... czytały nieznacznie polepione na pudełkach kartki i powoli się porozchodziły... Jedna panna więcéj przybyła młodzieży.
Doświadczenie uczy, iż u wód kto się chce o kim [8]dowiedzieć, zawsze w końcu celu doścignie, byle miał trochę cierpliwości. Wysiadające panie widział gospodarz, widział Franek lokaj, widziała panna służąca, spotkał w korytarzu pan Paweł Bann Hotkiewicz, odstawny Major od Huzarów. Wszyscy się zgadzali na to, iż obie wyglądały bardzo, bardzo przyzwoicie. Panna Elwira mimo zaniedbanego stroju i choć po męczącéj podróży — wydała się wszystkim bardzo piękną. Matka zdawała się chorą, zmęczoną i mniéj dystynkcją odznaczała. Była, mówił znający się na ludziach gospodarz — at sobie stara jejmość! — panna zaś — co się zowie. I dodawał z pewnym ręki ruchem wielkiego znaczenia: Grandioso, grandioso!
Baron Hotkiewicz który uchodził za znawcę, bywał na balach dworskich i widywał arcyksiężne.. potwierdzał iż panna Elwira wyglądała trés comme ile faut. Uderzało i to w charakterystyce pań, iż pani i panna Domska z wielkim wykwintem i wedle najświeższéj mody były ubrane. Ilość pudełek zwiastowała elegantki wielkie... Burnus panny Elwiry kaszmirowy, nawet jak na drogę, był za nadto wytworny, boć go oprócz postyljonów nikt nie widział.
Korzystając z ciepła i słońca parę osób poszły po śniadaniu przechadzać się do lasku. Pan Karol Surwiński zobaczywszy na oddalonych ścieżkach z cygarem snującego się swojego Pilawskiego, począł manewrować z niezmierną zręcznością tak, ażeby się z nim gdzieś z bliska spotkać, nie będąc znowu posądzonym o natręctwo i nawijanie się, bo tego niecierpiał. Jakoż w istocie dzięki umiejętnym pochodom skrzyżował się, zawsze najniespodziwaniéj niby z p. Pilawskim, ale przechodzący odwracał za każdym razem głowę, udawał że nie widzi i napawał się po wodzie — naturą, a do zawiązywania stosunków najmniejszéj skłonności nie okazał. Pan Karol o tyle tylko skorzystał w strategicznych ruchach swoich, iż mógł się zbliska przypatrzeć krojowi sukien, lasce, kapeluszowi, dewizce z turkusem — i z obserwacji swych wyciągnął znowu to najmocniejsze przekonanie, iż nieznajomy był incognito ściśle zachowującym członkiem jakiejś znakomitéj rodziny krajowéj.
Z tem najmocniejszem przekonaniem powracał, nie chcąc już po raz trzeci się z nim zetknąć, gdy na skraju lasku ujrzał idącą przeciw sobie panią Ormowskę, sławną panią Ormowskę, w towarzystwie nieodstępnych dwóch swych wychowanic i kuzynek, panien Lusi i Musi. Kto nie miał szczęścia znać osobiście pani Ormowskiéj, którą znali od lat trzydziestu wszyscy około Lwowa, w obu królestwach Galicji i Lodomerji i Wielkiem księztwie Krakowskiem, temu nadzwyczaj trudno będzie skreślić wizerunek wierny téj zacnéj damy, która niegdyś była najpiękniejszą między pięknemi, a dziś jeszcze należała do najprzyjemniejszych niewiast dwóch królestw i wielkiego księztwa. Pani Ormowska de domo, ale to już tam przypomnieć trudno, bo nazwisko rodowe było nie zbyt wdzięczne, poślubioną została bardzo młodo hrabiemu P... z którym żyła lat z dziesiątek, owdowiawszy poświęciła się wychowaniu syna jedynaka, a dla ułatwienia tego zadania i znalezienia mu opiekuna a sobie pomocnika, wyszła powtórnie za mąż za niejakiego pana Ormowskiego, człowieka bardzo majętnego lecz posądzanego iż handlem sobie zdobył fortunę. Po Ormowskim owdowiawszy raz jeszcze i wziąwszy spadek bardzo znaczny, bo jéj większą część majątku swego zapisał, nie probowała już wchodzić w nowe związki małżeńskie, synowi oddała dobra hra[9]biowskie, sama zaś w dostatkach i swobodzie trawiła resztki żywota, wychowując i wydając za mąż dla rozerwania się różne z kolei dalekie kuzynki i powinowate. Jedynym warunkiem, niezbędnym prawie, przyjęcia w opiekę ubogich panienek było iż musiały być ładne, miłe, roztropne i łagodne. Brzydkich znosić przy sobie nie mogła równie kobiet jak mężczyzn, a złośliwych mniéj jeszcze. Dobrego serca, wesołego umysłu, wielce wyrozumiała i pobłażająca dla drugich, pani Ormowska, którą przez grzeczność nazywano baronową, nie miała już innego celu w życiu nad wesołe spędzanie lat pozostałych. Otaczała się więc tem co jéj robiło przyjemność, a że dobroczynność daje spokój i szczęście, czyniła jak mogła najlepiéj ludziom, aby oni jéj nie nudzili, nie przeciwili się i nieprzeszkadzali być szczęśliwą. Musi i Lusi, a w ogóle wszystkim z kolei po sobie następującym kuzynkom ani smutnemi, ani nudnemi, ani złośliwemi niedozwalała być pani Ormowska. Dziewczęta umiały z tego doskonale korzystać, bo gdy która czego zażądała, robiła kwaśną minkę tylko i najdaléj w dwadzieścia cztery godzin, pocieszoną została tem czego pragnęła. Umiano to usposobienie wyzyskiwać. Kobiecina wyglądała ze swą pomarszczoną, rysów jeszcze wdzięcznych, mimo marszczek i starości twarzyczką, z oczkami uśmiechniętemi i ustami uśmiechać się usiłującemi — wcale przyjemnie. Zawadzała jéj tylko zbyteczna otyłość. Chodziła też podpierając się zawsze parasolikiem, który w istocie był zamaskowaną laską, a nawet wcale grubym kijem, ale w jedwabnéj sukience, poznać go było trudno co za jeden. Dbała o powierzchowność swoją i kuzynek niezmiernie pani Ormowska, choć samą się z tego śmiała że ją jeszcze o spóźnioną zalotność gotów kto był posądzić. W istocie zaś o tyle zalotną była że chciała się podobać z charakteru, wykształcenia a — mówiąc prawdę i ze śladów wdzięcznéj, dawnéj niezapomnianéj, tryumfatorskiéj piękności. Lubiła bardzo nie być samą, a właśnie się trafiło że dwór jéj jakoś się rozpierzchnął i szła tylko z Lusią i Musią, co się równało dla niéj, jakby nie miała nikogo, obie bowiem panienki, jako domowe były chlebem powszednim. Zobaczywszy zdaleka przez lornetkę p. Karola, który szedł jakoś w przekątnym kierunku — staruszka poczęła nań wołać, machać,machać chustką, a że Musia i Lusia także, śmiejąc się do rozpuku, rozkrzyczały hukając nań i dając znaki, jak okręt przy rozbiciu — aby p. Surwiński na ratunek przybywał — rad nie rad przybiegł stary kawaler, sądząc że w istocie wezwano go przeciw żmji lub wężowi na wojnę. Pani Ormowska umiała ocenić przymioty pana Karola, chociaż wiele do zarzucenia mu też znajdowała, naprzód że miewał nie zbyt swieże chustki od nosa i czasem przypylone kołnierzyki od koszuli, powtóre iż bywał złośliwy i siał niepotrzebne plotki. Ale bawił ją też anegdotkami i opowiadaniami. Surwiński nie zbliżał się zbytecznie do pani Ormowskiéj, gdyż jako stary kawaler miał w podejrzeniu wszystkich że go chcieli żenić, a znając upodobanie w kojarzeniu sakramentalnych węzłów staruszki, bał się Musi i Lusi. Bo to, mawiał sam do siebie — człek się nie wiedząc sam jak, zaplątać jeszcze może, a potem kłopot i gniewy i niepotrzebna gadanina.
[10] — Ale chodźże, chodź, wołała tupiąc nóżkami i stukając o ziemię parasolikiem pani Ormowska... chodź...
A obie dziewczęta śmiejąc się wtórowały.
— Prędzéj, prędzéj! Chodźże pan.
Surwiński był przekonany, iż być musi jakaś bardzo nagła potrzeba, przybiegł aż się zadychał.. stanął ocierając pot czoła. Czemże służyć mam?
— Ot masz! czem służyć? rozśmiała się staruszka — nic innego tylko sama jestem, nudzę się, a wasz obowiązek panowie moi, bawić mnie teraz... Niegdyś to ja was bawiłam.. teraz wy musicie starą...
— Ale to pan niegrzeczny, dodała Lusia białe pokazując ząbki, widzi pan same jedne, zbłąkane na bezdrożach niewiasty, bez opieki, bez męzkiego ramienia i nie domyśla się iż należy stanąć na straży.. spełnić najświętszy obowiązek. Lusia była wielce żartobliwą.
— Niechże pan babuni (wszystkie kuzynki zwały panią Ormowską Babunią) — poda rękę, dodała Marja.
— A tak, daj mi asińdziéj rękę.. mówiła stara ruszając się z ciężkością z miejsca, chodźmy — doktór Zieleniewski każe chodzić.. a pan?
— Tak, tak i ja muszę chodzić — rzekł pan Karol...
— Przepraszam pana, przerwała Lusia — pan nie chodzisz, pan biegasz, a tego przy wodach zakazują.
— I zkądże pan tak leciał na skrzydłach zefira? spytała Musia.
Pani Ormowska z zefira śmiać się zaczęła...
— Jakto? zkąd? podchwycił Karol — ja przechadzałem się... szukałem tylko suchych ścieżek.
— Co tam! co tam! gdzieś był toś był, rzekła Ormowska, ale mów co słychać? bo ty — to wszystko wiesz.
Surwiński się uśmiechnął, pochlebiał mu ten wymiar sprawiedliwości, czuł się téj pochwały godnym.
— Żebym miał wszystko wiedzieć — ozwał się skromnie, tego nie powiem, lecz że czasem uda mi się więcéj niż drudzy spenetrować — to mi wszyscy przyznają.
— I cóż spenetrowałeś? zapytała baronowa.
— W Krynicy bo domy przezroczyste, i tak dalece nie ma nie do penetrowania, westchnął pan Karol... Czy pani baronowa już widziała — naszego wielkiego nieznajomego?
— Kto? co? kogo? spytały razem trzy głosy.
— Przecież tego pana z pod Róży, w eleganckim londyńskim bonżurku, w kapeluszu panama..
— Któż to taki? przerwała Ormowska, dziewczęta mi mówiły już coś o nim, ja z daleka źle widzę, a koło nas nie przechodził.
[11] — Przystojny mężczyzna, bardzo przystojny, odezwała się Musia — bardzo przyzwoity.. ładnie ubrany...
— Nikt nie wie kto to taki — dodała LnsiaLusia.
Karol się uśmiechnął.
— Chociaż nie zupełnie, rzekł, mogę w tym względzie zaspokoić ciekawość pań. Stoi pod Różą ale... ale z książki meldunkowéj w któréj się wszyscy zapisują, niewiele się dowiedzieć można o nim. Pan Gabriel Piławski obywatel z Warszawy... i po wszystkiem... więcéj nie napisał.. Wszakże trzeba nie mieć oczów, pani baronowo dobrodziejko, ażeby nie dostrzedz, iż to jest ktoś inny!.. To — przysięgam państwu, członek jakiejś bardzo znakomitéj familji, rysy arystokratyczne... krew znać w nich, przytem postawa, ruch... mina.
— A po cóżby się taił z nazwiskiem? spytała Ormowska..
— Po co? naprzód, że takiemu panu zawsze wygodniéj być incognito, powtóre: iż — kto wie? ma osobiste zapewne jakieś pobudki do tego.
— Ale zkądże wnosisz znowu? spytała zaciekawiona staruszka, bo jeśli z nosa i brody, to ci powiem, że się grubo omylić możesz. Jam stara, ją ci co innego powiem. Śmieją się z tego demokraci i drwinkują, a to rzetelna prawda iż tylko po rękach można poznać człowieka dobrze urodzonego. Widzisz asindziéj, gdy trzy, cztery, pięć pokoleń nie rękami nie robiło, zdrobniały one i wydelikaciły się, to naturalna. W drugiem pokoleniu u dorobkowiczów jeszcze łapy. Twarz będzie czasem piękna, arystokratyczna, rysy już się wygładzą, a ręce — ręce zostają długo na pamiątkę tym rodom, które niemi na życie pracowały. Widział żeś asindziéj ręce?
— Ręce? nie, odparł Karol, widziałem tylko bardzo eleganckie i pozapinane szczelnie rękawiczki.
Panny się zaczęły śmiać..
— Przekonacie się panie, dodał pewien siebie pan Karol, iż ten człowiek okaże się wcale kim innym, nie jakimś panem Piławskim.. Naprzód żadnéj familji szlacheckiéj Piławskich nie ma..
— A dla czegoż ma być koniecznie szlachcicem? rozśmiała się Lusia, mów pan.
— Dla tego, że ma fizys szlachecką! odparł Karol tryumfująco — to są rysy nie plebejuszowskie.
— I pan wszystkie domysły opierasz na tem? podchwyciła śmiejąc się staruszka.
— Nie zupełnie.. tajemniczo dodał Surwiński. Gospodarz hotelu opowiadał mi dziwy, o nader kosztownych przyborach podróżnych tego gościa.. Mają być jakieś niewidziane, niepraktykowane tłomoki. Służba wydziwić się nie może, iż odzienie wszystkie z firmami londyńskiemi.
Lusia zaczęła się śmiać, a Musia, która zawsze szła za nią w ślad, jeszcze głośniéj — rozśmiała się i staruszka. Pan Karol nieco był tą płochością obrażony.
— Śmiejcie się panie, ja przy swojem stoję... dodał — familji Piławskich nie ma a herb Piława wiadomo do kogo należy. Mądréj głowie dość na słowie.
Zresztą zobaczymy — okaże się to, okaże..
Panny spojrzały po sobie — Piławita!.. incognito! a toż by to była dopiero gratka.. Pani Ormowska ruszyła ramionami.
[12] — Cóż daléj — rzekła. Spowiadaj się co wiesz jeszcze?
— Nie wiele więcéj, odparł Surwiński, lecz mogę dodać dla zajęcia pań, iż pod Różę zajechała też dzisiaj osoba jakaś majętna z Wielkopolski.. Matka z córką. Przybyły pocztą, zajęły lokal drogi... pudełek z sobą nawiozły mnóstwo..
— Nazwisko? spytała Ormowska — przecież to my tam majętniejsze domy znamy prawie wszystkie?
— Ja też, choć osobiście nie znam wielu, odezwał się Karol, z reputacji wiem o każdéj znaczniejszéj rodzinie — jednak o téj, przyznaję się, żem nie słyszał...
— A już pan wiesz, kto i co? spytała Lusia.
— A jakże — ja jestem tak szczęśliwy — dorzucił Surwiński, iż wiadomości same mi nie szukane płyną.
— I jakże się zowie ta pani? mów? nagliła staruszka.
— Pani Domska... z córką, Elwirą...
— Domska! Domska! powtarzały wszystkie panie razem — Domska! Ni vu, ni connu... Dąbska — to jeszczeż — szepnęła baronowa, ale o Domskich nie słyszałam.
— Musi być z Wielkiéj Polski, bo zapisała się z Berlina...
— A córka — ładna? spytała Lusia.
— Major Hotkiewicz.
— Tylko wyraźnie Hotkiewicz, Hotkiewicz.. rzekła Ormowska, bo go drudzy mięciuchno wymawiając, gotowi Chodkiewiczem zrobić — a cóż mówi Hotkiewicz?
— Że bardzo ładna...
Panny westchnęły.
— Słuchaj asindziéj, zatrzymując się poczęła staruszka. Słońce przypieka jakby w Neapolu — czasby już i do domu, prowadź nasznas tak abyśmy przeszły około Róży. Może też zobaczymy tych co cię tak intrygują.
Wprawdzie chcące powracać około Róży, trzeba było zawrócić ku niéj i zejść z gór... lecz nie było to tak dalece z drogi, panny ciekawość miały wielką zobaczenia rywalki... poszli.
Pani Ormowska mimo, że dla niéj przechadzka dłuższa była bardzo uciążliwą, dogadzając kuzynkom a po troszę i sobie, dała się sprowadzić z góry i powlokła się opierając na parasoliku. Po drodze mało już osób spotykano, minął ich tylko wracający z wycieczki wielki nieznajomy i Lusia z Musią mogła się jego strojowi przypatrzeć. Staruszka znajdowała, że w istocie postawę i chód miał pański. Karol się tem ucieszył.
— Widzi pani baronowa dobrodziejka, ja się na tem znam, odezwał się — ja nieraz w Krakowie z tyłu idącego... to jest z tyłu widzące przechodnia... o kilkadziesiąt kroków nawet profesję odgadnę. Inaczéj chodzi, proszę pani szewc, inaczéj krawiec, inaczéj literat, a wcale odmiennie wielki pan.
Pani Ormowska śmiała się serdecznie, panny wtórowały. Przeszli mimo Róży, zawrócili potem kawałek drogi zrobiwszy nazad... W oknie za pierwszym razem niebyło nikogo, wracając, z daleka już pan Karol dostrzegł bielejące nbranieubranie.. Był to kaszmirowy burnus panny Elwiry, która otwarłszy okno stała w niem, rozglądając się po okolicy. Surwińskiemu serce zastukało. Byle by nam, zobaczywszy nas, nie drapnęła — szepnął, to się jéj dosko[13]nale przypatrzym... Panny zdala już oczy skierowały ciekawe i dostrzegły w istocie piękna postać brunetki, wytwornie ubranéj, która z obojętnością osoby do życia w mieście nawykłéj, bez trwożliwości wiejskiéj rozpatrywała się w miasteczku, ulicy i przechodniach. Karol zapatrzył się też z taką uwagą, że zaniedbawszy troskliwość o wybór drogi dla pani Ormowskiéj, która w tym względzie zupełnie się na niego zdała — o mało nie był przyczyną jéj upadku. Wprowadził bowiem baronowę na kamień. Lusia postrzegła w czas i podchwyciła staruszkę, która dała klapsa swojemu przewodnikowi.
— Asindziéj się zagapiłeś na okno, rozśmiała się odchodząc wprędce z przestrachu — a ja o małom nóg nie połamała — przecież wiedzieć powinieneś, żem na twéj opiece i że ja już na drogę nie patrzę, to do ciebie należy.
Ten wypadek był powodem, iż nie dobrze się przypatrzono pannie Elwirze, która właśnie w téj chwili okno powoli zamknęła i odeszła od niego. Wiedziano tylko iż oczy ma czarne... ręce bardzo białe i w pierścionkach, burnus ładny... a Musia, (która nosiła włosy przyczesane^[1], dostrzegła przepyszny warkocz, który posądziła o pochodzenie ze sklepu. Na tem skończyła się przechadzka, Surwiński odprowadził panie do ich domku pod wzgórzem za zdrojami, a sam poszedł na zwiady.

W liczbie osób przybyłych w tym roku do Krynicy znajdowała się i pani Hercegowińska, osobistość równie w tamtym kraju znana jak Surwiński i Ormowska. Od lat kilku co lato przybywała z rozkazu lekarza do Krynicy, leczyć się na jakąś dolegliwość w którą łatwo uwierzyć było można, kto ją tylko zobaczył. Wychudła, była mizerna, żółta i straszna choć rysy twarzy posiadała, że nawet piękną być mogła, ale dawniéj. Hercegowińska żartami zwana Hercegowiną, wdowa z dosyć znacznym majątkiem, niezmiernie skąpa.... straszliwie pobożna, oddana cała praktykom religijnym, troskliwa równie o własne jak o cudze zbawienie, bezdzietna i obdarzona tylko siostrzeńcem, długim blondynem, który pod pozorem troskliwości o ciocię, wszędzie za nią jeździł, co jéj niepospolicie zawadzało... równie lubiła sprawami obcemi zajmować się jak Surwiński. Rywalizując z sobą w tym względzie niecierpieli się, Hercegowina dawała wszędzie do zrozumienia, iż Surwiński był gorzéj niż heretyk, bo człek na wszelką wiarę obojętny i ateusz jawny, pan Karol szydził z wdowy nazywając ją starą skwaśniałą dewotką. Przy każdem spotkaniu z sobą gryzligryźli się i sprzeczali. Karol unikał téj zgagi, ona go szukała, aby mu dogryzać. Pani Ormowska jawnie przeciwko nikomu nie występując, nie dawała też poznać jak dalece antypatyczną dla niéj była ta Hercegowina, unikała jéj tylko będąc wszelako bardzo grzeczną. Wdowa zaś jakby się uwzięła właśnie napadać na spokojny dom Ormowskiéj, niewypuszczała go na chwilę z opieki. Bardzo jéj się tu rządzić chciało. Baronowa była pobożną, ale dawnym sposobem, bez przesady i fanatyzmu, nie nawracała nikogo, nie cierpiała rozpraw religijnych, lecz zarazem tolerowała w każdym przekonania. To właśnie nie podobało się Hercegowinie, która w zamiarze nawrócenia staruszki, dopilnowania panien, chodziła nieustannie i wciskała się co chwila. Była uciążliwą dla wszystkich, ale bojąc się języka, znosić ją musiano. Zewnętrzna postać wdowy zupełnie odpowiadała roli, jaką odegrywała. Ubierała się najniesmaczniéj, a że przy twarzy kwaśnéj i chmurnéj, nie łatwo było dobrać w czemby dobrze wyglądała, najczęściéj chodziła w śmiesznych strojach, które oczy zwracały. [14]W ręku miała nieopuszczający ją nigdy różaniec, a z rana ogromny worek z książkami od nabożeństwa i modlitewkami drukowanemi, które rozdawała lub sprzedawała na dochód stowarzyszeń S. Wincentego à Paulo.. Obawiano się jéj w ogóle jak ognia, natrętną bowiem była, wytrwałą i nieustępującą ani krokiem ani słowem... Walczyła za wiarę do upadłego — chociaż-bodaj, czy wiara na tem wiele zyskiwała. Nie było bowiem przykładu, ażeby się kto jéj dał nawrócić. Dodać należy, iż ze znacznego majątku, o który siostrzeniec miał wielkie powody obawiania się, nigdy dla przekonań najmniejszéj nie uczyniła ofiary. Wyciągała na nie drugich, sama płacąc dług własny, gorliwą pracą tylko... Ubogiemu też siostrzeńcowi obficie wprawdzie dawała obrazki i modlitewki, ale nadto podobno nie więcéj. Nieszczęśliwy ten młodzieniec, zowiący się panem prefesoremprofesorem Żemłą, snuł się jak cień za ciotką... po części z nakazu rodziny, w części z własnego popędu, lecz mu to dotąd wcale się nie wypłacało. Czasem posyłała go ciotką, kazała się przeprowadzać, posługiwała nim, lecz ile razy zachodziły rachunki, liczyła się szczelnie lub — jeżeli z jéj strony co należało, zbywała podziękowaniem. Utrapiona to była służba przy Hercegowinie — a biedny młodzian znosił ją, jak skazany z cierpliwością przykładną. Blondyn, długiéj twarzy, wzrostu słusznego do zbytku, tyczkowaty, sztywny, spokojnego temperamentu. Porfiry był jednym z tych ludzi, którym nigdy bardzo źle na świecie być nie może, bo nie czują do zbytku i zdają się narodzeni na los tych, których francuzi zowią tak trafnie: souffre-douleur. W szkołach bili go i znęcali się nad nim studenci, w domu siostry, ojciec i matka robili z nim co chcieli, na świecie — jakby się do służby narodził, każdy się nim wysługiwał. Porfiry słuchał wszystkich, czy kto miał, czy nie miał mu prawa rozkazywać. Natury wielce flegmatycznéj, miał jedno tylko upodobanie — nic nie robić, gdyby można palić dobre cygaro, jeść rzeczy słodkie i długo sypiać. Nie kłócił się z nikim i nigdy, uśmiechał do każdego, schodził z drogi wszystkim... stawał w kątku... i zdawał nie mieć wielkiéj ochoty do życia. Żył bo się urodził i musiał — lecz żeby mu to tak bardzo| smakowało, nie widać było po nim.
Z powodu ciotki już pobożnym być musiał, wszakże i w pobożności nie przesadzał, spełniał ścisleściśle co nakazywała, ziewając po trosze, nie rozgniewał się zbytnio nigdy. Zresztą najlepszy człowiek w świecie, niezawadzający, cichy, łagodny. Panny przezywały go rozmaicie, śmiały się z niego, draźniły... jedna uczeńsza w historji naturalnéj ochrzciła go przydomkiem: ryby — z powodu zimnéj krwi zapewne... rozsądniejsze widziały w nim nieocenione przymioty na męża — i gdyby ciocia zapewniła mu spadek, niezawodnieby się o niego rozbijały. Co do tego dziedzictwa po cioci bogatéj i skąpéj, wątpliwości zachodziły wielkie. Starali się oń OO. Jezuici, Kapucyni i Dominikanie, a naostatku Porfiry sam czując, iż najmniéj było prawdopodobieństwa, ażeby się ono jemu dostać mogło. Pilnować się jednak — musiał. Pani Hercegowińska mieszkała zwykle w Krakowie, on też tam często przebywał, jeździła do Krynicy, wlókł się tam za nią, nie naprzykrzał się wszakże, dawał tylko znak życia, jakby mówiąc jéj — otom jest. Ciocia wcale za to nieokazywała wdzięczności, niekiedy go nawet odprawiała do domu.. Ale bo byś się nie włóczył tak mawiała.. jak ogon ciągniesz się za mną...
— Ciocia Prezesowa nie może mieć za złe, iż troskliwość... Daj mi pokój z tą troskliwością. Ja to wiem... Gdybyś mnie chciał słuchać, wstąpiłbyś do nowicjatu.. i to by było najlepiej.
[15] Porfiry na wszystko rezygnowanyzrezygnowany, do klasztoru miał wstręt, z którem się tylko wydawać nie lubił. Odpowiadał więc zawsze ciotce, iż usiłuje w sobie wyrobić powołanie. To jednak nie przychodziło. Właśnie tego dnia gdy panią Ormowskę do drzwi jéj domu odprowadził pan Karol — spodziewając się znać rychłego powrotu siedziała, oczekując na nią w salonie i modląc się tymczasem Hercegowina... Surwiński przez okno, spostrzegłszy jéj kapelusz bronzowy do grzyba podobny, tem rychléj w progu pożegnał baronowę. I ona i panny skonfuzjowane były zoczywszy natrętnego gościa na przesmyku, wymknąć mu się już nie było podobna.. Ormowska weszła pierwsza poważnie się witając.. Wdowa złożyła szybko książkę, i pobiegła na spotkanie.
— Całuję rączki mojéj dobrodziejki — do nóżek upadam zawołała, ośmieliłam się tu spocząć i przyznaję się do spisku, żem koniecznie napaść panią baronowę chciała.
— Bardzom, wdzięczna! szepnęła Ormowska — panny zdaleka dygały.
— A! panieneczki kochane, aniołki moje drogie dodała — ślicznie pozdrawiam... Lusia i Musia pod pozorem przebrania się uciekły. Baronowa musiała zasiąść do rozmowy, potrzebowała też mocno spoczynku.
— Była pani dziś na mszy świętéj? ks. biskup Łętowski miał właśnie o szóstéj... wielkiéj powagi i mąż...
— A! przyznam się że — nie mogłam.
— Szkoda wielka... zawsze msza pastérza naszego... wielce ducha podnosi. Potem nastąpił zwrot nagły...
— Wie pani baronowa — znowu dziś goście nowi.
— Coś słyszałam..
— O kim? o téj pani z córką?
— Tak jest — i o tym młodym panu.
— Młody pan nazywa się Pilawski, z Warszawy... a ta pani Domska z córką Elwirą z Berlina...
— Już mi to mówił Surwiński.
— A! Surwiński! już już! proszę! Wściubski... już chodził na zwiady... bo mnie to sami przyszli powiedzieć z pod Róży, radząc się, czy nie znam.. ale nie znam..
— Słyszę to coś zamożnego i wygląda przyzwoicie — szepnęła nie wiedząc co mówić baronowa.
— Kto to tam może wiedzieć kto to jest, moja dobrodziejko, wzdychając rzekła wdowa, a teraz taki świat że się niczemu nie godzi wierzyć. Zwodnicze pozory, kłamią ustami, sukniami, twarzami, mową... udają i komedje grają...
— Przecież nie wszyscy — cicho dodała baronowa.
— A! pani moja! wyjąwszy panią... i mnie.. żwawo odparła Hercegowińska... któż nie zwodzi kto nie kłamie. Bałamuty!
Westchnąwszy nad ułomnościami ludzkiemi, zacna pani poczęła jak z woreczka sypać rozmaite dowody, iż w istocie nie darmo taki surowy na cały ogół wyrok wydała, a baronowa zmuszona słuchać, a przez grzeczność odpowiadać, starała się przynajmniéj obwinienia łagodzić i wiadomości podawać w wątpliwość. Nużące wszakże opowiadanie, które w miarę, jak jéj się sprzeciwiano, wdowa coraz jaskrawszemi naprowadzała barwami — byłoby zapewne długo potrwało, gdyby w téj chwili ścieżką, która obok domku wiodła ku kaplicy, a zapewne przez nieświadomość innéj drogi, nie przesunęły się dwie nowe postacie... Hercegowina ujrzała je, domyśliła się czy poznała u nich panią Domską — i pożegnawszy się pręciuchno pośpieszyła w nadziei, że gdzieś zbłą[16]kane panie spotka, drogę im ukaże i znajomość zawiązać potrafi. Nie przyznała się do tego baronowéj, która uszczęśliwiona, że się jéj pozbyła — a pożegnała nie myśląc dopytywać o przyczyny tak nagłéj ucieczki.
Ścieżyną która około domku prowadziła, można się było wprawdzie dostać do kapliczki, lecz nie była to do niéj ani zwyczajna, ani najprostsza droga. Dwie panie szły śmiało nie przypuszczając, ażeby w takim kącie jak Krynica zabłąkać się można... Były to w istocie pani Domska i panna Elwira,Elwira. Pierwsza z nich osoba niemłoda i widocznie cierpiąca, smutnéj twarzy, ale pełnéj wyrazu energji i powagi.. Panna Elwira słusznego wzrostu, wysmukła, zręczna była i niepospolicie piękna. Matka ubrana czarno, ale bardzo starannie i z wielkim smakiem, wyglądała również jak córka na osobę przywykłą do wytworności i wykwintu. Elwiry ubranie, które tyle w kobiecie znaczy, bo jest skazówką smaku a często i charakteru, było nie bijące w oczy ale dla znawcy wielce znaczące. Najmniejszy w nim szczegół obmyślany, harmonijnie dobrany, nic pospolitego i rażącego. Twarz miała pociągłą, nie zbyt białą, ale bardzo świeżą i rumianą, oczy czarne, pięknie osadzone.. usta nie zbyt znać skłonne do uśmiechu, czoło dosyć wyniosłe, a cały ogół uderzał wyrazem nakazującym szacunek. Są oblicza ośmielające, odpychające, to było zarazem miłe lecz i obudzające obawę... Żaden najśmielszy młodzik nie ośmielił by się lekkomyślnie pannę Elwirę zagadnąć... ani rachować na pobłażanie. Nie była surową i kwaśną, jak się to często zdarza osobom mniéj dobrze wychowanym, które za bardzo wielkie panie chcą uchodzić chwilowo, a była poważną, i prawie jak matka smutną. Młodość tylko temu wyrazowi nadawała powab zagadkowy... Dwie panie wkrótce postrzegły, że ścieżka ta nigdzie ich doprowadzić nie mogła, a ku kaplicy zbyt była stromą i niewygodną, obeszły więc do koła trawnik i zabierały się szukać innéj, gdy na ścieżynce którą szły, — i gdzie się złapać je spodziewała Hercegowina — spotkał je ów wielki nieznajomy, który może też nie bez zamiaru i myśli, wyszedł na tę przechadzkę.
Panna Elwira zobaczywszy go trąciła z lekka matkę, szepcząc jéj coś nieznacznie na ucho, rumieńcem okryła się jéj śniada twarzyczka i oczy poczęły błądzić po stronach, jakby się wejrzenia tego pana spotkać obawiały. Ten szedł prosto ku paniom, a o kilka zbliżywszy się kroków, z widocznie uradowaną twarzą zdiąłzdjął kapelusz.
— To prawdziwie niespodziane szczęście, rzekł z uśmiechem — nigdym nie sądził iż panie w Krynicy widzieć będę.
Panna Elwira podniosła oczy wreszcie, skłoniła się z pewną ceremonjalnością, nie odpowiedziała z razu nic — a matka pierwsza przywitała nieznajomego.
— Więc i pan do Krynicy?
— Jakże paniom poszła reszta drogi, odezwał się mężczyzna, bo to w tym kraju, po tych górach i kamieniach a jeszcze słabowitym i delikatnym osobom nie łatwo podróż odbywać.
Panna Elwira ochłonęła jakoś, rumieniec zszedł powoli, namyśliła się i poczęła wyręczając matkę.
— Dałyśmy sobie radę cudownie, rzekła. W Krakowie jakkolwiek nie znalazłyśmy znajomych nastręczono nam powóz wygodny do najęcia... poczta dokonała reszty... dojechałyśmy bez przypadku a moja matka nawet nie zbyt czuje znużenie podróżą.
— Bo też tu, dodał spiesznie, jakby usiłując przedłużyć rozmowę i zbierając się towarzyszyć paniom [17]w dalszéj przechadzce pan Pilawski — powietrze jest dziwnie orzeźwiające — lekkie do oddychania, przywraca stracone siły... Ja nie mogę się niem nasycić. Nawykły żyć w duszącéj miasta atmosferze...
— I my tak samo — rzekła pani Domska wzdychając..
— Tu zdaje się iż samembym powietrzem tem wykarmić się potrafił, tak mi ono smakuje — dokończył Pilawski.
— Okolice w istocie bardzo piękne — mówiła Elwira. Te łańcuchy gór w oddaleniu, wzgórki, potoki, kamienie — wszystko to malownicze, jak na obrazku... Przyznaję się, że ten kraj wydaje mi się uroczo.
— Ja już kilka razy byłem w różnych okolicach Galicji, podchwycał nieznajomy, a zawsze coraz nowe, w nich odkrywam piękności. Jeśli mi czas pozwoli, chcę korzystać w tym roku i zwiedzić Szczawnicę, Żegestów, Pieniny a może nawet Tatry.
Elwira westchnęła smutnie.
— Panowie, rzekła — jesteście we wszystkiem od nas daleko szczęśliwsi, możecie jeździć gdzie się wam podoba, oglądać wszystkie cuda świata, a my..
— Mnóstwo pań zwiedza Tatry...
— Tak — szepnęła Elwira — ale z nami i za nami tyle nudnych przyborów się wlecze, tyle warunków, tyle za nieodbite uważanych a uprzykrzonych wygódek.. my potrzebujemy towarzyszek... my...
— To prawdaprawda, rzekł Pilawski, lecz niech mi pani wierzy, wszystko się to opłaca — bo paniom smakuje inaczéj, lepiéj każdy widok, każda nowość, wrażenie każde, gdy my w prędce wyżyci i znużeni — obojętniejem.
— To się nawet nie tylko do wrażeń podróży, ale do całego życia zastosować może — przerwała matka — my świeżość uczuć i wrażliwość zachowujemy daleko dłużéj niż panowie. Stanowi to i szczęście i niedolę naszą...
— Ale my też, dorzucił Pilawski, inne mamy obowiązkiobowiązki, inne cele, twardsze do spożycia zadania.. nam przypada rola obrońców, rycerzy, strażników...
— Czasem ona spoczywa i na naszych słabych ramionach, dodała matka.. Westchnęła znowu. Panna Elwira szła jakby zakłopotana, milcząca, końcem parasolika rysując coś po zwirzeżwirze i oczy trzymając wlepione w ziemię. Rozmowa wszedłszy na te ogólniki przerwała się wkrótce, młody towarzysz szedł ciągle za paniami i zdawał się równie zakłopotany jak one.
— Pani dobrodziejka daruje mi — odezwał się w końcu, iż ośmieliłem się nie będąc jéj znanym i prezentowanym, na mocy tylko kilku miłych godzin spędzonych w ich towarzystwie w wagonie — odnowić przypadkowy a tak dla mnie szczęśliwy stosunek. U wód pospolicie wiele się formalności światowych pomijać zwykło, to mi dodało odwagi. Jednakże, nie mając tu nikogo co by mnie mógł zaprezentować, a nie chcąc dłużéj być zagadką muszę się sam przedstawić...
Zdjął kapelusz. Nazywam się Gabriel Pilawski... mieszkam (tu się zaciął) w Warszawie.
— Obowiązaną jestem wywzajemnić się panu — rzekła ze smutnym uśmiechem matka — nazywam się Domska, mieszkamy w Berlinie... Córka moja Elwira.
— Teraz rozumiem już dla czego panie do Krynicy z Berlina, jechały na królestwo — uśmiechnął się kawaler.
— Inaczéj byśmy się tu dostać nie mogłymogły, przemówiła śmieléj córka — matce mojéj nakazano wody koniecznie, miałyśmy jechać nad Ren, tymczasem tam wojna wybuchła... Do Galicji nawet na Drezno [18]lub Wrocław jechać nie było podobna.. musiałyśmy transito przebywać królestwo.
— Na czem ja skorzystałem... cicho dodał Pilawski...
— My też, bośmy poznały kraj nam dotąd tylko z opowiadań znajomy...
W czasie tych preludiów poufalszéj rozmowy, która się zawiązać miała — Hercegowina szła nieco opodal z różańcem, który zdała się odmawiać, lecz zwróconą miała pilną uwagę na ruchy, dolatujące ją wyrazy, twarze i najmniejsze oznaki mogące zdradzić przedmiot téj pogadanki. Paliła ją ciekawość, zbliżać się nadto wszakże nie mogła, aby się nie wydać niedyskretną, zaznajomić już nie było sposobu.. krok w krok iść nieprzyzwoicie; po chwili więc zawróciła się i chcąc dać dowód przyjaźni baronowéj, szybszym krokiem pobiegła jéj pierwszéj zdać sprawę..
Właśnie pani Ormowska z Lusią i Musią i staruszkiem księdzem Brzozą miały siadać do stołu, gdy zdyszana jejmość wpadła..
— Nie przeszkadzam — zawołała, tylko słóweczko — wiedzą państwo? Ten pan Pilawski znajomy jest z tą panią Domską.. Byłam przytem jak się spotkali.. bardzo czule, bardzo czule.. Panna się zarumieniła.. Przysięgłabym że konkurent, że je tu gonił.. że to miłosna intryżka.
— Ale moja pani Hercegowińska, dobrodziejko! zawołała baronowa, dla czegoż intryżką to nazywasz? Przyzwoity człowiek... Stara się o pannę... w oczach całego świata... toż przecie nie intryga.
Oczy się zaiskrzyły wdowie.
— Kochana baronowo, bardzo przepraszam — odparła gorąco, nie cofam mojego słowa... przepraszam! tak, intryżka... kawaler stara się o pannę w jéj domu, a nie lata za nią po wodach, aby zniknąć w tłumie.. i skryć się od oczów ludzi! w ten coś jest!
Baronowa zniecierpliwiona trochę ruszyła ramionami. Ale moja pani..
— Przepraszam, przepraszam, przy swojem stoję, intryżka.. zażenowanie mamy, panny.. kawaler niby przypadkiem spotyka się.. bo to dosłyszałam. Była mowa o Warszawie, o Berlinie.
— Siadasz pani z nami do stołu... bo zupa stygnie! odezwała się Ormowska znudzona.
— Nie — ja dziś z suchotami! upadam do nóg... niech państwo siadają... I wybiegła..
U wód w ogólności, czy kto się chce bawić czy nie, przyjętą jest rzeczą, że baliki i tańce być muszą i że pewna część młodzieży chwyta ster ich, wiedząc że się tem pannom przypodoba — i wieczory, pikniki, tańcujące wieczerze, skaczące podwieczorki następują jedne po drugich. Panny zaś i panie, byle potańcować mogły, nawet w czasie najsroższéj wojny — wiele gotowe przebaczyć niedostatecznemu oświetleniu sali, niezbyt równéj podłodze, a nawet nie koniecznie dobranéj muzyce. Trafiło mi się czytać z dawnych lat, dziennik pewnego oficera, który z obozu niezbyt oddalonego posłany do miasta, wkrótce spodziewającego się oblężenia — całe noce wywijał mazura... Zrana oblawszy się zimną wodą wracał na plac boju, i raz tak od walca poszedł wprost prawie do kurhanu. Więc i w tym roku choć w wojsku austryjackiem i pruskiem, wielu krewnych bliskich mieli goście Kryniccy, płeć piękna nie potrafiła się oprzeć pokusie zabaw — bardzo skromnych, ale niemniéj rozrywających... umysły i niecierpliwe nóżki tancerek...
[19] Nim jednak przyszło do wielkich stanowczych narad nad wyznaczeniem terminu pierwszego wieczora, męzkie towarzystwo do którego należała inicjatywa, naprzód musiało się skupić i obliczyć, i przyjść do pewnego porozumienia. Jądro jego stanowili naturalnie miejscowi młodzi panicze, którzy się znali między sobą. Z tych każdy niemal porobiwszy u wód już znajomości, wprowadzał kogoś, prezentował i wyjednywał mu u innych prawo obywatelstwa; w ten sposób zlepiało się owo grono, z które go łona wyjść miał komitet... urządzający zabawy i obejmujący pewien rodzaj supremacyi nad towarzystwem. Od niego późniéj zależało, które z pań miały być proszone, pominięte, która wybrana gospodynią i t. p. Wszystko to małe napozór wydają się rzeczy, ale na deptaku u zdrojów — o! jakże wielkie przybierają rozmiary, ile obudzają współzawodnictw, gniewów, fochów, uraz — ba, nawet cichych pojedynków i nagłych wyjazdów... Zrazu zwykle idzie wszystko jak po maśle i klei się wybornie... najmniejszéj dysharmonijnéj nuty... zgoda najprzykładniejsza... nagle — jakby komar zabrzęczał tylko.. ktoś komuś coś powiedział, ktoś komuś się nie tak ukłonił, jakaś pani poczuła się obrażoną danem drugiéj pierwszeństwem.. maleńkie to ukąszeniaukąszenie, sprowadza bąbel.. a gdy ten zniknie, długo jeszcze skóra czerwona swędzi. Z niczego rodzi się nieporozumienie, niczem się podżega, usłużny pośrednik godząc jątrzy, i — rozjeżdżają się goście pokwaszeni na siebie na wieki wieków. Szczęściem, że prawdopodobnie drugi raz w życiu się nie spotkają.
W téj chwili Krynica była jeszcze błogim przybytkiem pokoju, nikt na nikogo koso nie patrzał. Kilku z Krakowa młodzieńców dystyngowanych tworzyło kółko owe, do którego zwolna nowe miały się wiązać ogniwa. Znalazł się bardzo przyzwoity i miły obywatel z królestwa pan Aksakowicz, u którego młodzież wieczory spędzała. Grywano wista skromnego i gawędzono poufale. Majętny człowiek, choć na złe czasy okrutnie stękał — Aksakowicz, zajmował mieszkanie obszerne „pod złotą jabłonią” i u niego najwygodniéj się zbierać było, ku wszelkim naradom. Aksakowicz miał tę jedną wadę tylko, że gościnny do zbytku, nie zważając na kurację, lubił bardzo węgrzynem częstować. Dopuszcza wprawdzie skromne jego użycie woda krynicka — ale wara od zbytków. Aksakowicz utrzymywał że to, in quo nati sumus, węgierskie, nigdy szkodzić nie może, w żadnym razie, nawet na śmiertelnéj pościeli. Z tego powodu opowiadał zawsze dykteryjkę o nieboszczyku swym dziadku, który był opuszczony od lekarzy, zdesperowany.. przyjął już sakramenta i miał konać, gdy mu przywiązany jego stary sługa, przyniósł butelkę dwudziestoletniego to[20]kaju, zaklął go aby wypił kieliszek.. i — cóż powiecie?? kończył Aksakowicz.. wypił jeden, namówił się na drugi, zasnął, wypocił się — nazajutrz, sztukę mięsa jadł i zdrów był i dwanaście lat potem żył jeszcze. Jakby ręką odjęto chorobę!
Na mocy tych doświadczeń, szanowny obywatel wierzył w węgrzyna i nie szczędził go.. Nie można było nawet wiedzieć z pewnością, czy do Krynicy do wód przybył, czy w myśli skorzystania z sąsiedztwa Węgier, aby tam parę okseftów sobie zamówić dobrego, tłustego maślaczu.
Wieczorem do poczciwego Aksakowicza przychodził kto chciał, dom był przy głównéj ulicy, naprzeciw restauracji prawie, niedaleko Dr. Zieleniewskiego, w ognisku życia, — więc póki świeciło w oknach, bez ceremonji zaglądał każdy. W obszernéj salce niewytwornie przybranéj, ale przecież z firankami i storami — była kanapa, stół owalny duży, krzeseł podostatkiem, a u drzwi mniejszy stolik, na którym od rana do nocy zmieniały się butelki i kieliszki.!kieliszki.. Przy nich pudełko austryjackich cygarów i papierosów La-ferma. Tu zbiegały się nowiny, naradzała młodzież, tu najpierwéj arkusze z podpisami na składki przychodziły, w tym progu zjawiali się najprzód ci przybysze wszelkiego rodzaju, ślepi koncertanci, głusi sztukmistrze, kulawi bohaterowie, o których sławie nikt nie wiedział — starający się wyzyskać turf krynicki dla ubogiéj kieszeni. Aksakowiecz nie dawał wiele, ale nie odepchnął nikogo.. Nie cierpiał samowolności, od któréj, jak mawiał, człek tetryczeje — rad był wszystkim.. przytem grał namiętnie wiseczka; — zapomniałem dodać, że były dwa stoliki równie gotowe zawsze, jak ten trzeci stojący u drzwi.
Jednego z następnych wieczorów grano właśnie, a grając gawędzono. Aksakowicz starszéj daty człowiek, fajkę palił z długiego cybucha.. Naprzeciw niego siedział wyprostowany, szerokich ramion, martwéj twarzy, nieco łysy, niezbyt młody, ale widocznie chcący się jeszcze liczyć do młodzieży, major baron Hotkiewicz.. Miał on charakterystyczną postawę austryjackiego wojskowego, jakby stworzoną do białego munduru i kapelusza z pióropuszem szmaragdowym.. Mówił on źle wszystkiemi językami tego świata, a miał ten defekt, że je wszystkie z sobą zwykł był mięszać. W jakimkolwiek z nich mówić zamierzał, zawsze mu czegoś brakowało, co w drugim znajdował na podorędziu.. posługiwał się więc po wojskowemu, czem napadł.. Co na placu to nieprzyjaciel. Stojąc dłuższy czas w Medjolanie i mając tam artystyczne stosunki w teatrze, nauczył się troszkę po włosku; niemiecki język stanowił chleb powszedni, z domu był wyniósł polski, dziś go znacznie zapomniał, rodzice jego mieszkali w rusi galicyjskiéj i tego więc coś pochwycił. — Po łacinie w szkołach go zmuszono nałykać sentencji i wyrażeń. Umiał też niezgorzéj po węgiersku, nieźle po czesku, i wcale przyzwoicie po francuzku. Myśl spętana tylu różnemi kółkami, na które się nawijać była zmuszoną, plątała się między niemi. Ale baron sobie radę dawał, i w ten lub inny sposób dał się zawsze zrozumieć.
Trzecim przy stoliku wista był milczący, grzeczny, ale nudzący się grą, siostrzan pani Hercegowińskiéj, Porfiry Zemła.. który dawał na siebie, po każdéj partji i robrze, majorowi i gospodarzowi wygadywać co chcieli; kłaniał się, uśmiechał, tarł po [21]głowie... a wnet omyłki te same, o które go tylko co strofowano popełniał. Nie miał żadnéj do gry zdolności.
Przy drugim stoliku mieli grać, ale jeszcze nie byli siedli, koryfeusze złotéj młodzieży.. W téj chwili nawet stali kupką na cichéj naradzie; młody pan Stanisław Greifer krakowianin, doktór praw, który nie wiedział jeszcze co z życiem i patentem zrobi... Tymczasem się bawił. Rodzice byli majętni, jemu uśmiechało się życie, stosunki miał arystokratyczne, zacząwszy od baronów i Krzeszowic, aż do... najszczelniéj zamkniętych pałacyków Sławkowskiéj ulicy.. przystojny, dobrze wychowany, — czegóż się miał do roboty spieszyć. Wedle teorji jego, stosunki w życiu były wszystkiem, pracował na pozycję socjalną jak nieboszczyk Hieronim Patûrot. Obok niego stał słynny sportsmann hr. Żelazowski, który wprawdzie swojego własnego stada, ani nawet konia nie miał, ale cudzych znał pochodzenie i przymioty na palcach. Ambicją jego było, zostać wyrocznią w sprawach turfu i nikomu się w tem nie dał wyprzedzić. — Na każdych kursach z kartką na kapelusiku grał pierwszą rolę, starał się być bardzo widocznym, rządził się, chodził, wywoływał... z czego już poniekąd był znanym i sławnym.
Ten nałóg królowania w stajniach, dawał mu imponujący ton między ludźmi w salonie. Obchodził się z nimi jak z końmi, a nawet może łagodniéj z ostatnimi, bo się ich więcéj obawiał. Dwa czy trzy szczęśliwe pojedynki, tytuł, stosunki pokrewieństwa ze Lwowskim pałacem „pod kawkami“.. darzyły go niezmiernym aplombem.. Mina też hr. Żelazowskiego straszliwie butna, wzrost, łysina majestatyczna.. zdala już zapowiadały znakomitość. Jakim się tu sposobem przyplątał pan Hamermann, obywatel z Poznańskiego, skromny człowiek, który był z profesji gospodarzem, i jeśli nie mówił o owcach, rozprawiał o bydle i krzyżowaniu ras, a jeśli nie krzyżował, to traktaty całe o elektach i superelektach wykładał, nigdy prawie nie wychodząc z tych tematów ulubionych, chyba by coś dorzucić o wzorowéj administracji pruskiéj — tego nie wiem. Dosyć, że stał z cygarem w ustach i pan Hamermann.. Naostatek chodził zwolna zamyślony, ręce w tył, głowa zwieszona na piersi, pan Surwiński.
— Do składki na nasz piknik, mówił hr. Żelazowski, policzmyż się, ilu pewno rachować można.. Bo to panowie moi.. skromnie, pięknie, Krynica nie wiele wymaga, wieczorek w szopce.. salka sama nie dopuszcza wielkiego występu.. a pomimo to.. pomimo to.. wstydu sobie zrobić nie możemy.. więc kosztować będzie. Za salkę, jak ona jest to jest zapłacić coś trzeba.. bufet obmyślić.. herbata, ciastka, no — i bukiety dla dam — konieczne.. i butelczyna wina i ordery do kotyljona... i to, i owo kosztować będzie. Liczmyż się.. ilu nas.
Greifer liczył na palcach.
— Ale, ale, rzekł Żelazowski — cóż to jest za Pilawski? Kto? co? zkąd? jeszcze się z nikim nie poznał? nikomu nie prezentował?
Usłyszawszy nazwisko, przypadł jak oparzony pan Karol Surwiński.
Nie Pilawski — ale Piławski..
Pila czy Piła.. ależ któż i zkąd? co?.. dodał Żelazowski, w strachu ażeby kto inny na to pytanie odpowiadając nie zabrał głosu — p. Surmiński wcisnął się do kółkakółka. — Za pozwoleniem, rzekł — o tem zdaje mi się, że tylko ja jeden coś powiedzieć mogę.
[22] — A no — to gadajże, zawołał sportsmann.
Pan Karol uderzył się w piersi, uśmiechnął i rzekł poważnie, stłumionym głosem — to — to jest, któryś z hrabiów P..... incognito.
Wszyscy się rozśmieli i oczy zwrócili na p. Karola, który spoważniał.
— Znacie mnie panowie, rzekł, że ja na wiatr mówić nie zwykłem, jeśli co twierdzę, to na pewnych podstawachpodstawach. — Otóż powiadam panom.. że mam poszlaki, sygnały, niemal pewność, iż ten pan Piławski.. pseudonym.. nie kim innym jest.
— Ale co znowu! co znowu! ofuknął hr. Żelazowski, przecież ja ich ile jest, do jednego znam.. osobiście znam.
— Ja także — skromniéj dodał Grejfer.
— Kochany hrabio — ironicznie dorzucił pan Karol, jak to można powiedzieć, ja ich wszystkich znam!! Familja rozrodzona; są ze złotego, są ze srebrnego, są z czerwonego źródła i innych, są gałęzie i gałązki, są samozwańcy przez inne piszący się litery.. Samych najprawdziwszych, od magnatów począwszy do chudopachołków.
— Jakich chudopachołków? wykrzyknął Żelazowski.
— A, bo są najprawdziwsi hetmanowicze.. co pary koni nie mają, dodał dosadnie pan Karol. Cóż to pan myślisz, że znasz lepiéj ich genealogiję ode mnie, com zęby zjadł..
— Na genealogji? szepnął Greifer..
— Nie — na chlebie — rzekł pan Karol — alem stary..
— Jakto? ty? przyznajesz się żeś stary? rośmiałrozśmiał się od stolika Aksakowicz..
— Stosunkowo do hrabiego! poprawił się pan Karol.
— Dajmy już pokój; ale jakie masz dowody! zapytał hrabia uderzony tą pewnością, z jaką Surwiński przy swojem się upierał. —
— Z dowodów spowiadać się nie chcę, gdy mi wiary nie dajecie i zaczynacie od opozycji — rzekł urażony Surwiński, przekonacie się może zapóźno, że miałem słuszność.
— No, dobrze — dobrze — ale cóż za tem idzie? odezwał się Żelazowski. Z nikim się nie poznał, trzyma się na uboczu. Juścić my pierwsi ku niemu wystąpić nie możemy, nie mamy powodu... niewypada..
— Czyńcie panowie jak uważacie właściwem, odparł, ciągle obrażonym się czując pan Karol.
— Bez kwestji — wtrącił Grejfer; gdy ktoś z imieniem i pozycją w świecie przybywa w miejsce nowe, jeśli ród i zasługi dają mu pewne prawa... towarzystwo winno pewne też względy, — lecz z drugiéj strony, jeśli chce zachować incognito, jeśli pewności nie ma, jeśli widocznie stroni.. jeśli nawet lekceważenia rodzaj okazuje...
— Ale dla czegóż lekceważenia? mruknął Karol.
— A juściż — rzekł żywo Żelazowski — boć to obowiązek człowieka należącego do pewnych sfer, ażeby przybywszy zameldował się — swoim.
Pan Surwiński począł coś nucić pod nosem i wysunął się z kółka.
— Rzeczywiście, szepnął Grejfer — nie można przeczyć, iż wygląda arystokratycznie — znać iż człowiek majętny... lecz znowu Surwińskiemu, często się nie wiedzieć co śni...
— Śni się! śni się! dokończył Żelazowski... Niechce on nas, chodzi sobie pojedynkiem.. niech chodzi, nie potrzebuje towarzystwa, towarzystwo się też myślę — bez niego obejść potrafi. Zatem.. liczmy się.
— Za pozwoleniem, wyrwał się Hamermann.. jest [23]jakaś pani z Berlina słyszę.. nie wie kto z panów jéj nazwiska? ciekawym?
Surwiński poskoczył.
— Ja wiem, ja wiem... Pani Domska z córką Elwirą.
— Domska, Domska.. chyba Dąbska, Dębska, Dębińska.Dębińska, Dębowska... ale Domska!! Nie — u nas żadnéj takiéj rodziny nie ma.. rzekł Hamermann. Dębskich znam, starszy ma niezłą owczarnię, ale za syna podupadła.. baranów nie odmienia... Jam mu to prorokował.. lepsze czy choćby równe, ale muszą być z innéj owczarni... inaczéj karłowacieją i zwodzą się — to rzecz naturalna...
Wszyscy się uśmiechali, Hamermann wszedłszy z Dębskich na owce, już o pierwszych zupełnie był zapomniał.
— Osoba bardzo znać majętna — począł Surwiński wkracającwkraczając w rozmowę — córka piękna niepospolicie. Osobliwsza rzecz — my ich nie znamy, tego mniemanego Piławskiego i téj pani Domskiéj — a oni między sobą... znajomość mają.!.!mają!... Uśmiechnął się. I to ma swe znaczenie! Czasem chcąc bliższe z kim zawrzeć stosuneczki, zjeżdża się umyślnie incognito w kątek zapadły, między obcych ludzi. Hm... Sapienti sat. Więcéj nie mówię.
Wszyscy po sobie spojrzeli.
— Moi drodzy, ozwał się w téj chwili robra skończywszy Aksakowicz — co nas tam cudze sprawy obchodzą? kieliszek dobrego, wytrawnego węgrzyna nie byłby od rzeczy? hę?
— A no! rzekł hrabia — zgoda..
Gospodarz poszedł nalewać co prędzéj... i tak towarzystwo jakoś rozweselone, o trosce chwilowo zapomniało.. Piławski i Domska przestali ich zajmować.. z wyjątkiem Surwińskiego, który smokcząc z kieliszka, w milczeniu domysły i kombinacje układał.

