Z życia domowego szlachty sandeckiej/Dodatek IV
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Z życia domowego szlachty sandeckiej |
| Data wyd. | 1910 |
| Druk | Drukarnia Wł. Łozińsiego |
| Miejsce wyd. | Lwów |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Do str. 2. O tych rozmaitych ziołach, korzeniach, ich własnościach i zastosowaniu w życiu domowem, do lekarstw i przyprawy potraw, zob. illustrowane dzieło Szymona Syreniusa, słynnego botanika polskiego: Zielnik, herbarzem z łacińskiego zowią. Kraków 1613 in fol. druk gocki. Dedyk. Najaśniejszej Pannie, Jej Królewskiej Mości Annie, z Łaski Bożej Szwedzkiej Królewnie.
Do str. 9. Szymon Starowolski zmarł 1656, nie 1659, jak mylnie podaje Wesp. Kochowski. Zob. Łętowski: Katalog. T. IV. str. 82. — Franc. Wolski, Reformat: Supplement funeralnego apparatu... ks. Szymonowi Starowolskiemu... pogrzebionemu w katedr. kościele krakow. 6. kwietnia 1656. Kraków 1658. — Teod. Wierzbowski: Sim. Starovolscii Elenchus Operum.
Do str. 25. Najdawniejszą wzmiankę o szkole nowosandeckiej spotykamy z początkiem XV. wieku. Już bowiem na dokumencie z 8. stycznia 1412, w którym rajcy Nowego Sącza, za zgodą całego pospólstwa, odstępują wieczyście Norbertanom: Januszowę, Librantowę, Wolfowę, Kwieciszowę i Boguszowę, na korzyść i z obowiązkiem utrzymywania szpitala św. Ducha, figuruje Jacobus de Dambovidzal (Dembowy dział, Dębowiec, nie Dąbrowica, jak mylnie w kopiaryuszach) predicte Sandecz civitatis notarius scolarumque rector. (Hist. Now. Sącza T. III. str. 175–178.) i Kiedy właściwie szkoła sandecka przeszła pod zarząd Akademi Krakowskiej i stała się jej kolonią, nie można się dowiedzieć z istniejących źródeł. Niezawodnie nastąpiło to już przed rokiem 1571, w bibliotece bowiem Jagiellońskiej przechowuje się rękopis pod nr. 5510, w którym streszczone są sumarycznie „Documenta Coloniae Neosandecensis 1571–1763“; odnoszą się te dokumenta przeważnie do XVIII. wieku, trzy zaś inne wcześniejsze są z lat 1571, 1678 i 1683. W r. 1783 istniała jeszcze w Nowym Sączu colonia academica, nazywana w aktach rządowych „Lateinische Schule“, lecz już w stanie upadku, później znika wszelki ślad o niej. Gimnazyum nowosandeckie istnieje dopiero od r. 1818.
Do str. 29. Zygmunt z Szczekarzowic (Czekarzewice) Tarło, synowiec arcybiskupa lwowskiego, Pawła Tarły, kasztelan sandecki (1613–1628), dziedzic na Melsztynie, był fundatorem (1621) pierwszego w Polsce klasztoru OO. Reformatów w Zakliczynie nad Dunajcem, niedaleko słynnego i potężnego niegdyś melsztyńskiego zamku, którego szczątki sterczą po dziś dzień, jako smutne pomniki minionej wielkości i sławy, zmienności i niestałości ludzkiego szczęścia na ziemi.
Do str. 63. Wyrok śmierci na Floryana Siemichowskiego zapadł 22. grudnia 1655 r. Judicium expositum necessario bannitum legitime celebratum extitit feria IV. in crastino festi S. Thomae Apostoli A. D. 1655... Ideo eundem memoratum Florianum Siemichowski, licet quidem maiores pro tantis poenas promeruerit, ad intercessionem nihilominus multarum nobilium personarum, Judicium praesens Advocatiale et Scabinale Sandecense bannitum expositum, capite plectendum esse in medio Circuli sub Catusza debere adinvenit, Decreti sui praesentis vigore. Act. Scab. Sandec. T. 64. p. 46–47.
Do str. 77. Jakób Kazimierz Haur, sławny ekonomista i przyrodnik polski w XVII. wieku, był zarządcą generalnym ekonomii, czyli królewszczyzny samborskiej, karbaryi (warzelni) wielickiej i bocheńskiej, kiedy je administrował Stanisław Skarszewski, kasztelan wojnicki 1668 — † 4. kwietnia 1685. (Stan. Wierzbowski: Konnotata wypadków 1634–1689, wyd. Jan Załuski. Lipsk 1858, str. 130, 198); zarządzał także obszernemi włościami Jana Andrzeja Morsztyna, podskarbiego wielkiego koronnego (1668–1684). Był to mąż uczony, znający dobrze języki: łaciński, francuski, włoski, angielski i niemiecki. Jego obszerne illustrowane dzieło: Ekonomia ziemska generalna... ukazało się po raz pierwszy w Krakowie 1675 r., a później doczekało się jeszcze 9 innych rozmaitych wydań. Król Jan Sobieski, na sejmie koronacyjnym w Krakowie 16. marca 1676, pochwalając dzieło Haura, zowie go „rei oeconomicae aliarumque scientiarum virum peritissimum“. List królewski przytoczony w edycyi z r. 1689. (Sobieszczański w Encykl. Powsz. Orgelbr. T. XI. str. 316–317. — Estreicher: Bibliografia T. XVIII. str. 62–67.)