Następnych dni, o co w Krynicy nie trudno, deszcz regularnie przekrapiał zrana, około południa, wieczorami i nocą, mgły wilgotne, goście od Tatrów, snuły się po nad uzdołami, obłoki okrywały wzgórza, a gdy się na małą chwilkę rozpogodziło, i panie lub panowie już, już, zabierali się do wycieczek.. wiatr napędzał chmury i kapuśniak mniéj więcéj gęsty, rozpoczynał na nowo — taka pora, gdy trwa dni kilka, zdolną jest ludzi najwytrzymalszych doprowadzić do podrażnienia, odjąć im cierpliwość, skłócić z gospodarzem domu, poróżnić z ordynującym lekarzem, zwaśnić w łazienkach z posługującymi i z całym rozbratać światem. Skazani na samotność przyjezdni, wyczerpawszy łatwo się wyczerpującą bibliotekę i własne zapasy, nie mogąc spać we dnie, bo to rzecz zakazana, chodzą, sporzą i nudzą się okrutnie. Wprawdzie w tym roku niepospolitą rozrywkę sprawiały nadchodzące z dyliżansem dzienniki, które w progu rozchwytywano z gorączkową ciekawością, lecz te, nawet z ogłoszeniami zjedzone do kości, mało nasycały. Dowiedziawszy się o zwycięzkich pochodach wojsk pruskich, trzeba było karmić się miejscowemi plotkami... aby jako tako wyżyć.
Przybycie pani Domskiéj z córką i pana Gabriela Pilawskiego z owemi tłumokami, stanowiło wsródwśród tego głodu i nudów powszechnych, przedmiot niewyczerpanych domysłów. Intrygowało to najmocniéj, że pan Piławski nie szukał wcale niczyjéj znajomości, że chodził sobie po pokoju z cygarem świszcząc, czytał książki, a czasem rysował nie okazując najmniejszéj ochoty zawiązania żadnych z miejscowem towarzystwem stosunków. Franek, który był i sam ciekawy i przez drugich do szpiegowstwa [24]pobudzany, zaglądał pod różnemi pozorami do pokoju anglika (jak go nazywano) i donosił co robi... Gospodarz nawet był zaintrygowany... cóż dopiero inni.
— Siadł sobie na sofie, mówił Franek, i w książce coś rysuje. Potem opowiadał, że siadł i czyta, lub że chodzi i cygaro pali. Parę listów odebrał z Warszawy pan Pilawski, które nim się do niego dostały, uległy miejscowéj kontroli koperty... Zastanawiano się bacznie nad pieczątką — nad lakiem, charakterem adresu i znakami, po których by można korespondenta odkryć. Listy były męzkim charakterem pisane, na sposób kancelaryjno-handlowo — bankowy adresowane — a — co dziwna — na kopercie stał stępel: G. Pilawski. Varsovie. Ten stępel intrygował. Można się z niego było domyślać bowiem, że pan Pilawski stał na czele jakiegoś domu noszącego firmę jego. Jeden z tych listów wpadł w ręce pand Karola Surwńskiego i mocno go zafrasował z razu, wywracał bowiem całą jego domysłów budowę. Lecz pan Karol, gdy przy czem stanął, nie ustępował łatwo, — obrachował więc iż stępel był umyślnie dla otrzymania incognito zrobiony. Stara sztuka, rzekł, stara sztuka!! ale wróbli na plewę nie biorą u nas. Znamy się na tem... Stępel nie kosztuje wiele, a może niewytrawnych pobałamucić!!
Rozśmiał się i poszedł...
Z drugiéj strony, pani Domska i jéj córka, które widocznie też unikały bliższych znajomości, były przedmiotem domysłów i dociekań ze strony mężczyzn i kobiet.
Obradowano nad tem: czy je miano prosić na ów piknik, czy też nie. Pan Karol Surwiński, który znał zwyczaje, dowodził, iż przyzwoite osoby, nie wchodząc bliżéj w ich biografje, u wód zawsze zapraszać należało, choćby nikomu nie były znajome... Pan Stanisław Grejfer, który uczył się etykiety i formalności po najpierwszych domach, aksiomat ten podawał w wątpliwość, — hr. Żelazowski trzymał się neutralnie.. Hamermann ruszał ramionami, znajdując, że jak tylko kwestja nie tyczyła owiec i bydła, rozstrzygnięcie jéj dość było obojętnem.
Około tych pozamykanych drzwi pani Domskiéj i pana Pilawskiego, snuli się i przesnuwali ciekawi.. Nareszcie Surwiński wpadł na domysł, iż panie musiały się przecież radzić doktora któregoś, a doktór po rozmowie i bliższéj znajomości, mógł wiedzieć coś więcéj niż inni. Poszedł tedy pan Karol dotrzeć tego, kto był ordynującym i kogo się radziły te panie. Okazało się z pilnego śledztwa, iż ani Dr. Zieleniewski, ani z Krakowa przybyły młody lekarz, ich nie odwiedzał, ale niedawno tu i chwilowo osiadły Dr. Werter... który jakiś czas praktykował w Krakowie, potem na prowincji, a teraz szczęścia u wód probował. Dr. Werter znowu nie był jednym z najdostępniejszych. Przychodził czasem na wista do Aksakowicza, ale wziąwszy cygaro w usta i karty w ręce, mruczał tylko — umhn! w żadną dłuższą nie wdając się rozmowę. Surwiński rachował na to, że miał talent trybuszona, dobywania najhermetyczniéj zamkniętych butelek. Manewrował, tak że D. Wertera pochwycił, prosił go o radę, nagadał przed nim nawet na Dr. Dietla, którego on nie lubił, poczęstował cygarem dobrem — i dopiero indagację rozpoczął.
— Pan dobrodziéj zna te damy?
— Poznałem je — tu dopiero.. gdy się zgłosiły do mnie.
— Osoby majętne, zdaje się i dobrego towarzystwa?
[25] — A! dobrego — a! majętne! majętne! rzekł Dr. Werter.
— I panna piękna.
— A! bardzo piękna. Doktór cygaro palił, stał, ale mówić widocznie nie chciał.
— Jak się panu konsyljarzowi zdaje, to muszą być damy z Poznańskiego?
— Albo z Prus zachodnich — dodał doktór.
— Obywatelki — wiejskie.
Werter palił cygaro. — Zapewne że obywatelki.
— Dobrze wychowane.
— Bardzo, bardzo! panna znać muzykalna, bo mnie się pytała czyby fortepianu nająć nie można.. Cha! cha! a tu pono jedyny w Warszawskim Hotelu na całą Krynicę.
Surwiński zdobytą wiadomością nadzwyczaj się ucieszył... ale, na tem się skończyło. Co się tyczy Pilawskiego, ten pono sam był u Dr. Zieleniewskiego, on tylko z nim pomówił i pił wody. Surwiński z rozpaczy począł intrygować, aby mu, w imieniu towarzystwa wolno było zrobić krok i zachęcić p. Pilawskiego do zbliżenia się.
— Jeśli ty sobie chcesz — rzekł hr. Żelazowski, to czyń kroki jakie ci się podoba, officieusement, prywatnie, ale oficjalnie od nas — proszę, żadnych.
— No — to prywatnie! prywatnie! — odparł pan Karol — już ja was nie skompromituję.
Drugiego dnia, w godzinie najniebezpieczniejszéj dla pijących wody, gdy się po obiedzie chce zdrzemnąć i szuka się dystrakcji — deszcz lał w najlepsze... pan Karol ubrał się starannie, i po długiéj walce z sobą wszedł na górę... Klucz był w zamku, zapukał. Proszę! ozwało się ze środka.. Uroczyście, a nie bez bicia serca, wtoczył się Surwiński do tajemniczéj komnaty, zajmowanéj przez wielkiego nieznajomego.
Ten chodził właśnie z cygarem w ręku po pokoju, stanął w pośrodku zadziwiony nieco, machinalnie na kieszeni palce położył, czekał. Mieszkanie, mimo skromnego urządzenia swego, wydawało się bardzo pańsko, dzięki przyborom jakie gość przywiózł z sobą. Owe sławne garniturowe tłumoki angielskie i torba stały w kątku, świecąc bronzami. Na stole nakrytym dywanikiem gobelinowym, wzorzystym, rozłożona była cała zbrojownia toaletowa, jak u ładnéj pani. Szczotek ze sześć, flaszek z pięć, grzebienie, mydła, butle kolońskie oplatane... jednem słowem, jak się wyrażał pan Karol — rozpusta. Na drugim stoliku, znowu osłoniętym kapą kolorową, były kiążkiksiążki i przybory do palenia.. W kącie stały buty, które mogły iść na wystawę międzynarodową. Pan Karol miał czas zaledwie rzutem oka to objąć, i skłoniwszy się gospodarzowi wdzięcznie, począł:
— Darujesz mi pan dobrodziej, że mu się sam zaprezentuję, ale u wód.. jest to przebaczonem.. Mam kilka słów do powiedzenia, spodziewam się, że nie przeszkadzam.
— Nie — nie, bardzo proszę — niech pan siada, odezwał się Pilawski, głosem dźwięcznym, rzeźwym i wesołym.
— Jestem obywatelem miasta Krakowa, rzekł pan Karol, posiadaczem nieruchomości — dawny żołnierz, mości dobrodzieju? Karol Surwiński, do usług.
— Gabriel Pilawski.
— Tak, wiem, wiem, uśmiechając się kończył napastnik... pan dobrodziéj z Warszawy?
— Tak jest..
— Miło mi poznać..
— Bardzo mi przyjemnie, odparł kłaniając się gospodarz, którego mina zwiastować się zdawała oba[26]wę i przeczucie, że szło o jakąś składkę.. Rękę trzymał ciągle na kieszeni..
— Przychodzę tu, mówił Surwiński — istotnie w bardzo delikatnéj sprawie.
Lekki uśmieszek przebiegł usta p. Pilawskiego.
— Pan pozwoli mi się wytłomaczyć?
— Proszę, proszę!
— U wód, panie dobrodzieju, my tu mamy swoje zwyczaje.. nawyknienia.. trzeba się nieco zabawić — jest młodzież, są kobiety.. Łączymy się tedy, znajomi czy nieznajomi, bez wielkich ceremonji, i... to wieczorek, to pikniczek.. rozumie pan?
— Rozumiem, odparł gospodarz — i bardzo to pojmuję.
Pan Karol korzystając z dawniéj udzielonego mu pozwolenia, przysiadł nieco, obawiając się, aby go zbyt rychło nie odprawiono — nim się dobrze wszystkiemu przypatrzy. Uprzejmy pan Pilawski podsunął mu cygaro — wcale nie okazywał się dzikim. Jednakże nie usiadł sam — stał — co poniekąd dawało do zrozumienia, iż zbyt długo zatrzymywać gościa nie życzył. Na stoliku leżała książka otwarta po angielsku. Zapalając cygaro Surwiński rzucił na nią okiem i z wielkiem zdumieniem dostrzegł, że to była — anatomja opisowa ciała ludzkiego, gdy spodziewał się ujrzeć romans, lub co najwięcéj — broszurę polityczną.
— Ci panowie, rzekł w duchu — miewają czasem osobliwsze fantazje — z nudów.
— Do zabawy, mówił daléj, pilnie się wglądając, im więcéj osób tem przyjemniéjprzyjemniéj. — Widząc tu pana dobrodzieja jakoś odosobnionym, samotnym, a nasze towarzystwo pragnące się wesoło rozerwać, oto przyznam się, przyszedłem mu zaproponować.. żeby się tu z młodzieżą bliżéj zapoznać.
Pilawski posłyszawszy to, jakąś dziwną zrobił minę, sposępniał i mruknął, jakby zakłopotany..
— Widzi pan dobrodziéj — ja dosyć lubię samotność — osób nie znam...
— Za pozwoleniem, żywo począł pan Karol — ja znowu znam tu wszystkich i sumaryjnym rzutem oka na zgromadzoną tu trafunkowo społeczność mogę mu służyć. Nie wątpię, że pan.. (tylko co mu się nie wymknęło hrabia, ale się utrzymał) pan — dobrodziej nawykłeś do jak najświetniejszych towarzystw stolicy.
— Bynajmniéj, bynajmniéj! odparł gorąco zagadniony.
P. Karol się uśmiechnął, dając ruchem ręki do zrozumienia, że temu wierzyć nie chce.
— Przecież hrabinę Za... pan zna..?
— Tak, trochę, rzekł spuszczając oczy Pilawski.
— I pp. P... z Wilanowa i pp. hr. K...
— Bardzo mało.. z widzenia pospieszył gospodarz.
— No — nie nalegam... dodał Surwiński — ale to pewna, iż z saméj powierzchowności pańskiéj znać człowieka nawykłego do pewnych sfer.
— Panie dobrodzieju, zaprotestował Pilawski, jestem w wieku pracy i poważnego zajęcia, mało bywam w... świecie..
Gość ręką kiwnął i mówił daléj:
— Otóż i tu pan znajdziesz towarzystwo wcale nie najgorszenajgorsze. — Naprzód, jeśliś pan uważał, słuszny i barczysty w popielatem ubraniu, to hrabia Żelazowski, sławny koniarz... O! już jak na koniach się zna, to powiadam panu.. pierwszy koneser u nas, jeździł dla edukacji téj do Angiji.
Zdawało się, że gospodarz chciał przerwać, Surwiński mu nie dopuścił i ciągnął mowę nie przestając.
— Mamy tu bardzo godnego obywatela z królestwa, pana Aksakowicza? pan go nie zna.
— Nie, nie mam szczęścia..
[27] — Godny, majętny, gościnny, wylany człek.. U niego się wieczorkami na wisteczka i na dobre węgierskie wino zbieramy...
— Daléj? cóż daléj? a! Doktór obojga praw pan Stanisław Grejfer z Krakowa, obywatel godny też, majętny, wychowany ślicznie. Gość miły pod Baranami, i w Krzeszowicach, i w Łańcucie, — to dosyć powiedzieć.
Gospodarz jakby zrezygnowany, milczał.
— Mamy jeszcze wielkiego agronoma, owczarza, człeka rozumnego i praktycznego pana Hamermanna z Poznańskiego.. Mamy z młodzieży, bardzo dystyngowanego młodzieńca.. tego blondyna z włosami długiemi, pana Porfirego Zemłę; z poważniejszych osób dzielnego majora huzarów, zasłużbowego, barona Hotkiewieza... No, cóż pan chce.. gronko niczego...
Spojrzawszy na twarz gospodarza, pan Surwiński dostrzegł na niéj tylko zakłopotanie i znużenie. Rejestr ten znakomitości nie zdawał się na nim prawie żadnego czynić wrażenia. — A, to arystokrata, rzekł w duchu — nasi hrabiowie i baronowie austryjaccy znać mu nie smakują, bo to — prawda — dosyć zdyskredytowane.
— No, więc, może by się pan życzył poznać, wejść, zbliżyć, a ja — miałbym sobie za największy obowiązek mu to.. ułatwić...
Pośpiesznie teraz, ozwał się Pilawski:
— Bardzo dziękuję — prawdziwie, jestem mu z serca wdzięcznym... ale.. z równą otwartością wyznam panu...
— Co on to mnie wyzna! nastawiając uszu! i pochylając się zaciekawiony rzekł Surwiński — co on mi tu wyzna.
— Wyznam mu, że jestem z natury, trochę tetryk, odludek, samotnik.. przytem ja jestem sobie człowiek pracy, człek prosty...
— O! o! począł się śmiać pan Karol — proszę! proszę! wiemy, że pan chce zachować incognito..
— Incognito! powtórzył ruszając ramionami gospodarz, ale po cóżbym miał incognito jakieś chcieć przywdziewać, kiedy mnie nikt nie zna?
— O! o! a gdyby.. domyślono się — dowiedziano rzekł— rzekł ze śmieszkiem stłumionym tryumfująco pan Karol.
Na te wyrazy, nieznajomy porwał się z krzesła dziwnie poruszony, zmięszany, i taki jakiś blady przestrach odmalował się na jego twarzy, iż pan Karol utwierdził się najmocniéj w przekonaniu, że w istocie odgadnąć go musiał..
— Czegoż by się miano domyślać! ja nic nie kryję! proszę pana! zawołał żywo — ja nie do ukrywania nie mam.. nikogo nie.. nikomu.. tak.. nikomu nie uwłacza...
Pan Karol widząc go tak strasznie zmięszanym, niedosłyszawszy ostatnich wyrazów — bojąc się, aby zamiast stosunku poufalszego, nie zasłużył na gniew, wstał szybko, i ze złożonemi na piersiach rękami, począł wyrażać się:
— Panie dobrodzieja — nie ma nic! nie wiemy nic! Ja jestem człowiek dyskretny! proszę wierzyć. U mnie jak kamień w wodę.
Pilawski się namarszczył.
— Tu niema żadéj tajemnicy! zawołał.
— No! nie ma, nie ma — milczę i wierzę... nic nie wiem, proszę mi przebaczyć.
[28] Oba usiedli, pan Karol zmięszany, a udając tem słodszego im pewniejszy był, że trafił doskonale; gospodarz niespokojny, ocierając pot, który mu na czoło wystąpił.
— Zatem nic by nie przeszkadzało panu dobrodziejowi, dodał Surwiński, zbliżyć się, zapoznać.
Gospodarz milczał jakby się namyślał. Pan Karol w duchu sobie mówił. Zgadłem na pewno! ale nie chce się dać poznać.
— Więc, jakże?
— O co to właściwie idzie? spytał po chwili Pilawski, ja sądzę, że nie tyle o moją nieznaczącą figurę.
— O! o! proszę pana! przerwał Karol.
— Ale tak, nieznaczącą figurę, a prędzéj o udział w kosztach zabawy.. do których najchętniéj się przyczynię.. to mówiąc wstał zwracając się ku szkatułeczce..
Nic w świecie bardziéj przestraszyć nie mogło zacnego p. Karola; zbladł on teraz z kolei, przekonawszy się, iż go wzięto za kwestarza, twarz mu się przeciągnęła, oczy na wierzch wyszły, zabełkotał, słowa nie umiał wymówić. Przerażenie odmalowane w jego fizijognomji nie mogło być postrzeżonem przez p. Pilawskiego, gdyż właśnie w téj chwili zwrócony kluczyka dobierał..
Naostatek przyszedłszy do siebie Surwiński pochwycił za rękę gospodarza. Na rany Chrystusowe, zawołał, co pan sobie myślisz? że ja tu po składkę jaką przyszedłem.. a to słowo honoru..
— Nic przecie nadzwyczajnego by nie było..
— Ja! ja? za składkami chodzić.. ale..
Tu ręce załamał. Ale dajże mi pan... wytłomaczyć się, myśmy się nie zrozumieli...
Gospodarz schował kluczyki do kieszeni i siadł, ale znudzony i markotny..
— My pragniemy kółko nasze rozszerzyć.. ja.. z dobrego serca przyszedłem, chcąc ziomka.. niemającego stosunków.. zbliżyć..
— Dziękuję serdecznie, odparł Pilawski podając mu rękę, umiem być wdzięczen — ale — mam pewne powody.. z charakteru, z nawyknienia, stronię od towarzystwa.. nie nawykłem...
— No — to dobrze — poszanujemy jego gusta! odezwał się Surwiński, lecz proszę się nie gniewać..
— Owszem, wdzięczen panu tylko być mogę...
— Jestem, człek stary, wstając powoli, dodał pan Karol — dawniéj u nas ceremonji tyle nie było, ludzie niższych fortun, położeń towarzyskich, imion.. żyli z sobą.. niechby to teraz choć u wód powróciło.. Dla czego stronić — czemu się odosobniać?..
Gospodarz ruszył ramionami, mruczał coś tylko [29]niewyraźnie.. Surwiński na pierwszy raz uznał właściwem nie przeciągać rozmowy, ukłonił się bardzo grzecznie i ze zgasłem cygarem wyniósł. Znalazłszy się dopiero w korytarzu jakoś się opamiętał. Nie zupełnie był zadowolniony ze swéj wyprawy, ale też i nie całkiem z niéj niekontent, — wprawdzie o mało go nie wzięto za kollektora składek, ale.. dużo się dowiedział i nabrał najmocniejszego przekonania, że jako Pilawski ukrywał się jakiś magnat, pragnący zachować incognito. Nic by go tak nie cieszyło nad to, że odgadł, że się domyślił, że potrafił zaraz hieroglif tu wyczytać, — zacierał ręce idąc i uśmiechał się do siebie — chce koniecznie zachowywać incognito — no! to dobrze! Ale gdym go przypiekł aż podskoczył! aż zbladł!... Doskonała historja.. a znajomość zrobiona... nie wydam go to pewno...

Na tem samem piętrze i niemal w téj saméj chwili, gdy pan Karol probował indagować Pilawskiego, w pokojach zajmowanych przez panią Domskę z córką... dwie kobiety w długiem milczeniu siedziały spoglądając na nieznośny deszcz, smagający szyby od kilku godzin.
— Przyznam się mamie, rzekła wstając Elwira, że jeśli tak cały czas słota trwać będzie.. to.. doprawdy zanudzimy się śmiertelnie. Ja wprawdzie obchodzę się bez towarzystwa.. ale na ludzi choć popatrzéć, jestem rada.. a to.. proszęż spojrzeć oknem — świerki, świerki, drzewa, łoza.. gołe wzgórki i kilka wron podróżnjącychpodróżujących.
— Jak my! szepnęła pani Domska uśmiechając się.
— Nie — wrony są daleko szczęśliwsze, bo mają instynkt i lecą, gdzie świeci słońce..
— Widzisz odezwała— odezwała się matka — a to ja ciebie pozbawiam moją chorobą, słońca, rozrywki.. towarzystwa.
— Słońca.. dobrze.. rozrywki, ja mało potrzebuję, a towarzystwa nie łaknę. Mama wie, mówiła Elwira, że dla mnie najmilsza igła i książka.. zieloność i kwiaty, — a jeśli jest jeszcze fortepian, muzyka, nic mi już na świecie nie potrzeba.
— Tu ci jednak nudno... odezwała się matka.
— Dosyć, gdyby mamy nie było.
— Ja coś też chora i sama nudna, nie zabawię.
— Byłoby wszystko dobrze, gdyby się tylko Pan Bóg zlitował i dał pogodę i słońce.. mogłybyśmy pójść trochę w okolice.
— Tak rozumiem i spotkać tego pana..
— Kogo? rumieniąc się i ruszając ramionami zapytała córka — a! że też mamie się zdaje..
— Nic mi się nie zdaje, jestem tego najzupełniéj pewną, że ci się podobał...
— Ale, moja droga matko — oparła się Elwira, przecież go ledwie przez kilka godzin widziałam w wagonie. Mówiliśmy mało, nieznamy go wcale.. a tu.. ledwie się z nami przywitał... przytem, powiem mamie, dodała ciszéj — on mi się wydaje.. pomimo tego pospolitego nazwiska, człowiekiem tego świata i towarzystwa, do którego, my.. (westchnęła) należeć już nie mamy prawa..
[30] — Tak — rzekła smutnie matka, ażeby sobie oszczędzić przykrych zawodów, bolesnych może przejść — cierpienia.. lepiéj, lepiéj... być bardzo ostrożną..
— Niech że mnie mama nie ma za jakąś płochą istotę, u któréj się głowa łatwo zapala — odezwała się Elwira..
— Ale przyznaj, że — podobał ci się..
Spojrzała na córkę.
— Nie przeczę, że zrobił na mnie wrażenie bardzo jakiegoś miłego i sympatycznego człowieka.. radabym była jego towarzystwu — przecież, niech mama będzie spokojna, głowa mi się nie zawróci..
— Niech się ani głowa ani serce nie zawraca — odpowiedziała matka z czułością, nam, moje dziecko marzyć, nie wolno, spodziewać się wcale niepodobna.. ty wiesz..
Zamilkła — Elwira chodziła po pokoju.
— Wiem, rozumiem, nie mówmy o tem, podchwyciła córka — ja też nie roję, nie marzę, nie spodziewam się. Na życie patrzę trzeźwo.. spokojnie — wiem z góry, że szczęścia od niego wyglądać nie mogę.. to jest, tego co pospolicie szczęściem zowią. Dla tego potrafiłam sobie upodobania, zajęcia, całą przyszłość tak z góry urządzić, ażeby mi wydziedziczonéj, jeszcze bardzo źle nie było. Książki, fortepian.. praca.. zupełnie mi starczą...
Matka miała łzy w oczach, Elwira zbliżyła się by ją pocałować w rękę, ta chwyciła jéj głowę, i całus macierzyński położyła na czole.
— Nie mówmy o tem — zamknęła Elwira.
— Owszem, mówmy.. przerwała Domska — to nas rozerwie, wśród tego nieznośnego deszczu.. pozwalam ci trochę się bawić twoim nieznajomym, którego wiesz nazwisko przecie.. Nie jest onoon tak zachwycający, wyglądał mi na paniczyka, na hrabiątko, ale — któż to może być?
— Myślę, że — majętny obywatel, ze wsi — rzekła Elwira żywo.
— Otóż, nic — nie wiem, sądzę, mówiła matka, sądzę z tych niepostrzeżonych prawie oznak jakichś, które charakteryzują ludzi, że on — nie jest wieśniakiem. Ma fizognomję miejską i pańską.. pałacową.
— To być może — ale bardzo przyzwoicie pańską.
— Nie przeczę — dodała matka.
— Niezmiernie grzeczny a nie zimny i nie odpychający jak często lndzieludzie grzeczni być umieją — mówiła Elwira.. nauki ma dosyć, oczytany.. umia kilka języków. Sam mówił, że kończył uniwersytet w Berlinie. Gdyby u wód w istocie było więcéj swobody i zaraz z tego nie robiono plotek, tobym go choć na naszą nieszczególną hotelową herbatę prosić kazała.
— To, niewypada — odezwała się matka — najzacniejszy z ludzi nawet, myślałby, że go ciągniemy..
— A! niechże Bóg broni.. załamując ręce zawołała Elwira... nie zaprosiemy go, kiedy tak, to pewno, powinien sam mieć odwagę przyjść przecież z wizytą..
Domawiała tych wyrazów panna Elwira, gdy do drzwi z lekka zapukano — obie panie nagle umilkły.. [31]młodsza pobladła nieco i nierychło odezwała się cicho — prosimy.
Drzwi się otworzyły, pan Gabryel w jasnych lila rękawiczkach, ubrany jakby nie do Krynicy, z kapeluszem w ręku, powoli, wsunął się do pokoju. Dwie kobiety spojrzały, po sobie — Elwira się zarumieniła, matka zmięszałą... przywitanie z obu stron było zaambarasowane.. przed krzesłem matki stał stół, fotel gotowy.. Pani Domska wskazała gościowi miejsce, Elwira prędko usiadła z drugiéj strony.
— W taki dzień słotny, można i natrętowi przebaczyć rzekł— rzekł Pilawski — deszcz powinien być moją wymówką, panie pewnie sobie nie porobiły znajomości.
— I robić ich nie myślimy! wrzuciła Elwira.
— Ja także, nie mam zamiaru, rzekł gość — ale z miłéj téj znajomości pani, którą mi sam los nastręczył, pozwolę sobie korzystać — właściwie przyszedłem jednak z interesem także.. Mówił mi służący, że pani sobie życzyła mieć fortepian. Starałem się dowiedzieć.. w Krynicy jest pono jeden tylko, ten stoi w salonie Warszawskiego hotelu, i na godziny się tylko najmuje.
— Niestety! rozśmiała się Elwira — z fortepianu najętego na godzinę, korzystać bym nie mogła. Podobnaż na zawołanie od czwartéj do piątéj mieć usposobienie do gry. To by się stało męczarnią zamiast przyjemności.
— Czybym nie mógł służyć choć książkami? spytał gość — mam z sobą trochę francuzkich, niemieckich, a z polskich... Mickiewicza, Krasińskiego i kilka nowszych rzeczy.
— Ależ pan je przywiózł dla siebie — a pozbawić go?..
— Ja w téj chwili uczę się czegoś — rzekł uśmiechając się gość, a więc z książek tych niewiele korzystam. Przytem — dorzucił — zdaje mi się że, mimo najmocniejszego postanowienia pozostania na boku i po za towarzystwem kąpielowem, może mi się to nie uda. Już dziś miałem kogoś, który przychodził na zwiady, i usiłował mnie pociągnąć.
— A pan...? spytała Elwira.
— Heroicznie się oparłem temu, ze smutnym uśmiechem, rzekł Pilawski. Według mnie człowiek nieznany musi dla godności swéj, unikać wchodzenia w towarzystwo, w którem za nim nic nie mówi niei nie świadczy.
— To prawda — odezwała się Domska — jest to zawsze przykrém być niewłaściwie ocenianym, czy za wysoko, czy za nisko.
— Zwłaszcza, rzekł Pilawski, iż w świecie do zupełnéj oceny człowieka należą niezbędnie dodatkowe różne przymioty, któreby wyposażeniem nazwać można. Jak u nas naprzykład...
— A! wszędzie — przerwała Elwira.
— A u nas także, mówił Pilawski — osobiste człowieka przymioty i wady, konpensują się, podnoszą, ciemnieją lub wyświetlają od okoliczności dodatkowych — fortuny, imienia, stanu, klasy... stosunków... Tam gdzie te akcydensa są wątpliwe i ocenienie człowieka zawsze niepewne... dwuznaczne...
Obie kobiety słuchały tego aforyzmu ze spuszczonemi oczyma, starsza zlekka westchnęła... Elwira podniosła wzrok prędzéj, śmieléj i odezwała się:
— To prawda wielka — mało jest ludzi, którzyby tych circonstences agravantes lub atténuantes nie wzięli w rachubę.
— I bardzo ich o to obwiniać nie należy, odezwała się Domska... Są to termometra, są to znaki przewodnie, prowadzące do domyślania się wnętrza człowieka, wychowanie, otoczenie i majątek, stosunki, tworzą nas jakiemi jesteśmy, nie dziw że wni[32]knąć chcąc w kogoś szukamy oznak pewnych... dla odgadnięcia.
— Tak, rzekł Pilawski, tylko znowu znaki te dziś bardzo pewne, jutro być mogą fałszywe. Warunki wychowania, nabycia wiedzy i ogłady, wyrobienia charakteru zmieniają się z czasem, z atmosferą otaczającą i... mylimy się.
— Dziś właśnie najczęściéj — dodała Elwira, bo i mężczyznimężczyźni i kobiety, wcale inaczéj niż dawniéj kształcą się i wychowują.
Rozmowa przerwaną została na chwilę... a między prawie obcemi, niezmiernie trudno rozpocząć na nowo, gdy raz wątła jéj nić pęknie. Pilawski brał już za kapelusz, gdy przypadkowe może spojrzenie panny Elwiry naprzód ku niemu, potem ku oknu po którem spływały deszczu strumienie i wstrzymało go.
— Pan więc jak my — odezwała się matka — skazujesz się dobrowolnie na samotność... i nie będziesz pan znajomości szukał?
— Mocne mam postanowienie, rzekł Pilawski. Samotność jest czasem jak pewien rodzaj diety potrzebną człowiekowi, zwłaszcza nawykłemu lub zmuszonemu do ocierania się ciągle i nadto o ludzi.
— Pan zwykle mieszkasz w mieście? spytała trochę niedyskretnie Elwira.
— Tak jest pani — krótko odparł Pilawski — mieszkam w Warszawie.
Być może iż panna spodziewała się czegoś więcéj, jakiegoś szczegółu i skazówki... zajęć — położenia nieznajomego młodzieńca, lecz została zawiedzioną.. Matka poczuła niewłaściwość zapytania i naprawiając ją, dodała — my także zmuszone jesteśmy siedzieć i w mieście i — co gorzéj, w mieście obcem i nie sympatyczném wcale,
Pan Gabrjel popatrzał i nie pytał się o nic więcéj.
Mówiono jeszcze chwilę o Warszawie, o Berlinie, o stolicach Europejskich, które i tym paniom i temu panu były bardzo dobrze znane. Pilawski wreszcie podniósł się i uznawszy, że na pierwsze odwiedziny siedział już może nawet trochę za długo — odszedł.

Drugiego dopiero dnia wieczorem chmury się rozbiegły, blade niebo, jakby burzą i słotą zmęczone, wyjrzało nareszcie... i na dzień następny zapowiadała się niezawodna pogoda, która wszystkich stęschnionych więzieniem po samotnych izdebkach, niezmiernie uradowała... Nawet pan Pilawski, który naprzemiany studiował Anatomję opisową i czytał Thackeray’a, rysował coś w albumie i palił cygara chodząc po pokoiku, rozweselił się, zobaczywszy słońce zwiastujące pogodę upragnioną. Wieczór nadchodził... było już za późno odwiedzić panią Domską, chociaż wielką miał do tego ochotę.. postanowił więc już się rozebrać i do wczesnego przygotowywać spoczynku, gdy puk, puk do drzwi dał się słyszeć i natychmiast prawie wsunął się pan Surwiński z grzecznem uśmieszkiem swoim.
— Przepraszam bardzo,.. dwa dni niewoli, panie dobrodzieju!... a! przeklęte dni, nieprzeżyte! Musiałeś się pan dobrodziéj zanudzić! zawołał od progu, przychodzę z propozycyjką...
Pilawski stał czekając jaśniejszego wytłomaczenia.
— Pan w tem więzieniu możesz umrzeć... z dobrego serca przychodzę proponować... bez ceremonij na wieczorek do Aksakowicza...
Gospodarz jeszcze się jakoś na odpowiedź nie zabrał:
— Jestem upoważniony prosić pana dobrodzieja.. całe prawie towarzystwo męzkie dziś tam będzie... [33]Cóż to panu szkodzi... bez ceremonji na chwileczkę...
— Wielcem panu wdzięczen — odezwał się Pilawski, ale kiedy już tak mnie przynaglasz... muszę być otwartym...
Surwiński mocno uszy nastawił, miał więc zostać powiernikiem tajemuiczegotajemniczego człowieka.
— Wchodząc choć na chwilę w towarzystwo, nie dosyć jestjest, rzekł pan Gabryel, przynieść nazwisko swoje — należy jawnie wykazać pozycję socjalną, stanowisko zajmowane w społeczeństwie aby nie oszukiwać nikogo — otóż — szanowny panie — ja, jakkolwiek nic do tajenia nie mam, czegobym miał powody się wstydzić — z pewnych względów jednak... w téj chwili nie radbym... nie życzyłbym sobie.
— Ale, panie dobrodzieju, żywo podchwycił Surwiński, uderzając się w piersi — my to rozumiemy, my to doskonale pojmujemy, są okoliczności, są wypadki... nie ma najmniejszéj potrzeby... nikt od pana wymagać nie może i nie będzie.
Pan Gabryel się zawahał, znać było jakiś frasunek, lecz Karol naglił, nacierał, prosił — i po chwili rozmysłu, jakby powziął postanowienie jakieś heroiczne, pan Pilawski chwycił kapelusz, rękawiczki, laseczkę, pozamykał pudełka... i odwracając się rzekł:
— Służę panu!
— SurwińskiSurwiński od dawna nie był tak szczęśliwym, tryumfującym... on więc — jemu danem było wprowadzić tę dostojną osobę, w któréj twarzy tak widocznie napiętnowane było znakomite pochodzenie — na łono tutejszego towarzystwa...
W pokoju pana Aksakowicza byli już niemal wszyscy zebrani, a kieliszki powoli krążyły, rozdawano karty do wista, — rozmowa o deszczu i mgle nader szła ożywioną, gdy w progu ukazał się przodem Surwiński, wprost przerzynający się ku gospodarzowi, z niewidzianém zuchwalstwem, a za nim szykowna i piękna postać pana Pilawskiego, na którą oczy się wszystkich zwróciły. Nikt go jeszcze mówiącym nie słyszał — ciekawość była pobudzoną do najwyższego stopnia, bo choć domysły szanownego pana Karola zdawały się niedorzecznemi, oddawano sprawiedliwość dystyngnowanéj powierzchowności pana Gabryela... Każdy wszakże pragnął posłyszeć go, ocenić wykształcenie i z mowy a obejścia, wyciągnąć domysł jakiś o stanie i pochodzeniu przybysza... W chwili gdy został zaprezentowanym gospodarzowi i wszystkim potém przytomnym, obstąpiono go kołem, śledzono oczami... każdy zdawał się spieszyć by zrobić pretekst jakiś zawiązania z nim rozmowy. Przypadł jednak ten szczęśliwy los gospodarzowi... który jak był człek zacny, tak w pisaniu i kunsztowném prowadzeniu rozmów nie zbyt biegły.
Prosty sługa boży, więcéj czynił niż mówił — i na stylizację wysilać się nie lubił. Chrząknął więc popatrzał w jasną twarz przybyłego i odezwał się:
— Ależ się nam deszcz dał we znaki! No! co prażył to prażył.
— Prawda! uśmiechając się rzekł gość:gość.
— Pozwoli pan kieliszeczek wina? wytrawne! nie zaszkodzi! dodał Aksakowicz.
Gabryel się skłonił. Wszyscy słuchali — ale nie było czego słuchać.
— Pan dobrodziéj z królestwa? począł gospodarz.
— Tak jest..
— I ja także, z Płockiego... Ukłonili się sobie...
— A! niechże go licho weźmie, na stronie rzekł hr. Żelazowski, żeby też nie umieć rozmowy zawiązać i nic nie dobyć z człowieka..
[34] W tem major Hotkiewicz, który już miał karty w ręku zawołał:
— Gospodarzu! Signor Aksakowicz... dajesz mauvais exemple, so geht’s nicht.. times is a money. Do dzieła mości dobrodzieju! Qui si lavora, siadajmy...
Aksakowicz skłonił się i pobiegł do stolika, a pan Pilawski został z adjutantem swym nieodstępnym u boków, jakoś najbliżéj hr. Żelazowskiego. Ten już miał najmocniejsze postanowienie, dobyć z niego jak się wyrażał — wnętrzności. Skazany na tę operację zdawał się wcale jéj ani domyślać, ani lękać.
— No — co pan powiadasz o téj... wojnie! rozpoczął jadąc bardzo zdaleka sportsman. Słyszane to są rzeczy! ta potęga militarna Prus, to niedołęztwo nasze... te następujące po sobie wypadki. Wszyscyśmy znając naszego austryjackiego żołnierza, jednego z najpierwszych w Europie — rokowali zwycięztwo.. a tu..
— Rzeczy są bardzo dziwne w istocie, odezwał się Pilawski powoli — ale wyznaję, że nie wiele się znam na wojennych sprawach. Słyszałem tylko to zdanie, które się dziś własniewłaśnie sprawdzić może, iż nie żołnierz, ale dowódzcy i naczelnicy stanowią o wojny losie...
Żelazowski popatrzał mu bystro w oczy — i — zamilkł, czuł, że tamten miał słuszność, choć — jak powiadał skromnie, na tych sprawach się nie rozumiał....
— Pan wprost z Warszawy? począł z innéj beczki.
— Tak jest, rzekł Pilawski krótko.
— Pan zawsze mieszka tam?
— Prawie ciągle — odparł obojętnie badany — odbywam jednak dosyć często podróże.
Żelazowski, który raz w życiu tylko puścił się do Londynu na karsa — dla studjowania koni i bardzo był dumnym z téj wycieczki, mniéj pospolitéj — spytał dosyć niezgrabnie. Był pan w Londynie?
— Bywam tam parę razy do roku.
— Parę razy? powtórzył Żelazowski — to pan chyba ma tam interesa?
— Mam je w istocie.
Surwiński słuchał i notował. Nie wydało to mu się wcale dziwnem, że taki pan hrabia — miał interesa w Anglji, teraz w ogólności im kto jest większym panem, tem więcéj i rozleglejsze musi mieć interesa... Panowie idą na wyścigi z bankierami. Potwierdziło więc to jeszcze domysły pana Karola, a Żelazowskiemu też dało wysoką opinję o człowieku. Hrabia był — po za turfem bardobardzo pospolitym i niezręcznym — a w rozmowie nigdy nie umiał przejścia złagodzić, ozwał się więc dość nietrafnie. Lubi pan konie?
— Dosyć — rzekł uśmiechając się Gabryel.
— Bo to moja passja — odparł hrabia.
Nastąpiło milczenie.
— Jak się panu nasz kraj podoba?
— Pod względem malowniczym, bardzo! rzekł Pilawski.
— A z innych? wtrącił Grejfer.
— Poznać go nie miałem sposobności.
Znowu przerwa. Rozmawiać pragnący spoglądali po sobie. Jakoś nie szło.
Oczyma badano pilnie przybysza i nie było nikogo, ktoby mu nie oddał sprawiedliwości, iż z nich wszystkich najbardziéj chic wyglądał... Ubrany był z wielką prostotą i smakiem, wedle wszelkich prawideł mody — zazdrościli mu wszyscy. Zaproszono go do gry, wymówił się, że nie ma zwyczaju grywać, z kieliszkiem obchodził się nader obojętnie. Grejfer, który znał wiele osób w Warszawie, wrzucił parę pytań o hrabinéj z Willanowa i o hrabi... o [35]księciu, o panu tym i owym, badając czy ich znał p. Pilawski, — wszyscy oni byli mu choć z nazwisk i stosunków znani, o wszystkich wiedział gdzie się obracali, kto wyjechał, kto był na wsi, ale nie chwalił się bliższemi stosunkami. Surwiński słuchał bacznie, a ubolewał w duchu, iż niedyskrecją popełniono. Zaczęto naostatek mówić o zabawach, o pikniku projektowanym, o urządzeniu go, Pilawski tym czasem wpadł na Dr. Werter’a... i rozpoczął z nim nudną rozmowę jakąś o historji naturalnéj.
— To jakiś literat — rzekł Żelazowski pocichu.
— Co nie przeszkadza, żeby nie miał być... wysokiego rodu, dorzucił uparty Surwiński, teraz wszyscy niemal książęta są historykami, archeologami, poetami lub artystami..
Dobra część wieczora upłynęła.. wszyscy niemal z kolei ocierali się o przybyłego, każdy uznawał że ma do czynienia z dobrze wychowanym i niepospolitym człowiekiem — po nad ten ogólnik nie wybrnął nikt.
— Il est diablement boutonné! dokończył po cichu Żelazowski — djabli też go wiedzą co za jeden.
Ku jedenastéj towarzystwo się powoli wysuwać zaczęło, Surwiński który na ofiarę swoją miał oko, widząc że się Gabryel wymyka, wziął za kapelusz, aby go przeprowadzić nieco.
— No — i cóż pan mówi o naszem towarzystwie? zapytał wychodząc na ulicę..
— Bardzo miłe i dystyngowane! odparł Pilawski...
— No — ludzie i ludziska! westchnął paupan Karol zwyczajnie u wód; zbierana drużyna.. ale to poczciwe z kościami...
Nie było na to odpowiedzi — szli jeszcze chwilkę razem, potem pan Karol na dobranoc zdjął kapelusz, a p. Pilawski powrócił pod Różę.
Nazajutrz na deptaku opowiadano sobie o panu Pilawskim, którego nazwano Warszawiakiem, zdanie powszechne było, iż młodzieniec jest dobrze wychowany i — jak się zdawało majętny... Co się tyczy rodziny, nikt o żadnych Pilawskich nie wiedział. Na składkę dał obficie złotem...
— A kto go tam wie! rzekł z cicha hr. Żelazowski, może to w istocie magnat jakiś incognito!

Gdy panu Surwińskiemu tak się szczęśliwie powodziło, z drugiéj strony pracowała zacna pani Hercegowińska nad zjednaniem sobie bliższéj znajomości z panią Domską, ale tu szło nie równie trudniéj. Na przechadzkach używała wszelkich srodkówśrodków, przysiadała się na ławkach, znajdowała na najodludniejszych uliczkach. W kaplicy starała się swą pobożnością zwrócić uwagę i zakrystyjnemi znajomościami. OpiekowalaOpiekowała się widocznie chłopcami służącemi do mszy, bukietami na ołtarzu, krzesełkami, to wszystko jednak nie zbliżyło ją do pani Domskiéj, która nie zdawała się nawet widzieć kościelnego gospodarstwa całą zatopiona w swéj książce... SczęściemSzczęściem dla wdowy poleconą jéj została składka na dokończenie posągu matki Boskiéj, do którego pomysł dał był Grottger.. Miała więc powód odwiedziéć te panie, zajrzeć w ich mieszkanie, przekonać się z otaczających drobnostek... czem, kim by one być mogły, a wreszcie, wejść w rozmowę i znajomość zużytkować późniéj dla zbllżeniazbliżenia się.. Na dnie powszednie wdowa, ubierała się tak niepozornie, tłomaczyła to wielka pobożność a, jak ludzie mówili wielkie skąpstwo. Na ten raz wszakże musiała wystąpić, aby jéj za lada kogo nie wzięto. Nie wypadało też iść saméj, a nikt tak dalece nie ofiarował się towarzyszyć i musiała sobie zamówić siostrzeńca który był uszczęsliwionyuszczęśliwiony tem; gdyż zdala widziana [36]panna Elwira, potężne na nim uczyniła wrażenie. O naznaczonym dniu i godzinie Porfiry długie blond włosy ułożył z największem staraniem, ubrał się w wiedeński swój surdut (był to ulubiony jedynak) poświęcił nowe rękawiczki, wdział najkrochmalniejszy kołnierzyk i poszedł ofiarować rękę ciotce, która miała na sobie suknię czarną jedwabną, szal koronkowy dawny ale wspaniały, złoty zegarek u paska i kapelusz ad hoc odnowiony. Wyglądała też wspaniale...
Siostrzeńcowi zapowiedziała wdowa pod grozą gniewu, ażeby się do rozmowy nie mięszał, siedział skromnie i nie okazywał zbytniéj, nieprzyzwoitéj ciekawości. Godzina była dobraną tak i obrachowaną, ażeby te panie znajdować się musiały w domu. Pani Hercegowińska weszła majestatycznie, sznurujące usta i miodowym głosem, którego tylko przy pierwszych znajomościach zwykła była używać — odezwała się:
— Panie mi darują, że się ośmielam.. Jestem prezesowa Hercegowińska z Krakowa.. Celem mych natrętnych odwiedzin jest pobożny uczynek.. do którego my tu fundatorki posągu N. Panny.. wszystkie pobożne panie wzywamy — panie mi darują.
Pani Domska spojrzała na córkę, która pobiegła po woreczek. Przepraszam, że siądę chwileczkę — dodała wdowa.. jestem słaba trochę, a dziś po téj słocie prawdziwy upał.
— Bardzo gorąco — odezwała się pani Domska.
— Jakże pani wody służą? zagadnęła wdowa — prawda że miejsce ciche..... spokojne, miłe...
— A tak... tak jest.. potwierdziła gospodyni.
W téj chwili nadeszła Elwira z woreczkiem, który podała matce.. Pośpiech ten nie był na rękę ciekawéj, udała więc, że nie widzi nic i spiesznie rozpoczęła rozmowę:
— Panie tu, jak widzę i obserwuję — nie mają znajomości, to dosyć.. nudno...
— Moja matkamatka, przerwała Elwira, którą Porfiry pożerał oczyma pochyliwszy się aż na krześle i nieco nieprzyzwoicie otwarłszy usta.. — moja matka słabą jest i nie mogła by nawet mając je — korzystać ze znajomości.. ja zaś — bardzo lubię samotność.
— Znamię to pięknéj, chrześciańskiéj duszy do daładuszy, dodała wdowa, lecz i ludzie, zwłaszcza w młodoścmłodości potrzebni.
— Zwłaszcza — wmięszał się niezręcznie Porfiry, który chciał dowieść iż gada — zwłaszcza że tu mamy towarzystwo bardzo, bardzo piękne! Pani hrabina ParczewskaParczewska, pani baronowa Ormowska ze swemi kuzynkami i.....
Ciotka surowo sznurując usta spojrzała nań i — zamilkł nagle zarumieniony..
— Panie — zdaleka? spytała wdowa.
— My — z Berlina.. odpowiedziała Domska.
— To jest z Poznańskiego — wytłomaczyła prezesowa.
— Nie — pani — mieszkamy w Berlinie.
— Tego ja nie pojmuję jak można żyć w protestanckiem mieście, podchwyciła wdowa.
— Ale my tam mamy kilka kościołów.
— Zawsze to atmosfera inna — westchnęła wdowa.
Porfir się wyrwał nie zbyt szczęsliwieszczęśliwie:
— O! atmosfera w Berlinie.. atmosfera.. węglista... pełno kominów... i dymu..
Nikt się nie rozśmiał, ale ciotka surowo spojrzała, młodzieniec chrząknął i umilkł.
[37] — Może — gdy mam tę przyjemność zbliżenia się, dodała lekko poruszając się ale nie wstając, jestem ciekawa indygatorka, mogłabym tu czem służyć i być pomocną — zainformować? Ja od lat trzech z ordynacji naszego zacnego Doktora Dietla jeżdżę do Krynicy, i jestem tu jak w domu... wiem, znam doskonale.... Gdybym w czem paniom usłużyć mogła?
Domska skłoniła się grzecznie.
— Wdzięcznie pani za jéj uprzejmość dziękuję — rzekła, ale my tak mało potrzebujemy.
To mówiąc, i jakby dając do zrozumienia, że dłużéj zatrzymywać jéj nie chce, gospodyni podsunęła papierek... prezesowa była zmuszoną przyjąć go i nie mając już najmniejszego powodu pozostawania dłużéj, podniosła się z krzesła. Za nią powstał Porfiry, chrząkając napróżno, dla zwrócenia oczów panny Elwiry i — tryumfalnie wyszli. W korytarzu pani Hercegowińska przekonała się, iż ofiara była wcale znaczną... ale mimo to kwaśna zeszła ze wschodów... Niezadowolenie spadło na młodzieńca, który dostał burę.
— Że też ty zawsze nic do rzeczy odezwać się musisz.
— Proszę cioci prezesowéj — w czem, nic do rzeczy?... Przecież musiałem zagadać... myśleliby żem niemy, proszę cioci.
— A więc będą myśleć żeś... — niedokończyła prezesowa i spojrzawszy nań surowo, poszła przodem.
— Czy ciocia może każe sobie towarzyszyć? spytał młodzian, pragnący zmienić jedynaka na skromniejsze ubranie.
— Idź sobie do domu... Pocałowawszy w rękę, którą mu niechętnie podano, nieszczęśliwy młodzian, westchnął i poszedł pod Wielbłąda.

W tych dniach towarzystwo Krynickie niespodzianie pomnożyło się jeszcze o kilka osób. Najmilszą wszakże niespodzianką było przybycie pani hrabiny Emilji Palczewskiéj, o któréj wspomniał był już pan Porfiry. Krynica nigdy jéj się spodziewać nie mogła, była to bowiem jedna z tych pań słynnych z piękności i elegancji, które tylko wody nadreńskie zaszczycają obecnością swoją. Wdowa od lat kilku, dwudziesto kilkoletnia, bogata, piękna, dowcipna, ożywiona, nawykła do rozkazywania, rządzenia, a namiętnie potrzebująca rozrywki hałaśliwéj i coraz nowéj — pani Palczewska przynosiła to z sobą, to czego właśnie brakło dotąd — ruch, wesołość i życie. Wszyscy ją znali w Galicji, i ona też znała wszystkich... kochali się w niéj, kto ją tylko zobaczył; ona się z nich najotwarciéj śmiała. Mówiła naprzód, że za mąż iść ani chce, ani myśli, a jeźli by miała tę niedorzeczność popełnić jeszcze raz w życiu, dobierze sobie tego kto się jéj spodoba... do kogo się chyba namiętnie przywiązać potrafi. Wszystkie próby podobania się fantastycznéj pani, [38]dotąd się zupełnie nie wiodły... żartowała sobie... pozwoliła palić ofiary, składać hołdy i nie odpychała adoratorów, ale nie ośmieliła żadnego. Dwór był zawsze wielki, kto niechciał nawet iść za wozem tryumfatorki, zmuszała go, ale wszyscy starzy wielbiciele i nowo zaciężni, służyli tylko do zabawy. Pani Emilja potrzebowała się bawić. Dom był otwarty, na wielkiéj stopie, wytwornie utrzymywany, stół doskonały, gosposia wesoła, towarzystwo zawsze nastrojone na ton pani domu.. nikt się też od służby nie wymawiał... Dla przyzwoitości miała pani Palczewska przy sobie panienkę sierotę, milczącą, skromną, cichą, nie zawadną, posłuszną, — która zwykle siedziała w oknie z robotą, nalewała herbatę, smarowała chleb i nie mięszała się do rozmowy. Pomimo wesołości panującéj w domu, nieszczęśliwą dosyć wydawała się ta sierota... twarz nawet miała pochmurną i byłaby jéj może nie ścierpiała pani Emilja, gdyby cichość a powlonośćpowolność panny Salomei nie nadawała jéj ceny. Równie potulnéj ofiary trudno było wyszukać. Wspaniały kamerdyner, siwy, poważny mężczyzna, który od rana chodził we fraku, dwie garderobiane, kilku lokajów, składali resztę dworu hrabiny. W Krynicy zajmowała domek osobny cały, i ten zaledwie jéj wystarczał.. Przybywszy, natychmiast posłała po listę gości, kazała pannie Salomei spisać znajomych i ich adresa, znalazła Krynicę, do któréj zawitała po raz pierwszy, bardzo parafjańską — ziewnęła parę razy, wyjrzała oknem i zawołała:
— A! przeklęci prusacy! niepodobna było jechać pod wojnę, i niepodobna było siedzieć w domu.. a tu... tu, dopiero się znudzimy!!
W pół godziny przyleciał dowiedziawszy się o hrabinie pan Stanisław Greifer, w trzy kwandranse Żelazowski. Obu im niezmiernie rada była, prosiła tegoż dnia na herbatę, kazała sobie kronikę miejscową opowiadać, zapowiedziała im, że pod karą gniewu powinni ją starać się bawić, bo inaczéj umrze... napaplała i naśmiała się... rozdysponowała jednak swym zwyczajem wszystko jak najporządniéj i wypędziła gości — postanowiwszy się ubierać jak tylko panna Salomea oznajmi, że tłomoki rozpakowane.
Greifer i hr. Żelazowski wyszli uszczęśliwieni.
— Teraz to się Krynica ożywi! rzekł pierwszy, bo nie znam kobiety na świecie, któraby lepiéj rozruszać umiała. Zdaje się, że umarłego by z grobu wyciągnęła, gdyby wiedziała, że ją zmartwychwstanie zabawi.
— Kobieta co się zowie! odparł Żelazowski — tylko to bieda, że ot tak młode lata trwoni, a pociechy z niéj nikomu nie ma... Człowiek uczciwy ożeniłby się i byłby szczęśliwy.
— No — ożenił się — to pewna, ożeniłby się każdy kogo by zażądała — rzekł Greifer — ale czy by był szczęśliwy to pytanie. — To hic mulier...
— Piękna, rozumna i bogata! Czegóż ty jeszcze chcesz? spytał hrabia.
— Nie, tylko żeby była dobrą.
— Złą nie jest przecież.
— To pewna — ale dobra... tylko dla siebie... a to jéj odejmuje cały wdzięk kobiecy... wkracza w atrybncjeatrybucje mężczyzny, jest — egoistką.
— Jaki ty jesteś dowcipny, dalipan! rozśmiał się hrabia — pierwszy raz gdy źrebięciu trzeba będzie dać nazwisko, będę się ciebie radził.
[39] Greifer ruszył ramionami. — Wiem że może tego jednego nie potrafię. To wasza rzecz... Źrebię musi się nazywać po angielsku — a ja oprócz Goddam nic nie umiem...
Rozeszli się w swe strony panowie i po Krynicy gruchnęła zaraz wieść o przybyciu hrabiny Palczewskiéj. Był to ważny wypadek. Ona jedna z tych wszystkich co tu przybyli dotąd — mogła przyjmować, nie potrzebowała się oszczędzać i niosła z sobą zamiast choroby — wesele. — Następujący piknik obiecywał być bardzo świetnym, ale zarazem młodzież z przybyciem królowéj dostrzegła, iż dla niéj — wszystkiego tego co przygotowano dotąd, było za mało... Hrabina była przywykłą do czegoś lepszego, wytworniejszego, a nie rozumiała co to jest — niemożliwość. Jéj zdawało się zawsze, iż czego ona chciała, co jéj było miłe i potrzebne, to — bądź co bądź — musiało jakimkolwiek kosztem stawić się na zawołanie. Mężczyznom szczególniéj nie przebaczała, nawet tego wyrazu — niemożliwe.
— Gdybym ja była mężczyzną, mówiła — wykreśliłabym go z mojego słownika... Nierozumiem niepodobieństwa... Wola powinna wszystko zwyciężyć.
W godzinę wiedziała już nietylko o pikniku, ala o sali w któréj się miał odbywać, i o niegodziwéj w niéj posadzce. Zawyrokowała zaraz — Zła? to ją odmienić! — Tu w Krynicy? — No — to ją sprowadzić — Ale zkąd? — Zkąd? choćby i z WiedniaWiednia, z Pesztu, z Paryża, a mnie co do tego?
Taką była we wszystkiem... pani Emilja.
Przyjazd jéj poruszył, ożywił, zakłopotał panów i panie, — czuli wszyscy jakby przybycie królowéj, przed którą stanąć należało do popisu. Miała hr. Palczewska ten szczególny dar i niesłychaną pamięć, iż ją najmniejsza rzecz i najdrobniejszy człowieczek obchodził; o wszystkiem i wszystkich wiedzieć musiała, zobaczyć — zbliżyć się. Ktokolwiek z nią sam nie zrobił znajomości, tego zmusiła do zapoznania się, idąc śmiało pierwsza przeciw niemu.
Wieczorem już nietylko Grejfer i hr. Żelazowski, ale wszyscy niemal wydatniejsi panowie, znaleźli się na herbacie. Dom był jeszcze nie urządzony, sprzęty kuchenne zaledwie rozpakowane, lecz że kuchnia i furgon przybyły dniem wprzódy, herbata znalazła się podana wykwintnie i ze wszystkiemi specialikami, jakich tylko Krynica dostarczyć mogła. Wprawdzie w saloniku firanek jeszcze nie było, bo te które zastała, znalazłszy obrzydliwemi, kazała natychmiast zrzucić, woląc żadne niż brzydkie — a nowych jeszcze nie sprowadzono — lecz mimo to wesoło było, szumno, ochoczo i jak zwykle wrzawliwie. Oprócz mężczyzn, przybyła baronowa Ormowska, dawna, dobra i serdeczna znajoma, można powiedzieć przyjaciołka hrabiny. Zbliżyły je temperamenta — potrzeba rozrywki i wesołości jednakowa. Różnicę tylko stanowiło: iż hr. Palczewska była czasem złośliwą i gdy bardzo jéj brakło zajęcia, gotowa była bawić się cudzym kosztem, i choćby miała usnuć intryżkę, lecz gdyby ta, uchowaj Boże, na krzywdę czyjąś wyjść miała, wolała wówczas siebie poświęcić, niż narazić niewinnych... Lucia i Musia... baronowa, hrabina śmiały się już i trzepiotały od godziny, gdy goście schodzić się zaczęli.
Przyszedł i Surwiński, którego natychmiast pochwyciła gospodyni.
[40] — A to dobrze, że pan tu jesteś! mianuję pana moim ministrem policji i płotek. Mów mi pan zaraz: kto jest — co robią... i jeśli co tajemniczego już złapałeś... podawaj na stół gorąco...
Pan Karol mimo uśmieszku stał się poważnym:
— Niech no się pani hrabina rozpatrzy...
— Słyszałam żeś pan tu odkrył jakąś znakomitość incognito... Proszę mi ją co najprędzéj pokazać, zaprezentować, a jak ja wezmę na konfesatę, dobędę z niego... no zobaczysz...
— Ani wątpię, że przed takim spowiednikiem, do wszystkich przyzna się grzechów... zobaczy go pani... chociaż — dziczek...
— Jakto, dziczek?
— Stroni, szczególniéj od kobiet... nie bywa nigdzie, nie zaznajamia się i oprócz pani Domskiéj...
— Jakiéj pani Domskiéj? podchwyciła hrabina — co to jest pani Domska?
— Jakaś jéjmość z córką z Berlina.. zapewne z Wielkopolski — przemówiła baronowa. Matka chora, córka choć młoda i ładna, unikają widocznie ludzi...
— Jakże to wygląda? zapytała hrabina.
— A, bardzo przyzwoicie, rzekła Ormowska — znać osoby majętne... no, i dobrze wychowane, ale nie wszyscy są do ludzi i towarzystwa stworzeni.
— O! moja baronowo — zaprotestowała gospodyni, proszęć tego nie mówić! a do czegoż ludzie stworzeni? Sami żyć niepotrafią — z aniołami nie każdemu wolno, djabły już po ziemi nie wędrują... Wszyscy powinni żyć w towarzystwie i udzielać się mu. To darmo! o! to darmo.. Ale — zwróciła się do pana Karola — cóż tedy ów tajemniczy wasz wielki człowiek? Co to może być?..
— Jestem na drodze.. to się odkryje — szepnął Karol.
— Ależ przecie się jakoś nazywa?
— Niby to ma nazwisko... ale on do niego, a ono do tego co je nosi niepodobne. Dość spojrzeć na niego a można być pewnym, iż to nie może być żaden pan Piławski.
— Piławski i powiadasz zkąd? z Warszawy? Ale bo pozwól panie Surwiński, powiedzieć sobie — jabym na waszem miejscu dawno do Warszawy napisała i miała już wiadomość o nim. Każdy ma znajomych, cóż łatwiejszego. i
— Ja to już zrobiłem... rzekł cicho Karol — mam właśnie towarzysza szkolnego i wojskowego w jednym biurze, człeka co doskonale zna towarzystwo całe, da mi wiedzieć. Proszę pani hrabiny wygląda jak Antinous.. twarz arystokratyczna — wychowany jak udzielny książeksiążę mówi wszystkiemi językami.. spędził część życia w Anglji, — rysuje, muzyk, literat... widać po nim że bogaty — możeż to być taki jakiś nieznany Piławski.
— A no, może, odparła gospodyni — ty, kochany panie Surwiński, znasz świat jakim był przed laty trzydziestu.. Dziś ludzie, okoliczności, wynalazki i rożne innowacje, do góry nogami go przewróciły. Naprzód, proszę cię, tyle bogatych żydów się ochrzciło.. a to są ludzie i majętni i wychowani jak lordowie.. no — i arystokracja przecież.. Genealogiczne ich drzewo starsze pono od wszystkich naszych. Powtóre, teraz maleńcy ludzie robią majątki jak na drożdżach.. a do majątku dzieciom dają wychowanie...
— Wszystko to prawda — odezwał się Surwiński, ja może jestem stary i uparty, ale mnie się widzi że zawsze rasa rasą. Nie mówię o żydach, bo w tych też rasa widoczna, ale i owi dorobkowicze proszę pani, dorobili się wielu rzeczy, nawet dowcipu i wychowania, a nóg i rąk muszą czekać do czwartego pokolenia..
[41] Hrabina się rozśmiała.
Nie— Nie masz słuszności, bo jabym ci po wsiach pokazała takie rączki i nóżki wypukłe...
— Po wsiach... potrząsł głową p. Karol — proszę pani.. ale tego jakoś mi mówić nie wypada..
— Ja się domyślę.. dokończyła pani PalczewskaPalczewska, daj już pokój, nie ma istoty upartszéj nad doktrynera i teoretyka..
Pan Karol zamilkł. Goście się też schodzić zaczęli. Piękna gosposia zabawiała ich, witała, śmiała się, a że Pilawski był na stole zagadywała niemal każdego o tego nieznajomego. Ruszali ramionami, nikt tak dalece nic odpowiedzieć nie umiał.
— No — a ja do trzeciego dnia! zawołała — poznam, wyspowiadam i co chcę wiedzieć będę. Wy bo nic nie umiecie, i niczego nie jesteście ciekawi, a wiedzcie panowie, że kto nie umie być ciekawym ten szczęśliwym być nie może. Ciekawość jest pierwszym stopniem do szczęścia, nie do piekła... Kto nie ciekawy, żyć nie wart...
Rozmowa ożywiona wielce ciągnęła się wieczór cały.. Gdy nareszcie goście rozchodzić się zaczęli; a hrabina poszła się rozbierać znużona, aby co prędzéj paść na łóżko; wiedziała już o Krynicy więcéj, niż ci co w niéj byli od paru tygodni..

Nazajutrz w bardzo miluchnym i świeżym stroju porannym, z nieodstępną swą milczącą towarzyszką panną Salomeą, hrabina wyszła do zdroju. Ranek był, jakby naumyślnie dla niéj piękny, ciepły, jasny, rezeda przed oknami doktora Zieleniewskiego rozlewała woń orzeźwiającą, muzyka grała drzemiąc jakąś skoczną polkę, w kaplicy dzwonek się odzywał na pierwszą mszę poranną — ze słońcem wracało na twarze jeśli nie wesele, (bo wypadki wojenne zasępiały czoła), to przynajmniéj jakaś do życia ochota. Wszyscy w wielkim komplecie stawili się wcześnie, jedni aby hrabinę zobaczyć zdaleka, drudzy aby się zbliżyć do niéj i przemówić. Otoczona ciągle trochę naprzykrzonym dworem, który się wprawdzie przemieniał, pani Palczewska nie zdawała się ani zmordowaną, ani zniecierpliwioną. Żywe jéj oczki szukały w przechodzących nieznajomych twarzy i postaci, ażeby się zaraz o nie dowiedzieć i zapamiętać. Pamięć miała tak szczęśliwą, że raz widzianą twarz wraz z nazwiskiem, wszystkiem co do niéj należało, choćby w lat kilka przypomniała jakby ją dopiero wczoraj pierwszy raz zobaczyła. Die minores nie bardzo ją obchodzili, ale co tylko z pozoru zdawało się należeć do lepszego towarzystwa, to wszystko znać i przyciągnąć do siebie musiała. Tego dnia jako Cicerone funkcionował przy niéj pan Grejfer i nieodstępnie szedł za nią. Odwracała się do niego ilekroć potrzebowała informacji. Dwa razy już niecierpliwie trochę spytała o nieznajomego, który się dotąd nie ukazywał, gdy pan Karol przystąpił i oznajmił iż korzystając z pięknego poranku, ów pan Piławski wybrał się na chłopskim wózku do Żegestowa, dla zwiedzenia okolicy słynącéj ze swéj piękności... Namarszczyła brwi tupiąc nóżką pani Palczewska zagryzła usta, nie odpowiedziała nic, ruszyła ramionami i szła dalój, Jakby chcąc wynagrodzić ten zawód p. Surwiński ukazał zdala przesuwającą się panią Domską z córką. Obie szły odosobnione, ubrane bardzo skromnie, ale z takim smakiem i świeżością, iż strój ich zaciekawił hrabinę, która manewrowała, aby się przybliżyć i lepiéj tym paniom przypatrzeć.. Egzamen ten dozwolił jéj poufnie zawyrokować, iż panie należały do dobrego towarzystwa niezawodnie. Pozazdrościła nawet Elwirze zarzutki fantastycznéj i z wielkim smakiem przybranéj. Parę razy zacho[42]dziła im drogę, aby Elwirze się przypatrzeć — i — przyznała że jest piękną. Ranek ten zresztą zszedł na rozprawach o przyszłym pikniku i na roztrząsaniu nowin z placu wojny, które się przesadzonemi i nieprawdopodobnemi wydawały. Hrabina odbywszy przechadzkę po pagórkach zmęczona, zawiedziona powróciła na śniadanie do domu z panną Salomeą. Nie taiła się przed nikim, iż Krynica wydawała się jéj straszliwie primitive.
— Wiem że mi to za złe mieć będziecie, iż swoje wody mi nie smakują, zawołała śmiejąc się do Ormowskiéj, którą spotkała prawie w progu i zabierała z sobą — ale ja wyjeżdżając się rozerwać, chcę się zabawić a nie zmęczyć, tu ani wygód, ani zabaw, dziko pusto... smutno i... ale milczę.
Zaledwie zasiadły do śniadania, hrabina która miała parę koni własnych, odezwała się — a gdybym kazała zaprządz i.. żebyśmy pojechały na obejrzenie okolicy, naprzykład — do Żegestowa.
— A, proszę pani, zaśmiała się Lucia — czy pani myśli jechać powozem! rosłemi końmi — do Żegestowa..
— Albo co? odezwała się hrabina.
— Nic, tylko, że drogi nie ma — odparła Ormowska — jedzie się drożynami, ścieżkami, po nad urwiskami, po kamieniach, przez potoki, tak że często i wozem przerznąć się trudno.. koczem ani myśleć..
— A! a! łamiąc ręce zawołała hrabina — a przecież ludzie się tam dostają.
— Tak! ludzie, co się niczego nie boją i żadnych nie potrzebują wygódek — my zaś, nieszczęśliwie popsute istoty.. musimy pilnować szosy i wielkich gościńców. Szkoda, bo mówią że Żegestów bardzo ładny.. i zwiedziłybyśmy kawałeczek Węgier... bo to nad samą granicą, a wracać można przez madziarskie kraje.
— Ja zawsze mówię, że kobietą być najnudniejsza rzecz w świecie — westchnęła hrabina — moja baronowo, dodała — co wy tu z dniem robicie? Wstajecie tak rano, dzień bez końca! a w Krynicy po deptaku się kręcić od rana do wieczora nie zabawnie.. chcieć nawet plotkami żyć, to się we dwadzieścia cztery godzin wyczerpią.. nauczcież mnie jak sobie dajecie rady?
— Zgadzamy się z położeniem, poczęła baronowa, — ja naprzód mam jeden wielki resurs, którego ty nie masz. Mam nawet, szczerze powiedziawszy, dwa... naprzód w słotę godzinami kładę pasianse....
— Horreur! przerwała wtrącając się Palczewska..
— Powtóre gderzę na Lucię lub Musię naprzemiany..
— Gdybym gderać zaczęła — odezwała się hrabina, mając jedną Salomeę i tak dosyć kwaśną, entre nous soit dit, zamęczyłabym ją prędko.. ale powracam do zadania, jak dniem rozporządzacie?
— Ja jestem tego przekonania, że jak najmniéj planów robić należy — rozśmiała się stara baronowa, jest i bez tego dosyć niewoli w życiu, ażeby jéj sobie jeszcze samemu przyczyniać. Wstajemy rano, pijemy wodę, chodzim, jemy obiad, chodzimy znowu, ziewamy.. pijemy herbatę. Jeśli jest co, to mi Lucia i Musia czytają, a potem — spać, doktór się każe kłaść wcześnie.
— To jest rzecz okropna — dodała hrabina — iść razem z kurami, do snu, — parafjaństwo i nudziarstwo.. Ja zaczynam żyć wieczorem.
— Ale u wód?
— Któż inaczéj pije wody jak dla zabawy? A potem, zawołała hrabina — woda krajowa, galicyjska, cela n’est pas sérieux.. Smak wprawdzie ma atra[43]mentowy, ale pewna jestem, że doktór Zieleniewski kałamarze w niéj płucze.
Śmieli się wszyscy.. przeszło tak śniadanie, hrabina poszła się ubrać, a nad wieczór z Ormowską, umówiły się iść na przechadzkę, gdzie tylko było można... choćby w lasy i po najsroższych, najeżonych kamieniach.. baronowa choć jéj było ciężko, w wesołem towarzystwie wszystko znieść była gotową.. Dzień tak pięknie dopisał, iż do wieczora chmurki na niebie nie postrzeżono, wybrały się więc pod wieczór przez wieś na drogę ku Muszynie. Ormowska, hrabina, panna Salomea, Lucia i Musia, a w straży bezpieczeństwa Grejfer, który nie mając co robić, myślał się zakochać w hrabinie i hr. Żelazowski. Pan Karol, któremu nie dano znać, pracował w Krynicy saméj nad nowemi, jakiemiś odkryciami..
Na drodze ku Muszynie i Żegestowa przechadzka dosyć jest smutna z razu, droga niewygodna, a niedaleko od wsi strumień zagradza pieszym dalszą wycieczkę, nie zawsze wprawdzie wezbrany, na teraz jednak po deszczach groźny... Panie szły powoli — hrabina co chwila szeptała — jeżeli też to ładne — jeżeli to ładne! Już miano zawracać gdy chłopski wózek od strony Żegestowa się ukazał. Na nim z cygarem w ustach, w podróżnym stroju bardzo i nadto podobno eleganckim, siedział pan Pilawski. Jak na bohatera romansu, który po raz pierwszy zjawia się oczom ciekawéj kobiety, przedstawiał się wcale niekorzystnie, bo i ubiór i on od pyłu ucierpieli, i na wózku nie wygodnym uczepiony nie wydawał się malowniczo.. Hrabina jak tylko jéj podszepnięto, a raczéj gdy się domyśliła, że to jest ów nieznajomy, żywo zawołała do Grejferta. Rozkazuję panu, zaczep go, ściągnij i zrób tak, ażeby poszedł z nami. Każę — proszę — nie słucham wymówki!
Grejfer parę kroków naprzód pospieszył. Właśnie Pilawski się wpatrywał w idące panie, gdy pan Stanisław wyprzedziwszy je, bez namysłu do wozu przystąpił. Widział parę razy i mówił z Pilawskim, nie ryzykował więc wiele zaczepiając go. — A potem u wód!!
— Dobry wieczór panu — słyszeliśmy, żeś jeździł i wracasz z Żegestowa?
— Tak jest, odezwał się Gabriel.
— A! zmiłujże się pan, bądź tak grzecznym, zsiądź i powiedz tym paniom jak zła jest droga.. bo mnie wierzyć nie chcą.. i hrabina gotowa się wybrać koczem, gdzie wóz ledwie się przeciśnie.
Nie drożąc się z sobą pan Gabriel zeskoczył z wozu, zapłacił woźnicę i odprawił, a sam otrzepując się nieco z pyłu, gotował się iść na rozkaz Grejfera ku tym paniom..
Hrabina tym czasem jak wojak na nieprzyjaciela z którym ma walczyć, otworzyła oczy ciekawe, badając każdy ruch nieznajomego.. Od razu powiedziała sobie — Il est des nôtres. — Twarz z resztą wydała jéj się bardzo sympatyczną, i nim się zbliżył, szepnęła baronowéj Ormowskiéj do ucha — bardzo ładny chłopiec.. Stara baronowa nieznacznie lornetowała go już także z ciekawością wielką, uśmiechnięta — i odparła — Très comme il faut — i bardzo wdzięczna twarz..
Grejfer już go prowadził — szczęściem dla mnie, odezwał się — nadarza się nam właśnie pan Pilawski, którego mam honor paniom zaprezentowaćzaprezentować. — Wraca z Żegestowa i świeżą jeszcze mając pamięć podróży, poświadczy do jakiego stopnia ona jest niewygodną, powozem niemożliwą.. a dla pań męczącą...
Pilawski kłaniał się i dodał zaraz — mogę najzupełniéj potwierdzić określenie pańskie i radzić przy[44]najmniéj kto chce Żegestów zwiedzić.. wybrać się na cały dzień, wózkami tutejszemi... Część drogi przejść piechotą.. jechać powoli — kraj jest piękny, okolica wielce malownicza, sam Żegestów ze swym parowem, z przechadzką.. ze źródłem, bardzo oryginalny... lecz dla pań...
— Dla nas, podchwyciła żywo hrabina patrząc w oczy Gabrielowi, jakby go od razu podbić chciała, dla nas powinieneś pan wiedzieć — niebezpieczeństwo jest zachętą.. trudności do przebycia pociągającemi.. a kto skazany został na Krynicę kilkudniową, i co dzień na Jaworzynę jeździć nie może, musi przecież szukać rozrywki...
— Zgadzam się na te prawdy, śmiejąc się rzekł Gabriel, ani radzę ani odradzam, jestem prostym powołanym świadkiem i przynoszę zeznanie jak do sądu przysięgłych..
Hrabina popatrzyła nań z widoczną obawą, ażeby się rozmowa nie zerwała zbyt prędko.
— To nie dosyć — poczęła zaraz — czekaj pan, sąd ma prawo badać świadków.
— Słucham zatem..
— Jadąc powoli, idąc potroszę, bałamucąc po drodze, zabawiwszy nieco w Żegestowie, możemyż powrócić tego samego dnia do Krynicy?
— W najgorszym razie, choćby się nieco opóźniło — byle pogoda, mamy księżyc.. więc.
— Czekaj pan jeszcze — dodała hrabina — niemam przyjemności znać pana, jestem zmuszona wśród drogi sama mu się zaprezentować.. i z góry zapowiedzieć, że jestem despotyczną i samowolną — potem już go nie zdziwi, że pierwszy raz widząc pana, z prawa jakie kobietom służy, szczególniéj na takiéj pustyni, zamawiam sobie żebyś — w przypadku wycieczki do Żegestowa, jako doświadczeńszy od tych panów, służył nam za przewodnika..
Pilawski popatrzał, rozśmiał się, dziwnie smutno skłonił i rzekł:
— Spełnię ten rozkaz bardzo chętnie — lecz, że przybory do drogi wymagać będą może czasu, radbym wiedzieć wcześniéj dzień.
— Przybory! przybory do pana należeć nie będą, te hr. Żelazowski i p. Greifer muszą ułatwić, zamówić — urządzić,
— Lękam się tylko, abym położonéj we mnie ufności nie zawiódł — rzekł Gabriel, pani dałaś mi przykład szczerości zowiąc się despotecznądespotyczną, pójdę za nim i przyznam się, że — bywam roztargnionym.
— To nic nie szkodzi — zawołała hr. Palczewska — to bywa zabawnem, a pod te ciężkie wojenne czasy wszelka niewinna — nawet trochę winna rozrywka.. pożądaną.
Grejfer który chciał być dowcipny tanim kosztem, wrzucił — o winną rozrywkę najłatwiéj, bo jesteśmy na granicy Węgier i państwa Tokaju..
— A! kalambur! zapłacisz waćpan sztrof drugi raz.. śmiejąc się odparła hrabina, która rozmowę całą zachowała dla siebie. Żelazowski naiwnie śmiał się z dwuznacznika, dziwiąc się jak ten Grejfer był zawsze dowcipny, baronowa Ormowska przypatrywała się Pilawskiemu bardzo, i — szczerze powiedziawszy — panny, choć udawały, że nań niby nie zwracają uwagi, ciągle weń miały wlepione oczy. Cała strategja hrabiny wymierzona była na to, ażeby znaleść jakąś drogę taką.. żeby nieznacznie zasekwestrowanego Pilawskiego pociągnąć do drzwi swego domu — a tam go gwałtem wziąść — na herbatę. Tajemny ten projekt trudny był do wykonania, gdyż droga wiodła około hotelu w którym stał pan Gabriel i z góry można było przewidzieć, że te panie pożegna.. Chcąc spiskować z GrejfertemGrejferem o wynalezienie ścieżki po za wsią przez lasek [45]nad Krynicą, trzeba było rozmowę rzucić.. co było niebezpiecznem. Hrabina zręcznie schyliła się do baronowéj i szepnęła — zabaw go pani chwilę rozmową aby nie uciekł, ja mam słówko do Grejfera.. Posłuszna Ormowska, słodkim swym głosem odezwała się:
— Pan dobrodziéj z Królestwa?
— Z Warszawy...
— Nie zna pani tam moich krewnych.. P....
— Znam.. zdaleka, pani dobrodziejko — rzekł Pilawski, w towarzystwach bywam bardzo mało. Jestem młody, mam zajęcia, pracuję.
Ormowska miała już na ustach zapytać o rodzaj pracy, lecz zmiarkowała, żeby to było niedyskrecją, podniosła oczy — popatrzała nań — jak się panu kraj nasz podoba? dodała zmieniając rozmowę.
— Bardzo piękny — śliczny.. żywo odpowiedział Gabriel, lecz ja — nawykłem od wielu lat zwiedzać to Anglję, to Belgję, to Niemcy i przyznam się pani, że widok tych stron zasmuca mnie! Jakiż to bogaty materjał leży tu odłogiem.?odłogiem? Dla czego nie ma dróg, przemysłu, handlu — zamiast chatek drewnianych, murowanych wiosek.. zamiast nędzy dobrobytu i oświaty..
— Bo — razem wszystko i raptem przyjść nie może — szepnęła Ormowska, ale i to przyjdzie..
— Niestety! tak późno!
W téj chwili hrabina wydawszy rozkazy powracała już, i wcisnęła się do rozmowy, bo po naradzie z Żelazowskim i Grejferem stanęło, że poprobują jakiejś ścieżki gór, i już się nią idący przodem kierować zaczynali — Palczewska wtrąciła:
— O czem państwo mówicie? Ormowska rozpoczęła objaśnienie, gdy na krzyżującéj się drodze Pilawski stanął i ujął za kapelusz, aby pożegnać.
— Co to jest? zapytała wesoło hrabina — pan chcesz nam uciekać? Przepraszam, k adąkładę sekwestr. U wód swoboda wielka, proszę do mnie na herbatę, ja się nudzę, rekwiruję pana i nie puszczam...
— Jestem tak po podróżnemu.
— Myśmy podróżni wszyscy, herbata będzie też podróżna. Gabriel skłonił się i nie opierał, w istocie takiéj uprzejmości obronić się było trudno i — nieprzyzwoicie nawet tak się z sobą drożyć.
Ponieważ drożyna nie zbyt była wygodną, a cel dla którego obraną została, dopięty, Grejfer zręcznie dosyć znalazł pretekst do zawrócenia ulicą. Hrabina śmiała się, bawiła, dowcipkowała i widocznie kokietowała, zimnego jak anglik młodzieńca, który uśmiechał się wprawdzie, odpowiadał zręcznie, ale ani ożywił, ani po młodzieńczemu nie okazał tego ognia, który zwykle oczy hrabiny zapalały.
W największym rozmowy gwarze.. przechodzili właśnie około hotelu pod Różą. W oknie siedziała panna Elwira Domska, Pilawski się jéj ukłonił, ona żywo cofnęła się zaraz.
— Znasz pan te panie?
— Z widzenia i z podróży tylko, któréj część odbywałem razem koleją, rzekł Pilawski.
— Panna bardzo ładna? dodała wpatrując się w niego badawczo hrabina.
— Bardzo ładna! skłaniając głowę, ale bez żadnego wzruszenia widocznego — powtórzył Pilawski.
— Kto są te panie?
— Doprawdy nie wiem więcéj nad to, co tu wiemy wszyscy — są — z Berlina.
[46] — A! jakżeż to pan nieciekawy! zaczęła hrabina, żeby o tak ślicznéj młodéj pannie nie dowiedzieć się, nie dopytać.
— Nie mam ani do tego daru, ani ciekawości — odezwał się Pilawski — a nadewszystko znajduję, że dopytywanie, dobadywanie najczęściéj sprowadza rozczarowanie — po cóż się z tem spieszyć? Wolę sobie roić, zgadywać... i choćby się łudzić.
To wyznanie zastanowiło panią Palczewską, zamilkła chwilę — westchnęła... Rozmowa przeszła na hr. Żelazowskiego i baronową — reszta osób śmiechem i półsłówkami dopomagała... Tak dostali się do domku hrabiny. Stary kamerdyner, znający doskonale obyczaje pani, był najpewniejszym, iż gości na herbatę z sobą przywiedzie. Wszystko więc było przygotowanem, oprócz tego, co panna Salomea miała pod swoim zarządem — a wnijście na próg i rzut oka mógł przekonać Pilawskiego, iż się znajdował w domu zamożnym i wytwornym. Domyślał się tego zresztą... Grejfer, który z pod oka przypatrywał się mu pilnie, wydziwić się nie mógł chłodowi jego i panowaniu nad sobą — ani znać na nim, żeby się z téj znajomości nawet ucieszył.
Nie wiemy, czy pan Gabriel dostrzegł, iż go badać chciano, czy to mu humor popsuło, czy inne jakie wrażenie, to pewno, że zamyślonym był, nader zdala się trzymał i chłodno. Gospodyni wysilała się na rozbudzenie go, na rezkrochmalenie, jak nazywała... lecz napróżno... Może pierwszy raz w życiu spotkała się z tak grzecznym, przyzwoitym, uprzejmym nawet chłodem, zamkniętym angielszczyzną. Co gorzéj, pomimo zręcznie rzucanych pytań.. z różnych stron przez baronową, przez nią, przez Lucię i Musię, posiłkująco, podjazdowo — o panu Pilawskim, jego stanowisku, zajęciu... stronie i t. p., nic się dowiedzieć nie potrafiono. O dziesiątéj wypuszczono jeńca.
— No! rzekła hrabina w duchu, stojąc przed toaletą i rozpuszczając długie włosy — wielu ich znałam różnych, tak wystygłego, ostrożnego, zbrojnego — nie trafiło mnie się spotkać — w jego wieku to nienaturalne... Widzę z oczów, że to nie temperament, nie natura, ale — sztuka. Ten człowiek jest zagadką... musiał albo cierpieć wiele... lub... nic — nie wiem! przecież to pierwszy wieczór — nie dał się wziąść od razu... trzeba podkopy robić, i oblegać wedle form wszelkich.. a! więc poprowadzimy oblężenie.