Do str. 120. Jana Petrycyusza (Kalwinisty) znane są w druku dwa dzieła:
Krótka Przestroga do Braci Zboru Ewanielickiego, przeciwko śmiałości i niewstydliwości Soceńskiej a toż Aryańskiej, którą roku tego 1600 wypuścili przeciwko Zborowi Pańskiemu. Przez Jana Petrycyusza namniejszego w zborze Bożym ministra R. P. 1600. Druk gocki in 4° bez oznaczenia miejsca i roku.
Zwierciadło Jedności, Boga Ojca Wszechmogącego, i Syna jego jedynego, i Ducha Św., to jest Boga w Trójcy jedynego. Napisane przez Jana Petriciusa Roku Bożego 1601. Przydana jest zaraz odpowiedź tegoż Jana Petriciusa, na odpis Stanisława Fernezego (Farnowskiego). W Krakowie R. P. 1609, druk gocki in 4°. Dedyk. Panom: Adamowi, Samuelowi, Przecławowi Lanskorońskim (sic) — Marcinowi, Piotrowi, Cyrylusowi, Andrzejowi Chrząstowskim — Andrzejowi Oleśnickiemu z Oleśnik, żupnikowi krakowskiemu, celnikowi koronnemu. — Obydwa te, dziś rzadkie dzieła, przechowują się w bibl. Czartoryskich w Krakowie.
Stanisław Farnowski (Aryanin) wydał również dwa polskie dzieła:
O znajomości i wyznaniu Boga zawzdy jednego, stworzyciela wszystkich rzeczy. Nauka wielka, święta i prawdziwa, przez Stanisława Farnowiusza, sługę zboru w Panu Chrystusie oczyścionego. Roku od przyścia na świat Syna Bożego 1573 dnia 1. stycznia, bez wyrażenia miejsca druku in 4°.
Nauka prawdziwa o karności christiańskiej, w zborze Syna Bożego prawdziwym, zebrana przez Stan. Farnowiusa, sługę zboru christiańskiego. Roku od przyścia na świat Syna Bożego 1573 in 4°, bez oznaczenia miejsca druku. — Frid. Bock: Historia Antitrinit. Regiomonti 1774. T. I. pars I. 336–339. Druki te należą do rzadkości bibliograficznych.
Do str. 127. Albert czyli Olbrycht Lipnicki h. Hołobog, inaczej Półłososia, biskup laodycki, sufragan krakowski od r. 1646, zmarł w Bieczu 4. czerwca 1657, pochowany tamże w kościele farnym, gdzie mu nade drzwiami zakrystyi położono pamiątkową z czarnego marmuru tablicę, z portretem na blasze owalnej malowanym i następującym napisem: Alberto Lipnicki Episcopo Laodicensi, suffraganeo officiali generali et Canonico Cracoviensi. Obiit Anno Domini 1657 die 4 mensis junii, aetatis suae 80. Mylnie więc podaje Orgelbr. Encykl. Powsz. (t. XVII. 103), a za nią ks. Korytkowski: Prałaci i kan. gnieź. (t. II. 447), że Lipnicki umarł w Krakowie 1647 r. Zob. Lud. Zarewicz: Dom kapitulny str. 67–70. Kraków 1887.
Do str. 175. Spis zbroi różnego kalibru, znajdującej się w tej baszcie kowalskiej 1594 r., zob. Hist. Now. Sącza t. II. str. 9. Na tym poważnym, wiekowym zabytku widnieją dwie pamiątkowe tablice. Pierwsza z nich, w dawnym murze fortecznym o otworach strzelniczych, przypierającym do baszty, jest z białego marmuru w obramieniu kamiennem, z następującym napisem: Odnowiono w r. 1905, kosztem Kasy Zaliczkowej w Nowym Sączu, za staraniem Dra Władysława Barbackiego, burmistrza miasta. Druga zaś na samej baszcie, obok jej potężnej szkarpy, składa się właściwie z trzech osobnych, dobrze zachowanych fragmentów. Pierwszy z nich o barokowej ornamentacyi XVII. wieku z czerwonego marmuru, z herbami w środku: Gryf, Starykoń, Belina, Topór, i napisem u dołu: Virtus Nobilitatis Character; na drugim fragmencie z piaskowca napis: Si Deus Nobiscum: Quis Contra Nos; na trzecim również z piaskowca napis: Anno Domini — w środku nieznany gmerk, czyli herbik mieszczański: strzałka z półtorakrzyżem, prócz tego osobny ukośny krzyż na lewo, oraz litery M. P. F. — 1572. Nie tu jednak właściwe i pierwotne miejsce owych fragmentów. Wydobyto je dawniej z gruzów zburzonych kamienic, a potem osadzono tutaj w r. 1905, równocześnie z ową pamiątkową odnowienia tablicą. — Takimi to i tym podobnymi napisami, wykutymi w marmurze lub kamieniu, przyozdabiano w XVI. i XVII. wieku odrzwia domów, zarówno szlacheckich, jak i mieszczańskich.