— Moja dobrodziejko! baronowo kochana.. zawołała wpadając nazajutrz szanowna Hercegowińska do Ormowskiéj, zdyszana, zaczerwieniona, przejęta, tylko pani mogę to powiedzieć, ale pod największym w świecie sekretem.
[47] To mówiąc padła na kanapę.. tchu jéj zabrakło... Ormowska skinęła na panienki kręcące się w drugim końcu pokoju, które zaraz znikły.
— Cóż to pani jest? co pani jest? — zapytała.
— Nic — biegłam za prędko — mówiła zniżonym głosem Hercegowina... przytem ogromne wrażenie... ogromne!
— Czy znowu bitwa jaka? zapytała baronowa.
— A! nie — nie.. zaraz powiem, to się tyczy naszego towarzystwa..
Baronowa czekała bardzo cierpliwie — przybyła wzdychała, ocierała czoło, tarła oczy, łamała ręce, słowem zdawała się chcieć ukoić, nim przyjdzie do wyznań..
— Nie — rzekła — wszystkiego w świecie, ale tegom się nigdy nie spodziewała.. Zgroza mnie przejmuje, gdy myślę...
— Cóż to jest..
— Zaraz powiem — ale, na miłość Boga — o sekret proszę..
Ormowska ramionami ruszyła — możesz nie mówić mi, jeśli nie wierzysz..
Hercegowina pochwyciła ją za obie ręce.
— Ja! pani! nie wierzę — zawołała — o jakże mnie boleśnie dotknęłaś! Lecz, pojmiesz pani i zrozumiesz, gdy jéj powiem — rzecz całą — dla czego mi się wyrazy takie mimowoli z ust wyrywają — to coś okropnego — coś okropnego..
Zniżyła głos i oglądając się do koła, poczęła westchnąwszy głęboko. Proszę pani — ale nie wydawaj mnie, zaklinam — ja tu mam znajomego z Krakowa, niemca.. Chociaż niemiec i z biura, proszę pani — ale bardzo dobry człowiek.. Był urzędnikiem w Krakowie.. potem już nie wiem, czy mu dano dymisją — czy... dosyć, że spotykam go tutaj — zowie się Mamroth... pani go musi spotykać nawet na przechadzce u wód, suchy, blady... mina urzędowa, do nikogo nie gada, chodzi po bokach, cywilne ubranie, surdut czarny zawsze zapięty pod brodą. — Ja z nim jestem bardzo dobrze... i to wiem, że choć niby do wód przyjechał, choć niby on pije... ale to nie darmo. No, proszę pani, czas wojenny, bez tego nie może być — ja znam i familją, bo żonaty — znam się dawno.. Tu przybywszy kilka go razy zagadnęłam.. odpowiedział mi, ni to ni owo. Strasznie zgryziony tą wojną. Wczoraj go spotykam.. a ten mnie zaczyna wypytywać, czy ja byłam z kwestą u téj pani DombskiéjDomskiéj, czy ja tam widziałam.. jak.. co mówiła i t. p. Zdziwiło mnie, dla czego on się nią interesuje.. Wystaw sobie, baronowo dobrodziejko, jakem go przyparła.. tak mi chcąc i niechcąc wyspowiadał się, że ta jejmość z Berlina, którą my tu mieliśmy za bogatą obywatelkę..
PrzysnnęłaPrzysunęła się do samego ucha pani Ormowskiéj i szepnęła — ona tu jest przysłaną.. z Berlina! rozumie pani! — z Berlina..
To mówiąc załamała ręce...
— Ale już ją mają na oku..
— Moja droga prezesowo — spokojnie odrzekła baronowa — Bóg wie, co ci za androny napletli.. Naprzód wątpię, żeby kogo posyłać jak ty powiadasz, potrzebowano, powtóre — z pewnością nie chorą kobietę by posłano.. a gdyby i tak, toćby przecie tego rodzaju wysłaniec starał się właśnie jak najwięcéj zrobić znajomości, wsunąć się w towarzystwo... od którego ona unika..
[48] — To są fikcye! to są sztuki, kochana baronowo — z zapałem poczęła Hercegowina — Mamroth jest człowiek bardzo bystry, i na lekko nic nie mówi. — Już coś być musi.
— Im się nie wiedzieć co śni! mruknęła Ormowska^[2] potracili głowy!
— Pani to nigdy w nic złego wierzyć byś nie chciała^[3] dodała wdowa..
— Ale moja droga — to nie ma najmniejszego sensu — spokojnie zakończyła Ormowska.
W ten sposób osądzona, Hercegowińska z zaciśniętemi ustami, gniewna porwała się naprzód z kanapy, i zaraz znowu przysiadła..
— No — to się przekonamy — rzekła — ja od tego dnia zdala od niéj zupełnie będę. Przyznaję się żem zrazu szukała znajomości, ale gdy to wiem! dziękuję! bardzo dziękuję.. Już ją mają na oku.. Mamroth mi powiedział, że wszystkie listy... rozpieczętowują.. to nie może inaczéj być — czas wojenny.. a w jéj listach są tak niezrozumiałe jakieś hieroglyfy.. iż to samo potwierdza podejrzenie.
Ormowska ruszyła ramionami,
— Moja droga, rzekła — mówię ci potracili głowy, to niema sensu, w oczach się im dwoi.. Na twojem miejscu, ponieważ u niéj byłaś i masz jakąś znajomość, poszłabym i ostrzegła, że jako przybyła z kraju w wojnie będącego z naszym.. powinna się mieć na ostrożności.
— O! za nic w świecie! mięszać się do niczego nie chcę i nie będę.. zakrzyczała wdowa, Mamroth jest ze mną w przyjaźni, ale jakby się czego domyślił.. on by mnie zgubić gotów.
Obie zamilkły.. Ormowska smutnie jakoś głowę spuściła — widziałaś ją zbliska, rzekła — ja często z córką spotykam ją u źródła, na przechadzce.. przypatrzyłam się fizognomji — twarz to piękna, szlachetna, zacna.. Ona i córka zdają się należeć do najlepszego towarzystwa.. Powiadam ci, ten twój Mamroth głowę stracił.. albo ci niewiedzieć co poplótł..
Tym razem Hercegowina wstała już doprawdy, poprawiła ubranie, i urażona nieco, poczęła się żegnać, jakby nagle ochłonąwszy.
— Ja tego pewno nikomu nie powiem.. rzekła cicho — lecz pani się przekona.. Ja znam Mamrotha, on nie darmo dał mi to do zrozumienia.
— Tyś mnie zaklinała, odezwała się wstając baronowa, ażebym milczała — ja cię o to samo proszę... Przede mną mogłaś to powiedzieć bez niebezpieczeństwa, przed innemi powtarzając stałabyś się przyczyną wielkich nieprzyjemności dla kobiety z pewnością największą — niewinnéj.
Wdowa, która rachowała na wielkie wrażenie wysunęła się widocznie niezadowolniona.. Wprawdzie z obawy, aby ją nieprześladowano za zdradzenie tajemnicy stanu powierzonéj przez domyślnego Mamrotha, milczała ściskając usta, lecz kręcąc się ciągle po domach, ilekroć mowa była o Domskiéj, tak ruszała ramionami, kiwała głową, rzucała pół słowami — zaklinała się iż mówić nie może, że się domyślano z jéj urywanych, tajemniczych zeznań więcéj i straszniejszych rzeczy, niżby otwarta potwarz przynieść z sobą mogła. Dziwnym trafem tegoż dnia, nadjechała właśnie do Krynicy, żona majętnego właściciela dóbr, który miał posiadłości w Galicji i Poznańskiem, pani Jaworkowska; osoba schorowana, przestraszona swoją słabością i chorująca [49]też na imaginację, która co rok do jakichś wód jeździć musiała... Całe jéj życie upływało na obawie aby jéj coś nie zaszkodziło, na pielęgnowaniu zdrowia.. Zresztą najlepsza osoba w świecie, dobra żona i matka.. miła w towarzystwie, z umysłem wykształconym — powszechnie była szanowaną i obudzała politowanie w kole przyjaciół. Słabego zdrowia i składu, delikatna, wycieńczała się dietami, lekarstwy, przestrachem.. cierpiała, bo chciała cierpieć, lecz w towarzystwie ożywionem, gdy zapomnieć mogła o téj trosce na chwilę — zdawała się odzyskiwać siły, rumieniec, żywość. — Na szczęście nie trwało to nigdy długo.. pani Jaworkowska za najmniejszym przeciągiem, uczuciem chłodu lub gorąca.. wracała do obawy.. do badania w sobie różnych symptomów i wywoływała je wyobraźnią. Tego roku wojna i ją sprowadziła do Krynicy. Córeczka dwunastoletnia, dziesięcioletni syn i guwernantka, która była razem boną saméj pani, dwór jéj składali. Nie znalazłszy innego pomieszkania, musiała stanąć w dwóch pokojach pod Różą, obok pani Domskiéj. W pierwszéj chwili gdy się wnosiła, a dzieci biegały jeszcze po korytarzu, wyszła matka za niemi, równie troskliwa o ich jak o swoje zdrowie. Pani Domska wracała z przechadzki z córką.. i wchodziła na schody, gdy się z tym nowym gościem oko w oko spotkała.. Pani Jaworkowska i ona spojrzały na siebie i stanęły jak wryte.. Na obu twarzach malowało się zdziwienie i niedowierzanie. — Wreszcie Domska już chciała iść, gdy usłyszawszy głos Jaworkowskiéj, która na córkę zawołała.. — wykrzyknęła nagle — Marja! czyż to może być...
— Zuzia! Zuzia! z kolei odezwała się żywo przechodząc ku Domskiéj Jaworkowska — tyś Zuzia! I dwie kobiety płacząc rzuciły się sobie w objęcia...
— Traf osobliwszy! — Co to za szczęście..
Zbiegły się dziecidzieci. — Patrz, Zuziu to moje..
— Marjo, to córka, ze łzami w oczach odezwała się wskazując Elwirę Domska.
— Mieszkasz tu...?
— Numer trzeci...
— Ja obok zajmuję mieszkanie..
— Chodź do mnie. Po krótkiéj téj urywanéj rozmowie w korytarzu, ująwszy się za ręce, dwie przyjaciołki weszły razem do pani Domskiéj. Nie zdziwi się nikt, iż się odrazu poznać nie mogły — nie widziały się bowiem lat dwadzieścia z okładem.. Towarzyszki na pensji, znały się jeszcze panienkami, spotkały matkami... a pani Domska wdową.. Zrazu ściskały się i płakały tylko, Jaworkowska zapomniała trochę o chorobie, krzyżowało się pytań tysiące... Niewiedziały bowiem o sobie nic prawie od czasu jak się rozstały.. rodziny ich mieszkały późniéj w różnych częściach kraju.. a tyle wypadków i osobistych wrażeń, spraw, trosk, dowiedzieć się nawet nie dozwalały.. dwóm dobrym przyjaciołkom.. Płaciły sobie teraz uściskami powtarzanemi co minuta.. za to tak długie rozstanie.
Gdy dzieci się rozgospodarowywały w mieszkaniu i robiły już znajomości w okolicy, ciekawie rozglądając się po Krynicy... a Elwira krzątała się przyjęciem pani Jaworkowskiéj zajęta, dwie panie nagadać się z sobą nie mogły. Zrazu były to pytania i wykrzykniki, bo nie znają swych losów, co chwila się coś niespodzianego dowiadywały, lecz owa dumna świeża Marynia, dziś obwiązana i stękająca, nie miału tak dalece co opowiadać o sobie. Poszła za mąż dość późno, bo przebierała długo i aż trwoga dopiero zostania starą panną wydała ją za mąż za bardzo poczciwego safandułę, pana Jaworkowskiego, dużo starszego Od niéj, gospodarza, faciendarza [50]i obywatela całą gębą, ze wszystkiemi wadami i przymiotami tradycjonalnego obywatelstwa wiejskiego. Pan Jaworkowski dozwalał jéj pieścić się i grymasić, kochał bardzo żonę i był najprzykładniejszym z mężów. A że oboje byli bardzo majętni i majątek przyrastał, życie więc nie miało żadnych innych wypadków nad fluksje, bóle głowy, migreny i reumatyzmy. Te ostatnie były udziałem samego czcigodnego Jaworkowskiego. Wiedli życie prawidłowe i prozaiczne — regularne, nudne i szczęśliwe. Z pierwszych zapytań rzuconych pani Domskiéj, Marja przekonała się, że los jéj wcale był odmiennym. Nie chciała nawet biedna owa dawna ZnziaZuzia, a dzisiejsza pani Zuzanna, opowiadać o tém obszerniéj przy córce, łzy zakręciły się jéj w oczach — szepnęła tylko — późniéj...
Jakoż gdy wieczorem dzieci wybiegawszy się spać poszły, a Elwira z książką została w swoim pokoju, pani Domska poszła do mieszkania przyjaciołki na poufną rozmowę. Znalazła ją już w łożkułóżku... otoczoną flaszkami i materacykami, które na wszelki wypadek, zawsze jéj towarzyszyły.
— Moja ZuzinZuziu — zawołała Jaworkowska — daję ci słowo, że i nie chcę i nie mogę spać się kłaść tak prędko, zrobisz mi więc prawdziwą łaskę, jeśli usiądziesz przy mojem łóżku i rozpowiesz mi o swojem życiu i o sobie. — Jestem tem bardziéj ciekawa, że przy córce mówić nie chciałaś, że musiałaś wycierpieć wiele... żeś owdowiała... że się domyślam z saméj smutnéj twarzy twojéj jakiejś tragedji.
— Przynajmniéj dramatu — moja droga, cicho westchnęła Domska — nie zbywało na niem w życiu mojem... dla ciebie nie chcę mieć tajemnic... Opowiem ci wszystko. Boję się tylko jadnéj rzeczy.. Każdy ból z którego się... człowiek długo wyspowiadać nie mógł — wybucha późniéj gwałtownie przy pierwszéj zręczności — gdy się rozgadam, rozpłaczę — nie będzie końca...
— Ale mów, mów, choćby całą noc, przesiedzę, przesłucham — odezwała się Marja — jutro wody nie piję... zasnę dłużéj... Bądź pewna, że mnie to nie zaszkodzi... Wyszłaś starszą odemnie z pensji... i cóż —?cóż? — zaraz cię za mąż wydali?
— Posłuchaj, westchnęła Domska — w tamtych latach, gdyśmy się z sobą znały, młodość tak starczyła za wszystko, żeśmy się jedna drugiéj, ani spytały w jakiem położeniu rodzina... Nic prawie nie wiesz o mojéj, prócz że byłam jedynaczką, aż do mojego wyjścia z pensyi myślałam żeśmy bogaci... Matka moja nie żyła od lat kilku, ojciec który mnie kochał jak mógł i umiał — starał się aby mi na niczem nie zbywało... W domu było dostatnio i na wielkiéj stopie, życie wesołe i gwarne a gości pełno... Dwie piękne wioski, pałacyk z parkiem, liczna służba — liberje, konie, ekwipaże — wszystko to złudzić mogło starszą i doświadczeńszą nademnie istotę swym blaskiem i zapowiadać jéj życie w przyszłości dostatnie, bez troski, w kole ludzi do których się nawykło. Nie mogłam się naówczas ani domyślać, że majętność była ogromnie zadłużoną, i że ojciec brnął coraz bardziéj nieopatrznością swą w nowe długi, że ruina groziła co chwila... Oszukiwali go oficjaliści, przyjaciele... spikały się losy... Zdziwiłam się mocno gdy raz ostatni powróciwszy z pensji — zastałam ojca smutniejszego, osamotnionego, chorego... Nazajutrz i dni następnych, goście których u nas tak wielu bywało zawsze, nieukazali się. We dworze posępne twarze, żydków ciągle pełno, narady z prawnikami i ciche jakieś i gorączkowe rozmowy. Nieśmiałam pytać ojca... przyjechałam z pełną głową i sercem marzeń o przyszłém gospodarstwie, o ogrodzie, zabawachzabawach, przejażdżkach — a jak zwykle, zastałam w domu najniespodziań[51]szych, bo nieznanych trosk... widmo, którego twarzy straszliwéj tylko domniemywać się wolno mi było. Probowałam pytać ojca... zobaczyłam łzy w jego oczach, pomięszanie jakieś, próbował mię złudzić i przekonywać, iż nic się nie zmieniło, że tylko on czuł się słabszym niż zwykle... Ogarnął mnie przestrach tem większy. Z otaczających a przywiązanych do domu sług starych, nic się dowiedzieć nie mogłam... niechcieli martwić panienki. Łamałam głowę, co to być mogło, gdyż o upadku majątkowym — nawet przeczucia nie miałam. Upłynęło tak parę tygodni, uderzyło mnie to, że gości teraz już prawie nie miewaliśmy, pustki zupełne. Parę osób przyjeżdżało do ojca i po naradach w jego gabinecie, wysuwały się po cichu. Nareszcie jednego dnia ojciec do mnie przyszedł, pocałował w czoło i cichym głosem odezwał się nieśmiało: — Jutro będziemy mieli gości.. nie znasz ich.. są to ludzie majętni... ojciec z synem... Ojciec... jest trochę rubaszny i śmieszny, syn wychowany starannie... Przyjm ich grzecznie, będą zapewne na obiedzie, a że mamy z sobą interesa ciężkie... przeciągnąć się może i parę dni wizyta. Nie potrzebuję cię prosić — dodał mój ojciec wzdychając — ażebyś, nawet w razie gdyby ci towarzystwo ich nie było miłem, nie bardzo to okazywała. Idzie mi o to wielce dla nieszczęśliwego interesu, ażeby ich jak najlepiéj przyjąć i ugościć.
Zapewniłam ojca, żem gotowa dla jego spokoju być jak najbardziéj nadskakującą tym panom, i że oddawna znudzoną byłam tą samotnością i goście mi byli bardzo pożądani. Około południa zatoczył się powóz wielki, wygodny, rosłemi czterema końmi zaprzężony, błyszczący od bronzów i z libetją wygalowaną.. wyglądający niesmacznie, a z niego wysiadł niemłody, słusznego wzrostu, barczysty mężczyzuamężczyzna, który — co mnie mocno zdziwiło — nim wszedł do domu, bez ceremonji ręce w kieszenie włożywszy, począł dwór, zabudowania i ogród lornetować. Za nim szedł syn, cieńszy i mniejszy, lecz zresztą do niego podobny... Ojciec pospieszył na spotkanie pana Radcy... Patrzałam przez okno ciekawa, na przywitanie — ze strony ojca było niezmiernie grzeczne i nadskakującenadskakujące. — Radca jakoś mi się zdał względem gospodarza zbyt poufałym i lekceważącym... Nie wyszłam aż do stołu... W salonie zastałam ich na żywéj rozmowie, przy jakiejś mapie i papierach — gdym weszła przerwała się ona, zaprezentowany pan Radca dosyć kwaśno podał mi rękę — poszliśmy do stołu.
Przy obiedzie posadzono mnie między ojcem a synem. Pierwszy z nich wcale ze mną rozmawiać nie okazywał ochoty, ledwie pod nosem coś dla przyzwoitości szepnął, rozsiadł się pompatycznie w krześle i przez szkiełka przyglądał się jakoś dziwnie jadalni i widokom z okien. Wypytywał ciągle ojca... o budowle, o pola... o różne szczegóły gospodarskie... Tymczasem syn zrazu milczący zaczął po cichu rozmawiać ze mną... Od pierwszych kilku słów poznałam, że miał i pretensją i prawo do lepszego wychowania niż ojciec. Zapoznaliśmy się łatwo... mówiąc o fraszkach, o książkach, o nowościach, o muzyce.. Zdało mi się nawet, że rozmowę prowadził z pewnem zadowoleniem. Wśród niéj ojciec posępne nań kilka razy rzucił wejrzenie, jakby chciał czy przestrzedz o czemś, czy coś mu dać do zrozumienia, ale on na to nie zważał. Ojciec mój tak do tego odegrywał rolę wesołego, żem ja nawet uwierzyła w jego dobry humor, i sama też z łatwem w młodości trzpiotowstwem ożywiłam się wielce. Uważałam że pan Radca był jakby z tego niekontent i parę razy cisnął na mnie wzrokiem niemiłym — alem udała, iż nie rozumiem. Ojciec mi się całkiem [52]nie podobał. Na ówczas nie miałam go do czego przyrównać i nie rozumiałam téj postaci, jakiéj podobnych nie widywałam na wsi, dziś mogę powiedzieć, iż to był typ bankiera... spekulanta... jednem słowem miejskiego dorobkowicza. Wiejski jak wiesz, wygląda wcale inaczéj. Miałam urazę do niego nie za siebie — ale za ojca, którego nawykłam widzieć szanowanym powszechnie. Radca postępował sobie z nim z poufałością jakąś oburzającą. Ojciec to znosił łagodnie i uśmiechał się biedny... Obiad tak przeszedł dla mnie dosyć prędko, a gdyśmy na czarną kawę powrócili do salonu — syn był już jakby dawnym dobrym znajomym. Podobał mi się — miał w sobie coś łagodnego, dobrego, coś ludzkiego, co serca zyskuje... Ponieważ mówiliśmy o kwiatkach, wyprowadziłam go na ganek, aby mu moje pokazać, widziałam jak za nami szły oczy zagniewane ojca — śmiałam się z tego w duszy. Było to bodźcem bym syna jeszcze bardziéj starała się przyciągnąć. Miałam w tym względzie instrukcję ojca wyraźną i tem śmieléj postępowałam sobie.. Po kawie ojciec mi szepnął nieznacznie, abym odeszła i nie przeszkadzała im w interesie aż do herbaty — byłam posłuszną.. Z daleka tylko słyszałam, że ciągle bardzo żywo rozmawiano, a głos samego Radcy chwilami dziwnie nieprzyzwoicie wybuchał.
Człowiek ten mi się wydał nieznośny, odrażający — musiałam i ja na nim toż samo uczynić wrażenie. Gdym przyszła na herbatę, dopiero ukazanie się moje przerwało niezmiernie głośną perorę jakąś pana Radcy, który leżąc raczéj, niż siedząc w krzesełku, dowodził coś bardzo głośno. Zobaczywszy mnie umilkł. Ja nie zważałam na niego... przyszedł do mnie syn... zaczęliśmy rozmowę przy stoliku... Mogłabym ci ją dziś powtórzyć jeszcze tak mocno utkwiła mi w pamięci.. Dzień to był, chociażem się tego nie domyślała — stanowiący o losie moim.
Pani Domska mówiąc to westchnęławestchnęła. — Ale któż się kiedy domyśla spotykając po raz pierwszy w życiu obojętnych ludzi, że oni kiedyś w losach jego stanowczą mają odegrać rolę. Mówią o przeczuciach... jam ich nie doświadczyła. Byłam najpewniejszą, że tych gości widzę raz pierwszy a da Bóg i ostatni. Po herbacie do któréj mnóstwo różnych przypraw potrzebował nieznośny pan Radca, rozsiadłszy się u stołu jakby w domu, i przyrządzając sobie ten napój do smaku... wyszli oni z ojcem na cygaro do przyległego pokoju, a syn ze mną pozostał. Aż do wieczerzy rozmawialiśmy znowu z sobą i czas mi się nie wydał zbyt długim — pan August przyznał się przedemną, że interesów nie lubi, że kocha literaturę, sztukę, że radby podróżować, ale go ojciec zaprzęga do pieniężnych różnych zajęć i spraw, nieznośnych dla niego. Niech pani tylko nie sądzi, dodał, że jestem próżniak, że radbym się bawić — nie; to co dla ludzi zowie się zabawą mnie jest nie pożądliwem. Lubię małe kółko wykształconych osób, cichą rozmowę, muzykę poważną i uroczystą, naturę, kwiaty...... dom...... wieś.... a! i bardzo — podróże... Tak mi się spowiadał śmiejąc, a ja przyznałam mu, że prawie bym na te same życia warunki zgodzić się mogła... Wieczerza była podobną do obiadu, z tą różnicą żeśmy przy niéj poufalsi z nim byli i lepiéj znajomi, i że ja instynktowo unikałam jakoś, aby się bardzo panu ojcu nie narażać... Pomimo że ojciec zapowiadał pobyt dłuższy, wyjechali nazajutrz raniuteńko, bez pożegnania... Wypytywałam potem o nich i dowiedziałam się, że pan Radca mieszkał w Berlinie, że prowadził jakieś wielkie interesa i handlował dobrami, że syn skończył tam uniwersytet, że byli ludzie bardzo majętni... i nic więcéj. Nie śmiałam badać ojca jaki rodzaj interesu miał lub mógł mieć [53]z niemi. W kilka dni potem niespodzianie zjawił się syn — bez ojca pana Radcy. Siedzieli długo na jakichś naradach, pojechali w pole, do drugiéj wioski, wrócili dopiero wieczorem... Pan August był znudzony tem i ożywił się niezmiernie przy herbacie. Swobodniejszym też był daleko teraz niż pierwszym razem, jak się domyślałam dla tego że za nim niespokojny wzrok Radcy nie biegał. Ponieważ tego dnia był u ojca prawnik z miasta przybyły, i mieli coś z sobą do mówienia ciągle, w tym samym salonie bawiąc cały wieczór zupełnieśmy byli swobodni... poznaliśmy się jeszcze bliżéj — lepiéj jeszcze. August się żywo zdawał mną zajmować i aniśmy się spostrzegli, gdy zegar wybił dwunastą. Śmiejąc się dodał mówiąc mi dobranoc, iż jutro tak rano nie wyjedzie, że choć się obawia być bardzo natrętnym, ale musi cały dzień zabawić. Zdaje mi się żem mu odpowiedziała grzecznym komplementem, iż nigdy natrętnym mi być nie może.
Późno już ojciec niespodzianie przyszedł do mojego pokoju w lepszym niż od dawna bywał humorze... Zaczął mnie badać jak mi się młody August podobał, odpowiedziałam z dziecięcą szczerością, że znajdowałam go miłym bardzo, ale równie otwarcie przyznałam się, iż radca był dla mnie opryskliwym i nieznośnym. A! temu się ja wcale dziwować nie będę — rozśmiał się ojciec — wszyscy się na to z tobą zgodzą. Co za szkoda, że taki miły i poczciwy syn.. dostał się takiemu papie. — Zabawił tedy pan August nazajutrz, a z powodu deszczu, uproszony przezemnie znaczną część dnia następnego. Dowiedziałam się, że grywa na fortepianie, zmusiłam go siąść ze mną na cztery ręce. Bawiliśmy się, śmieli jak dzieci.. Ojciec mój patrzał na to z nietajoną radością. Gdy się wreszcie żegnać przyszło, pan August gorący pocałunek kładąc na mojem ręku wedle dawnego zwyczaju, cicho bardzo spytał mnie, czy nie będę się gniewała, jeśli kiedy na chwilę do nas wpadnie?. ZdajęZdaje mi się żem zarumieniouazarumieniona, aż nadto poznać mu dała, iż mi jego przybycie sprawi przyjemność.
Byłam młoda, trochę wsią znudzona — a August w istocie mógł sympatyczuąsympatyczną swą naturą podobać się łatwo — głowa mi się zawróciła — serce bić zaczęło — marzyłam.. Ale i dwa i trzy tygodnie upłynęły, a pana Augusta widać nie było.. jużem się gniewała na niego.. Dałam mu to uczuć, gdy na chwilkę dla widzenia się z ojcem niby, ale zdajęzdaje mi się, bardziej ze mną — przyjechał. Byłam smutna, nadąsana, zimna.. przebłagał mnie jednak łatwo tłumaczeniem, którem dowiódł, że będąc pod rozkazami dosyć despotycznego ojca — wprzódy przybyć nie mógł. Kilka godzin które u nas zabawił spędziliśmy na żywéj rozmowie — powiedział mi otwarcie, że mu było tęskno za mną.. Gdy wyjeżdżał spokojniejsza go żegnałam, wiedząc, że powróci.. W przeciągu następnego miesiąca, przybiegł parę razy.. Za drugiemi odwiedzinami miał dłuższą z ojcem rozmowę.. a wieczorem.. jak piorun na mnie spadło — oświadczenie się jego.. Zmięszana, odwołałam się do woli rodzicielskiej, byłam nieprzygotowaną, nie wiedziałam co począć, nie chciałam odmówić — August zamknął mi usta tem, że z ojcem moim już mówił, i że ten nie będąc przeciwnym, odwołuje się do mnie. Prosiłam go o czas do namysłu do jutra. Przerażona chciałam zerwać myśli, skupić się w sobie, pomodlić — bałam się już tego szczęścia, tak nagle przychodzącego, jak każdy lęka się stanowczéj losu odmiany. Nawet w młodości wiemy, że ona rzadko wypada na lepsze.. August trochę zdziwiony, trochę strwożony przystał na to odroczenie. — Pozwól mi pani, rzekłrzekł, ażebym się jéj przed tym namysłem, który ma o lo[54]sie moim stanowić, wyspowiadał szczerze. Nie chcę byś mi późniéj zarzucić mogła, że ją w błąd wprowadziłem milczeniem — kocham panią, jutro powiem, że to uczucie przetrwa trudności, które się z niego narodzą — lękam się tylko o panią, aby one dla niéj nie były przykremi. Widziałaś pani ojca mojego, jest to najzacniejszy z ludzi, poważam go i szanuję, winienem mu wszystko, lecz muszę wyznać, iż ciężko dobijając się w życiu stanowiska, które uzyskał — nabył pojęć, zasad, wyobrażeń często dla mnie i dla wielu nie wytłumaczonych. Wszystko co ma winien jest mój ojciec sobie, a że walczył o to długo, przywiązuje zbytnią może wagę do rzeczywistości.. do majątku.. do korzyści jakie z każdego kroku wyciągnąć może lub umie. Jest też trochę dumny swem szczęściem...
Nie potrzebował mi go pan August malować, bom ja to wszystko z wejrzenia na pana radcę odgadła.. Dodał w końcu, iż ojciec zrazu przeciwnym być może z pewnych względów małżeństwu temu, ale on — zaklął się najuroczyściéj — przemoże wszystko... Z rozmowy późniéj mógł się już August przekonać, iż rozkazując mu czekać do dnia następnego czyniłam to raczéj z jakiejś skromności dziewiczéj niż z serca. Po odejściu jego pobiegłam do ojca — ojciec szedł do mnie.. spotkaliśmy się — nie mówiąc słowa, rozpłakana rzuciłam mu się na piersi.. Milcząc powiódł mnie z sobą do gabinetu, nie rychło przyszliśmy, ja do wyznania, on do słowa.. Płakał, ściskał mnie, rozpoczynał mowę, i nie mógł dokończyć, nareszcie odezwał się jakby zebrawszy na męztwomęztwo. — Dziecko moje! serce mi się ściska, że w tym dniu stanowczym, mogę powiedzieć szczęśliwym dla ciebie — mam ci szczeremi wyznaniami, o tajonem długo położenia naszem — zatruć jasną chwilę.. Ty nie nie wiesz, jam żebrak, ja bankrut jestem, ja straciłem wszystko. Gryzę się tem, taiłem przed tobą długo wyznanie, aby ci bólu oszczędzić.. Bóg mnie wysłuchał, Opatrzność ratuje mnie przez ciebie.. Jeżeli August ożeni się z tobą, ocaleje dla ciebie jeśli nie majątek to choć przyszłość, w tym kątku który nazywał się moim, w którym żyli pradziad, dziad.. ojciec. Jak przyszło to nieszczęście..? sam nie wiem, winą może moją, która mnie męczy jak wspomnienie zbrodni — winą może losów nieuniknionych, może złych ludzi w których uczciwość wierzyłem zanadto. Zamążpójście za Augusta ratuje ciebie, ratuje mnie, po części honor mój nawet.. Ale czy miłość poczciwego Augusta potrafi przełamać upór ojca? Za to ręczyć nie można. Radca sam się dorobił miljonów, nawykł despotycznie obchodzić się ze wszystkiemi i z dzieckiem — nasze poczciwe imię coś warte, to prawda, wejść by ono mogło w rachubę u kogo innego, lecz ten człowiek w nic oprócz grosza nie wierzy, o nic prócz pieniędzepieniądze nie dba.. Ma tylko dwoje dzieci, syna i córkę, dla syna miljonowéj przedewszystkiem szukać będzie dziedziczki.. przecierpisz wiele.. a potem któż jeszcze wie, co cię czeka w życiu.
— Ale ja kocham Augusta! zawołałam rzucając się ojcu do nóg — dla niego, dla ciebie cierpieć potrafię.. Płakaliśmy oboje.. rozmawialiśmy długo, dowiedziałam się szczegółów o rodzinie Augusta.. bo ojciec nic nie chciał taić przedemną. W istocie przyszłość cała na sercu szanownego X. leżała, po za niem otaczały ją straszliwe groźby. Rodzina wyjąwszy jego była tak niemiłą, tak nieobiecująca rodzinnego życia — jak sam radca. Ojciec ich widział, znał, słyszał o nich wiele. Wróciwszy do mojego cichego pokoiku, który opuściłam z sercem tak swobodnem, z głową tak rozmarzoną — nie mogłam ani zasnąć, ani się nawet położyć. Wyszłam ztąd dzieckiem — wróciłam na próg niewiastą przed [55]którą stała przyszłość pół jasna, na pół czarna strasznaczarna i straszna. Skończyłam na łzach i modlitwie. Serce mi mówiło, że na niego rachować mogę, że kocha mnie szczerze. Nazajutrz podałam mu rękęrękę. — Masz ją, rzekłam — w dobréj i złéj doli nie opuści cię ona nigdy — bądź mi opiekunem, bądź obrońcą, od dziś dopiero znam położenie mojemoje. — Wczoraj jeszcze sądziłam się równą tobie, panie Auguście dziś wiem, że ci oprócz serca nic nie przynoszę. Ludzie posądzić mogą, żem o tę miłość starać się mogła — gdy — przysięgam, iż o ubóstwie naszem wiem teraz dopiero z ust ojca. — Broń mnie — oszczędzaj i rachuj, że nie znajdziesz we mnie istoty niewdzięcznéj.
[56] Po przyrzeczeniu i po długich dnia tego rozmowach, August pojechał, obiecał pisać, ale nie obiecywał powrócić dopóki ojca nie skłoni do zgody...
Upłynęło kilka tygodni, list był tylko jeden, i smutny — ojciec chodził posępny, jam płakała. Pod jakim pozorem wyjechał na dni kilka ojciec, nic mi o tem nie mówił, nie było go z tydzień może: a wrócił smutny i chory.. Listy od Augusta przychodziły gorące, serdeczne, ale odraczające ciągle dobrą tę wieść na którą czekałam. Dowiedziałam się znacznie dopiero późniéj, jaką walkę mój August stoczyć musiał z ojcem, z matką, z siostrą i dalszemi krewnemi. Wytrwał wszakże i po kilku miesiącach złamany jego pełnem poszanowania, ale energicznem postępowaniem pan Radca — przybył sam z uroczystą prośbą o moją rękę. Nie — tych dni moja Marjo, opisywać ci nie będę. Cierpiałam dla Augusta z ochotą, lecz to com wycierpiała przeszło oczekiwania i obawy. Ludzie ci mścili się na mnie za syna... Miałam kielich żółci do wypicia przy ołtarzu.. pocieszałam się tem tylko że przecież ciągle z niemi nie będziemy, że dozwolą nam żyć samym z sobą. Wedle układów z moim ojcem majątek nasz przechodził cały na imię Radcy, syn miał go trzymać tylko dzierżawą; ja — ponieważ nie miałam nic, oprócz ruchomości i wyprawy, nie otrzymałam też żadnego zapewnienia na majątku. O to anim się starała.
Ojciec miał przy nas pozostać. Owe dni świetnego wesela i zjazdu familji dokuczliwéj, nieznośnéj, bezdusznéj, przeszły nareszcie i zostaliśmy sami.
Odetchnęłam swobodniéj całą piersią, lecz w parę dni zaledwie ojciec mój złamany tem co doświadczył, czego nie mógł nie uczuć, zgryziony zachorował niebezpiecznie. Choroba przeciągnęła się kilka tygodni, nie było na nią ratunku.. Straciłam go. Zostaliśmy sami z Augustem.. Dodać tu muszę że rodzina mojego ojca a najbliższa, usunęła się zupełnie od nas, naprzód z obawy abyśmy od niéj nie potrzebowali pomocy, potem nie rada połączeniu z dorobkowiczem, którego imię nie najlepszéj używało sławy. Lecz miałże syn odpowiadać za ojca grzechy?
Następny rok był najnieszczęśliwszy w mem życiu. Nieomyliłam się na Anguście, na jego sercu, na przywiązaniu do mnie.Starałmnie. Starał mi się teraz oszczędzić nawet cienia przykrości. Wymógł jakoś na ojcu pozwolenie odbycia podróży, pojechaliśmy do Włoch... A! były to chwile szczęśliwe! a trwały tak krótko! tak krótko jak błyskawica. August począł kaszleć — objawiła się nagle choroba piersiowa, a w pół roku stała się groźną... Bóg mi dał córkę w chwili gdy niewysłowiona trwoga napełniała już serce o życie najdroższego męża... Nie mogłam i niechciałam uwierzyć niebezpieczeństwu, zdawało mi [57]się, że Bóg, że los mój winien mi trochę jaśniejszych dni na téj ziemi.. Najstraszniejsza rzeczywistość.. zmuszała do szukania ratunku.. z chorym Augustem, z małą dzieciną wyjechaliśmy do Hyères.. Na chwilę powietrze i klimat polepszyły stan mego drogiego, lecz pociecha była krótką. On sam czuł się ciągle lepiéj, łudził się, uśmiechał, miał nadzieję... i z tą nadzieją, z uśmiechem na ustach.. zasnął.. Zostałam sama — gorzéj niż sierotą, bo na łasce rodziny, na któréj litość, wyrozumiałość, ludzkość bynajmniéj rachować nie mogłam.. Radca napisał do mnie list prawie grubijański, nakazując mi powracać natychmiast. Dowiedziałam się z niego że mnie — mojemu obejściu z Augustem przypisywano zgon jego...
Tuląc do piersi sierotę, znękana, pół żywa powróciłam do domu, który nie był już moim. Pierwszym ciosem bolesnym był rozkaz przeniesienia się do innego majątku, małego folwarczku z domem wilgotnym i niewygodnym, gdzie mi naznaczona mieszkanie.
Obawa o dziecię, w którego piersiach lękałam się już spadkowego zarodu choroby, sprawiła żem się oparła... wyjechałam do miasta. Radca sam pojechał za mną, aby w sposób jak najnielitościwszy, grubijański zapowiedzieć mi, iż na moje fantazje i wymysły dostarczać nie myśli. Wyrzucał mi na oczy ubóstwo, śmierć syna, naśmiewał się marnotrawstwa mojego ojca.. słowem zrobił mi — przy kołysce sieroty siedzącéj w żałobie, spłakanéj, pół żywéj taką scenę, iż w końcu oburzona, rozgniewana powiedziałam, że nic od niego i od nich nie chcę, ale też proszę by ze mną wszelkie zerwali stosunki.. Powinnam była wytrwać dla córki się poświęcając, lecz w tej chwili opuściła mnie pamięć, przytomność, rozum. Człowiek ten naigrawał się z ojca mego.. obrażał mnie najdotkliwiéj, traktował mnie jak najniegodniejszą z kobiet.. Musiałam mu drzwi pokazać. Osłupiał zrazu, zaśmiał się dziko i wyszedł. Uczułam błąd mój i wezwałam natychmiast prawnika, przyjaciela ojca mojego na radę. Położenie moje stało się nader przykrem. Niechciałam nic od nich.. pragnęłam odzyskać to tylko co mi prawnie pozostało w ruchomościach po ojcu... powiedziałam sobie, że pracować będę, muszę i że pracą tą wyżywię siebie, córkę i wychowam ją na kobietę zbrojną przeciwko losom, któraby w każdym razie, sierota sama jedna mogła drogę sobie w świecie utorować bezpieczną.. Po długich trudnościach i walkach, bo Radca obawiając się opinji, chciał mnie zmusić do jakiéjś ugody — odzyskałam część moją, w ruchomościach dosyć kosztownych pozornie, których przedaż wszakże mogła mi zaledwie dać narzędzie do pracy.. Z sumki téj żyć nie było podobna, bo by się w przecąiguprzeciągu dwóch lat wyczerpała: przy największéj oszczędności procent nie starczył nawet na skromne mieszkanie.. Nie wiedziałam co pocznę. Tysiączne projekta przechodziły mi przez głowę... lecz każdy z nich w wykonaniu okazywał się niemożliwym. Zdala zdaje się tak prostem i łatwem zarobić pracą na życie, gdy się ma wolę silną! lecz cóż to za zadanie, gdy przyjdzie myśl w czyn zamienić! — Pracy téj szukać potrzeba, należy mieć do niéj nietylko wolę i wytrwałość, ale jeszcze zręczność zastosowania, uzdolnienie. Wychowanie nasze świetne pospolicie, daje nam wszystko czego wymaga salon — nic z tego co potrzebu[58]je życie surowe. Umiałam muzykę, ale wobec prawdziwych muzyków okazywało się, żem tylko trochę grać umiała.. toż samo było z innemi przedmiotami, których potrzebowałabym się była uczyć wprzódy sama, niżelibym je innym mogła wykładać. Nie mając z resztą stosunków, nie mogłam znaleść dla sebiesiebie umieszczenia. Oprócz tego karmiłam sama dziecię, które nieustannego potrzebowało dozoru, bo było wątłe i delikatne.. Służąca osobna do Elwirki nadtoby mnie kosztowała, czyż zresztą ukochane dziecię na płatne sługi ręce powierzyć można? Rozpacz mnie ogarniała.
Lecz w życiu ludzkiem, gdy komu przeznaczonym jest przez Opatrzność ratunek, przychodzi najczęściéj niespodziany, przez ręce od których go się nie wygląda, w chwili gdy wszelka nadzieja stracona. Stało się tak ze mną.. Stara sługa mojéj matki, która mnie nosiła na rękach, a teraz wyszedłszy za mąż mieszkała w Berlinie, któréj mąż był portjerem hotelu, wypadkiem spotkała się ze mną na ulicy, gdym sama szła po lepsze mleko dla dziecka, bo mi pokarmu braknąć zaczynało i ten przy zmartwieniu i łzach, widocznie szkodził Elwirce.. Ja o niéj... ona nie wiedziała o mnie, ani nawet o ostatniem nieszczęściu, przeraziła się, rozpłakała dowiadując o wszystkiem..
Poczciwa kobieta poszła ze mną i do mnie, przesiedziałyśmy cały dzień z sobą.. Chciała mi coś poradzić, w czemś dopomódz.. nie umiała.. Poszła z mężem naradzić się, wróciła nazajutrz, przyniosła projektów mnóstwo.. Niestety! wszystkie one były dla mnie niedostępne. Lecz największem dobrodziejstwem było to, żem choć serce litościwe choć przyjaciółkę znalazła. Nie byłam samą.
Jednego ranka siedziałyśmy tak u kolebki śpiącéj dzieciny.. Staréj mojéj Anusi nieustannie coś przychodziło do głowy co mnie wyratować było powinno... Tego dnia odezwała się wreszcie — widzi pani.. w takim dopuście bożym żadnéj poczciwéj pracy wstydzić się nie ma czego..
— Ja też się nie powstydzę pracować, ale z czemże, z igłą?
— Ale, gdzie tam, odparła Anna — najlepsza szwaczka to nie zarobi więcéj na żaden sposób, nad dwa złote na dzień. Roboty dla domów nie znajdzie, a kupcy tanio płacą, bo na biednym człowieku najwięcéj zarabiają — ale ja mam myśl, dodała — bardzo dobrą myśl, i taką, że byłby z niéj pożytek, tylko (nazywała mnie po staremu) Zuzia się na to nie zgodzi — bo Zuzia córka obywatelska..
Po najuroczystszych zapewnieniach, że się ani obrażę ani sprzeciwiać nie będę — wyznała mi Anna, iż z porady męża i znajomych chciała mnie namówić na założenie magazynu mód i ubiorów. Zaręczała, że nawet ryzykując kapitalik mój, mogłam być pewną iż by się to sowicie opłaciło — proszą pani, dodała — cóżby już lepiéj pani mogła i umiała nad to? Nawykłyście się stroić, ubierać, macie gust, znacie się na tych rzeczach.. toć przecie lepiéj to potraficie jak jaka madam’a francuzka.. Zresztą ja powiem Zuzi, na to niepotrzeba wiele, ja mówiłam z mężem.. niech pani da połowę, my dostarczym pół kapitału.. a jeśli się pani wstydzi, niech magazyn będzie pod firmą moją.
W chwili gdy pani Domska tych wyrazów domawiała, Jaworkowska, która słuchała z niezmiernem zajęciem, załamała ręce tragicznie. Jakto? zawoła[59]ła — ona śmiała ci uczynić taką propozycję.. magazyn mód założyć, a ty!!
— Co gorzéj, moja Marjo, żem ja tę propozycję przyjęła.

Nastąpiła chwila długiego milczenia, chora zwróciła się twarzą całą do dawnéj przyjaciołki. Znać ten dramat dni powszednich, zaczynał ją coraz więcéj zajmować, ale zarazem rozwiązanie tak prozaiczne, a tak dla obywatelskiéj córki ciężkie i upokarzające, obudzało w niéj uczucie — które w rysach Marji odmalowało się jakby odcieniem chłodu i obawy.. Domska spuściła oczy, spodziewała się więc i lękała, że przyjaciołkę przyznaniem się do winy ostudzi dla siebie, a jednak raz rozpocząwszy opowiadanie, po krótkiéj chwili namysłu ciągnęła je daléj:
— Przyjęłaś — i — i co? zawołała Jaworkowska, wlepiając w nią oczy przestraszone.
— Posłuchaj już cierpliwie do końca.. potrzeba było żyć, mnie i dziecku, od tych ludzi, którzy dla mnie serca nie mieli nic przyjąć nie mogłam.. praca więc tylko mi zostawała, a z prac ta jedna.. ta smutna, jeśli chcesz, modystki. Wspomnienie ojca, rodziny, dostatków, dziecinnych marzeń, pozycji społecznéj, ustąpiło miłości dla mojéj Elwirki, uczuciu obrażonéj dumy.. Chciałam tym ludziom pokazać że jakkolwiek słaba, uboga, opuszczona.. potrafię o własnych siłach wyjść z upadku, którego byli przyczyną. Uściskałam Annę. Dobrze — odpowiedziałam, myśl złota, chwytam ją, ofiary twojego męża ani twojéj nie przyjmuję, bo by mnie ona paraliżowała rodząc obawę, żeby wasz ubogi grosz w moich rękach nie przepadł. Pomóżcie mi tylko do najęcia sklepu i mieszkania, ułatwijcie otwarcie handlu, może znacie jaką uczciwą pomocnicę, któraby mi w pierwszych chwilach dać mogła jakie skazówki, bom niedoświadczona! Co się tyczy firmy, położę moją, choćby dla tego, ażeby dokuczyć panu Radcy tem, że jego ozłocone imię będzie świecić na szyldzie modniarki.
— Moja paniunciu — całując mnie po rękach, zawołała Anna, jak tylko się zgadzacie, wszystko się znajdzie; mam niemkę, starą pannę, która prowadziła lat dwadzieścia dom podobny.. Jest właśnie bez zajęcia, a sama nic założyć nie może.. Miejsce na magazyn wie mój mąż, na rogu ulicy która pod Lipy wychodzi.. reszta się znajdzie.
Przez następne dni trwały gorączkowe przygotowania, przyszła panna Liza do mnie, poczęłyśmy rachować, rachować, i okazało się, że mi na pierwsze zakładziny starczyło.. Wprawdzie musiałam wszystko ważyć, bo wydatki były ogromne.. począwszy od szaf, od zwierciadeł, od mebli, aż do kosztownego materjału, w który magazyn opatrzonym być musiał. Trochę mebli musiałam nająć — wiele rzeczy na zaręczenie Lizy dostałam na kredyt, przyjęłam dwie robotnice... i jednego dnia ukazały się ogłoszenia w dziennikach, plakaty na murach, szyld skromny ale piękny, czarny ze złotem, między oknami pierwszego piętra. Musiałam bowiem zająć piętro, i przystroić je z jak największą wytwornością i smakiem. Chcąc pozyskać zamożną i dobrego tonu klientelę, trzeba się było stosownie do jéj wymagań urządzić.. przestrach mnie ogarniał czasem, patrząc na te przygotowania zbytkowne, na lokaja w liberji, którego wziąść było potrzeba, na salony i gabinety poprzystrajane po pańsku! Serce się ściskało, bom wszystko stawiła na jedną kartę... alem ufała jeśli nie własnéj, gwiaździe niewinnego dziecięcia dla któregom pracowała i mojéj gorliwéj pracy..
[60] Pierwszych dni ledwie się ktoś ukazał, było pusto.. jam drżała.. zwolna jednak z rekomendacji męża Anny, który miał zręczność jako portjer polecać mnie przybywającym do hotelu, przez stosunki Lizy mojéj, zaczęli płynąć goście i zamówienia. Razem z niemi wpadł jednego dnia czerwono-siny z gniewu pan Radca i z furją żądał rozmówienia się na osobności. Próżność jego była dotkniętą niesłychanie wywieszeniem nazwiska.. drżał prosząc mnie o rozmowę. Z dosyć zimną krwią przeszłam z nim do drugiego pokoju, alem nie usiadła nawet, dając do zrozumienia, iż długiéj nie życzę sobie rozmowy.
— Wać pani, zawołał, chcesz mnie widzę zmusić do okupu.. wać pani chcesz familję moją shańbić i wydać na pośmiewisko.. Żona mojego syna.. człowieka miljonowego — modniarką!!
— Wolę być wyrobnicą, niż niewolnicą! odpowiedziałam, między nami panie radco, interesa są skończone, do nazwiska mam prawo, nikt mi go odebrać nie może, a jeśli dla siebie i dziecięcia nie wstydzę się go wywiesić, dla czegóż bym próżność państwa oszczędzać miała?
— Mościa pani — krzyknął radca — ja to rozumiem! ja wiem wszystko — mów pani warunki?
— Jakie warunki? do czego? zapytałam..
— Pani mnie zrozumiesz! ja cię wykupię z tej sromoty.. rzekł bijąc nogą w podłogę — mów pani ile wymagasz?
— Nic nie wymagam od pana i nie chcę mieć z nim nic wspólnego — to jedyny warunek mój.. Jestem kobietą, jestem sierotą, jestem biedną, lecz com raz wyrzekła tego dotrzymam. — Nie chcę nic od was — jesteśmy sobie obcy, bądź pan zdrów!
— Tak pozostać nie może, zawołał radca chodząc żywo po pokoju — ja na ten skandal dozwolić nie mogę, użyję wszelkich sprężyn, wszelkich środków, mam wpływy, stosunki, nie pożałuję pieniędzy, ale tę nienawistną tablicę na któréj wać pani wywiesiłaś moje nazwisko — zrzucę.. obalę, zniszczę.
Im bardziéj się on gniewał, tem mnie szczęściem przybywało jakiejś niepojętéj krwi zimnéj. Ukłoniłam mu się i chciałam odejść.
— Wać pani jesteś matką mego wnuka.
— Wnuczki, rzekłam, i bądź co bądź prawo ją przy matce zostawia, a ja ręczę, że ani ja, ani ona nic od was nie będziemy potrzebowały.
— Tak! ja ją sam wydziedziczę, unosząc się krzyknął Radca — ja, ja wydziedziczę.
— Ona się sama wydziedzicza ustami matki — odpowiedziałam. Żegnam pana. Radca chciał jeszcze sprobować.
— Ostatnie słowo — zawołał — daję pięć tysięcy talarów rocznie i zupełną swobodę — mieszkaj pani gdzie chcesz.. rób co chcesz, ale dziś jeszcze precz mi z tym szyldem..
— Panie radco, odpowiedziałam — żyłeś pan, urodziłeś się i znasz tylko ten świat, który wszystko czyni dla pieniędzy i za pieniądze, gdzie każdego kupić można.. ja do tego koła nie należałam.. nie rozumiem go i sprzedać się za pięć tysięcy talarów rocznie — nie myślę.
— Sześć! siedem! dziesięć! krzyknął Radca i zamilkł nagłe, ruszyłam ramionami i odeszłam. Dziwna rzecz! mówiłam z odwagą, napozór prawie bez wzruszenia — a łzy stawały mi w oczach i serce biło... sama dziwiłam się sobie, wyrzucałam prawie, że krzywdzę dziecię — a — nie mogłam, nie umiałam postąpić inaczéj. Radca przyskoczył ku mnie z zaciśniętemi pięściamipięściami. — Co pani myślisz sobie — rzekł stłumionym głosem, w którym gniew kipiał okrutny, — że ja nie potrafię innemi środkami jéj zmu[61]sić.. Jam tu wszechmogący, ja mam wpływy, ja..
— Czyń pan co chcesz, ja zrobię com powinna...
Szczęściem żem się w téj chwili mogła oprzeć o konsolę, gdyż mi się słabo zrobiło.. nie widziałam już jak wychodził Radca.. słyszałam tylko stukanie drzwiami i odgłos jego chodu na schodach.. w oczach mi się ćmiło, ale Liza nadbiegła domyślając się czegoś z wodą kolońską i posadziwszy na kanapie, otrzeźwiła. Rozpłakałam się, rozchorowałam trochę.. przeszło to przecie.. Nie miałam w istocie czasu nawet na stękanie i rozmyślania — popędliwość Radcy, plotki ludzi, rozszerzyły po mieście historję jego synowéj. Radca był znanym na giełdzie, nawet na dworze i w ogóle w różnych sferach towarzyskich.. wieść o tem jak sobie z nim postąpiłam zwróciła na mnie ciekawość i uwagę. Wszystkie panie chciały widzieć synowę pana Radcy.. tak odważną, iż została modniarką. Karety, kocze, dorożki.. płynęły po całych dniach.. klientki moje brały mnie na egzamen, wypytywały, zasiadały w salonie, unosiły się nad smakiem z jakim był urządzony.. dzięki Radcy weszłam odrazu w modę tak prędko, iż w drugim tygodniu musiałam potroić liczbę robotnic, rozszerzyć pracownię, dać Lizie która kierowała wszystkiem pomocnicę, a sama nie miałam chwili spoczynku. — Oprócz ciekawości, która zapewne przyczyniła się wiele do zjednania mi w początkach klienteli, zapracowałam na nią gustem jakim może natura, wychowanie, świat w którym żyłam, obdarzyły. Ten smak, Maryniu moja, dodała Domska — zagadką jest — mają go jedni, zbywa na nim całkiem drugim, w ogóle najpraktyczniejsze w świecie narody nie poszczycą się najwytworniejszym smakiem, płoche i lekkomyślne zachowują gust, nawet gdy go już nie mają czem zaspokoić. — Francuzi nie wiele się uczą, umieją w ogóle mało, ale wrodzony instynkt wskazuje im piękno.. Najuboższa dziewczyna paryzka ubiera się lada chusteczką tak malowniczo i wdzięcznie, jak najdroższemi przyborami niemiecka pani nie potrafi. Jednakże gust się nabywa i oceniają go wysoko ci, co go sami prawie są pozbawieni.. Mój magazyn odznaczał się wielką prostotą i wytwornym smakiem, pierwsze wyroby na których śmiało położyłam piętno méj własnéj fantazji, nawet trochę wbrew Lizie, powszechnie się podobały.. Nie potrzebowałam już polecenia... miałam robót i zamówień tak wiele, że obudzałam zazdrość, żem posługiwała się już innemi pomniejszemi domami, zostawiając sobie tylko kierownictwo. Z tego względu szło mi bardzo szczęśliwie, alem też miała wiele do przecierpienia.. Byłam młodą naówczas, przystojną i wolną.. Radca który nic mi uczynić nie mógł, bo wprędce i ja miałam stosunki mogące mi dostarczyć środków obrony, — ażeby siebie i swe postępowanie wytłomaczyć, użył najniegodziwszéj broni — potwarzy. Osławił mnie jako kobietę najpłochszych obyczajów, zalotnicę — któréj rodzina wyprzeć się musiała.. Nie miałam innéj obrony nad postępowanie moje.. ludzie widzieli życie, musiałam cierpieć, czekać i zwyciężyłam. — Ale ci nie będę opisywać ile miałam do przetrwania, i jakie spotkały mnie sceny, spotkania, prześladowania, zasadzki. Niech Bóg policzy je mnie za zasługę, a ludziom ich sprawcom, nie pamięta.
Wiedząc że jestem celem potwarzy i plotek, życie całe zastosowałam do tego, ażeby nie dać najmniejszego pozoru, cienia nawet do posądzenia o płochość. Nie kosztowało mnie to — kochałam dziecię, a świat był dla mnie zamknięty. Praca pomagała mi wielce.. na téj mi nie zbywało.. Gdy nie było nikogo mu[62]siałam z Lizą dozorować wykonania robót.. około południa zwykle gości bywało już pełno, a zmieniali się tylko do wieczora, tak, że ledwie miałam czas pobiedz do dziecka i kołyski.. Wieczorem dopiero mogłam swobodniéj odetchnąć, spocząć, zagrać, pomyślić, wrócić wspomnieniami do młodości mojéj. Nie oddalałam się nigdzie, wyrzekłam się nawet teatru, który dosyć lubiłam.. Czasem wywiozłam dziecię na przejażdżkę za miasto.. do ogrodu gdzieś, to była cała moja przyjemność.
Pani Jaworkowska przerwała w téj chwili pani Domskiéj — i długoż to trwało? zapytała — ten okropny twój czyściec?
Domska się uśmiechnęła.
— Ale on trwa do dziś dnia, moja Maryniu, rzekła... miałam czas wychować Elwirę i sama zestarzeć... mam dom własny... mam znaczny kapitał... zostałam bogatą.. jeśli człowiek się kiedy nazwać? może bogatym.. boć to wszystko chwila mu odbiera i ślepy los...
— I nie rzucasz tego nieszczęśliwego rzemiosła, odezwała się Jaworkowska.
— Dotąd jeszczem tego nie uczyniła... mówiła pani Zuzanna. Naprzód nawykłam do tego życia, nie jest mi źle... powtóre co roku coś dokładam dla Elwiry, któréj Bóg dał tyle, ile by jéj nie mógł dać pan Radca.
— A cóż się stało z Radcą?
— W kilka lat potem... umarł. Nie mógł mi nic uczynić wprawdzie, bom mu się obronić potrafiła, lecz Elwirkę wydziedziczył i córce swéj zapisał wszystko... Siostra Augusta, aby mi dokuczyć, przyjeżdżała kilka razy do magazynu.. rachując na to że się ze mną spotka i choć słowem mnie ukole... uszłam szczęśliwie zetknięcia z nią, grymasiła z Lizą.. Wreszcie zapomnieli ludzie, przytępiły się namiętne niechęci.. pamięć srogich gniewów zatarła się, dali mi pokój.
— Jednakże, proszęż cię — nieśmiało wtrąciła Jaworkowska, bawiąc się węzełkiem od chustki — musisz myśleć o losie Elwiry. Co jéj z tego choćby była bogatą, jeśli szczęścia nie zapewnisz?
— Szczęścia! uśmiechnęła się Domska — masz słuszność, trzeba choć dla dziecięcia wierzyć w szczęście i o nie się starać. Spotykasz mnie właśnie w téj stanowczéj chwili życia, w któréj rozmyślam co począć z sobą.. Jestem już stara i słaba... W tym świecie w którym żyjemy, Elwirze nikt się trafić nie może, prócz — cudzoziemca... a tych się ja boję.. Trzeba więc będzie rozstać się z magazynem, odpocząć i nowe zawiązać stosunki. Myślałam o tem.. rozmyślam.. Pomożeż to co, gdy za nami wszędzie i zawsze pójdzie piętnujące nas nazwisko — modystka i córka modystki, A! to ta, powiedzą, któréj matka miała magazyn w Berlinie... Elwira może czekać, może wybierać.. a ja drżę nad przyszłością. Widzisz że i tu całkiem się usuwam od towarzystwa, choć mnie nie znają — bo ani chcę przyznać się do mojéj profesji, ani bym umiała skłamać, ani bym Elwirze chciała zatrzeć tych kilku chwil swobody..
Zamilkły. Pani Jaworkowska była widocznie temi wyznaniami dawnéj przyjaciołki zmięszaną, zakłopotaną — lecz i zaciekawioną zarazem. Godzina była dość spóźniona, a rozstać się z nią, jeszcze się wahała, tyle rzeczy od niéj pragnęła się dowiedzieć.
— Jakżeś wychowała Elwirę? spytała...
— Jak ukochaną jedynaczkę, jak pieszczone dziecię, jak skarb mój cały — składając ręce zawołała Domska. Widziałaś ją tylko zdaleka, nie znasz jéj jeszcze... Powiem ci jak wszystkie podobno zwykły [63]mówić matki. Nie dla tego że to moja córka, ale to dziecię niepospolite, to natura wybrana...
Wychowała się bez rówiennic, bez rodziny, zawsze ze mną, przy mnie zawsze, na wykształcenie jéj serca i umysłu wytężyłam wszystkie siły i kwiatek ten śliczny rozwijał mi się w oczach, płacąc barwami i wonią, za całe życie samotności i tęsknoty.. Powierzchowność ma piękną.
— A! śliczna! śliczna, dodała Jaworkowska, żeby mi moja tak wypiękniała!
— Czem jednak to przy jéj duszyczce.. i główce dorzuciła matką. Maluje, gra.. czyta.. a oprócz tego żadna kobieca praca nie jest jéj obcą.. Tak z niéj doskonała kucharka, choć nigdy nie gotuje.. jakiéj drugiéj nie znajdziesz.. masz w niéj krawca, masz gosposię.. a oprócz tego artystkę.. I nie sądź żebym ją sztuki uczyła dla popisu.. smutna to rzecz. Sztuka jest narzędziem do pozyskania łatwego i niewinnego szczęścia. Uposażyć nią dziecię, jest mu dać zapas wrażeń, pożywienie na życie całe. Sztuka otwiera światy nowe, rozszerza widnokrąg, uczy świata.. a gdy Bóg dał choć odrobinę tego co my zowiemy twórczą siłą.. cóż to za zachwyty, gdy myśl potrafi rzucić na płótno lub wyśpiewać tonami.
Jaworkowska spojrzała na przyjaciołkę i uśmiechnęła się, ale znać było że niewiele tego zrozumiała i niebardzo wierzyła... Chrapliwy zegar na dole wykukał godzinę drugą.
— A! na miłość Bożą! druga godzina — moja Zuziu — idź że ty spać, ja ciebie zamęczę.. idź spocznij.. Jutro, pojutrze będziemy szeroko rozprawiały o tem..
— Tylko, całując ją — rzekła cicho Domska — to co powierzyłam tobie, zostaje między nami: mnie tu nikt nie zna... ty masz pewnie znajomych, jeśli cię spytają o nas — powiedz... dawna moja towarzyszka.. mieszka w Berlinie. Nic więcéj. Idzie mi o Elwirę.. Powiem ci jutro co się nam trafiło w drodze.

Ponieważ ranek był jakoś wilgotny, a pani Marja obawiała się fuksji i posądzała o reumatyzm, nie wyszła więc rychło. Domska powróciła od źródła i ze mszy, — gdy przyjaciołka jéj dopiero się wyjrzeć na świat odważyła. Była też po wieczornych owych wyznaniach bardzo jakoś posępna i zadumana. Wprawdzie kochały się serdecznie z tą Zuzią, i ta Zuzia teraz miała kamienicę, a sama przyznawała się do tego, iż była bogatą — ale — ale — choć by na najwyższéj stopie, koniec końcem była marchande de modes! Nikt o tem w Krynicy jeszcze nie wiedział a poznać po niéj, że krajała i przymierzała suknie i kapelusze, nie było podobna tak wyglądała poważnie, tak była ustrojona dostatnio i smakownie — lecz — nużby się dowiedziano, i pan Jaworkowski szlachcie z antenatów, który wprawdzie wódkę, zboże i las sprzedawał przecież handlarzem nie był, zasłyszał, iż jego żona... w zażyłości była i stosunkach z jakąś modystką!! Jakkolwiek bardzo dla niéj powolny, miałby jéj niezawodnie za złe.. Z drugiéj strony Domska była urodzoną wysoce hoch wohl geboren po ojcu, po matce.. po całym szeregu dziadów i pradziadów.. Unikać jéj nie podobnem się zdawało — ściśléj wiązać niebezpiecznie.
Mimo najlepszego serca, mimo resztek przyjaźni dla Zuzi, biedna Marja wolałaby była nie miéć tego kłopotu... Niewiedziała jak z tego wybrnąć... Idąc do źródła, choć słyszała głosy tych pań w pokoju, około którego drzwi musiała przechodzić — minęła je nie wstępując, nie powiadając dzień dobry.. Wpadła [64]nawet na pomysł szczególny, iż znaleść by się mógł powód jakiś dla przeniesienia się do Żegestowa lub Szczawnicy. Wody wszystkie były podobne.. a tu taka znajomość...
— Bo, gdyby już była czem by sobie chciała, mówiła w duchu przyjaciołka — ale modystką. Zawsze wyszła już z naszéj sfory.. nie należy do towarzystwa, a kto raz z niego wyjdzie, nie powraca...
Mocno zakłopotana posunęła się tak aż do altany, dzieci pobiegły przodem i ogromny ich okrzyk oznajmił, że kogoś już znajomego spotkały. Była to hr. Palczewska, któréj towarzyszył nieodstępny Grejfer, panna Salomea i pan Karol Surwiński. Dwie panie znały się bardzo zblizka, chociaż fluksja pani Jaworkowskiéj nudziła hrabinę, a wieczne trzpiotanie się jéj niecierpliwiło panią Marję.
— I ty tutaj! zawołała Palczewska ściskając ją — proszęż cię — co to może force majeuse! Gdzieżby to kiedy nas dwie się mogło spotkać u takich wód gdzie trzeba po jednéj uliczce, chodzić razem z żydami Brodzkiemi. Jak że ty się masz, moja droga.
— A! nic mi nie lepiéj! westchnęła chora!
— Gdzie stoisz?
— Pod Różą.
— Więc w sąsiedztwie z tą tajemniczą panią Domską, któréj stroje obudzają tu admiracją mężczyzn, a zazdrość nas niewiast..
Jaworkowska zaczerwieniła się niezmiernie.. myślała czy co powiedzieć, czy zmilczeć.. czy niedosłyszeć. Niedosłyszała wreszcie.
— O Domskich wiem już, rzekł pan Karol — wiem.. Rodzina bardzo majętna... Ojciec pana Augusta, którego znali tu niektórzy starsi i ja spotykałem był radcą handlowymhandlowym, sprzedawał i kupował dobra, robił interesą na bursie. Tylko nie wiem, czy to ci sami Domscy czy inni. August był żonaty z córką bardzo powszechnie szanowanego człowieka, dobrego rodu.. ale nieszczęśliwego pod względem majątkowym pana Zbąskiego. Młodo umarł. Co się z wdową po nim stało, nie wiem.
Hrabina słuchała z uwagą, gdyż zwykła była korzystać ze wszystkiego, biedna pani Jaworkowska milczała, rozmyślając co pocznie.Nareściepocznie. Nareście oszczędzając sobie kłopotu na przyszłość, uznała właściwem powiedzieć obojętnie, po cichu:
— Właśnie ta pani Domska jest Zbąska z domu.. byłyśmy razem na pensji.
— A! uderzając w dłonie rozśmiała się hrabina, to doskonale zaraz mnie z nią poznasz, bo spytać muszę, zkąd jéj córka ma ten burnus kaszmirowy.. To moja admiracja!
Jaworkowska spłonęła cała.. bardzo była nieszczęśliwą przez pięć minut, ale Grejfer zagadał.
— No, zawołała Palczewska, ty moja biedna bardzo się tu bawić pewnie nie będziesz.. Coś zawsze niezdrowa — ale — ja muszę. To moje powołanie. Zbieram ludzi, skupiam, rozruszać umiem.. bo po cóż kwaśnieć mają? Poznasz mnie z Domską — c’est dit.
— Moja droga hrabino, szepnęła Marja, ona mi mówiła, że radaby uniknąć towarzystwa.. chora..
— To się nie godzi! matka, ma córkę ładną! Czy ją przeznacza do klasztoru? Cóż znowu? to dziwactwo! Ja jéj to z głowy wybiję...
[65] W téj chwili hrabina postrzegła zdala idącego Gabrjela, a że ją niepospolicie od wczora intrygował, pożegnała co najprędzéj Marję i skierowała się na ścieżkę na któréj spodziewała się spotkać tajemniczego młodzieńca. Ten jednak zdala ukłoniwszy się bardzo grzecznie... zawrócił w lasek ku górom i zniknął. Gonić za nim nie wypadało.
— Poczekaj! poczekaj! szepnęła sobie w duchu hrabina, będziesz ty sam gonił za mną.. Nie mogę na to pozwolić aby mi się kto tak emancypował... Żeby był choć dzień dobry powiedział...
Nadąsała się trochę..
— Co się tyczy rodziny Pilawskich, odezwał się Karol Surwiński dumny tem iż Domskich mu się udało odkryć i odgadnąć, a co się tyczy Pilawskich.. o tych nigdy nikt pono nie słyszał u nas.. Pilawscy są.. są i Pileccy na Litwie, o Piławskich, Pilawskich nie wiem.. To pseudonym.
— Cóż to ci się śni — oburzyła się hrabina będąca już w złym humorze, przecież pasportów pod pseudonymami nie dają.
— Przepraszam, osobom wysoko położonym..
— Marzyciel z ciebie, więc któż mą być..? hrabia Chambord czy Wiktor Emanuel?
Surwiński się uśmiechnął — że nie Pilawski to! pewna...
— Gdybym była na twojem miejscu — zawołała hrabina wesoło — wiesz co bym zrobiła? Pojechałabym do Krakowa, siadła na koléj, udała się do Warszawy i ztamtąd przywiozła — słowo zagadki..
— Toby już było zanadto, zaśmiał się p. Karol, a ja go tu spenetruję przecież i bez tych gwałtownych środków. Gdybym tylko pugilares, cygarnicę lubo jaki sprzęcik pochwycił.. znajdę herb.. koronę i — odkryje się wszystko, zresztą — pisałem, i umilkł,
— Zobaczysz, że ja cię uprzedzę i zawstydzę.. zakończyła hrabina.
W górze na scieżce, na którą padło jej oko szukając podobno Gabrjela, zobaczyła go wprawdzie ale w towarzystwie dwóch pań, poznała w nich Domską z córką. Jakoś ją to nieprzyjemnie dotknęło. Znała wprawdzie Pilawskiego dopiero od wczoraj, w ogóle dla mężczyzn była obojętną i żaden w niéj szczególnego współczucia nie obudzał, — czemuż jednak ten właśnie rodził jakieś zajęcie intrygował ją, pociągał...? Gniewała się na siebie.. Nie była nawykła wcale do téj niewoli jaką uczucie ciągnie za sobą... z dawniejszych lat znała i pamiętała je.. zlękła się więc, pierwszy symptom odkrywszy w sercu, które już miała za uleczone z téj słabości.
Przykre dosyć wrażenie uczyniło to na pani Domskiéj, gdy jéj serdeczna przyjaciołka widocznie jakoś nie bardzo do niéj spiesząc — około południa dopiero zajrzała, przywitała się chłodno, zabawiła krótko, [66]z Elwirą nie poznała się bliżéj i spiesząc się niby do dzieci — wkrótce odeszła. Nadto wiele w życiu przecierpiawszy z powodu położenia swego, nawykłą była do podobnych wypadków pani Zuzanna, i nie zdziwiła się wielce, zasmuciła tylko. Miała tyle uczucia godności własnéj, że nawet gdzie ją jak tu, ciągnęło serce nie narzucała się nikomu. Wprawdzie pani Jaworkowska nie zrzekała się stosunków i znajomości, ale między wczorajszem przywitaniem, a dzisiejszą rozmową była różnica mocno się uczuć dająca. Domska więc postanowiła trzymać się na uboczu. Łza tylko zakręciła się jéj w oku. Po wielu a wielu latach osamotnienia, znaleść dla serca kogoś ukochanego dawniéj, było pociechą wielką, obiecywała sobie z niéj wiele, i w tem ją zawód spotykał.
Drugą przyczyną smutku, była macierzyńska o córkę troskliwość. Zaczynała się lękać, aby wzajemnie nieznany ów pan Pilawski i Elwira nie zajęli się sobą. Pan Gabrjel jako sąsiad i jedyny znajomy, bywał tu dosyć często, posługiwał chętnie paniom, a oka matki ujść nie mogło, że Elwira przyjmowała go coraz lepiéj, mówiła z nim chętnie i długo z widoczną przyjemnością, rumieniła się gdy przychodził, wyglądała niespokojna gdy się mogła spodziewać, słowem okazywała mu życzliwość wielką. Ze swéj strony Pilawski był nadskakujący, grzeczny zbliżał się do Elwiry z widoczną ku niej sympatją i zajmował nią coraz żywiéj.
Jak wszystkim tak zdawało się i pani Domskiéj, z tych cech zewnętrznych z których sądzą zwykle ludzie o ludziach gdy ich nie znają, że Pilawski należał do wyższych sfer towarzystwa.. do tego co się już arystokracją nazywa, i trzyma w ciasnem kole swojem nie chętnie łącząc z resztą śmiertelnych. Przewidywała więc, gdyby się dowiedział o położeniu Domskiéj, tylko przykre dla Elwiry odczarowanie.Nieodczarowanie. Nie życzyła więc sobie zbyt bliskiéj znajomości i stosunków, ale o tem nieśmiała jeszcze mówić z córką.
W Elwirze mięszały się dziwnie wszystkie wpływy i tradycye jakie z sobą przynosi dwuznaczne położenie, pochodzenie szlacheckie, życie mieszczańskie, powołanie przemysłowe — ocieranie się o świat wytworny, wychowanie staranne, wykształcenie wyższe, a stanowisko.. podrzędne. Wszystko to razem czyniło ją może aż nadto dumną i pewną siebie. Elwira nie czuła się w niczem niższą od nikogo, a duchem wyższą od wielu spotykanych codzień znakomitości. W istocie patrząc na nią można ją było wziąć za przebraną księżniczkę, tak obliczem, postawą, ruchem, mową, była mimowolnie wielką panią. Ton ten wzrastał w niéj gdy się znajdowała w towarzystwie, które sobie też tony nadawać chciało — a (co było dowodem dobrego serca) znikał prawie w poufałem kółku, z dobremi przyjaciołmi lub ludźmi skromnemi. Niepodobna jéj było, odebrawszy wychowanie gruntowne, przy talentach i nauce jaką miała, nie widzieć że w społeczeństwie naszem po większéj części polor zewnętrzny, pozór pewnego wykształcenia, maska cywilizacji pokrywa niezmierne ubóstwo.. Gdy się przyszło podzielić myślą z rowieunicamirówiennicami, wrażeniem, sądem o książce, natrafiała co chwila na taką płytkość pojęć i brak pierwszych wiadomości, iż się rumienić musiała.. Toż samo znajdowała w większéj części mężczyzn... Z wielu spotkanych na świecie może jednym z najsympatyczniejszych dla niéj był pan Gabrjel, gdyż od [67]pierwszych kilku słów przekonała się, że miał nie sam polor tylko, okrywający najczęściéj ubóstwo ducha, ale gruntowną naukę i umysł pracą otwarty. Z nim zrozumieć się jéj było łatwo, posprzeczać nawet miło, gdyż stali na równi i spór prowadził do jakiegoś wyjaśnienia, gdy z innemi był on daremną szermierką, jakby dwóch osób mówiących językami różnemi. Oprócz tego węzła duchowego, łączyła ich ta sympatja niewytłomaczona, która od pierwszego wejrzenia stanowi o całych przyszłych stosunkach. Postać człowieka jest zawsze wyrazem charakteru: napróżno by temu zaprzeczać.. wyrozumować trudno co ją czyni przyciągającą lub wstrętliwą — ale wrażeniu oprzeć się niepodobna. Elwirze podobał się pan Gabrjeł, panu Gabrjelowi piękną, wspaniałą — uroczą wydała się Elwira.. Matka, która to wszystko odgadła czekała, aby córka pierwsza poczęła mówić o nim, zlękła się gdy postrzegła, iż Elwira zdawała się unikać wspomnienia i wzmianki o nim. Należało więc matce pierwszéj badać córkę i ostrożnie dotknąć pulsów serdecznych. Dnia tego właśnie, niespokojnie jakoś chodziła panna Elwira po pokoju, przysłuchując się każdym krokom dającym się słyszeć w korytarzu, ale nie doczekała spodziewanego gościa po obiedzie, który nie ośmielił się po przechadzce jeszcze narzucać z odwiedzinami. Wieczorem, gdy i pani Jaworkowska nie nadeszła także, a obie panie zostały sam na sam, matka przysunęła się do Elwiry siedzącéj w swym pokoiku na kanapie, ujęła ją za rękę i odezwała po cichu.
— Cóż ci to? zamyślona jakaś jesteś? nie boli cię głowa?
— A! nie — nie! nic mi nie jest trochę brak muzyki, moich książek i wazoników.. odrobinkę się nudzę, bo nie mam czem zająć..
— Jest to ofiara dla mnie — moja Elwirko, gdyby można fortepian dostać...
— A! nie — i nie warto nawet.. na krótki czas... zresztą czy się godzi tak pieścić..
— Dziś moje dziecko w złym humorze, rozśmiała się Domska, może i to spowodowało, że ci rozmowy poobiednéj z panem Gabrjelem zabrakło?
Popatrzyła na córkę, która spuściła oczy.
— Przyznaj mi się że ci się podobał..
— Jak każdy przyzwoity młody człowiek..
— Troszkę więéj?
— Trochę może, ale nie bardzo.
— Otóż gdy jest już trochę, Elwirko, trzeba myśleć ażeby to nie rosło, bo z téj odrobiny zwykle rodzi się nawyknienie, potrzeba serca — i cierpienie najczęściéj.
— A! niechże się mama nie lęka — uśmiechając się dodała Elwira — jestem ostrzeżoną — ostrożną i wcale téj odrobince dać rosnąć nie myślę.
— W każdym innym razie... powiedziałabym owszem, poznajmy go bliżéj — któż wie, może to ten przeznaczony, którego los wykołysał dla ciebie.. Ale tak jak my dziś tu jesteśmy... bliższe stosunki do niczego nie prowadzą.
— O! ja to rozumiem doskonale — odezwała się Elwira, pan Pilawski zdaje się ze wszystkiego, należeć do tego świata, z którego my wyszłyśmy, a który dziś dla nas jest zaparty. Bierze nas za to czem nie jesteśmy, a na złudzeniu budować przyszłości nie można.
— Jest to właśnie o czem ja cię przestrzedz chciałam, odezwała się Domska — jedno z dwojga [68]albo mu całą opowiedzieć historję, albo się do niego nazbyt nie zbliżać.
— To najzabawniejsze — dodała Elwira, że pan Pilawski, którego ja, jak mi się zdawało, bardzo zręcznie starałam się trochę wybadać o jego położeniu w świecie, wymykał mi się za każdą razą tak zręcznie, iż ja też oprócz domysłów nic nie wiem o nim.
— On to właśnie może czyni z przeciwnych naszym pobudek — rzekła matka.
— Że nie jest dorobkowiczem i lada czem, to pewna — rzekła ożywiając się Elwira. Już to samo dowodzi że wychowanie odebrał jak najstaranniejsze.. podróżował wiele, a osoby znaczące, wybitne w kraju, zdają mu się dobrze znane.. przytem samo obejście, ton.. wszystko w nim zwiastuje że do wyższych sfer należy.
— A! tem ci gorzéj jeśli tak jest, że ma ci się podobać, westchnęła matka.
Z lżejszem sercem wszakże wstała Domska po téj chwili rozmowy. Do późna w noc sądziła jeszcze iż przyjaciołka nadejdzie, nie chciała się rozbierać oczekując na nią, pani Jaworkowska wszakże wcale się nie ukazała.

Gabrjel który nie śmiał narzucać się swoim sąsiadkom, powróciwszy wcześnie do domu, chodził długo po pokoju.. próbował czytać, nie mógł jakoś zebrać myśli, siadł rysować, nie udawało mu się, naostatek jakby z obowiązku zabrał się do anatomji opisowéj i począł ją studjować, zmuszając się do tego widocznie... Już było dosyć późno, gdy najniespodzianiéj zapukano do drzwi, sądził że służący przychodził, wszedł Grejfer.. który u niego jeszcze nie był. Zdziwiło go to mocno.
— Prawda, że z odwiedzinami wybrałem się nie w porę, rzekł smiejącśmiejąc się od progu, daruj mi pan, jestem posłuszny wyższym rozkazom.. Pięknéj kobiecie oprzeć się niepodobna. Bardziéj niż wiele innych, pani hrabina wierzy w to, że — ce que femme veut — Dieu le veut i kazała mi pana przyprowadzić.. Tak jest.. a co do mnie, dodał Grejfer, mogę panu tego tylko winszować i zazdrościć.
Gabrjel odpowiedział coś pół słowem, pospieszył podać cygaro gościowi i przeprosił go że musi się nieco ogarnąć... Pan Stanisław ze swobodą człowieka nawykłego do towarzystwa męzkiego, rzucił się na sofkę. Oko jego błądziło po pokoiku śledząc pilnie tych drobnostkidrobnostek, po których posiadaniu poznaje się stan, gust i zamożność. Wszystko co widział tu dało mu jak najpochlebniejsze wyobrażenie o panu Pilawskim, a potwierdzało to wyborne suche hawańskie cygaro, które zapalał właśnie.
— Winszuję panu, odezwał się od niechcenia, zazdroszczę łask pani hrabiny, ale muszę też uprzedzić, abyś sobie nazbyt z tego wygórowanych nie czynił wniosków na przyszłość. Hrabina śmiała jest, samowolna, despotyczna z mężczyznami — serca przecież nie ma, miewa tylko fantazje.
— A! rozśmiał się Garbrjel — wiem dobrze iż o serce nie jest tak łatwo.. i przeszedłem już wiek łatwych marzeń...
— Zresztą dziś — żem za panem gonił.. dorzucił Grejfer, powodem jest i — niepowinienem panu mówić tego.. pewnego rodzaju niespodzianka, która go czeka...
— Mnie?
— Tak! tak! śmiał się Grejfer — ale mówić nie mogę, chodź pan. Poszli więc. Noc była pogodna księżyc oswietlałoświetlał fantastycznie lasek i domki — cicho było i ładnie.. Tylko okna domu hrabiny zapuszczone firankami, gorzały wszystkie od rzęsistych [69]świateł, i w dwóch Aksakowicza paliło się przy skromnym wiściku. Tu od przybycia hrabinéj znacznie mniéj osób się schodziło, nad czem gospodarz ubolewał..
Wszyscy młodsi mężczyzni byli na służbie u hrabiny. W salonie znaleźli prawie ścisk. Gospodyni nie wystrojona bo u wód nikt się nie stroi — ale bardzo starannie ubrana stała w pośrodku i świeciła jak gwiazda wieczorna oczyma i twarzyczką.
— Przyprowadzam — dezertera.. rzekł Grejfer..
— Cóż pan możesz wieczorami sam jeden robić w domu? zapytała hrabina — to nie do pojęcia..
— Wydam z sekretu! począł się smiać pan Stanisław — wydam... uczy się — anatomji!
— Anatomji! o zgrozo! zawołała hrabina — jak to? czy pan jesteś doktorem!
— Niech mnie Bóg broni! rzekł Pilawski.
— A do czegóż panu anatomja — oburzyła się Palczewska.. to okropna rzecz, będzie mi się zdawało teraz, że pan oczyma mnie krajesz, i... a! fe! fe!
Niedokończywszy odwróciła się żywo, chwyciła za rękę stojącego za nią i dotąd niewidzialnego młodego mężczyznę, i zlekka go popchnęła ku Pilawskiemu.
Ten spojrzał nań, zbladł nieco z razu...i żywo podając dłoń usmiechniętemu gościowi, zawołał: Albert ty tutaj?
— Jak widzisz!
— A! to istotnie niespodzianka — nie widzieliśmy się od — uniwersytetu.
— Bo nie ma jak jeździć do wód — krajowych — rozśmiała się hrabina, zawsze się ktoś swój, stary znajomy.. zapomniany przyjaciel, krewny.. swat lub kum znajdzie. Sądzcież panowie — a my wam do wynurzeń po tylu latach niewidzenia przeszkadzać nie będziemy. Cela vous est du.
Dwaj koledzy ujęli się za ręce.
— Kiedyś ty przyjechał? zapytał Gabrjel.
— Przed godziną — rzekł Albert. Hrabina jest moją daleką krewną, otrząsłszy się z kurzu przybiegłem do niéj bom wiedział, że u pani Emilji wszystkich od razu gości krynickich znajdę.
Spojrzeli sobie w oczy. Albert, obywatel z księztwa Poznańskiego, rodzinę mający w Galicji, wsródwśród rodowitych mieszkańców tego kraju, odznaczał się typem zupełnie różnym, można powiedzieć arystokratyczniejszym gustem, ale daleko skromniejszym.. Ubiór, postawa, obejście było pańskie, ale nie występujące nie popisujące się sobą. Małego wzrostu krępy, z głową okrytą włosami kędzierzawemi rozwichrzonemi do góry, wyglądał trochę dziwnie, ale dziarsko i krzepko. Oczki czarne, twarz okrągła, wąsik zakręcony do góry, szyja wyciągnięta czyniła go wraz z czubem nieco wyższym niż był w istocie, nie mówiąc o tem, że buty nosił na bardzo wysokich korkach. W uniwersytecie był to uczeń dobry, pilny, nieco zawadyjaka, pojętny ale nie przywiązujący do nauki innego znaczenia nad praktyczną jéj wartość. Uczył się wybornie, bawił gorączkowo ale w gorączce téj zawsze była miara i przytomność. Dla umiejętności się nie rozpalał, w zabawie nie tracił głowy, długów nie miał — żył ze wszystkiemi kolegami dobrze, lecz więcéj niż z niemi obcował z wyższem towarzystwem, do którego miał pociąg niezmierny. Z Gabrjelem znali się dosyć, spotykali często, sympatyzowali nawet, przyjaźń ta młoda jednakże nie przeszła po za rozmiary zwykłéj akademiekiéj, nie zwierzali się sobie nigdy i teraz, gdy hrabina dowiedziawszy się iż Albert zna Pilawskiego, poczęła go badać o niego. Kuzynek nie umiał jéj o nim nic nad to powiedzieć, iż razem byli w Berlinie lat kilka, że Pilawski miał zamożnych rodziców i był chłopcem bardzo statecznym. Ale kto [70]był, kto go rodził, co to była za familja, gdzie jéj majątek, z kim krewni, o tem Albert wcale nie wiedział.
— Jakże może być żebyś żyjąc z kim nie starał się dowiedzieć dokładnie o jego towarzyskiem położeniu, o rodzinie, o domu..
— Kochana kuzynko, zaśmiał się Albert, naprzód w uniwersytecie wszyscy są równi i nikt o to niedba: powtóre nie miałem najmniejszéj ciekawości dowiadywania się o to, czego się łatwo było domysleć. Nazwisko szlacheckie, wychowanie także, a zamożność była widoczna. Znać rodziców ma bogatych, a nawet bardzo bogatych.
— Ale przecież musiał choć kiedykolwiek o nich wspomnieć?
— Ani słowa..
— Musiał mieć znajomych... i ludzi co znali rodzinę?...
— Nie spotkałem się z niemi..
— Wszystko to ci się wybacza, zowołałazawołała grożąc paluszkiem hrabina — bo młodość i uniwersytet są to circonstances attenuantes, ale w Krynicy, gdzie taki jegomość może się zakochać.. starać, bałamucić... może porobić stosunki.. potrzeba dokładnej legitymacji, ta więc panu, szanowny kuzynie powierzoną zostaje.. Daję ci trzy dni czasu...
— A! rozśmiał się Albert — na téj stopie jak my jesteśmy dosyć dwudziestu czterech godzin...
— Czekaj nie kwap się — dodała Palczewska, daję trzy dni czasu — ale po trzech dniach dasz fant.. to jest sprawisz podwieczorek w Warszawskim hotelu dla całego towarzystwa...
— Na miłość Boga! składając ręce, rzekł kuzyn, gdyby nie to że jestem pewnym swego — mógłbym się przestraszyć. Czasy wojenne, ostatki guldenów pozabierano za podatki, waluta spadła.. a ja bez grosza.!grosza!
— Mogłabym ci pokredytować... ale — ale i ja stoję teraz jak finanse austryjackie — pokazując białe ząbki ozwała się gosposia — całe szczęście żem nawykła nienaruszalnych kilka tysięcy guldenów mieć na wypadek... a pono teraz przyjdzie je poruszyć. Ale rób waćpan swoje..
Albert przywitał się z dawnym towarzyszem serdecznie bardzo, lecz z myślą judaszowską wyciągnięcia od niego co najprędzéj potrzebnych informacji. Uściskali się.
— Gdzie mieszkasz? zapytał Albert.
— W Hotelu pod Różą.
— Ja zajechałem do jakiegoś wilgotnego domu pod Trzy gwiazdy, westchnął przybyłyprzybyły, starannie mam zatęchłe jakieś mieszkanie... ale à la guerre comme à la guerre. Tylko bym jak najkrócéj życzył sobie w domu siedzieć. Mamy tyle do mówienia, wychodząc ztąd wpraszam się do ciebie na jaką godzinę gawędy. Dobrze?
— Proszę, i owszem, szybko zawołał Pilawski — będę ci rad — bo stęskniony jestem do poufałéj pogadanki.
Wstępna rozmowa skończyła się na tem, wtrącili się w nią inni, zagadała wszechwładna gospodyni... piknik znowu był na stole.. i wrażliwe rozprawy pociągnęły niemal wszystkich gości do udziału w sejmiku.. Pilawski słuchał nie mięszając się wcale. Hrabina parę razy zmierzyła go oczyma, a widząc osamotnionym wysunęła się z koła, przystąpiła do niego, zagadała — i bardzo zręcznie wywiodła go na przechadzkę po saloniku. Reszta gości zapalała się niezmiernie roztrząsając kwestje sporne piknikowe i nie wiele zważała na postępowanie gospodyni. Jeden tylko Grejfer westchnął.
— Pan tańcujesz? — poczęła hrabina.
— Gdy muszę — rzekł Pilawski.
[71] — Z ochoty...? nie masz więc pan nigdy ochoty.. poszaleć, zakręcić się, upoić, — rozmarzyć.
— Gabrjel spojrzał na hrabinę. Téj ochoty nie mam, dziś to nie dziwdziw, rzekł, ale co dziwniéj, nigdy jéj nie miałem, i w mężczyznie po latach dwudziestu ledwie ją pojmuję.
— Czybyś pan miał być nudziarzem i pedantem? Omyliłabym się więc na nim?
— Nie wiem, nudziarzem jestem może, ale temu winien temperament nie wola, mówił Gabrjel. Życie teraz nas młodych chwyta zawczasu w żelazne szpony... Dawniéj dwudziesto sześcio i siedmioletni młodzian był jeszcze w opiece rodziców, dziś...
— Apropos? pan masz rodziców jeszcze? z niechcenia wrzuciła inkwizytorka.
— Straciłem ich już — wzdychając rzekł Gabrjel..
— W których stronach mieszkali? spytała hrabina żywo.
Pilawski na chwilę zamilkł, spojrzał na nią i rzekł, mieszkali w królestwie, ostatniemi czasy w Warszawie. Daléj nie było sposobu badać, pani Palczewska zamilkła. Pilawski mówił wracając do przedmiotu.
— Pedantem nie jestem — lecz w sercu gdy niema wesela... trudno je udawać, a bez wesela się bawić, to męczarnia.
— Miałżebyś pan już doznać prób losu w tak młodym wieku, żeś stracił najdroższy dar młodości!
— Oprócz straty rodziców — los dosyć mnie oszczędzał — nie mogę się nań skarzyć — odpowiedział Pilawski, alem ja smutny, bo czasy nie wesołe.. Jedna praca dziś orzeźwia.
— Nad czem pan pracujesz?
— A! pani! najwięcéj nad sobą! spuszczając głowę i uśmiechając się odparł Gabrjel.
Palczewska mocno była zniecierpliwiona tą niemożnością,dowiedzenianiemożnością, dowiedzenia się czegokolwiek od tajemniczego gościa. Zagryzła usta... przybrała minkę wesołą i udała bardzo zajętą być rozmową, która się toczyła przy stoliku. Tymczasem ktoś ją oderwał od Gabrjela — wzywając do zawyrokowania o następstwie tańców i godzinie, w jakiéj piknik pijących wody i zmuszonych wstawać o szóstéj miał się zakończyć. Pilawski odszedł na stronę. Zabawiono jeszcze z godzinę w miłem towarzystwie hrabiny, któréj dom miał tę rzadką własność, iż mimo najlepszego tonu, panowała w nim swoboda przyzwoita i każdy niewiele w nim chwil spędziwszy, przestawał czuć się tu obcym. Albert wziął za kapelusz wreszcie, a Pilawski który na to czekał, wskazał mu że jest w gotowości. Wyszli razem wysliznąwszywyśliznąwszy się à l’anglaise. Według przyrzeczenia dawny towarzysz poszedł pod Różę na cygaro. Wstąpił tylko pod trzy gwiazdy po drodze, ażeby zmienić ciasny tużurek na wygodniejsze ubranie.
— A no! rzekł wszedłszy do mieszkania Gabrjela i wyciągając się wygodnie na kanapie pan Albert... który już był dokoła okiem rzucił i obejrzał się zręcznie. Cóż ty teraz porabiasz w świecie? Gdzie mieszkasz i gospodarujesz? Czy urzędujesz?.. bawisz się? Widzę książki, zostałżeś na utrapienie całego żywota literatem?
— Nie — ale zardzewieć się lękam i dla tego jak widzisz, czytam, uczę się — odparł Gabcjel. Nauka jest doskonałą zabawą.
— Jak to! anatomja na stole! A! to doskonale!
— Nie śmiéj się — w życiu i ona przydać się może.
Albert ruszył ramionami.
— Ani gospodarzem, ani urzędnikiem, ani literatem nie jestem.. po troszę spekulantem, podróżuję [72]wiele, mieszkam w Warszawie.. Oto wszystko co ci o sobie powiedzieć mogę.....
— A majątek? zapytał z nienacka Albert.
— Majątek mój — odparł z namysłem Pilawski, nie wymaga innych z méj strony starań, nad dozór czujny z daleka.
Gdy to mówił Gabrjel, zdawało się Albertowi że każde z tych słów było pilnie wyważone.
Śledztwo nie szło — dalsze badania na razie stawały się nie darowanem natręctwem. Albert pomyślał sobie że przecież miał trzy dni czasu.
— Ale widzę z całego twego bytu i zasobu, rozśmiał się inkwirujący — że mimo tego naglądania tylko na majątek, masz się dobrze..
— O! to co mam dla mnie jest więcéj niż potrzeba — rozśmiał się Pilawski.. ojciec mi zostawił tyle iż mogę żyć bardzo dostatnio i swobodnie..
— I w jakich okolicach? zapytał natrętniéj gość.
— W królestwie mam wszystko — obojętnie zbywając go rzekł Pilawski i podał nowe cygaro..
— Zapal to — widzę że pierwsze nie dosyć dobrze ciągnie, wtrącił — przywiozłem cygara, które ci dam z Londynu, i zaręczam za ich Hawańskie pochodzenie.. Skosztuj tylko..
— A! to które palę wyborne! rzekł Albert ponuro... Rozmowa nie szła... nie było przedmiotu do niéj. Zaczęli się wzajem rozpytywać o towarzyszów rozpierzchłych co się z niemi stało. Mało o którym wiedzieli dokładniéj, Albert ziewał:
— Jak ci się moja kuzynka podobała? spytał.
— Bardzo, osoba pełna życia, młodości, dowcipudowcipu, prawdziwa iskra, od któréj nawet tak wilgotne towarzystwo jak nasze tutejsze zapalić się musi.
Zagadano jeszcze o tem i owem, Albert piqué au jeu, rozpoczął znowu zwolna pochód ku pożądanemu celowi.
— Masz dom piękny i ogród na wsi? zapytał.
— Na wsi nie mam ani domu ani ogrodu, rzekł Pilawski, ale dosyć ładny dom w mieście, gdzie też się urządziłem. Jest to jeden z tych rzadkich starych budynków stolicy, który ma kawałek ogrodu, drzew trochę i cienia.
— Masz stadninę — konie! boć konie lubić musisz...
— Nie choruję na koniarstwo, rzekł Gabrjel, trzymam parę koni, ale byle zdrowe były i wyglądały przyzwoicie,
— Jest to przecie szlachetna pasyjka.
— Ipse dixisti, pasyjka, a ja wszelkich namiętności się wystrzegam.. i pomimo to mam dwie choroby..
— Aż dwie? jakie?
— Kupuję książki i lubię obrazy..
— Toś zgubiony! zawołał Albert — najbogatsi na to dwoje zrujnować się mogą.. Obrazy wolno tylko lubić Rotschildom, a książki profesorom... i bibliotekarzom. Zresztą wiesz, że książka zawsze to skielet życia i mumja myśli.. ja wolę życie i myśl latającą po świecie..
— Wiesz o gustach przysłowie — milczę..
Albert zamilkł także, w téj chwili rekapitulował w pamięci co mu się już zdobyć udało. Pilawski był majętny, bogaty, na wsi nie mieszkał, rodziców nie miał, nie gospodarował, miał dom w mieście.. z ogrodem, biblioteką i zapewne z obrazami.
Reszty rzekł sobie, dojdę jutro.. Powiedzieli sobie dobranoc i rozeszli się.

Nie będziemy nadużywali cierpliwości czytelników naszych, powtarzając im rozmowy dwóch dni następnych, pomiędzy Albertem i Gabrjelem. Obywatel dwukrajówdwu krajów, Poznańskiego i Galicji razem — [73]obu ich mający przymioty i wady, człowiek rzeczywiście zręczny i praktyczny, mimo niepospolitego talentu jaki przy téj okoliczności rozwinął, mimo zabiegów, rzucanych zręcznie pytań.. śledzenia, podchwytywania, wyciągania, nie wydobył z bardzo spokojnego Pilawskiego ani słowa więcéj, nad to co mu pierwszego wieczoru powiedział. Zdawało się nawet, iż Gabrjel mimo niezmiernéj zręczności dawnego kolegi, miał się na ostrożności w odpowiedziach i jakby nieco urażony tą natarczywością zbywał go coraz zimniéj. Przyszło nawet do tego, że w ostatku odezwał się. Ależ mój drogi, jaki z ciebie inkwizytor nieznośny, — chcesz chyba, żebym ci mój charakter tabularny, książki, metrykę i legitymację sprowadził z Warszawy... Jeśli na teraz jest to potrzebnem w Krynicy, aby być przypuszczonym do towarzystwa.. przyznam ci się że wolałbym wyrzec się go, niż uledz takiemu despotyzmowi.
Albert począł się tłomaczyć, przepraszać i w śmiech to obrócił — trzeciego dnia zdał sprawę kuzynce..
— Przy największéj pobłażliwości mojéj, dla twéj kieszeni, uśmiechając się zawołała pani Emilja, nie będę taić przed tobą, żeś w mojem przekonaniu na głowę pobity i że przegrałeś zakład.. najzupełniéj. Ja pierwszego wieczoru tyle wiedziałam co ty... Cóż wiesz? coś się dowiedział? nic. Jakże, proszę cię, chodzisz do niego, przeglądasz na stoliku.. widzisz papiery, nigdzie ani herbu, ani koperty, ani denunciującegodenuncjującego świstka nie znalazłeś? Pozwól sobie powiedzieć żeś się do funkcji, jaką ci powierzyć raczyłam, wcale nie zdał i — urządzisz nam podwieczorek w Warszawskim hotelu..
Wyrokowi temu przytomnym był pan Karol Surwiński, który wścibił się gdy mógł — wszędzie. Hrabina zresztą nie czyniła tajemnicy z całéj sprawy.. Stary kawaler ucieszony był niewymownie iż go nie ubieżono.
— Niech pani hrabina będzie pewna... że ja mam słuszność.. nie wiem wprawdzie nic — ale węch!! Węchu mi nikt nie zaprzeczy.. To jest incognito, wielka figura.. Z powodów familijnych no.. nie wiem jak i co, ale to potomek wielkiego rodu.. Niech pani dobrodziejka przypatrzy się jego nosowi. Co za nos! Takiego nosa nie ma nikt prócz uprzywilejowanych rodzin.. Nasze nosy to są kartofle, proszę pani, to są guzy, to są naroście.. Niech pani zobaczy jaki to nos szlachetny.. jakie nozdrzów rozdarcie.. jaki garb wspaniały, jakie linje i proporcje..
Hrabina padła na kanapę śmiejąc się do rozpuku tak ją ten nos ucieszył. Baronowa Ormowska chciała za tę mowę o nosie pocałować Surwińskiego, od czego się skromnie wymówił. Lusia i Musia wybiegły do drugiego pokoju, tak się zanosiły. Surwiński który powodu do śmiechu nie widział, był nieco dotknięty tem, że co on z największą serją wyrzekł, wzięto płocho i wyszydzono.
— Ależ, panie Surwiński — począł Albert, całe życie człowiek incognito chodzić nie może. Znałem go w uniwersytecie Pilawskim.
— No, to co? podchwycił Surwiński — to co? właśnie potomkowie wielkich rodzin zrzucają ten ciężar idąc na uniwersytet, to imię, któreby odstręczało od nich i utrudniało stosunki. Możeż być co logiczniejszego? To wiem z pewnością że książeksiążę.. jakże się nazywał.. zapomniałem ale mniejsza o to — dzieci wyprawiając do Bonn, tytułu im zakazał używać i prostemi baronami ich kreował na czas edukacji... Mógł więc i ten nasz.. nieznajomy być w uniwersytecie Pilawskim. C’est un nom de guerre.. ale to nie jest jakiś tam Pilawski.
[74] Wszyscy się śmieli, Surwiński gniewał prawie.
— Zresztą, rzekłrzekł, trzeba raz z tem skończyć — ja idę prosto do celu. Od niego państwo się nic nie dowiecie, bo widocznie mówić nie chce... Innego postanowiłem użyć sposobu. Towarzysz mój wojskowy pułkownik Fiszer mieszka w Warszawie, piszę do niego. Zna całe miasto... Zeznał p. Pilawski ten mniemany, iż w Warszawie mieszka, zobaczymy.. przekonamy się. Że w tem tkwi tajemnica — dodał gorąco Surwiński, daję słowo i rękę..
— Czynisz go awanturnikiem — przerwała hrabina — gdzież dziś kto widział, aby ludzie po świecie pod cudzemi nazwiskami chodzili? do czego? na co?
— W wielkich familjach są sprawy, okoliczności, zawikłania, wymagania, których my ludzie pospolicie wcale nie rozumiemy, dodał uparcie SurwińskiSurwiński. — Piszę do Fiszera i odpowiedź jego będę miał honor zakomunikować.
Surwiński wyszedł, ale po ucieczce jego, długo jeszcze rozprawiano i cieszono się tym nosem... Tym czasem nadszedł dzień pikniku, od tak dawna oczekiwanego...
Młodzież usiłowała wystąpić tem bardziéj, iż wymagania hrabiny były wielkie — starano się więc zadziwić, nawet ją... Posłano po kucharzy, po cukry, po wina, po ciasta, gdzie tylko zasłyszano iż je dostać było można. Salę starano się wykokietować, wystroić, wykadzić, wygładzić... a dowódzcy tańców i generałowie kotyljonów z przejęciem się obowiązkami swemi, zabierali się do kierowania zabawą. W przeddzień już, zaproszenia ostateczne gospodarze rozesłali. Gdy nadeszła koléj na panią i pannę Domską, które widywano czasem z panią Jaworkowską mówiącą po słów kilka, a z Gabrjelem na przechadzkach, komitet naprzód zasięgnął zdania i wiadomości przezacnéj choréj. Pani Jaworkowska wolałaby była na ten raz mieć fluksję, reumatyzm i migrenę, niż znaleść się w położeniu tak niesłychanie drażliwem i przykrem. Nie mogła zataić i brać na siebie odpowiedzialności za nieszczęśliwy tytuł przyjaciołki.. marchande de modes. Z drugiéj strony wyrzec ten potępiający wyrok na biedną kobietę nie miała serca.. w razie przemilczenia, gdyby towarzystwo krynickie zkąd inąd późniéj, wypadkiem doszło kto była pani Domska!! A nużby w nieświadomości stanu rzeczy hr. Żelazowski zaprosił pannę Elwirę do tańca? Nużby hr. Palczewska siedziała na jednéj kanapie z modniarką, nużby ją baronowa Ormowska potem zaprosiła do siebie.. nużby, nużby...? Pani Jaworkowska truchlała zastanawiając się nad następstwami!. Utaić prawie nie było podobna! Powiedzieć otwarcie — było zabić nieszczęśliwą Domską i jéj córkę.. które chociaż unikały rozumnie towarzystwa, ale nie doznawały przynajmniéj od niego upokorzenia.. W razie gdyby [75]wyraz ten piętnujący nieszczęśliwe kobiety rozszedł się z ust do ust — nie pozostawało im jak chyba wyjechać precz z Krynicy...
Zresztą i pani Jaworkowska, któréj stosunki z temi paniami poszlakowano, w razie spowiedzi zupełnéj sama by się znalazła w nader przykrem położeniu, bo ją widywano poufale rozmawiającą, a w hotelu pod Różą wiedziano, że te panie znały się bliżéj i bywały u siebie. Pomimo więc wielkiego strachu ażeby się prawda nie odkryła, zagadnięta pani Jaworkowska znalazła się z wielkim taktem i zręcznością.
— Panią Domską, rzekła, znałam młodą panienką na pensji, gdzieśmy z sobą kolegowały.. Wiem że jest córką bardzo szanownego obywatela, właściciela ziemskiego.. który majątek wprawdzie stracił w końcu. Za kogo potem poszła.. jaka jéj sytuacja nie wypadało mi pytać... bo...
— Ale jak tylko tak jest..
— Ja nie wiem.. może być, że z powodu ruiny ojca, jaki niewłaściwy związek zawarła.. o tem nie wiem, istotnie nie wiem.
— Ale cóż to do kogo należy?
Skończyło się tedy na tem, że na pana Pilawskiego młodzież włożyła obowiązek zaproszenia tych pań. — Gabrjel z chęcią się podjął poselstwa, do którego także nastręczał się Surwiński.. Plotka puszczona cichuteńko przez Hercegowinę, mimo, że ją sobie z ust do ust podawano, i że poparta była imieniem Mamrotha, którego urzędowe stanowisko znali wszyscy — nie czyniła wielkiego wrażenia. Niedawano jéj wiary zbadawszy źródło, znano bowiem starą dewotkę z jéj złośliwego języka.
Pilawski opatrzony w bilet i plenipotencję, korzystał z nich, aby o niezwykłéj porze, zasztukaćzastukać do drzwi pani Domskiéj. Pomimo, że się bronił jak mógł uczuciu rodzącemu się dla Elwiry, było ono już na tym stopniu rozwiązania, że rozumowi z sobą mówić nie dawało — Pilawski bronił się słabo, a chodził do Domskich jak mógł najczęściéj. Oczy panny Elwiry przyjmowały go bardzo dobrze, ale matka — i sama panna nader zimno, nie tylko go nie starano się zachęcić i ośmielić, ale pani Domska czasami zdawała się chcieć mu dać do zrozumienia, iż niewłaściwe czynił kroki. Domska jak wszyscy prawie w Krynicy była przekonaną o Pilawskim, iż zajmował w obywatelstwie miejsce znaczące, miał rodzinę bogatą, stosunki świetne.. Matka więc rada go była zawczasu oddalić od córki, będąc pewną iż zbliżenie do niczego nie doprowadzi, prócz zawodu i cierpienia, a upokorzenia Elwiry. Że Pilawski tę oziębłość wcale znowu inaczéj sobie tłomaczył, pojąć łatwo. Widział oznaki zamożności otaczające te panie i był pewien, że matka dla Elwiry szukać będzie człowieka z tytułem, z imieniem.. ze stosunkami jéj własnym odpowiedniemi.
Zrażony tem nieco pan Gabrjel — trzymał się na wodzy, nie posuwał ani na krok daléj.. wyraźnie okazywał iż panią Domskę zrozumiał — a mimo to Elwiry oczy przyciągały, gdy się na chwilę spotkał z niemi na przechadzce i przemówił, dawał się opanować urokowi jéj i zapomniał o najmocniejszych postanowieniach. Rad więc bardzo, że mu powierzono zaproszenie, pan Pilawski zapukał.. Zastał Elwirę samą, gdyż matka znużona położyła się była, towarzyszyła jéj tylko córeczka Jaworkowskiéj, któ[76]ra jak mogła najczęściéj przybiegała do Elwiry, zaprzyjaźniwszy się z nią bardzo. Grały w piłkę gdy wszedł Gabrjel. Elwira zawstydziła się dziecinnéj zabawki, gość rozśmiał się, dziecko także mające już pretensje słusznéj panny przy obcych, schowało co najprędzéj tę nieszczęśliwą piłkę..
— Nie tylko nie przeszkadzam — zawołał z progu Pilawski, ale jeśli przyjęty zostanę, pomogę...
Panienka schowała się do kątka.
Przychodzę w poselstwie, odezwał się gość, przynoszę paniom w imienia młodzieży na piknik jutrzejszy bilet zapraszający, a zlecono mi ażebym ustnie poparł go jak najusilniejszą z méj strony prośbą, by panie zabawę tę obecnością swoją zaszczycić raczyły..
Elwira spuściła oczy — zawahała się.
— Chociaż prawie pewną jestem, że mama na pikniku być nie może, bo jest cierpiącą — a ja w żaden sposób i z nikim bez niéj być bym nie mogła — jednakże ażeby się to nie wydało samowolą z méj strony, pozwoli pan...
Z biletem w ręku wybiegła do drugiego pokoju. Dzieweczka pani Jaworkowskiéj zostawszy na chwilę gospodynią, wyprostowana, poważna aby zatrzeć kompromitującéj piłki wspomnienie, jęła się przechadzać przekonywając ruchami i postawą pana Gabrjela, że wcale już dzieckiem nie była. Przechodząc około zwierciadła spoglądała w nie i dziwiła się jak była uroczyście słuszną i stateczną osobą. Na chwilę nawet, nie wiedząc jak zawiązać rozmowę wzięła książkę ze stolika i poczęła ją przerzucać z wprawą czytelniczki nałogowéj, oczy jednak po nad książką śledziły wrażenie jakie dobrze odegrana rola, czyniła na pięknym młodzieńcu.. Scena ta nie trwała jednak długo z wielkim żalem artystki i widza, wprędce bowiem weszła panna Elwira z biletem w ręku.
— Byłam pewna, że mama nie może być na wieczorze — rzekła — doktór wyraźnie jéj zakazał, ja nie pozwolę, a sama bez niéj być nie mogę.
— Przecież z mamą.. z moją mamą.. wrzuciła śmiało Jaworkowska.
— Ale z nikim w świecie, gdy matka w łóżku i cierpiąca, przerwała Elwira — za nic w świecie!! Racz pan podziękować za pamięć o nas, przeprosić bardzo... i... już nic więcéj..
Pilawski spojrzał smutny na Elwirę.
— Czy to jest nieodwołalne? spytał. Przyznam się pani, że lękam się aby wina niepomyślnego poselstwa nie spadła na mnie. Młodzieży tancującéjtańcującéj mamy dosyć, panien jest nie wiele.
— Ale ja — prawie nie tańcuję — zawołała Elwira.. moja przyjaciołka — wskazała na małą Jaworkowską — wyręczy mnie z ochotą i zapałem. — Dzieweczka się zarumieniła.
— Stanowczo więc? — spytał Gabrjel.
— Nie będziemy bo być nie możemy..
— Towarzystwo jest bardzo miłe, ożywione, najlepszego tonu.. rzekł Pilawski... i — jeśli panie wstrzymuje obawa...
Elwira zarumieniła się strasznie — Nas? obawa?.. zmiłuj się pan... na myśl to nam nie przyszło...
Pomimo otrzymanéj odprawy, Gabrjel, który czuł i wiedział, że panna Elwira swobodniejszą z nim daleko była pod niebytność matki, radby był pobyt swój przedłużyć — rozmowę przeciągnąć — na nieszczęście nie znajdował powodu.
[77] — Mam pani służyć jaką książką? zapytał.
— O! Dixona jeszcze nie skończyłam.. a Dumas’em trochę się dławię.. dziękuję panu.
— Jest rzecz dziwna, wtrącił GabrielGabrjel — że mimo niepospolitych talentów pisarzów ostatnich lat, żadna ich książka nie obchodzi, nie przyciąga, nie zajmuje tak jak niedawne jeszcze dzieła téj epoki naszego wieku, która była jakby odrodzeniem ducha.
— Téj epoki ja niepomnę — odparła Elwira — pan także zapewne nie żyłeś w niéj, lub nie czułeś że żyjesz... ale porównywając to co około 1830 roku wyszło z tem co wychodzi 1866 — czuć że tamto byli artyści, a to są rzemieślnicy po troszę. Technika została.. natchnienie upadło... W tamtéj chwili w coś wierzono.. dziś my, w nic.. oprócz naszego smutku...
— To prawda — szepnął Pilawski.. zmęczyli się wszyscy — wyżyli.. odpoczywamy...
Gabrjel widocznie szukał pozoru tylko do dłuższéj rozmowyrozmowy. — Nie chce pani zamówić sobie godziny fortepianu w Warszawskim hotelu?
— Dziękuję, mówiłam panu — muzyka w danéj godzinie jest dla mnie — niemożliwą.
— Ale tęsknota za fortepianem...
— Przeżyć ją potrzeba — jak wszystkie tęsknoty...
Pilawski musiał choć niechętnie się pożegnać, podali sobie ręce, które się ledwie zetknęły, lecz oczy Elwiry pełne wyrazu, smutne, mówiące, spotkały się z jego oczyma i powiedziały mu — do widzenia!
Zaledwie Pilawski odszedł, wbiegła niespokojna pani Jaworkowska, która pana Boga nawet samego prosiła w duchu by natchnął Domską — a dał jéj myśl nieprzyjęcia biletu — odmówienia. Nieśmiała się tego spodziewać.
— Moja Elwiro — rzekła chwytając ją za rękę, no cóż? no co? był pan Pilawski z zaproszeniem? nieprawdaż?
— Tak jest..
— No i cóż? i cóż? proszę cię, jakżeś się zdecydowała?
— Wie mama, podchwyciła córka — ja za Elwirę mam tańcować, proszę się jéj spytać saméj..
— Odmówiłyście? jakto? z nietajoną radością zawołała przyjaciołka — dla czego?
— Mama chora — a ja sama być nie chcę i w chwili gdy ona cierpiąca ani bym mogła..
Przyjaciołka aż w czoło ją pocałowała..
— Rzeczywiście — lepiéj nie mogłyście zrobićzrobić. — Choroba, niedyspozycja.. i po wszystkiem.. Ja także nie wiem czy będę na pikniku, choć mi doktór ruch zaleca.. Nie jestem zdrowa, pootwierają okna będą przeciągi.. gorąco.. Nie, — nie mogę.. nie pójdę, albo tylko na chwilę, pour faire acte de présence...
— Ale ja muszę być — odezwała się dzieweczka, aby za Elwirę tańcować..
Na to nie było odpowiedzi, Jaworkowska poszła do pokoju przyjaciółki powinszować jéj tego taktu z jakim się znaleść umiała. Łatwo się domyśleć, że choroba pani Domskiéj była umyślna w istocie. Biedna kobieta czuła fałszywe położenie.. i korzystać nie chciała z tego iż jéj nieznano..
— Jaka ty jesteś rozumna i — poczciwa! zawołała Jaworkowska, jak to dobrze, że ty tam nie idziesz.. Spojrzała — Domska w oczach miała łzy.

Piknik jakkolwiek pozbawiony kilku pań na których współudział rachowano, pod berłem hrabiny Palczewskiéj rozpoczął się bardobardzo wesoło i świetnie.. [78] Na kilka godzin przed nim, zaręczały głośno chore i zdrowe tancerki że nie mają ubrań, że wcale występować nie myślą, że u wód strój powinien być jak najskromniejszy itd. itd. pomimo to jednak gdy poczęły wchodzić na salkę oświetloną a giorno (chociaż stearyną) okazało się, że w tych ubraniach mogłyby były wystąpić w Krakowie pod Baranami i we Lwowie pod Kawkami. W pierwszéj téj chwili zapaśnice naprzód rozpatrywały się w sobie i uśmiechały z zadowolenia lub z zazdrości.. a gdy... choć nieosobliwa.. zabrzmiała muzyka.. serca młode zadrgały, młode nóżki tupnęły. Do tańca..! do tańca! Hrabina Palczewska miewała różne fantazje — bywały lata że nie tańcowała wcale udając starą i znużoną, potem skakała zapalczywie choćby dnie i nocy z rzędu. W Krynicy nie miała ochoty. Czy na to nie wpłynął objawiony głośno przez Pilawskiego wstręt do tańca. Nie jesteśmy pewni — ale — złe języki już upatrywały pomiędzy dwojgiem zawiązek czulszych stosunków. Myliły się one biorąc grzeczność Gabrjela za zajęcie hrabiną, a może — ciekawość pani.. za początki serdecznéj skłonności. Szeptano sobie, iż na panią Emilję przyszedł nareście dzień przeznaczeń.. wyroków.. stanowczy. Lucia i Musia, a nawet stara Ormowska dodawały, że nos pana Pilawskiego ją oczarował... Grejfer, który miał nadzieję nadziei podobania się, zwrócił się jakichś zasięgnąwszy tajemnych informacji — ku pannie Domskiéj. Potrafił się wcisnąć do niéj i nadzwyczaj był nadskakujący, obie panie wszakże odpowiedziały mu grzecznym a wyrazistym chłodem, który on sobie zwyciężyć postanowił. Jednym ze środków przez niego dobranych było, że od rana do wieczora, ilekroć spotykał i mówił z paniami, częstował je swemi stosunkami poufałemi z arystokracją. Wybór nie był nader trafny, lecz Grejfer ten sposób uważał za panaceum powszechne i nigdy szkodzić nie mogące. Na ten raz było ono wszakże — szkodliwem.
Nie bez przyczyny młodzież lubi bale i tańce... nie mówiąc już o przyjemności skakania i popisu zręczności, siły, postawy... w téj wrzawie balowéj pospolicie z największą łatwością rozmawiają z sobą ci co gdzieindziéj poufale, serdecznie zbliżyć się nie mogą. Zapał zabawy, upojenie dodaje odwagi i usta śmieléj wymawiają wyrazy, których by w biały dzień w chłodny czas wyrzec się nie ośmieliły. Z tych zabaw wynoszą się owe na piersiach potem piastowane pamiątki, drogie rękawiczki podarte.. zeschłe kwiatki bukietów, kawałki wstążek i wonne chusteczki niepoczciwie skradzione.. Tak bywało dawniéj, i dziś jeszcze u niejednego siwego a zgarbionego jegomości chowają się pod kluczem owe zabytki przeszłości, z których przy inwentarzu pośmiertnym śmieją się krewni i kanceliści. Czy teraźniejsze pokolenie, praktyczniejsze nierównie od tych co je poprzedziły, pójdzie za przykładem przodków.. wątpimy... Inaczéj się ono wychowywało a ta cześć kobiety — ideału, ta miłość Mickiewiczowska i Schillerowska.. osiemnastoletnim aspirantom do egzaminu maturitatis wydaje się śmieszną.. późniéj mowy być o niéj nie może. W dwudziestym roku młodzieniec jest mężem stanu i pozytywistą... marzy o reformie społecznéj, a niewieście nadawszy emancypację, traktuje ją jak dobrego kolegę, z którym nie potrzebuje robić ceremonji. Nie przesadzam wcale, jest tak, a czy na tem młodość zyskała, kobieta, człowiek.. rozwiązywać nie będę. Wpadłem nawet w rozprawę tę niezupełnie potrzebnie, bom chciał tylko wytłomaczyć w jaki sposób hrabina Palczewska, która dotąd nie miała zręczności bałamucić Gabrjela, bal właśnie i najliczniejsze zgromadzenie wybrała ku temu celowi. Wiedziała bardzo dobrze iż wszyscy czemś innem zajęci, wcale [79]na nią uwagi zwracać nie będą. Wytłomaczyła się od tańca bólem głowy i bezsilnością jakąś. GabrielGabrjel nie tańcował też, tylko wybierany do figur, z musu. Pokrążywszy chwilę i szukając sobie miejsca, hrabina zbliżyła się sama do niego.
— Jak to dobrze, że pan nie tańcujesz! rzekła — mam kogoś do rozmowy...
— A! najniezdolniejszego w świecie — zaśmiał się GabrielGabrjel, wszyscy moi przyjaciele oddają mi tę sprawiedliwość, że nie umiem prowadzić rozmowyrozmowy.
— Po cóż ją prowadzić? przerwała Emilja — jeśli ona nie idzie sama, niańka nic nie poradzi. Probujmy — mnie się zdaje, że przy takiéj obfitości przedmiotów..
— A! pani! czy się w to liczą i stroje dam? spytał Pilawski — w tych rzeczach nie jestem kompetentny.. a wiem że świętokradzcą się zowie, kto śmie kobietę oskarżyć że się ubrać nie umie...
— Patrz pan nie na stroje. SpojrzSpójrz na twarze.. na uśmiechy.. na przyciągania i odpychania objawiające się w tłumie.. na wrażenia tańca.. na.. a! zmiłuj się pan, widoków zajmujących bez miary..
— Ale pani zamiast tak zimno się im przypatrywać, powinna byś raczéj napić się z téj czary..
— A! aż do mętów z niéj piłam, fusy na dnie..
— Jak wszędzie..
— Nie wszędzie.
— Gdzież ich nie ma?
— Gdy powiem nie uwierzysz mi pan.. bo to co powiem jest do mnie niepodobne — a jednak będzie to wyraz najrzeczywistszy méj duszy.
Pilawski spojrzał zdziwiony, hrabina przybrała minkę poważną.
— Wszystko to są dzieciństwa... preludja życia.. przegrywki do szczęścia lub niedoli.. Raz kiedyś zacząć żyć trzeba na serjo. Jam dotąd grała preludia.. chciałabym.. rozpocząć wielką Sonatę.. moich przeznaczeń.. Jestem wdową, ale mogę powiedzieć że nie byłam prawie mężatką. Wydano mnie dzieckiem za mąż.. parę lat tego związku pamiętne mi są tylko sukniami które nosiłam i brylantami w które się ubierałam. Wdową wróciłam prawie do dziecinnych lat.. ze swobodą emancypowanéj kobiety.. Wolno mi było zaglądać we wszystkie kątki życia... bawiłam się... znudziłam. Dosyć tego..
— A zatem, rzekł Pilawski, pozostaje tylko.....
— Ja panu powiem, je ne suis pas béguile, pozostaje mi zakochać się mocno i pójść za mąż, a potem być albo zawiedzioną i nieszczęśliwą, albo.. bardzo, bardzo szczęśliwą... Wszak mi się to należy?
Pilawski nic nie odpowiedział, spojrzała nań. — Co pan na to?
— Przestraszony jestem, żeby kto oprócz mnie nie posłyszał tych wyrazów i nie wziął ich na serjo.. mógłby...
Pani Palczewska ruszyła ramionami.
— Bez niebezpieczeństwa mogłabym je powiedzieć głośno. Niechby się starali wywołać moją miłość, ale powiedz mi pan, sąż to ludzie do kochania? Lalki, komedjanci, — przepraszam pana, czubate dudki, człowieka nie widzę..
To mówiąc zwróciła oczy na GabriellGabrjela, spojrzała nań straszliwie — i zamilkła..
Pilawski jakkolwiek młody, był niezmiernie oględny i wyraziste wyznanie hrabiny wziął za fantazję... za wyskok oryginalny — nic więcéj. Była czarującą — ale razem straszną. Śmiałość jéj, szczerość, energja czyniły ją uroczą.. a mimo to przerażały. Wzrok był jakby potwierdzeniem słów, wywoływał odpowiedź..
— Pani, rzekł zwolna Pilawski, między ludźmi mało jest rzeczywistych ludzi, a najmniéj tych co[80]by byli niemi logicznie życie całe.. Chwilami słabniemy wszyscy. Szukając ideału można go nigdy nie znaleść.
— Mais je suis de bonne composition — odezwała się Palczewska, nie żądam od człowieka więcéj nad to, by choć pięć minut był idealnym. Mało kto i to potrafi. Więcéj powiem, udawać go nawet nie umieją i nie silą się. Patrz panpan, dodała. Każdy z tych panów, nie wyjmuję i panie ani chcę wyjątku dla siebie, ideał swój nosi wypisany na całéj postaci... bo naturalnie każdy się sili pojęcie o nim na sobie urzeczywistnić. Gdybym się nie obawiała, abyś mnie pan poczytał za bardzo złośliwą, zrobiłabym przegląd całego koła naszego, aby panu pokazać jak nędzne są ideały tych panów.
Dajmy temu pokój. Bez pochlebstwa, pan przynajmniéj wyglądasz na szanującego siebie i każącego się szanować człowieka, na istotę myślącą, poważną a nie obawiającą się rozśmiać, żeby nie spadła z piedestału.. ci zaś!
Pilawski ręce załamał. — A! pani hrabino — na Boga, proszę sobie nie żartować ze mnie!Jamnie! Ja nie mam najmniejszéj pretensji uchodzić za coś innego jak za bardzo pospolitą istotę, chodzącą po ziemi i podległą wszystkim ziemskim słabościom.
— Ja także! zawołała hrabina — widzisz pan, że moją jedyną cnotą to, że nic nie udaję, że jestem taką jaką mnie Bóg stworzył... I dla tego może, ludzie nawykli do szukania czegoś skrytego w każdym, we mnie domyślają się jeszcze więcéj niż widzą.. zatem.. okropnych rzeczy.Przysięgamrzeczy. Przysięgam panu że się mylą. Mam tę wadę tylko, że nie mając co z życiem zrobić bawić się chcę, i tę dziką pretensję że radabym być szczęśliwą...
Pilawski był jak na mękach słuchając tych zwierzeń, nie pochlebiał sobie, by one więcéj jaki cel miały nad chwilową rozrywkę i zakłopotanie młokosa, ale mu było z tem jakoś dziwnie przykro — nie wiedział co odpowiadać, Ochłonął wreście mówiąc sobie — trzeba oddać szczerością za szczerość.
— O szczęściu, rzekł, tyle jest chodzących po świecie plotek, że nie wiedzieć czemu wierzyć. Z porównania ich wszystkich wyciągnąć można tylko ten pewnik, że szczęście acz rzadko zjawia się, ale kwitnie krótko i podlega łatwo zniszczeniu.
— Choćby było krótkie — byle go skosztować! odpowiedziała hrabina. Od młodu nam nabijają niem głowę.. A pan? wierzysz w nie?
— Nie myślę o niem.. rzekł Pilawski.. mam to przekonanie, że człowiek dopiero postrzega że był szczęśliwym, gdy nim być przestaje.
— Zdaje mi się, żem to gdzieś czytała? rozśmiała się hrabina.
— Nie zaręczam czym się nie zapożyczył, choćby z greckiéj antologji, rozśmiał się Gabrjel. Człowiek już teraz nic nowego wymyśleć nie może.
Wybrano hrabinę do figury, poszła znudzona widocznie dając szal do trzymania Pilawskiemu, co obudziło wiele zazdrości i szepty wywołało.. Wróciła wkrótce przeszedłszy po sali i na nowo rozpoczęła rozmowę. Była ona prowadzoną jak część pierwsza w tych ogólnikach o życiu i świecie, które nieznacznie najwięcéj powiedzieć dozwalają, pozornie nic prawie nie mówiąc, Pilawski odpowiadał tylko, trzymał się na wodzy i widocznie nie dawał upoić ani wzrokiem, ani słowem, ani nadzwyczajną publicznie mu okazywaną łaską, która by innemu głowę zawróciła. Hrabina to postrzegła — ten człowiek musi być już zakochany, rzekła w duszy do siebie — ale choć trochę trudniéj zdobyć twierdzę zajętą.. nie myślę rozpaczać, żeby mi się to udać nie miało.. mam za sobą bardzo wiele, jeśli się kocha w panience.. to jako wdowa mam więcéj [81]swobody ruchów, słowa, i broń któréj tamta użyć nie może.. Zobaczymy..
— Kochałeś się pan kiedy w życiu? zapytała nagle kończąc rozmowę.
— Ja? rzekł drgnąwszy mimowolnie Gabrjel — o! pani to pytanie, które tylko spowiednikowi zadać wolno i na które się nawet spowiednikowi odpowiada czasem nie zupełnie szczerze. Któż się nie kochał? Ja w Wenerze z Milo, w Madonnach Rafaela, w Mignon Goethego, w Beatrysie Dantejskiéj.
— No — i w garderobianie mamy? przerwała śmiejąc się hrabina..
— Nie!
— To w kuzynce?
— Nie, bom nigdy jéj nie miał..
— A w kimże?
— Jeśli potrzeba gorączki i nadziei ażeby scharakteryzować to uczucie, nie kochałem się nigdy — marzyłem na różne temata.. i to była moja miłość.
— Artysty — a jako człowiek, miałeś pan choć namiętności? To pytanie było już tak dziwnie zuchwałe, że Gabrjel zdrętwiał i zamilkł. — Hrabina ramionami ruszyła.
— Widzę żeś się pan przeląkł. Prawda, aleś może nie zrozumiał mnie. Jesteś tak zimnym doprawdy, że go zaczynam posądzać o komedją chłodu.. Umyślniem tu żarzący węgiel rzuciła na lód.. cóż pan na to?
— Będę otwartym, rzekł Gabrjel.. od namiętności broniły mnie uczucia. Marzyłem i nie miałem czasu szaleć.
— A marzenie nigdy nie przeszło w szaleństwo, ani uczucie w namiętność?
— Dotąd — nie, odparł Pilawski. Wynikło to po części zapewne z mego — tu się zająknął — z mego trochę excentrycznego położenia towarzyskiego, iż do życia nie jestem śmiały... patrzę, uczę się go — wystąpić nie mam ochoty.
Z niezmierną ciekawością kończyk téj nici Ariadny pochwyciła pani Palczewska.
— Wspomniałeś pan o nieco ekscentrycznem położeniu swojem, czy godzi się pytać o bliższe objaśnienie téj zagadki? — podniosła oczy hrabina i zobaczyła Gabrjela bladym jak ściana, drżącym, zmięszanym, w postaci winowajcy którego na ścięcie prowadzą. Uderzył ją ten zbolały wyraz twarzy, te usta na pół otwarte z których słowo się dobyć nie mogło..
— Co panu jest? zawołała przestraszona..
— Mnie? — nic — gorąco w sali — cicho odezwał się Gabrjel, przepraszam panią hrabinę.. zupełnie nic! to już przechodzi.. ale niech mi wolno będzie na zadane pytanie nie odpowiedzieć..
Na tem skończyła się rozmowa.. Hrabina spuściła głowę, zamyśliła się — zrozumiała, iż w życiu tego człowieka było w istocie coś czego zdradzić nie chciał, wyznać nie miał siły, ale cóż to być mogło? Zbrodnia? ohydne wspomnienie..? wina rodziców? Nie mogła w mętnych przypuszczeniach wpaść na żadną myśl jaśniejszą.. Tymczasem piknik coraz się ożywiając, rozpasując, można powiedzieć szałem ogarniał tancerzy.. Pani Palczewska jakby z rozpaczy rzuciła się w wir taneczny z całą gorączką sobie właściwą.. Obejrzała się nie rychło, szukając oczyma Pilawskiego. Nie było go, usłużny kuzyn doniósł, iż mu duszne zaszkodziło powietrze i poszedł do domu. W istocie Gabrjel chodził po samotnéj uliczce około źródła zamyślony, smutny, z zarzuconemi w tył rękami.. marzenia tłumem zwijały mu się po bolącéj głowie... i wzdychał. Miał lat dwadzieścia kilka!!

Piknik sam z siebie był bardzo świetnym, ale miał i tę dobrą stronę, że nimby się na drugi zdobyto, obfitéj dostarczył treści do rozmów, opowiadań i domysłów. Pomimo zajęcia tańcami uważali wszyscy bardzo dobrze, długą i ożywioną rozmowę między hrabiną a panem Pilawskim. Postrzeżono iż Pilawski po niéj wysunął się wcześnie, a hrabina nagle jakoś rzuciła się do tańca, choć zrazu oświadczyła iż tańcować wcale nie będzie. Pilniejsi badacze humorów, meteorologowie dusz ludzkich, zauważali nazajutrz mimo wesołéj zabawy, chmurkę niezwyczajną na czole hrabiny, która uparcie powiększała się do wieczora, nie znikła nazajutrz i pozostała, zagrażając jakąś na tem niebie pogodnem dotąd nadzwyczajną zmianę. Grejfer badał jakie będzie zachowanie się Pilawskiego, ale w nim najmniejszéj nie znalazł jawnéj różnicy.

Dobrych dni kilka zeszło na przygotowaniach do drugiego wydania pikniku, które miało być powiększone i poprawne przez autorów. Wodę wypijano ze źródła jak zwykle, deszcz przekrapiał codzień, zabłacano się na nigdy prawie nie wysychającym deptaku — rzeczy szły trybem powszednim, gdy około południa jednéj niedzieli, zameldował się hrabinie z uroczystą jakąś miną pan Karol Surwiński. Pani Emilja siedziała nad książką dosyć znudzona. Gdy wszedł, złożyła ją z rezygnacją, spodziewając się że gość będzie jeszcze od książki nudniejszym i zacznie od deszczu.
P. Karol siadł. Na twarzy jego malowało się trochę niecierpliwości, hamowanéj dla przyzwoitego znalezienia się. Zagaił pytając o zdrowie, doniósł że pani Jaworkowska cierpi na okrutną fluksję, że Ormowska pogniewała się na Lusię, za niezręczne znalezienie się na pikniku, że pani Domska znowu od dwóch dni nie wychodzi, że ks. biskup Łętowski — przyjechał itp.
— Ale ja czuję, że pan mi masz coś innego do powiedzenia, i wybierasz się.. zbyt długo... czytając przedmowę. Przystąp do rzeczy! zawołała przenikliwa hrabina.
— Jakże się pani mogła tego domyśleć? zapytał zdziwiony niezmiernie stary kawaler. Chyba już pani co wie? Ale zkąd! i jak? bo słowo honoru daję, jednéj pani Ormowskiéj....
— Nic nie wiem, baronowéj nie widziałam.. czytam z twarzy waszéj panie Karolu.
— Z mojéj twarzy? proszę! proszę! rzekł ramionami ruszając p. Karol, ale pani chyba jesteś jasnowidzącą!
— Trochę, czasem.... rozśmiała się pani Palczewska — ale mów i nie cedź.
Surwiński przybrał twarz uroczystą, zwolna założył prawą rękę za surdut, dobywając coś z kieszeni i począł obejrzawszy się.
— Nie lubię rzeczy robić przez połowę, rzekł, gdy postanowię co, dotrę zawsze do gruntu. Otóż w sprawie tajemniczego p.Pilawskiegop. Pilawskiego, powiedziawszy sobie że napiszę do Warszawy, napisałem.
[83] Spojrzał na hrabinę, któréj oczy w istocie zapłonęły ciekawością, przysunęła się do niego i niecierpliwie wyciągnęła rękę.
— Daj że mi list — daj mi go.
— Za pozwoleniem hrabiny — ja go sam przeczytać będę miał honor, odparł zwolna Surwiński, szukając po kieszeniach zapomnianych okularów.
— Ależ nudzisz, nudzisz krzyknęła Palczewska.
— Przepraszam, inaczéj być nie może — trzeba systematycznie, systematycznie rzecz prowadzić, dodał z flegmą Surwiński. Fiszer, jak zdaje mi się, miałem szczęście już mówić pani hrabinie — człowiek jest — godny, zacny, szanowany powszechnie, a że od wielu lat zamieszkuje w stolicy, i ma stosunki we wszystkich kołach.. mógł więc dać mi informację najwiarogodniejszą, na któréj całkowicie polegać się godzi.
— Człowiecze, nie męcz że mnie! tupiąc i bijąc ręką o stół — wołała gospodyni — cóż pisze? co pisze?
— Przepraszam, rzekł urażony Karol chowając list napowrót do kieszeni. Nie mogę tak trzpiotowato, ni w pięć ni w dziewięć, coś rzucić.. niezrozumiałego. Nadto panią hrabinę szanuję i wiem co się jéj ode mnie należy..
— Nie szanuj a nie nudź! stary gaduło!
Surwiński wstał zupełnie obrażony.
— Ale jeśli tak..
— No — milczę, siedź, gadaj — słucham i milczę — powiem ci tylko żeś — nieznośny — słucham.
Pan Karol usiadł, rozkładał okulary zwolna.
— Rzecz się tak miała — rzekł. Wyłuszczyłem w mym liście powody, dla których pytanie tak dziwne i niewłaściwe zmuszony byłem zadać Fiszerowi. Napisałem mu jak mój pan Pilawski wygląda.. co robi, czego się domyślamy i jak mi wiele na tem zależy, ażebym wiedział kto właściwie jest, co znaczy!
Na to Fiszer, najzacniejsza w świecie dusza, odpisuje mi — czytać będę jego własne słowa — Ipsissima verba.
Hrabina westchnęła — p. Karol zwolna począł rozsunąwszy list i obracając go do światła..
„Kochany przyjacielu, towarzyszu bronibroni.”
Widzi pani hrabina, żem się tem nie darmo chwalił — służyliśmy w jednym pułku.
Pani Palczewska już nie odpowiedziała ani słowa.słowa, p. Surwiński powtórzył — „kochany przyjacielu i towarzyszu broni”.
— Niech pani na styl nie uważa, zwyczajnie żołnierski — wtrącił jeszcze i po raz trzeci czytał — kochany przyjacielu i — z przyciskiem — towarzyszu broni — wielką przyjemność po tylu latach niewidzenia i milczenia sprawił mi twój list, ale że adresu właściwego położyć na nim nie mogłeś, [84]boś o nim nie wiedział, a nas tu tego nazwiska, starych wojskowych jest kilku, wędrowało tedy pismo twe od chaty do chaty, aż nareszcie się o mnie oparło. Wdzięczen ci jestem, że mi o swem zdrowiu dajesz wiadomość i jak ci się powodzi. — Co do mnie — reumatyzmy starego gnębią, słuch tępieje, oczy odmawiają posługi, ale duch rzeźwy jeszcze i krzepki, a że się dawniéj nie nadużywało sił — zostało ich na starość tyle, by tę zimę bez wielkiego postękiwania przebyć. — Jeśli kiedy do Toeplitz pojadę, dam ci znać, abyśmy się gdzie z sobą zjechać i pogwarzyć mogli.
— To wszystko wstęp jeszcze — rzekł nielitościwy Karol, spoglądając na hrabinę, która usta gryzła z gniewu tłumionego. Teraz Fiszer przystępuje do rzeczy, proszę pilną zwrócić uwagę.
— „Zadałeś mi niepospolite pensum.
— Pani wie co pensum, znaczy, bo to łacina — chodziliśmy do szkół pijarskich, więc to nie wywietrzało. Pani Palczewska kiwnęła głową.
— „Zadałeś mi niepospolite pensum, czytał daléj p. Karol, swojem pytaniem o jakiegoś ichmość pana obywatela Gabrjela Pilawskiego z Warszawy. Moje stosunki w miarę jak człowiek głuchnie i po troszę ślepnie musiały się ograniczyć znacznie, mało gdzie bywam, mało z kim przestaję i niewiele wiem. W Warszawie mnóstwo zawsze wyrasta nowych ludzi i imion — powiem ci naprzód, że żadnego Pilawskiego majętnego i dobrze wychowanego, należącego do wyższego towarzystwa tu — nie znam. Ale, że nie idzie zatem by go nie było.. poszedłem do głowy po rozum, jakby się oto dowiedzieć.
— Widzi pani — co to za człowiek! wykrzyknął Surwiński — i czy moje domysły — ale — idę da1éj — i czytał znowu.
„Poszedłem do głowy po rozum, jakby się oto dowiedzieć. Zdało mi się, że najlepiéj uczynię gdy przejrzę spisy członków resursy obywatelskiéj i mieszczańskiéj, bo, co jest porządniejszego to się w niéj mieścić musi. Wybrałem się więc, mimo deszczu.
— Co to za człowiek! proszę hrabiny! wtrącił Surwiński. — Hrabina trzymała się na wodzy, ale zaczynało jéj cierpliwości braknąć, jak kotka na mysz białą dłonią zasadziła się na list, by go wyrwać nieszczęsnemu czytelnikowi. Zmiarkowała jednak z zaciśniętych palców p. Karola, iż trzymał go tak, że dostałaby chyba tylko kawałki i zrezygnowana słuchała...
— Wybrałem się więc mimo deszczu — ciągnął daléj Surwiński, i kazałem sobie podać spis członków w resursie staréj. Obu jestem członkiem — nie licząc Harmonji do któréj Boże odpuść, należę także...
— Co to jest ta Harmonja? towarzystwo pewnie muzyczne, rzekł komentator, ale mniejsza o to.,to..
— Na spisie w resursie staréj jest dwóch Pileckich, jeden Piłkowski i jeden Pilśnicki, Pilawskiego żadnego. Idę więc do obywatelskiéj, szukam. Tu Pilskich trzech, Piła jeden.. Piłowalski i Pilnicki, Pilawskiego żadnego znowu..
— Ale proszę pani, z jaką ten człowiek dokładnością chodził około powierzonego sobie interesu, rzekł z namaszczeniem Surwiński — tacy ludzie już się dziś nie rodzą.
[85] — Grzyby! szepnęła niewyraźnie Palczewska, któréj się na płacz zbierało.
— W Harmonji, pisze daléj — same Pilner, Pilauery ijeden Pilowsky.. Słowem, zawiedziony powróciłem, a nazajutrz poszedłem na ratusz do księgi ludności. Tu Pilawskich i Piłowskich znalazłem dowoli.. ale z zasiągniętych wiadomości od osób kompetentnych zdaje się, iż mało który z nich umie czytać i pisać, a żaden do wyższego towarzystwa zaliczyć się nie może. Najbogatszy z nich, który miał piękną, jak mówią, kamienicę z ogrodem przy Długiéj ulicy, umarł.. a nie umiano mi powiedzieć czy się w potomkach odrodził. Mogę ci więc zaręczyć, że tego rodzaju Pilawski o jakim mówisz w Warszawie nie istnieje, i że..
— Przepraszam hrabinę, ale tu Fiszer błędną poszedł drogą — protestuję.
Po zaprotestowaniu wyjąknął..
— „i że, — i że twój Pilawski z Warszawy, wielkiego tonu, z tłomokami angielskiemi..
— Bom mu o tem wszystkiem pisał — dodał Surwiński.
— „z tłomokami angielskiemi — nie może być kim innym tylko jakimś samozwańcem, awanturnikiem, kawalerem di bona fortuna, który na łatwowierność waszą galicyjską, łapkę sobie zastawił i może udając wielkiego pana.. chce się bogato ożenić.
Złożył list zwolna dodając: — gdybym był miał rozum i możność posłać mu fotografję, nie byłby nigdy tego przypuszczenia uczynił.. bo dosyć spojrzeć na to szlachetne oblicze.
Hrabina nie odpowiedziała mu nic, zmierzyła go wzrokiem nadąsanym i rzuciwszy ręką wstała z krzesła.
— Panie Surwiński, rzekła w końcu — jeśli kiedy odżyje rzeczpospolita babińska, kreuję cię nauczycielem lakonizmu. Jesteś nudziarz jakiego świat nie widział..alewidział.. ale wytrzymałeś mnie sur la selette jak nikt, trzy razy chciałam już list wyrwać z rąk.. i nadużyłeś cierpliwości niewieściéj na to, by mi przez usta Fiszera powiedzieć, że nic nie wiesz.. A! jesteś przedziwny.
— Jakto, nic nie wiem! ja nie nie wiem? wołał po napoleońsku zakładając ręce Surwiński, ja nie wiem nic? Ja? I pani, któréj umysłu trafność podziwiam zawsze, powiedzieć mi możesz, że ja nic nie wiem? A — to mi się podoba! Już przecie jestem na tryumfalnéj drodze prawdy, wszystkie moje domysły się urzeczywistniają.. Cóż to dowodzi, że takiego Pilawskiego nie ma tam? Oto to, że mój Pilawski, jest incognito jakimś księciem lub hrabią. Quod erat demonstrandum, jak mawiali księża pijarowie, a co się dla pani tłomaczy.. czego właśnie chciałem dowieść.
— Ale koniec końcem — cóż wiesz? co wiesz?
— Że to nie jest Pilawski! daję gardło..
— Więc któż?
— Tajemnica!! Czas okaże!
Rękę podniósł do góry — hrabina przypomniała sobie rozmowę wieczorną na pikniku, wrażenia jakie pytanie jéj zrobiło i rzekła sobie w duszy:
— Miałżeby raz w życiu Surwiński więcéj domyślności od nas wszystkich??

Piknik drugi wypadł w czasie największéj słoty, ale nadzwyczaj świetnie: powóz i konie z hotelu Warszawskiego porozwoziły dopiero nadedniem gości do domu. Hrabina tańcowała tym razem tak jak gdyby odtańcować pragnęła za połowę pierwszego. Pilawski stał w kącie z kapeluszem w ręku, w białych rękawiczkach. Wybrała go z dziesięć razy do różnych figur, ale słowa z niego żywszego dobyć nie mogła. Lodowata zagadka! rzekła ku końcowi wieczora, zaprosiwszy go do siebie na herbatę. Mój Boże! — dodała zdala się nieznacznie przypatrując: a mimo tego zimna ile życia i rozumu w tych oczach ile szlachetności w postawie, jakie znalezienie się miłe, jaka uprzejmość dla wszystkich! I możeż być abym do głębi téj duszy tak szczelnie zamkniętéj, dobyć się nie mogła? Nie zajrzała w nią i nie uleczyła jeśli ją świat i życie za młodu zraniły??

Tegoż samego dnia przed piknikiem, na którym Domskich znowu nie było, Pilawski poszedł odwiedzić sąsiadki. Matka zawsze go jeszcze przyjmowała równie zimno i ceremonjalnie, lecz wynagradzała to Elwira, okazując mu wiele grzeczności, sympatji i coraz poufalszą przyjaźń. Sama Domska nie miała już tak wielkiéj obawy, bo się przekonała iż Elwira postępuje z wielkim taktem, a młody człowiek wcale się tak natarczywie nie narzuca i nie zbliża, jak zrazu przewidywała.
— Czy pani tu dłużéj zabawisz? spytał po chwili GabrielGabrjel.
— Dla czego pan się o to pytasz? żywo podchwyciła mierząc go oczyma Elwira.
— Bo — bo radbym panie tu jeszcze zastać, gdy powrócę — rzekł Pilawski.
— A dokądże i kiedy pan wyjeżdżasz?
— O wody niewiele mi idzie, przybyłem do Krynicy, nie tyle dla kuracji, jak dla spokojnego wypoczynku, korzystam ze zbliżenia się do Tatrów, ażeby je zwiedzić.
— I długo potrwa ta wycieczka? zapytała przerzucając książkę Elwira.
— Ja sądzę, że nie dłużéj nad dni dziesiątek — rzekł Pilawski. Elwira zwróciła się do matki, któréj oczy wzrok jéj spotkał.
— Sądzę że przynajmniéj tyle tu jeszcze zabawimy — odezwała się matka.. jakby mimowoli, ulegając nieméj prośbie Elwiry.
— I bardzo nam miło będzie, doczekać tu pańskiego powrotu — dodała córka, bo nam opowiesz o Kościelisku.. o Zakopanem, o Morskiem oku i o wszystkich cudach Tatrzańskiéj natury, któréj my, niestety! widzieć nie możemy...
— Zbiorę wszystkie moje wrażenia, uśmiechając się rzekł PilawskiPilawski, i przyniosę je na usługi pań..
— Sam pan jedziesz? spytała Elwira.
— Dotąd towarzysza nie mam.. Mój dawny kolega uniwersytecki, pan Albert ma ochotę i waha się jeszcze, ja bądź co bądź — jadę.
O projekcie tego wyjazdu wcale jeszcze nie wiedziała hrabina. Dopiero w czasie pikniku walcując z kuzynkiem Albertem, który mimo małego wzrostu, sławnym był tancerzem, odezwała się do niego.
— Na trzeci piknik, zamawiam cię do pierwszego walca.
— Tak, jeżeli powrócimy.
— A dokądże i z jakiem — my — jedziesz?
— Do Tatrów mnie ten nudziarz Pilawski ciągnie koniecznie. Już mi oddawna wstyd żem jeszcze karku tu nie nadkręcił, tak jak na Montblanc.. trzeba raz to odbyć, bo wreszcie pod Tatrami mieszkając wstyd przyznać iż się tam nie było.
— A Pilawski kiedy jedzie?
— Pozajutrze..
[87] Hrabina się zamyśliła.. wśród kontredansa dała znak Pilawskiemu ażeby się zbliżył.
— Piękny to z pana towarzysz na tem wygnaniu, odezwała się — bez pozwolenia, bez pytania, bez opowiedzi, wyruszasz sobie cichaczem...
— Ktoż to pani hrabinie powiedział?
— Skarżył mi się Albert na pański despotyzm, jeszcze i jego chcesz ztąd wyciągnąć.
— Sam mi się ofiarował...
— A pan chcesz koniecznie jechać?
— PastanowiłemPostanowiłem sobie zwiedzić Pieniny i Tatry. Wszyscy jedziem do Szwajcarji, wszyscy dobijamy się na Montblanc, a choćby na Flegière, kto się wyżéj boi.. trzebaż poznać Karpaty także. Tyle mówią o ich piękności.
— Hrabina ruszyła ramionami.
— Pomówimy o tem jutro.. Długo to czasu zabierze?
— Sądzę że nie więcéj nad dni dziesięć.
Figura w kontredansie nie dozwoliła dalszéj rozmowy. Nazajutrz Pilawski już był upakowany do drogi, konie najęte.. Albert jeszcze się wahał. Zeszli się na herbacie u hrabiny, która przyjęła Pilawskiego jakoś nienaturalnie poważna i zamyślona.
— A cóż, jedziesz? spytała Alberta.
— Doprawdy, nie wiem — odparł praktyczny młodzieniec, z jednéj strony należałoby, z drugiéj okrutnie mi się nie chce.. Wcale co innego jest zwiedzać góry szwajcarskie, tyrolskie, Alpy i Apeniny.. Wszędzie są porządne hotele, jadło, przewodnicy.. a chociaż o Tatrach wiadomości zbyt szczegółowych nie mam, dodał, mogę zaręczyć za to, że o chlebie razowym i mleku lub serwatce podróż odbywać potrzeba..
— I to się nazywa młodym!! zawołała hrabina wstając żywo — lękać się o materac wygodny i sztukamięsa a nie chcieć widzieć nic.. nie zapalić się...,
— Za pozwoleniem — przepraszam — rzekł Albert, ja się nigdy nie zapalam, masz tego pani najlepszy dowód, gdym się od jéj pięknych oczów niepotrafił rozpłomienić.
— Komplementem mnie nie zbędziesz — ofuknęła hrabina.. i podstąpiła do Pilawskiego..
— Panie GabrieluGabrjelu weźmiesz nas pan z panną Salomeą do Tatrów?
Pilawski osłupiał. Jeżeli pani każe — przebąknął zmięszany — lecz dla pań to w istocie droga może być nie nazbyt przyjemna, a bardzo niewygodna.
— A! toż przecie raz w życiu i niewygody potrzeba sprobować — odezwała się hrabina..
— Jeśli hrabina jedzie to.... i ja, rzeklrzekł Albert.
— Kiedy ruszamy? jutro?
— Jam się wybierał jutro.
— Służę panom — dokończyła hrabina — podając rękę Pilawskiemu — jedziemy. Gdzie dojdzie mój powóz i konie, mamy je.. gdzie nie można powozem, dojedziemy na góralskich wózkach, gdzie one nie chodzą, pójdziemy piechotą..
Albert ramionami ruszył.
— Byle się to nie skończyło na zapaleniu płuc lub febrze — rzekł poważnie.
— Więc zostań i obwiń się w bawełnę — zaśmiała się hrabina — my jedziemy.
Stojący bliżéj dosłyszeli nie chcąc uszom swym wierzyć, że hrabina wybierała się od trzeciego pikniku, od towarzystwa całego otaczającego czcią i hołdami, na tatrzańskie łomy.. i to tak nagle, tak niespodzianie, tak prawie nieprzyzwoicie w towarzystwie czyjem... pana Pilawskiego.. Wszyscy otoczyli kołem panią Emilję, a szczególnie gospodarze pikniku dla których strata hrabinéj groziła że się ów [88]trzeci, a najwięcéj dotąd obiecujący, nie uda. Pani! a czyż się to godzi!
— Pani chyba żartuje.. Ale któż się tak późno do Tatrów wybiera.. koniec Lipca, lada chwila spaść mogą śniegi. Rok słotny!!
Tak wołali otaczający, pani Palczewska ruszała ramionami, milczała, słuchała a nareszcie wysłuchawszy, odparła zimno — jedziemy!!
Wiedzieli wszyscy że się p. GabrielGabrjel także wybrał do Tatrów — nagłe to postanowienie hrabinéj spowodowane wyraźnie jego wyjazdem wiele dało do myślenia. Już dawniéj krzywem nań spoglądano nieco okiem i wiele obudzał zazdrości we współzawodnikach: po tym wieczorze wszyscy wyszli obrażeni tem szczęściem.. Ponieważ u Aksakowicza świeciło się jeszcze, zaszli do niego.
Greifer nie krył się ze swem nieukontentowaniem i oburzeniem przeciwko intruzowi, hr. Żelazowski mu potakiwał, Hamermann także, słowem wszyscy aż do p. Porfirego i aż do Alberta, który jechać musiał, a klął fantazję kuzynki. Ta uraza do Pilawskiego wybuchnęła tu dopiero z całą siłą — żywiona wprzódy tajemnie.
Aksakowicz, D. Werner i Dormund grali w wista, gdy goście weszli tłumnie gwarząc i hałaśliwie rozprawiając.
— Co wam tam takiego? zapytał gospodarz — czego tak burczycie?
— Sam bądź sędzią — odparł Greifer. Słyszaneż to rzeczy!.. ten Pilawski ze swą miną pańską i tajemniczą, ze swą pedanterją i angielską elegancją, komediant jakiś wszystkie nam kobiety bałamuci. Nie dziwił bym się staréj Ormowskiéj, bo téj dosyć ładnéj twarzy aby mieć u niéj łaski.. nie dziwię się innym, tłomaczę panny, które się za mąż chcą wydać — ale pani hrabina! pani hrabina..
— Cóż się stało? zapytał Aksakowicz.
— Jedzie z nim przed naszym piknikiem, w Tatry! Wczoraj nie było projektu nawet, dziś dla tego że on się wybiera i ona rusza.
— No, no, — ale bo mi raz powiedziecie, ozwał się poważnie hrabia Żelazowski — cóż to za ryba? co za ryba? nikt go ostatecznie nie zna... Albert z nim chodził na uniwersytet, ale nie wie nic prócz że bogaty. Może żyd? Któż go wie. Na honor że to jest skandaliczne.
Albert się odwrócił.
— ZeŻe nie żyd i że katolik to wiem z pewnością, rzekł — ale więcéj nic. Czy bogaty? tak się zdaje przynajmniéj,
— Ale któż? co i zkąd? nikt nigdy o żadnym Pilawskim nie słyszał — któż go rodzi? dodał hr. Żelazowski.
— Już o to zresztą mniejsza, podchwycił Greifer który genealogji zbyt głęboko sięgających nie lubił, ale cóż znowu w tym człowieku tak osobliwego so hervorragendes, że się tak wysłowię. Przyzwoity ale pospolity sobie — ani z powierzchowności, ani z dowcipu..
— Zachciałeś, zawołał Albert, nie znasz kobiet, im aby co nowego a tajemniczego, najprędzéj się zawsze podoba. Tak i z nim.
— Mnie on — niecierpliwi — dodał hr. ZelazowskiŻelazowski.
— Mnie też — rzekł Greifer jest— jest nieznośny z tą swą grzecznością i chłodem. Nigdy z niego niedobędziesz otwartego słowa, zawsze zapięty na wszystkie guziki — tajemniczy, wyprostowany, zimny, sztywny — i gdyby człowiek chciał się do niego przyczepić — nie można.
— A nasze towarzystwo — rzekł Żelazowski — jakby mu niesmakowało. Uważacie jak się ciągle trzyma zdaleka.. każe się prosić..
[89] — Wiecie co, wtrącił Aksakowicz stojący z kartami w ręku i nierad że mu wista przerwano — napijmy się po kieliszku i niech go tam licho nie bierze.. Czasu nie trzeba tracić.. my robra musimy skończyć.
Stało się po woli gospodarza, ponalewano kieliszki, wist ciągnął się daléj, lecz w kupce nie zajętych grą, rozmowa o Pilawskim i cenzurowane ciągnęło się daléj. Nawet Albert go nie bronił.
— Mów ty sobie co chcesz — zakończył Grejfer, to jakiś awanturnik. Tak się nie przyjeżdża do nieznajomego kąta.. zasłaniając twarz, kryjąc z tem czem się jest. Ja wam daję słowo, coś się krzywego okaże.. ale zapóźno..

Hrabina miała wolę niezłomną, gdy raz wydała wyrok musiałamusiało się spełnić co postanowiła. Pomimo uwag woźnicy i kamerdynera którzy o dwadzieścia cztery godziny folgi prosili, zapowiedziała że wyjedzie nazajutrz i wszystko musiało być gotowem. Albert przeklinając Pilawskiego zapakował się z najpotrzebniejszem do podróży, i ciągnął za kuzynką. Na chwilę Greifer także miał myśl towarzyszenia im, lecz rozmyśliwszy się nieco — pozostał.
Nie miał najmniejszéj nadziei ażeby u hrabiny odzyskał dawną, chwilową łaskę, w Krynicy zaś zostawała mu pani i panna Domska, a na którą okiem był rzucił — i u któréj był już na zwiadach, parę razy.
Spodziewał się, że go pani Jaworkowska tam poleci jak najlepiéj, a był z ich domem w jak najlepszych stosunkach... Przed wyjazdem około południa — p. GabrielGabrjel poszedł raz jeszcze pożegnać pannę Elwirę, a nieznalazłszy jéj w domu i dowiedziawszy się że jest z matką w lasku nad źródłem, pobiegł tam chcąc zyskać chwilę rozmowy. Powiodło mu się dosyć szczęśliwie, pani Domska siedziała opodal na ławce, córka chodziła sama w uliczce... zszedłszy się z nią, mógł sam na sam pomówić bez przeszkody.
— Daruj mi pani, że aż tu gonię.. aby jeszcze pożegnać i usłyszeć pocieszające dla mnie — do widzenia i zapewnienie, że panie zastanę i zobaczę.. Podróż moja nadspodziewanie inaczéj się wcale złożyła niż sądziłem, szczerze mówiąc daleko mniéj przyjemnie, niż ja ją zawcześnie układałem. Fantastyczna hrabina i jéj kuzyn Albert naparli się jechać razem. Zamiast więc wyprawy do Tatrów, będzie to...
Spuścił głowę i nie dokończył.
— Ależ to pana cieszyć powinno — przerwała sucho jakoś Elwira — towarzystwo tak miłe, osoba tak wesoła i dowcipna.
Pilawski podniósł czoło, spojrzał i uśmiechnął się. Nie lubię, rzekł po cichu, kobiet ekscentrycznych. Boję się tak dowcipnych, nie rozumiem tak wesołych słowem, powiem pani szczerze.. to bóstwo nigdy mojem nie będzie,
Twarz Elwiry wyjaśniła się widocznie, uśmiech przeleciał po ustach. Oczy GabrielaGabrjela dopowiedziały coś więcéj — zamilkli.
— A tak mi smutno, tak straszno ztąd odjechać! dodał zniżając głos GabrielGabrjel — muszę się przyznać, lękam się bym jakim nieszczęśliwym trafem nie został wstrzymany, a panie znowu nie pospieszyły tam, gdzieś.. w te oddalone strony, w których ja myślą nawet szukać ich nie potrafię.
— Przecież prędzéj późniéj trzeba sobie powie[90]dzieć — do niewidzenia! rzekła Elwira nie patrząc.
— A! prawda! a jednak zdaje się to — daruj mi pani, gdy się dla kogoś — prawdziwą, gorącą powzięło sympatję — prawie niepodobnem. Nie mogę temu uwierzyć, ażebym ja pań nigdy nie widział więcéj, i żeby ta droga dla mnie znajomość była tylko darowaną, krótką jasną chwilą życia — bez dalszego ciągu..
Elwira milczała, szli zbliżając się ku pani Domskiéj, jakby oboje zgodnie przedłużyć chcieli pochód ten nadzwyczaj powolnie — GabrielGabrjel stanął parę razy, Elwira się zatrzymała pod pozorem, że jéj się zdało iż córeczkę pani Jaworkowskiéj zobaczyła.
— Uczyń mi pani tę nadzieję raz jeszcze, że ja tu panie zastanę, odezwał się Gabrjel błagająco — a w każdym razie i tę drugą jeszcze, że jeśli szczęśliwy los dozwoli mi kiedy odszukać panie na świecie, znajdę u nich.. jak dawny znajomy.. łaskawe.. pobłażliwe.. przyjęcie.
— Bądź pan pewny — cicho szepnęła Elwira, że Krynicy najmilszem dla mnie wspomnieniem będzie towarzystwo pana.. lecz.. (zawahała się) — jako szczerze życzliwa mu, pozwól bym dodała — nie szukaj nas pan nigdy... Mam powody dla których.. nie chcę byś nas znalazł.. Pragnę w jego pamięci zostać taką nieokreśloną postacią, jaką tu byłam..
Wyrazy te niezrozumiałe zdziwiły p. Gabrjela.
— A, pani, przerwał — gdziekolwiek bym panie znalazł i cokołwiek by mi przecierpieć przyszło dla tego szczęścia — na wszystko jestem gotowy.. Tu przerwał chwilę — niestety! dodał cicho — ja to podobno... w tak dziwnem znajduję się położeniu wyjątkowem, że ono mi nikomu otwartéj nie dozwala podać dłoni...
Z kolei Elwira była zdziwioną i nie mogła sobie tych słów wytłomaczyć. — Lecz, któż wie, dorzucił Pilawski, zmienić się mogą okoliczności — będę się starał o to.. naówczas.. pani.. proszę wierzyć.. szukać ich muszę i znajdę.. Pani Domska zdala patrząc na tę rozmowę, zdawała się być niespokojną..
— Pozwól mi pani otwartszym być jeszcze.. wyciągając rękę ku dłoni Elwiry zawołał PilawskiPilawski. — Jeśli w mem położeniu zajdzie zmiana, która by mi pozwalała bez obawy z podniesionem czołem szukać pani, czy mi tego za złe nie weźmiesz, czy mogę mieć nadzieję?..
Elwira szybko wyrwała mu dłoń, krew oblała jéj twarz.
— Ani słowa więcéj, ani słowa! rzekła pospiesznie, jestem zmuszoną panu wyznać, co mnie kosztuje.. że na życzliwość moją, na przyjaźń rachować pan możesz.. ale w mojem życiu i bycie są przeszkody które usunięte być nie mogą, a skazują mnie bym.. (głos jéj zacichł — dodała po przestanku).. zawsze została.. samą..
Chciała iść ku macte, Pilawski wstrzymał ją natarczywie, twarz jego promieniała. Pani, tylko słowo jedno, zachowaj mi tę życzliwość — resztę zrzuć na barki moje.. Nie ma na świecie czego by silna wola i szczere przywiązanie przemódz nie mogło.. byle.. bylem ja.. mógł tak czysty stanąć przed panią jak.. jak pragnę..
Ostatnie wyrazy były znowu dziwnie zagadkowe dla Elwiry.. milcząc podała mu rękę.
— Zostawmy losom przyszłość.. a teraźniejszość niech się nie truje przewidywaniem daremnem. Któż pewien przyszłości.. Do widzenia czy do niewidzenia, będziemy sobie przyjaciołmi, panie Gabrjelu...
[91] Pani Domska niecierpliwie wołała ich oczami, Pilawski który głowę i przytomność stracił, widząc że Elwirze wśród téj rozmowy rękawiczka upadła schylił się szybko, podniósł ją i nie zważając na matkę, udał że oddaje, ale bardzo zręcznie schował do kieszonki na piersiach.. Było to po studencku, lecz w téj chwili oboje się czuli tak młodemi. Elwira nie sprzeciwiała się.. Pilawski podziękował wzrokiem.. Zdawało mu się, że się tą pochwyconą rękawiczką zaręczył.. że ona była znamieniem dusznéj przysięgi.. Razem zbliżyli się ku pani Domskiéj, która z wymówką spoglądała dawno ku córce.
— Cóżeście państwo tam tak długo rozprawiali? spytała.
— Opowiadałem pannie Elwirze, pospieszył Pilawski, o mojem nieszczęściu.. Zamiast sam jechać do Tatrów, skazany jestem służyć za kurjera i przewodnika.
— Ale dla tak pięknéj pani!
Gabrjel ruszył lekko ramionami.
— Przychodzę panią dobrodziejkę pożegnać — dokończył, i prosić abym tu jeszcze mógł przywitać. W takim razie, możeby mi wolno było, ponieważ, wojna zapewne się przedłuży, służyć paniom za kurjera i przewodnika w podróży, coby mi tysiąc razy większem było szczęściem.
Pani Domska zesznurowała usta, skłoniła głową grzecznie, ale w duchu powiedziała sobie — o! nic z tego, kochany panie — postaramy ci się uciec.. abyś mi córki nie bałamucił.
— Co do naszéj podróży — odezwała się cicho — jeszcze nie stanowczego powiedzieć nie umiem.. od tylu to okoliczności jest zależnem...
Pilawski się skłonił, spojrzał na Elwirę, którktóra stojąc za matką i nie obawiając się być spostrzeżoną dała mu głową znaki poufałego pożegnania.. a że w ulicy pod górą słychać już było wrzawę towarzyszącą hrabinie wybierającéj się w drogę, i przeprowadzanéj do Żegestowa przez całą młodzież miejscową, musiał co prędzéj pospieszyć..
W istocie hrabina na wysłanym paradnie wózku góralskim już siedząca z nieodstępną panną Salomeją, rozsyłała cały dwór po pana Gabrjela, niepojmując téj niesubordynacji i nie przybycia w terminie konie i powóz szerszemi drogami wyprawiono do Lipnik.. hrabina zaś i całe towarzystwo malowniczą ścieżyną na Muszynę, wpław przez Poprad.. ruszali do Żegestowa. Dzień był prześliczny, młodzież mimo boleści rozstania się z królową.. bardzo wesoła. Posiadano na wózki i śmiejąc się, nawołując ruszyli wszyscy kawalkatą długą ku Jędrzejowéj.. Krajobraz zaraz za Krynicą rozszerzył się, wzgórza okryte drzewami, wioski, strumienie czyniły go dosyć malowniczym.. Na wózku hrabiny na przodzie siedział Albert tylko... Pilawskiemu udało się zająć osobno miejsce z dwoma towarzyszami i nieroztargnionemu rozmową, zamyślać się o tem, co nazywał...... swem szczęściem.
[92] W Jędrzejowéj około ubogiéj chaty wiejskiego artysty Chudzika — (predestynowane nazwisko!) stanęli wszyscy, kupić coś u niego.. Chudzik wyrabia różne drobne sprzęciki z drzewa dosyć zręcznie, samouczek ma wiele smaku.. a że w istocie nie chodzi tu o nabycie, więc kupno u Chudzika jest razem jałmużną.. Około ubogiéj jego chaty, zatrzymały się wózki i wszyscy zaopatrzyli się w drewniane noże i inne drobnostki. Ztąd już kraj staje się coraz bardziéj malowniczym około Muszyny, w któréj sterczą resztki obalonego zamczyska. Za nią zjawiają się piękne drzewa i piękne wzgórza, a bliżéj Żegestowa, gdy droga wpada w zarośla zielone i lasy.. wzrok gdzieniegdzie z wyżyny spostrzega jakby kaskady drzew spadających w głębiny, piętrzących się ku górze.. poprzecinanych parowami, pozwieszanych nad srebrną wstęgą Popradu i mimowolny okrzyk uciechy z ust się wyrywa.. W téj cieszy lasów i gąszczy jakże uśmięchnięto, wesoło... jak ślicznie! Nieuważano nawet wśród rozmów i okrzyków towarzyszących przejażdżce, że czasem koła wozów ślizgały się prawie nad krajem urwisk, ciasną przesuwając drożyną. Naostatek pokazał się schowany w parowie Żegestów ze swemi skromnemi domkami, kapliczką bokami poobrywanemi gór i gąszczami drzew otaczających.. Hrabina wysiadła by przejść pieszo, a całe towarzystwo za jéj przykładem rzuciło wózki. Oczy jéj szukały już Pilawskiego do którego miała żal, że nie dosyć pilno spełniał obowiązki cicerona... Pilawski stawił się by odebrać burę o przyrzec poprawę. U źródła pili wszyscy, potem staraniem Greifera urządzone wystąpiło skromne śniadanie z kurcząt złożone, potem spinano się po wzgórzach, poglądając ku Węgrom i ciesząc pięknemi widoki, a że tego dnia nocleg wypadł w Lubowli, musiano pospieszać.. Całe towarzystwo krynickie przeprowadziło jeszcze za Żegestowski parów panią Palczewską, która przyrzekła powrócić jak najprędzéj. Zdrowie jéj wypito jeszcze u wózków.. i konie wśród głośnego wiwatu, ruszyły daléj.
Dwór hrabinéj uszczuplony składał się z jéj towarzyszki, starego kamerdynera, kuzynka Alberta i pana GabrielaGabrjela, mieszczących się na trzech wózkach. Dwaj panowie ażeby się nie dać znudzić podróżnéj, z kolei przesiadali się do wózka. W Lipnikach czekał powóz do którego też jeden z panów był przypuszczony.. drugi pospieszał wózkiem góralskim.. Pomimo piękności drogi, widoków na odległe Tatry i poetycznego lecz coraz majestatyczniejszego krajobrazu, hrabina była zmęczona i kwaśna, Albert milczący i ponury, Pilawski przybity i smutny.. W Lubowli nocleg się okazał niewygodnym — niestety... a przy improwizowanéj herbacie, pani i panowie poziewali. Podróż się zwiastowała daleko mniéj zabawną, niżeli sobie obiecywano..
[93] Ale nazajutrz wszyscy wstali orzeźwieni, a dalsza podróż do Czerwonego Klasztoru, widok Pienin, wzgórzów, wiosek, rozległych obrazów oświetlonych słońcem poranku, owianych mgłą muślinową, szczęśliwie podziałał na umysły. Hrabina dowcipkowała, pytała, bawiła się i roztrzepała trochę.. W Czerwonym klasztorze, zkąd po Dunajcu dostać się miano do Szczawnicy, aby nacieszyć się Pienin widokiem, konie pozostawały, Albert i GabrielGabrjel kazali przygotować łódki.. W karczmie znalazła się kupka cyganów, których tu po nad granicą węgierską pełno.. Pilawski dobył albumu aby pochwycić te typy, hrabina dowiedziawszy się tu dopiero że był po trosze artystą.. zajęła się cała ustawianiem mu wzorów. Tak upłynęła godzina popasu nim czółna pozbijano i Josek oznajmił, że wszystko do żeglugi było gotowem, i że ma nadzieję szczęśliwego poprowadzenia gości aż do Szczawnicy.. Od Czerwonego klasztoru.. rzeka wsuwa się między Pieniny, zakręca wśród nich, płynie pod skały i górami okrytemi lasy, tworząc najpiękniejsze obrazy, którym oświetlenie nadaje czarujące wdzięki.. Dunajec rwie spieniony, gniewny, niespokojny pomiędzy rafami i skały, łódki posuwają się żywo, przewoźnicy.. po imionach wskazują ostre szczyty.. Hrabina która po raz pierwszy w życiu odbywała na czółnie taką żeglugę, bawiła się nią jak dziecko, klaskała w dłonie i zaręczała że nie żałuje wcale podjętego trudu.. Już zmierzchało, gdy przebywszy piękne gór pasmo, ujrzeli wędrowcy Szczawnicę, oznajmującą się gośćmi od wód przechadzającemi się po brzegach.. Albert wyprawiony przodem miał polecenie zamówienia noclegu, mieszkania i wieczerzy...
Pełno wszędzie znajdując znajomych, nie wytrzymał żeby nie oznajmić o hrabinie, a Szczawniccy goście dowiedziawszy się o pani Emilji, wybiegli na jéj spotkanie — z czego, niemożna powiedzieć żeby radą nie była. Nie tyle hołdy może co wrzawa i tłum ludzi jéj smakował, nudziła się tak łatwo! Teraz zaś tem więcéj potrzebowała rozrywki iż czuła ból w sercu — GabrielGabrjel którego wyciągnęła w tę podróż aby się zbliżyć do niego bez przeszkody, widocznie roztargniony, inną jakąś myślą zaprzątnięty jéj unikał. Szczęściem Szczawnica była pełna dawnych dobrych znajomych, którzy w tym roku tak tu niespodzianie przybyli, jak pani Palczewska do Krynicy, nawykli będąc jeździć gdzieś do wód, a nie mając dokąd pojechać. Albert prowadził już z sobą cały tłum na brzeg ku spotkaniu pani Emilji, a między innemi i jedną figurę szczególną, osobliwą wyjątkową, którą ta świeżo poznał. Był to — anglik turysta, zbłąkany dla oryginalności w ten kąt dziki i zabierający się zwiedzić Tatry z pomocą sakiewki, języka angielskiego i francuzczyzny.Niefrancuzczyzny. Nie wyglądał on jak ci wszyscy pospolicie na karykaturach rysowani. John Bulle długiego wzrostu z ryżemi bokobrodami, których typ szczęśliwie pochwycony powtarza się od lat pięćdziesięciu — powierzchowność miał bardzo miłą, poważną ale razem swobodną i nieulepioną na wzór tysiąca innych.Sirinnych. Sir William Burney Ergu.... jedyny syn bardzo znacznéj i majętnéj, jak mówiono rodziny, kończył wychowanie a raczéj lata młodości niezajęte, odbywając podróże po świecie. Członek Alpejskiego klubu, zwiedzał szczególniéj góry, Europejskie i Amerykańskie były mu wszystkie znane, wschód i zachód słońca obserwował ze wszystkich szczytów dostępnych i mianych dotąd za nieprzeby[94]te.. Koléj przyszła w tym roku na Tatry.. jechał więc do Zakopanego nieulękniony... Wprawiony do trudów i niewczasów, do przygód i niewygód, zdrówzdrów, silny, wytrwały, zręczny, Sir William był oprócz tego bardzo miłym w towarzystwie. A że powierzchowność miał sympatyczną, twarz piękuąpiękną i arystokratycznych rysów, że pieniędzy nie żałował i żył bardzo po pańsku, wszędzie gdzie się kolwiek ukazał przyjmowano go jak lwa i wyrywano sobie.
— Kuzynka, rzekł po cichu Albert wysadzając ją z czółna, jesteś prawdziwie szczęśliwą.. Proszę zwrócić uwagą na tego młodego człowieka na prawo, jest to.. anglik turysta, ekscentryczny i bardzo zajmujący.. Jedzie do Tatrów jak my.. Dla hrabiny jakby przez Opatrzność zesłana doskonała zabawka..
Palczewska pochwyciła te słowa nie dając znaku że jéj uszów doszły, rzuciła szybko okiem na anglika i przywitawszy się ze znajomemi, otoczoną orszakiem licznym, poszła zaraz na podwieczorek, który był na Miodziuszu przygotowany.. Anglika jéj zaprezentowano — podobał się z powierzchowności.. Albert który chciał być wolnym sam, a Pilawskiemu, posądzając go niesłusznie o staranie pozyskania względów hrabiny — zaszkodzić był rad, Anglika posadził koło kuzynki. Zdaje się że hrabina znowu starą metodą usiłując ostygłego GabrielaGabrjela rozbudzić, powiedziała sobie, iż będzie z turystą zalotną, czarującą.. niezwyciężoną. Niepotrzebowała się nawet wysilać na to — dość dla niéj chcieć było...
Młody anglik mówił nieźle po francuzku.. a towarzystwo polskie tym językiem dawniéj władało jak macierzystym.. rozpoczęto przez grzeczność po francuzku rozmowę. Hrabina pierwszy kwadrans poświęciła ukradkowemu badaniu fizjognoraji — ale z po za angielskiego jakiegoś ułożenia jéj.. nie wiele dobyć mogła.. Sir William jadł z apetytem poniekąd obrażającym w sąsiedztwie pani, która powinna była popsuć mu go i kazać o głodzie zapomnieć.
— Czyżby i ten miał być ostygły i wyziębły jak Pilawski? spytała się w duchu... Sprobujmy. Zwróciła się natychmiast do niego.
— Wiesz pan, że będziesz pan pierwszym anglikiem, który się odważył zawitać do tego zapadłego kąta dla zwiedzenia gór naszych, zaczęła..
— Nie sądzę — odparł William, dwóch podobno poprzedziło mnie przed laty — zresztą dla czegożby to miało być trudniejszem nad łańcuchy Alp innych odległych krajów, małoznanych i zwiedzanych?
Główną trudnością dla mnie język.. ale się zawsze znajdzie przecie tłumacza, a w ostatnim razie ludzie z ludźmi i ruchami porozumieć się mogą.
Hrabina się rozśmiała.
— A! tak, ale tylko w elementarnych potrzebach rzekłapotrzebach, rzekła, i rozmowy na migi prowadzić trudno. Włosi najnamiętniéj gestykulujący ze wszystkich narodów jakie znam, dodają wszakże słów po troszę.. U nas.. ruchy są prawie nieznane w rozmowie, chyba w wybuchach namiętności.. Myśmy narodem północnym.
— Jak my — rzekł anglik, ale potrzeba uczy wielu rzeczy. W podróżach człowiek nabywa instynkt turysty i radę sobie daje jak może.
— I panowie macie tę cnotę, że wam nigdy nie braknie odwagi do niezwykłych rzeczy — dodała hrabina.
[95] — Ja sądzę że w mężczyzniemężczyżnie odwaga i zuchwalstwo nawet... są cnotą, gdy cel uczciwy.. rzekł Anglik.
— Przepraszam pana, zaśmiała się hrabina, która Williama brała widocznie w dzierżawę, nie dając nikomu wtrącić słowa do rozmowy, ale tu cel, zdaje mi się jest — prosta ciekawość.
Anglik się uśmiechnął. Ciekawość uczy, rzekł, a walka z nieznanem, z niebezpieczeństwy krzepi człowieka. Taka podróż to gimnastyka ciała i ducha.
P. Palczewska uczuła się pobitą i kwaśną zrobiła minkę.
— My także jedziemy trochę do Tatrów, rzekła, wprawdzie z pewnością nie będziemy mieli odwagi drapać się na najwyższe szczyty i rywalizować z dzikiemi kozami, ale zawsze coś zobaczyć musimy.. Jeśli panu w czem służyć możemy, będziemy u siebie grali nieco rolę gospodarzy..
William skłonił się grzecznie. Ale to prawdziwie szczęśliwa gwiazda poprowadziła mnie tu dla obejrzenia Pienin.. na nich się wprawdzie zawiodłem, ale za to jestem stokroć zapłacony...
— A na Pieninach zawiodłeś się pan?
— Tak — odparł Anglik — bardzo to ładne, ale takich potoków i takich spiczastych szczytów i takich ładnych lasów wiele po świecie. Wegetacja żywa lecz nie wiele urozmaicona.. zresztą..
— Tatry panu to wynagrodzą! dorzucił ktoś.
— Jestem pewny, rzekł Anglik — wielem słyszał o ich piękności..
Tak rozpoczęta popłynęła rozmowa, w którą hrabina dolała wiele dowcipu napiętnowanego tą smiałością w kobiecie rzadką, którą charakterystyczną stronę jéj temperament stanowiła. Sir William zrazu słuchał fajerwerku słów, jakby zdumiony i olśniony, potem się sam ożywił i nastroił do tego samego tonu i stał się bardzo miłym, począł opowiadać przygody swe w Ameryce, spotkania z Indjanami, wycieczki do Brazylji i Meksyku, podróże po Abruzzach, wędrówki po Alpach.. Słuchali go wszyscy z niezmiernem zajęciem, ale hrabina szczególniéj utrzymywała rozmowę. Wieczór przeszedł niepostrzeżenie szybko, a rozstając się uczyniono umowę by do Zakopanego jechać razem.. Anglik tak przyćmił Pilawskiego, iż szczęsliwy Gabrielszczęśliwy Gabrjel mógł pozostać spokojny w swem kątku i bawić się myślami, które z Dunajcem, nazad wracały ku Krynicy...

W Krynicy po wyjeździe hrabiny znacznie ucichło, młodzież nawet roztrząsała pilnie, czy warto było dawać piknik przed jéj powrotem... przewidując iż wyda się za mało ożywionym i stosunkowo nie wesołym. Hrabina umiała wszędzie gdzie była przynieść z sobą ruch, uśmiech, wesele, ochotę do życia — promień młodości. Wieczory tylko u Aksakowicza zyskały na jéj wyjeździe, bo się tam znowu liczniéj zbierać zaczęto.. I na tych schadzkach wszakże zgodnie wszyscy boleli nad odjazdem królowéj. Przyznawali jéj — nieprzyjaciele nawet, że była duszą towarzystwa.. Jeden może pan Stanisław Grejfer, choć napozór się z tem nie wydawał, rad był prawie odjazdowi p. Palczewskiéj, nie dla niéj saméj, lecz że z sobą zabrała mu Pilawskiego, który stał na zawadzie. Z tych kilku słów któreśmy o nim powiedzieli wyrozumieć łatwo, iż pan Grejfer jeździł szczególniéj do wód na celu mając — bardzo bogate ożenienie, któreby mu dało stosunki i postawiło go na pewnéj stopie. Tak dalece czuł potrzebę pozyskania téj podstawy do życia, iż gdyby pani Baronowa Ormowska cokolwiek była młodszą, gotów był nawet o nią się starać. Myślał potem [96]o hrabinie — tu może się niepowiodło.. Tak coraz o jeden stopień zniżając wymagania swoje, doszedł do postanowienia, że gotów by się już ożenić jakkolwiek byle bogato. Wyrozumował, że bądź co bądź, fortuna daje pewniejszą rękojmię dla wyrobienia sobie pozycji niż kolligacje i imię. Dawniéj — rodziny możne czuły się zawsze solidarnie związane ze wszystkiemi członkami swemi — dziś ten węzeł jeżeli nie pękł całkowicie, mocno przynajmniéj jest nadwerężony.
Szukając po Krynicy — quem devoret, pan Stanisław rzucił okiem pełnem pożądliwości na pannę Elwirę. Na nieszczęście niewiedziano nic o pani Domskiéj i stosunkach jéj majątkowych — zdawała się bogatą, ale pozory tak zawodzą!! Szczególny traf pomyślny zrządził iż nadjechała pani Jaworkowska, a Grejfer dostrzegł zaraz (choć ona unikała z tem popisu) że się te panie znały. Jak wszyscy ludzie na dorobku, Stanisław był niesłychanie giętki i zręczny. Państwa Jaworkowskich znał doskonaledoskonale, oboje oni szacowali go, bo szlachcic domator widział na tym gościu z pod Baranów, z Krzeszowic i Łańcuta, opowiadającym często o dostojnych gospodarzach — odblask państwa które nawykł szanować. Grejfer w tym domu uchodził za bardzo wpływowego człowieka. Znając panią Jaworkowską zdawna i wszystkie jéj słabostki, Grejfer obrachował że przez nią dowie się najpewniéj o Domskiéj i — jeśli zasiągnięte wiadomości będą pomyślne, przez nią tym paniom poleconym zostanie. Zacna matrona będąc wiekuiście chorą, potrzebowała naprzód miecmieć kogoś przed kim by się skarżyć mogła: powtóre lubiła — ot tak sobie — żeby mieć na posługach przyzwoitego człowieka... Nie mając ani odrobiny zalotności, zajęta fluksją i dziećmi, przecież hołdy odbierała z przyjemnością i była za nie wdzięczną. Grejfer czule naprzód przemówiwszy, pokochawszy bardzo dzieci — i przyznawszy się pod sekretem, że w ogóle kocha się w dziatkach.. a te są takie śliczne że ich niemożna nie zjadać — przywiązał się do pani Jaworkowskiéj niewiasty prostodusznéj, którą lada pochlebstwem wziąć było łatwo.. Wkradł się w wielkie łaski. Nosił parasole, prowadził chłopczyka na spacer, sprowadzał doktorów, godzinami siedział i słuchał opowiadania jak fluksja narywa i jakie boleści znosi nieszczęsliwanieszczęśliwa męczennica. Rozmawiając tak o tem i owem, przyszedł Grejfer do egotycznych wynurzeń — jak mu to życie kawalerskie obrzydło, jakby się pragnął już osiedlić, zagospodarować.. i t. p. Nieznacznie, wypytywany przez dobrą przyjaciołkę zeznał, jak na spowiedzi, iż mu się niesłychanie podobała panna Elwira, i że gdyby znał lepiéj położenie tych pań, ich stosunki.. i czy mógłby mieć nadzieję być przyjętym.. prosiłby może pani Jaworkowskiéj o protekcję. Jako osoba chora i sobą zajęta zacna pani Marja, nie należała do tych namiętnych swach, które lubią żenić, pośredniczyć i kleić małżeństwo, wszakże czasem ją bawiło podać rękę zakochanemu.. biednemu młodzieńcowi.
Usłyszawszy to wyznanie zamyśliła się mocno.
— Daj mi pan słowo honoru, panie Stanisławie, że mnie pan nie zdradzisz, że o tem niepowiesz nikomu ale co się zowie nikomu.. a ja — odezwała się Jaworkowska — odkryję panu bardzo ciekawe rzeczy, które... mogą pana naprowadzić na drogę.. jeżeli zechcesz.. Pan Stanisław dał nietylko słowo honoru, ale gotów był je poprzeć przysięgą, a pani Jaworkowska przysunąwszy się z krzesełkiem po cichutku, opowiedziała mu w całéj rozciągłości historję pani Domskiéj, nie wyrzucając z niéj tego, że miała domy, kapitały i magazyn, który w najgorszym razie, gdyby nawet sprzedać przyszło, jeszcze [97]znaczną wartość przedstawiał. Greifer wysłuchał z uwagą niezmierną, chłodny, zamyślony ucałował ręce dobrodziejki i oświadczył, że dla niego najmniejszą nie byłoby przeszkodą to, że p. Domska tak zaszczytnie pracą własną dobiła się majątku i t. d. Zaczęto tedy rozrachowywać jak się do tego wziąć. P. Jaworkowska nie przeczyła że o łaski panny starać się należało pilnie, ale dodała że matki zaniedbywać nie można. P. Greifer od tego dnia codzień z panią Jaworkowską przychodzić zaczął i składało się tak, że albo ona zabawiała matkę, lub córkę, dozwalając p. Stanisławowi interes matrymonialny żywo popierać wedle okoliczności z jednéj i drugiéj strony..
W prostocie ducha a wielkiéj życzliwości swéj dla tego poczciwego Grejfera, Jaworkowska wydumała ażeby pobożnie skłamać przed Domską i powiedzieć jéj: — że on bywając w Berlinie o położeniu jéj doskonale wiedział, znał całą historję.. ale pełen taktu nikomu o tem ani wspomniał.. Następnie wychwalała protektorka stosunki Grejfera arystokratyczne, jego wziętość, nadzieje swietnéj przyszłości podnosząc.. i szepnęła iż się formalnie do szaleństwa w Elwirze zakochał!! Pierwszy krok był zrobiony.. P. Domska więc miała dla córki pretendenta, któremu żadnych przykrych wyznań czynić nie potrzebowała. W miarę jak przyjaciołka robiła interesa panu Stanisławowi, on sam natarczywie zabiegał około panny Elwiry. Tu mu nie szło zupełnie. W pierwszych dniach spodziewając się chłód i uprzedzenie zwyciężyć — następnych postrzegł iż zadanie było nadzwyczaj trudne.
Wszystko czem miał oczarować pannę Elwirę — nie sprawiło innego skutku nad zawód i upokorzenie. Grejfer w salonie bardzo świetny młodzieniec, mający wszelkie pozory wykształconego człowieka, umiejący się doskonale sprzedać drogo, mógł niechybnie wywrzeć pewne wrażenie na panience nie tak poważnie i łatwo patrzącéj na ludzi, nie tak głęboko sięgającéj po za salonową fizjognomję aktora wielkiego świata. — Najczęściéj się trafiało, że panna Elwira dawszy mu się zapędzić w rozmowę bałamutną o sztuce, literaturze.. muzyce.. ścigała go potem pytaniami i zmuszała w końcu do sromotnéj z placu ucieczki. P. Elwira umiała daleko więcéj od niego i nierównie gruntowniéj. Nic jednak nie ma zarozumialszego nad nieuka.. Grejfer porażki swe przypisując zawsze nieszczęściu, obiecywał sobie odwet na jutro. A gdy mu się w ogóle z panną nie wiodło, zwrócił się z podwojoną gorliwością ku matce, która już dla niego dobrze była usposobioną. P. Jaworkowska pomagała z całego serca. Domskiéj i to się szczególniéj uśmiechało, że Grejfer miał piękne stosunki i wstęp do najpierwszych domów, i że z nim gra była otwarta bez żadnych tajemnic.. A chłopak tak przyzwoity, grzeczny, usłużny, tak matce nadskakujący. Silnem okiem śledząc wrażenie jakie czynił na Elwirze.. czekała pani Domska czy się ona nie odezwie, czy nie wspomni co, wreście jednego wieczora, gdy córka jéj powiedziała dobranoc, pocałowawszy w czoło, ujęła i za trzymała za rękę.
[98] — Elwirko moja — cóż ty mi nie nie masz do powiedzenia?
— Ja? mamie? jakto?
— Jam się spodziewała troszkę. Wyznaj mi... jak że ci się p. Grejfer podoba? hę? Nie chcę taić: Jaworkowska go bardzo popiera.. mnie dosyć się wydaje dobrze? a tobie..
Elwira pomilczała chwilę.
— Mama mnie w trudném stawia położeniu.. z góry zapowiadając, że go widzi tak dobrem okiem... a ja..
— Cóż możesz mieć przeciwko niemu?
— Nic w świecie, tylko — że podobać mi się nie umiał.. a na to nie ma sposobu. Na salonowego człowieka ma świetne przymioty, prezentuje się dobrze, może być nawet bardzo zacny i mieć za sobą wiele a wiele.. mimo to — cóż ja poradzę, że go nie lubię.....
— Ale dla czegoż? powierzchowność?
— A, nie! — Więc, mów mi otwarcie.
Elwira ze spuszczoną głową przeszła się po pokoju, jak gdyby myśli zbierała.
— Czyni mi wrażenie istoty sztucznéj, bardzo dobrze do swéj roli wyrobionéj — a z gruntu fałszywéj i bez serca. Odegrać potrafi co zechce — a czem jest w istocie nie wiem. W świecie zaś — tacy ludzie zagadkowi i łatwi do zastosowania się w potrzebie ku wszystkiemu i wszystkim — są.. najniebezpieczniejsi.
Ruszyła ramionami stara Domska.
— Ale bo wy dziś jesteście istoty przemądrzałe... dziwaczące, pragnące od świata i ludzi: niewiedzieć czego... Nie rozumiem cię..
— Moja mamo, rzekła Elwira całując ją w rękę, mamy z sobą umowę dawną, któréj artykuły przypomnieć muszę.. Dałam słowo, że nie wyjdę za mąż bez zezwolenia mamy, a mam słowo iż mnie mama przeciw méj woli zmuszać nie będzie.
— Któż cię zmuszać myśli?
— Ani namawiać nawet! dodała Elwira..
— Przecież jako matka radę ci dać mogę, a jeśli chcesz wiedzieć wszystko — to ci powiem co mi Jaworkowska na ucho szepnęła.. On wie kto my jesteśmy, i że ja mam magazyn. Bywał w Berlinie, całą moją historję zna doskonale.. Jeśli pomimo to, stara się, kocha — spada mi wielki ciężar z głowy. Przy jego stosunkach wszystko się naprawić może. Magazyn zbędziemy, a ty powrócisz do swéj sfery, dla któréj stworzoną jesteś i wychowaną...
Otarła łzę mimowolną pani Domska i spojrzała na córkę. Elwira stała przed nią, nieokazując aby ją ta wiadomość poruszyła.
— W istocie oszczędziło by to mamie chwilowéj przykrości, rzekła — uspokoiło by ją.. Przemawia to za nim że nie ma przesądu.. ale się lękam czy nie goni tylko za pieniędzmi. Zresztą, kochana mamo, zostawmy to czasowi.. Ja powtarzam, że nietylko nie czuję dlań najmniejszéj sympatji, ale mam pe[99]wien wstręt do niego. Zbyt jest słodki, potulny, — grzeczny i nadskakujący..
Matka westchnęła, rozmowa się skończyła.. i panie rozeszły. Grejfer — który przeczuwał i lękał się instynktowo rywala w Pilawskim, a z częstych o nim wspomnień panny i dawanych mu pochwał podejrzewał ją o skłonnostkę do niego — starał się tem pospieszniéj korzystać z jego niebytności. Z rozmów umiejętnie wyczerpnąć to potrafił od matki, iż o jego położeniu towarzyskiem nic nie wiedziały...
Począł tedy od obracania w śmiech domysłów pana Surwińskiego o arystokratycznem pochodzeniu, potem mówił o różnych wypadkach śmiałych oszukaństw i odegrywanych rolach fałszywych książąt i hrabiów przez awanturników..
Trudności jakie spotykał rozgorączkowywały Grejfera, gniewało go szczególniéj to, że panna niczem się nie dała przełamać w zimnym oporze.. Męcząc się nad wynalezieniem środków, wpadł w końcu pan Stanisław na najnieszczęśliwszy.. Nie zbywało mu na imaginacji, a sumienie grzeczne podejmowało się wiele rzeczy uniewinnić. Z niem w różne nawykł był wchodzić kompromisa. Pomyślał więc sobie, że nikomu by to nie zaszkodziło, gdyby jaką historyjkę na tego Pilawskiego wykomponować. Naprzód pozostałaby tajemnicą i służyłaby tylko do rozczarowania panny.. a że Pilawski miał sobie wrócić pewnie zkąd przybył... historja ta wcale by go nie dotknęła...
Szło o zręczne ułożenie powieści — którą jednego wieczora chodząc po pokoju osnuł sobie za wszystkiemi szczegółami Grejfer. Jeśli panna ma jaką myśl.. jaką skłonność.. to ją niezawodnie odstręczy.. trzeba tylko, mówił sobie w duchu, ażeby to miało fizjonomję rzeczy prawdziwéj, aby w tem nie było czuć zmyślenia...
Nad nadaniem tego charakteru prawdy swojemu utworowi, pracował Grejfer dłużéj niż nad pomysłem samym. Drugiego dnia wszystko było gotowem...
Z doskonale odegranem poruszeniem, wzburzeniem.. z ożywioną twarzą przyszedł autor do pani Jaworkowskiéj. Jakkolwiek prostoduszna kobiecina, poznała w gościu stan jakiś niezwyczajny.
— Co to panu jest?
— A! nic! nic.
— Ale przecież..
— Nic zajmującego doprawdy..
— Niemógł ażbymNie mogłażbym wiedzieć.
— GrejferGrejfer się zawahał. — Widzi pani, rzekłrzekł, nie cierpię plotek, a tem bardziéj takich które komuś szkodzić mogą.
Nic nie ma niebezpieczniejszego nad podrażnienie kobiecéj ciekawości. — Pani Jaworkowska chwyciła się go zaklinając, ażeby jéj tylko o tem powiedział. Wymógł słowo że oprócz pani Domskiéj nikt wiedzieć nie będzie.. Zaręczyła najuroczyściéj.
— Widzi pani, dodał zaraz — z takiemi rzeczami potrzeba być ostrożnie, grozi to zawsze co najmniéj pojedynkiem.. gdyby się przeze mnie rozgłosić miało. Po tym wstępie, odebrawszy przyrzeczenie najuroczystsze pan Stanisław rzekł po cichu. Mam z Warszawy list i dokładną wiadomość o tym Pilawskim, którego tu za coś wielkiego mają.
— Zmiłuj się, jakąż?
— Człowiek niewiadomego pochodzenia, a z pro[100]fesji szuler, ogrywa młodzież, awanturnik.. najgorszego w świecie prowadzenia. Po jarmarkach jezdzijeździ, znany z tego dobrze.. W Warszawie nikt mu ręki nie podaje. Ale że tacy ludzie gładcy, są i umieją rolę odegrywać jaką zechcą, tu.. udaje bogacza i bałamuci uczonością. Prosty szuler.. Drudzy mówią że za lokaja gdzieś służył...
P. Jaworkowska załamała ręce i nie miała nic pilniejszego nad pospieszenie do Domskiéj. Zastała ją z córką, i słowo w słowo powtórzyła im co słyszała...
Spojrzenie na Elwirę, któréj krew trysnęła na twarz, przestraszyło przyjaciółkę, lecz dowiodło zarazem że lekarstwo przychodziło w porą. Domska zakryła oczy.. córka nie odezwała się zrazu. Przyszły jéj na myśl słowa Pilawskiego przy rozstaniu dwuznczne, dziwne, które nie potwierdzały wprawdzie plotki, ale dozwalały sądzić że coś w niéj było usprawiedliwiającego tę potwarz.. może sama do gry namiętność. Zarumieniwszy się Elwira, pobladła mocno, wysłuchała milcząc opowiadania, poszła do swojego pokoju i tam padła na sofkę, prawie bezprzytomna. Charaktery takie jak Elwiry, pełne energii w sobie zamkniętéj, odczuwają wszystko z tąż samą siłą z jaką kochać i kierować sobą umieją. Na biednéj zakochanéj marzącéj o szczęściu, wiadomość ta piorunowe uczyniła wrażenie. Wieczorem nie mówiąc nic matce ani z matką o bólu jakiego doznała — Elwira uczuła się chorą, a nazajutrz potrzeba było wezwać lekarza. Słabość naturalnie przypisano zaziębieniu, słocie, wilgoci i wszystkim przyczynom, które z nią najmniejszego nie miały związku. Pani Domska niespokojna rozchorowała się sama, a więcéj obawiając o córkę niż o siebie, zaprzysięgła, że jak tylko Elwira cokolwiek wyzdrowieje, wyjadą natychmiast z powrotem do domu. Zręczny potwarca oszukał się w swéj rachubie, gdyż dom zamknięto zupełnie gościom, i choć dwa razy na dzień przysyłał z biletami dowiadując się o zdrowie, choć i pani Jaworkowska pragnęła mu wyrobić pozwolenie służenia.. podziękowano tylko i drzwi pozostały zamknięte. Sprawa więc zamiast się polepszyć, popsuła. Pan Stanisław na wszelki wypadek obiecywał sobie, jeśliby Domska wyjechała, jak skoro pokój będzie zawarty, ruszyć za nią do Berlina...
Wśród gorączki, którą przez dwa dni cierpiała Elwira, jeden wyraz tylko wracał jéj nieustannie na usta: to potwarz, kłamstwo — to być nie może. Greifer użył tego nikczemnego środka, aby się od współzawodnika, którego przeczuwał, uwolnić. Jestem pewna.. widzę to — czuję...
Nieszczęsne tylko słowa przy pożegnaniu wymówione, nadawały jakieś prawdopodobieństwo wymysłowi.. Elwira trzeciego dnia wstała z łóżka, ale doktór parę dni jeszcze zatrzymać się kazał. Wszystko gotowem było do drogi.

W Nowo-targskiéj dolinie wędrowcy do Tatr ujrzeli je po raz pierwszy w całym majestacie. Był to piękny wieczór letni; ale słońce zachodziło jaskrawo, nad łańcuchem zębatych szczytów plątały się jakby opary szare, sine i białe.. odsłaniając je i zakrywając niekiedy czerniały i stygły góry cieniem oblane, a obok wierzby złociły się i rubinowem światłem gorzały. Była chwila gdy gdzieś ku Węgrom wszy[101]stkie obłoki pognały, panorama gór odkryła się szeroko, i szczyty gorzały, pałały, świeciły jak stosy ofiarne. Już na przeciwnéj stronie słońce znikło, cały krajobraz utonął w szarych mrokach, a Tatrzańskie czoła wciąż jeszcze jakby bengalskim ogniem kraśniały. Potem z rubinu tony przechodzić zaczęły w ametysty.. i siną powlokły się żałobą.. Gdzieniegdzie jak niedogasły węgiel płonął wyższy wierzch ostry — i w oczach nagle zagasał. DosyśDosyć jednak mieli czasu podróżni, stanąwszy wśród doliny w milczeniu uroczystem jak modlitwa, przypatrzeć się temu jedynemu widokowi. Zdawało się że góry na ich powitanie oblokły te szaty z purpury i złota i uśmiechnęły się im zapraszając.. Anglik stał wpatrzony ciekawie, uważnie, długo nieruchomy, w myśli zapewne porównywając krajobraz ten z widzianemi gdzieindziéj alpami w blaskach wieczora. Odwrócił się potem do hrabiny, która z załamanemi rękami siedziała przejęta tym majestatem natury, i rzekł powoli:
— Splendid! Dramat wieczora się skończył, sina zasłona zapadła, łańcuch gór okrył się znowu tumanami mgieł szarych, illuminacja zagasła.
— A cóż to za widok przepyszny! zawołała w uniesieniu hrabina — powiedz pan, widziałżeś co na świecie równego; tak — ja sądzę, nasze tylko Tatry świecić umieją.
— Anglik się uśmiechnął. Niestety, pani — odpowiedział — palą się podobnie i inne gór łańcuchy, gdy potem ma długi deszcz nastąpić...Nienastąpić... Nie znam warunków tutejszego klimatu, lecz prawie mógłbym zaręczyć, że jutro nas deszczyk powita i będzie naszéj cierpliwości próbował...
P. Palczewska która była pewną, że jéj natura tak dobrze jak ludzie słuchać powinna, z oburzeniem ruszyła ramionami.
— To nie może być kiedy ja jadę! odpowiedziała dumnie. Ja jak Napoleonowie wierzę w moją gwiazdę, a wiara.. może wiele.
— Wszystko nawet, prócz odwrócenia chmur i zaklęcia deszczu.. dodał anglik.
— Dla czegoż by nie miała władzy nad żywiołami? poczęła pani Emilia.
Rozmowa doszedłszy tego kresu nie poszła daléj — lecz anglik, który się zupełnie w przeciągu dwudziestu czterech godzin dał przyswoić i uległ urokowi hrabiny, pozostał z oczyma w nią wlepionemi. — Pani jesteś stworzoną na turystkę, dodał po długiéj pauzie — a przyznaję że nie wyobrażam sobie nic milszego w świecie nad podróż w jéj towarzystwie.. Miło jest patrzeć na tę świeżość wrażeń i widzieć tę nieprzełamaną wiarę i energję. Z panią pojechałbym choć do Chin.
— A pan nie byłeś w Chinach? zapytała hrabina z uśmieszkiem. Nieuśmieszkiem.
— Nie — dotąd mi się wybrać jakoś było trudno, lecz nie rozpaczam żebym tego marzenia nie doprowadził do skutku. Ten strupieszały i skarlały światek, który cywilizację zaczynał, gdy u nas jeszcze dzikie zwierzęta po lasach mieszkały... bardzo mnie pociąga...
— Porcelany, bronzy i laki! to także gret atraction! rozśmiała się pani Emilja..
Tak żartując i dowcipkując dojechali do Nowego targuTargu.. który sirowi William wydał się podobny do jakiejś osady w Indjach Wschodnich. Najlepsza i jedyna gospoda.. zdziwiła go prostotą swoją; szczęściem hrabiny, powóz i furgon był niewyczerpaną spiżarnią, a anglik obchodził się łatwo suchym chlebem, jajkiem i kawałkiem czekolady. Jadł gdy było można z apetytem syna wielkiéj Brytanji, wychowanego na krwawych befsztykach, ale gdy nic dostać nie było można, nie narzekając, suchy chleb rozmaczany w wodzie lub w mleku spożywał jak naj[102]lepszą w świecie potrawę. Zresztą mieli na pociechę herbatę i rozmowę... Hrabina od spotkania z anglikiem odzyskała swobodę i humor swój dawny — nowy ten przybysz odciągnął ją zupełnie od Pilawskiego, który nie łaskę znosił z poddaniem się stoickiem woli pięknéj bogini. Hrabina szukała niekiedy na jego twarzy śladów złego humoru i znaleść ich nie mogła... co ją nieco gniewało.. Osądziła go więc jako zimny kamień, którego nic rozgrzać nie potrafi — nad czem wzdychała z początku, bo się jéj szczerze bardzo podobał.. lecz prawie równie miłym a daleko oryginalniejszym był anglik.. Złapać sobie takiego Williama, było zdobyczą znakomitą.. Myśl ta bardzo się hrabinie uśmiechała, świeżo jednak doznawszy porażki niewiele miała nadziei ażeby wyspiarza oczarowała. Smutne myśli plątały się jéj po głowie. Starzeję widocznie, mówiła w duchu... dawniéj by mi się nikt nie oparł, gdybym w istocie tego pragnęła.. teraz.. napróżno oczyma im błyszczę i dowcipem..
Rozpacz ta nie przeszkadzała pilno zabiegać około sir Williama, który nad wszelkie spodziewanie dawał się tak prostodusznie brać, że już na noclegu w Nowym Targu, na zażądanie hrabiny, przyrzekł jéj towarzyszéćtowarzyszyć do Krynicy, a nawet odwiedzić ją w jéj Castelu.. Zyskując na czasie, pani Palczewska mogła mieć wielkie na przyszłość nadzieje; była to jedna z tych kobiet o niewyczerpanie różnych fizjognomjach, które zyskują na bliższem poznaniu i przywiązują ukazując się z lepszéj strony późniéj niż z początku. Na pierwszy rzut oka wziąć ją było łatwo za płochą i lekkomyślną, głębiéj się dopiero wpatrując, pod tą powierzchnością zalotną, fantastyczną, odkryć było można charakter energiczny, prawy i serce najlepsze. Miała słabostki, ale wad nie miała, a ile razy zbłądziła, usiłowała to naprawić choćby największym kosztem — miłości własnéj i ofiarą upokorzenia. Cóż temu była winną, że się tak okrutnie nudziła..
Anglik spadł prawdziwie z nieba, i dla Alberta który był całkiem swobodny, i dla Pilawskiego który służbę pełnić przestał. Daleko doświadczeńszy w podróży sir William, zajmował się wszystkiem i tak naturalnie przyszedł do komenderowania obozem, jakby mu to dowództwo przeznaczonem było. Hrabina bawiła się nim, a słuchając go z zajęciem, podbudzała do nieskończonych opowiadań. Reszta towarzystwa albo słuchała w milczeniu, albo nawet rozchodziła się swobodnie, tak że hrabina, drzemiąca panna Salomea i anglik najczęściéj siedzieli sami. Z wypadków podróżnych przechodzono łatwo do ogólnych rozpraw o świecie, ludzkich sercach, uczuciach i t. p. a sir Wiliam i o tem umiał mówić z powagą i chłodem, choć nie bez dowcipu... P. Palczewska zgadzała się z nim na wiele zdań.. Byli więc w najlepszéj co się zowie przyjaźni..
Przesiedziano tak i w Nowym Targu dosyć długo przy ostygłéj herbacie, a gdy się rozeszli, hrabina westchnęła rozbierając się. Szkoda mi będzie tego anglika.. gdzieś to w świat poleci i.. wspomnienie tylko zostanie!

Rano wózki i powóz były gotowe.... anglik z uśmiechem przypadł oznajmić, że maleńki deszczyk kropić zaczynał, ale jest nadzieja, iż zbliżając się do Tatrów, zmieni się na dobrą ulewę. Hrabina zaręczała za pogodę — ruszono. W istocie turysta zgadł, w Szaflarach już powiększył się deszcz, a w Poroninie lało co się zowie. Tatrów wcale już widać nie było. Podtatrzański kraj ubogi, dosyć pusty, ze swemi drogami kamienistemi, strumieniami, chatami biednemi i wegetacją coraz mniéj bujną... smutno wyglądał za zasłoną gęstéj ulewy.... Hrabina uznała się zwyciężoną, utrzymując wszakże iż deszcz [103]ten nie długo potrwa, a na jutro z Zakopanego przedsięwziąć będzie można wyprawę. Sir William głową potrząsał, barometr jego kieszonkowy spadał, wszystkie znaki były na słotę. To gorzéj — dodał, iż co deszczem spada w dolinach, na szczytach może spaść śniegiem, i góry staną się jeśli nie niedostępnemi, to przynajmniéj trudnemi do zdobycia..
Zakrzyczano go że pessymista i że około dziesiątego sierpnia śnieg się tu nigdy prawie nie okazuje, anglik zamilkł. Słota przeprowadziła do Zakopanego, gdzie dla mężczyzn zajęto jedną chatę, drugą dla hrabiny i jéj dworu. Salon urządzony był przy apartamencie pani, która wieśniaczem wnętrznemwnętrzem tych izb, z miskami na półkach i obrazami na ścianach, nacieszyć się nie mogła... Przybywszy bardzo zawczasu można się było, i urządzić i wypocząć, i skromny obiad obmyśleć, i nagadać do wieczora... bo deszcz ani obiecywał się zmniejszyć. W górach mgły i ulewy były okrutne, GiwontGiewont zakryty... Wezwani przewodnicy, doświadczony Wala i Sieczka... nie odbierali nadziei podróżnym o jutrzejszéj pogodzie, ale też wcale jéj przyrzekać nie śmieli.
W niedostatku przewodnika do Tatrów, anglik miał z sobą mnóstwo książek, kart i dzieł pomocniczych, wszystko; to przyniesiono dla zabawy. Pilawski dobył album i rysował. Albert nudził się i ziewał wcale z tem nie kryjąc — hrabina z Williamem studjowała gorąco książki, plany, i rozmowa szła im bez znużenia... do późnéj nocy... tak że kuzyn Albert musiał niegrzecznie dobywając zegarka ostrzedz, iż czas by się położyć.
Na dworze słychać było jednostajny szmer strumieni deszczu spadającego po dachach... Nazajutrz rano pierwsze wejrzenie przebudzonych podróżnych było w małe okienko... ulewa zwiększyła się jeszcze, w podwórku chaty stało jeziorko, gościniec stał się strumieniem, gór nie widać było ani cienia, przewodnicy powiadali że może się wyjaśnić, ale może się i — nie wyjaśnić. Hrabina śmiała się z tego prześladowania losu. Anglik znosił go cierpliwie i nie bardzo się mógł skarżyć mając tak miłe towarzystwo prawie dla siebie wyłącznie, gdyż hrabina jawnie zaniedbywała resztę towarzyszów dla cudzoziemca... W tłomoczku Williama znalazły się szachy podróżne, Albert i Gabrjel przypominając sobie czasy uniwersyteckie siedli do gry. Wspaniały obiad do którego utworzenia brakło wykwintniejszego materjału, składał się z misy kurcząt, misy grzybów, misy poziomek i kawy... — był doskonały i zszedł wesoło... ku wieczorowi deszcz zmienił się wprawdzie na bardzo drobny kapuśniaczek, ale tak gęsty, że o kilka kroków nie widać było świata... Sprowadzono Walę aby prorokował na jutro; sparty na kiju stary góral z miną tajemniczą cieszył podróżnych, iż bardzo się jeszcze wyjaśnić może, wszakże zaręczyć za fantazję tatrzańskich obłoków niepodobna. Na noc ulewa zwiększyła się znowu. Hrabina śmiała się, ale niespokojnie dopytywała na jak długo zapasy wystarczą. Musiała też myśleć na jak długo cierpliwości stanie. Anglik się uśmiechał, było mu dobrze... całemi godzinami szeptał z piękną gosposią. Przyszło już do tego, że opowiadał jéj swą młodość, życie, wychowanie i spowiadał się z najskrytszych uczuć.
Zaświtał ranek... mgły stały na górach, deszczyk rosił, zdało się wszakże, iż zajdzie jakaś zmiana, bo jednostajna opona szara na niebie i szczytach, zaczęła ściągać się w kłęby, przybierać kształty jakieś.. zwlekać rozrzucone szmaty, jak gdyby z wiatrem odleciéć miała. GiwontGiewont zamajaczał zdala, i choć go zakrywały chmury, pokazywał się ze swemi ciemnemi reglami u spodu... jako obietnica lepszych godzin...
[104] Wala, ostrożny i polityk, nie chciał się zaręczeniem kompromitować, lecz zdawał się pewny iż po obiedzie zaświeci upragnione słońce i choć przejażdżkę do Kościeliskiéj doliny odbyć będzie można. Wielka radość i pospiech.. zamówiono wózki, zgodzono przewodników, anglik wyszedł na zwiady i wrócił z dobrą otuchą.. Jakoż co chwila zaczynało być jaśniéj w górach, GiwontGiewont odsłonięty cały, dymił tylko szczytami... na dalszych.. wedle przepowiedni Williama dostrzedz było można leżący całun śniegowy...
Na prędce podano śniadanie; pierwszy promyk słońca przebijający chmury wywołał okrzyk radośny jedziemy.. Wózki już stały.. Droga która wczoraj płynęła strumieniem, była prawie oschła, potoki pozbiegały w doliny.. Z wesołem usposobieniem siedli goście na niewygodne wózki górali i wyruszono ku Kościeliskom..
Któż nie zna choć z imienia téj ślicznéj doliny, wjazdu do niéj, gór które ją otaczają, widoków na Polany, na Pylzny.. fantastycznych głazów sterczących wśród ciemnéj zieleni jodłowych lasów i uroczéj ciszy tego kąta zasianego czerwonawemi kamienamikamieniami po deszczu rozsiewającemi woń jakby rozkwitłych fijołków.. Anglik nawet wchodząc Bramką, przyznał że dolina była bardzo piękną i miała swą radośną fizionomję. Hrabina nazbierała kamieni.. które chciała wieść na pamiątkę, towarzystwo całe, pieszo, po wodzie i błocie zachwycając się widokami, które zachodzące słońce cudnie ozłacało, posunęło się aż za Pisaną i jak najdaléj było można. Wózki zostawiono przy ruinach Łowczéj chaty i zajazdu.. Anglik wszakże oddając sprawiedliwość dolinie, łaknął szczytów, chciał się piąć wyżéj i z góry poglądać na grzbiety alp tutejszych. Przechadzka trwała prawie do mroku i wynagrodziła sowicie nudy oczekiwania. Następnego dnia, wyprawa do Morskiego oka całe towarzystwo jeszcze zajęła.. lecz już wracając z niéj hrabina znajdowała, że ma dosyć Tatrów i że bardzoby do Krynicy powrócić sobie życzyła.. William ofiarował się wprawdzie towarzyszećtowarzyszyć chociażby jutro.. prosił jednak czyby mu parę dni nie dano urlopu, dla widzenia czegoś więcéj. Pilawski gotów był z nim pozostać.
— Zgodziłabym się na to z ochotą — odrzekła hrabina — lecz jakąż mam rękojmię, że mi pan słowa dotrzymasz? że zechcesz potem po złych drogach dobijać się do smętnéj Krynicy?
— Moje słowo — rzekł anglik... nigdym go w życiu nigdy nie złamał, słowo szlachcica angielskiego.
— A ponieważ pan Pilawski zostaje.. wkłada się nań obowiązek odprowadzenia aresztanta.... na miejsce...
Albert jechał z kuzynką i nieskończenie był rad że się tak małym kosztem obeszła podróż do Tatrów. Mógł bowiem mówić że w nich był, a zbytecznie się nie zamęczył i dosyć wygodnie powracał. Praktyczny człek był już nawet w lepszym humorze, gdyż biesiady w Zakopanem z kurcząt, jaj, grzybów i poziomek złożone, zaczynały mu ciężyć. Wzdychał, jak powiadał, do cywilizowanego życia warunków; hrabina także, choć się nie przyznawała do tego i składała odwrót przyśpieszony na obawę śniegu w górach.
Gdy powóz pani Emilji ukazał się około Warszawskiego hotelu w popołudniowéj godzinie przechadzki, wśród snujących się gości — cała Krynica poruszyła się, zadrgała i wieść o powrocie zelektryzowała dosyć znudzonych pacjentów... W tryumfalnym pochodzie przeprowadzono ją do domku, do którego już z rana poprzedziła ją bryka i kamer[105]dyner... Tu wszystko było gotowe, aż do bukietów na stole...
— A! zawołała padając na kanapę znużona, niewymownie jestem szczęśliwa, że nareszcie do portu przybiłam...
Podróże są bardzo zajmujące gdy je Dumas dowcipnie opisuje, deszcz nawet bawi, gdy on mu się dziwuje w Monaco, mówiąc iż nigdy się spodziewał aby w tak małem księztwie tak wielki deszcz mógł padać.. ale, odbywać podróż w kraju naszym i z naszemi gospodami, po naszych drogach.. panowie.. na to trzeba heroizmu lub angielskiéj ekscentryczności.. Drugi raz, mogę zaręczyć że nie pojadę do Tatrów.
Greifer który był wszedł powitać ją z innymi, nie widząc Pilawskiego, nie słysząc o nim, odważył się zapytać — co się z przewodnikiem stało.
— Cała historja — odpowiedziała hrabina. Naprzód zawiodłam się na nim, bo był nudny i smutny, powtóre, spotkaliśmy w Szczawnicy bardzo zajmującego młodego turystę anglika.. Pilawski z nim został.. anatomizują razem Tatry i napawają się wonią fijołkowych kamieni.. poczem oba tu wrócą. A propos! zerwała się hrabina, gdzie są moje fijołki panno Salomeo? jeśli ich zapomniano, jutro jedziesz po nie.
— Zaprosiłam — dodała, anglika do Krynicy. Anglik jest znakomitym egzemplarzem! Miły, uczony, towarzyski, młody, przystojny i tylko jeszcze w Chinach nie był; zresztą wszędzie gdzie ludzie chodzą. Zdaje mi się że nawet w Australji. Miarkujecie panowie, że trzeba wystąpić by anglik ztąd nie wyniósł nazbyt złéj opinji o kraju..
— Czy szlachcic? zapytał hrabia Żelazowski.
— Ojciec baronet, familja stara.. znakomita.. bogata.
— Czy sportsman? dodał tenże.
— Ale któryż anglik nim nie jest?
— Żeby był przyjechał na nasze wyścigi, mruknął hrabia — moglibyśmy się popisać przynajmniéj końmi Dzieduszyckiego i Tarnowskich.. a tak..
— A po cóż on tu? szepnął Grejfer, który znać przybyszowi i jego przewodnikowi niezbyt był rad.
— To mój gość — odparła hrabina — przyjeżdża do mnie.. Męzkie towarzystwo niechcąc być natrętnem rozeszło się wkrótce, ale też zaraz zmęczona nadeszła pospiesznie Ormowska z Lucią, Musią i Hercegowiną, która dla prędszego usłyszenia coś o podróży, przyczepiła się do baronowéj.
— Jakże ci się podróżowało? kontenta jesteś? zapytała Ormowska..
— Deszcz o mało mnie nie zalał, siedziałam, na próg nie mogąc wyjść, w chłopskiéj chacie dwa dnie, zamoczyłam nogi, dostałem kataru i napytałam sobie adoratora w drodze..
— O to ci nie trudno! rozśmiała się Ormowska.
— Ale jaki! jaki! poczęła wesoło pani Palczewska; najprzód anglik — inny gatunek człowieka, daleko zabawniejszy od naszych i wiele więcéj umie od nich...
Młody, przystojny.. miły — zobaczycie,
— I przyjeżdzaprzyjeżdża tu dla ciebie!
— Wyłącznie dla mnie — dodała hrabina. Pilawskiego zostawiłam tam na straży, on go przywiezie.
Przy wymówieniu tego imienia, Hercegowina wysunęła głowę, oczy otwarła szeroko, złośliwy uśmiech skrzywił jéj usta — cała twarz zdawała się mówić hrabinie, że o tym panu się coś wie... Odchrząknęła..
— A! ten Pilawski! szepnęła..
— A cóż? co? rzuciła hrabina — co Pilawski..
[106] — Nic — nic.
— A! plotki, plotki — zagadała baronowa.. ludzka złość. Niewiedzieć zkąd to wyszło.. bałamuctwa!
— Przepraszam panią baronowę, bardzo przepraszam, zaczęła pobożna jejmość — wyszło to z poważnego zródłaźródła.. Wiem choć nie mogę wymienić, i wiadomość jest autentyczna.
— Jakaż? jaka? ciekawie podchwyciła p. Palczewska..
— Bo, widzi hrabina — poczęła szybko Hercegowina, ażeby się nie dać uprzedzić — ja od razu przeczuwałam że coś podobnego się odkryje. Pan Surwiński dziwaczył.. plótł trzy po trzy...
— A cóż wiecie o nim? co? mów że pani..
— Z najlepszego źródła z Warszawy wiadomo, tam go wszyscy znają... szuler z profesyi.. szuler.. nie więcéj, syn lokaja, który służył u Zamojskich...
Hrabina słuchała zrazu bardzo serjo, potem nagle zaczęła się śmiać, ale śmiać tak okrutnie, że się na kanapie położyła, trzymając za boki.
Hercegowina zaczerwieniła się obrażona.
— Cóż w tem śmiesznego? co śmiesznego.. chyba to że tu u nas wszyscy go jak gagatka psuli i pieścili, nie ujmując pani hrabinéj i mieli go za wielką figurę. A to szuler.. a to szuler..
— Ale moja prezesowo — wtrąciła Ormowska jakoś z wymówką — powtarzasz banialuki. Ja mam tę plotkę w podejrzeniu wielkiem, że ją ktoś ukuł, aby mu w pewnem miejscu zaskodzićzaszkodzić.. ale.. dajmy już pokój.
— Ja milczę — milczę.. a czas okaże! dodała prezesowa.
— A ja nie mogę zmilczeć i domagam się od kochanéj prezesowéj tłumaczenia.. Któż to mógł wymyśleć i dla czego? Ormowska zagadnięta, oczyma dała znać hrabinie, że teraz mówić nie będzie, a później to jéj wytłumaczy. Prezesowa dotknięta opozycją wstała zaraz.. i pożegnała hrabinę..
— Przy niéj się mówić boję, rzekła pani Ormowska, gdy odeszła, — dobra kobieta, pobożna, ale nie mając co robić... bawi się lada plotki nosząc razem z modlitewkami. W tem wszystkiem coś mi jest podejrzanego. Nachyliła się do ucha hrabiny — Pilawski pono bardzo był częstym gościem u pani Domskiéj — bodaj czy tam się z córką nie zawiązał romansik... niech mnie pan Bóg przebaczy, jeśli go niesłusznie posądzam, ale Greifer sam wprowadzony przez Jaworkowską, a podobno zimno przez pannę przyjmowany, musiał puścić tego bąka...
— To po prostu sensu nie ma — odezwała się hrabina — przypuszczam że grywać może, ale z gry żyć! ogrywać! ktokolwiek mu raz w oczy spojrzał o to by go posądzać nie śmiał. Ja, gdy powróci, powiem mu otwarcie — bo go szanuję choć nudziarza — a jeśli pan Stanisław przez płochość nowinkę tę rzucił... musi ją albo odwołać... lub.
— Hrabino — Emilko! droga moja — krzyknęła rzucając się ku niéj Ormowska przerażona — na Boga cię zaklinam, nie mięszaj się do tego. Może być straszliwa awantura... Pilawski wygląda na... drażliwego. Grejfer nie ustąpi...
— Bardzo by mi było przykro dać powód do jakiegoś zajścia — ale, baronowo kochana — ja tego człowieka szanuję, jestem mu przyjazną, mam o nim wyobrażenie najlepsze i spełnię obowiązek. Nie godzi się by potwarz taką rzucono... splamiono go niewinnie...
— A! po cóż ja ci to powiedziałam! zawołała baronowa.
— Jutro bym się była dowiedziała tego od Jaworkowskiéj, która pod sekretem, śmiertelny by grzech zwierzyła, — niewytrzyma! — rozśmiała się [107]Emilia — zresztą, bądź dobréj myśli — o ile w méj mocy zapobiegnę, aby awantury nie było...
— Cóż się dzieje z Domską i Grejferem? cicho szepnęła po chwili.
— Grejfer się kocha!..
— A!! poczęła śmiać się pani Emilia — Grejfer się kocha ile razy mu tego potrzeba. Nie znam młodego człowieka, któryby doskonaléj umiał odegrać zakochanie, kochanie, zrozpaczenie... i wystygnięcie. W tem jest skończonym artystą. Dwa razy patrzyłam na to produkowanie się i muszę wyznać że jest mistrzowskie. Trzeba go widzieć gdy stanowczy rzut oka zapala w nim uczucie, z którem walczy, i które poskramia, które niby ukrywa tak by się stało jak najwydatniejszem... Miłość jego jest w najnowszym stylu, bez staroświeckich westchnień... cała w wejrzeniach, cała w pół słowach. Potem rośnie coraz, staje się widoczniejszą dla świadków, a niezwyciężoną w nieszczęśliwym kochanku... Walczy z nią. — Są dnie w których znika... powraca niby zimny i rozpłomienia się na nowo. W rozmowie jego cieniowań pełno, sztuka niezrównana, nie mówi nic a nie powie słowa, żeby w nie jak w bawełnę nie obwinął sentymentu... Potem następuje głęboki smutek... ale błyskami dowcipu dla niepoznaki przerzynany.. potem zależy to już od artystki z którą jest na scenie.
Lusia, Musia i pani Ormowska do łez się śmiały słuchając hrabiny, która rzuciła rękawiczkę na stół kończąc, i dodała: fałszowana czekolada, fałszowane perfumy, — fałszowane poudre de ris i w końcu miłość — jest to wiek w którym się od fałszowanych rzeczy obronić niepodobna.

Koniec tomu pierwszego.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Józef Ignacy Kraszewski.

↑ Błąd w druku; brak zamknięcia nawiasu, prawdopodobnie winien być po słowie przyczesane.
↑ Błąd w druku; brak znaku przestankowego, przecinka lub myślnika.
↑ jw.

[1] Błąd w druku; brak zamknięcia nawiasu, prawdopodobnie winien być po słowie przyczesane.

[2] Błąd w druku; brak znaku przestankowego, przecinka lub myślnika.

[3] w.

[1]

[2]

[3]