Z życia domowego szlachty sandeckiej/Dodatek III

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Jan Sygański
Tytuł	Z życia domowego szlachty sandeckiej
Data wyd.	1910
Druk	Drukarnia Wł. Łozińsiego
Miejsce wyd.	Lwów
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[161]

DODATEK III.

Dwa dokumenta o osadnictwie żydowskiem w Nowym Sączu.

 Od założenia miasta w r. 1292 aż do drugiej połowy XVII. wieku, t. j. przez 381 lat, nie wolno było Żydom osiedlać się ani przebywać w Nowym Sączu, na mocy przywilejów królewskich. Dopiero w drugiej połowie XVII. wieku uczyniono wyłom w tem ogólnem prawie i przywileju. Wskutek morowego powietrza w latach 1652 i 1665, a następnie wskutek wojen szwedzkich (1655–1657), podupadło znacznie i wyludniło się miasto do tego stopnia, że w r. 1665 liczyło zaledwie 1320 mieszkańców;^[1] mnóstwo przytem placów i domów stało opustoszałych. W celu zatem zaludnienia i odbudowania miasta domagał się starosta grodowy, Aleksander Michał Lubomirski,^[2] ażeby wolno było Żydom osiedlać się w Sączu. Wprawdzie opierało się temu usilnie i protestowało, tak duchowieństwo kollegiaty, jak i rajcy miasta,^[3] lecz daremne już były te ich wszystkie starania i zabiegi, skoro, według słów królewskiego dyplomu, sam starosta o ten przywilej wystarał się dla Żydów. Król Michał Korybut Wiśniowiecki przychylił się do jego prośby i wystawił przywilej 1673 r., pozwalający Żydom opuszczone place w Nowym Sączu kupować, domy budować i trudnić się handlem; z tem jednak zastrzeżeniem, aby nie nabywali rzeczy świętych, ani świeckich ukradkowym sposobem i nie ważyli się przeciw wierze chrześcijańskiej bluźnić pod najsurowszemi karami. Odnośny dokument, powtórzony w przywileju Jana Sobieskiego z r. 1682, tak opiewa dosłownie podług przechowanej kopii:
[162] Joannes Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kiioviae, Volhyniae, Podoliae, Podlachiae, Livoniae, Smolensciae, Severiae, Czernichoviaeque.
 Significamus praesentibus literis Nostris, quorum interest universis et singulis, exhibitas Nobis esse nomine infidelium Judaeorum Neo Sandecensium literas infrascriptas, manu Serenissimi Michaelis Regis Poloniae Antecessoris Nostri subscriptas Sigilloque Minoris Cancellariae consignatas, continentes in se confirmationem iurium et libertatum infidelium Judaeorum Neo Sandecensium, occupandarum et extruendarum arearum desertarum, non solum per privilegium Serenissimi Antecessoris Nostri concessarum, sed et constitutione felicis Coronationis Nostrae approbatarum, sanas, salvas et illaesas omnique suspicionis nota carentes. Supplicatumque Nobis est, ut easdem Authoritate Nostra Regia approbare et confirmare dignaremur, prout quidem ad instar aliarum civitatum Regni, praecipue vero secundum novellam Constitutionem oppidis Chęciny et Chełm servientem, in omnibus punctis et clausulis concedimus et approbamus, quarum quidem literarum tenor sequitur talis:
 Michael Dei Gratia Rex Poloniae... Significamus praesentibus literis Nostris, quorum interest universis et singulis, expositum Nobis esse per certos Consiliarios Nostros lateri protunc Nostro assidentes, et per Generosum Alexandrum Lubomirski, Neosandecensem et Pereaslaviensem Capitaneum. Quomodo Civitas Nostra Sandecensis imprimis peste demortuorum hominum, tum postmodum iniuria belli Suetici et Hungaro Cosatici, variisque aliis temporum iniquitatibus, ad eam ruinam et desolationem devoluta sit, ut ad praesens desertas areas maiori et potissima ex parte sine ullis possessoribus et consuccessoribus, quam integra et possessa aedificia in se contineat. Qua de causa cum Cives Neo Sandecenses contribuendis Reipublicae oneribus et Capitanealibus, tollerandisque variis exactionum militarium et aliarum quarumvis generibus, nullatenus se sufficere amplius declararent consentirentque in hoc, ut desertas areas omni successore carentes, etiam Judaeis accedente ad id singulari Regio Consensu Nostro et facultate, in dicta Sandecensi Civitate, quo possibilius ad meliorem statum et conditionem eadem Civitas per extructa aedificia deveniat, sufferendisque Reipublicae omnibus contributionibus tandem aliquando par existat, deoccupare liceret. Nos ut ipsius rei aequitati, ita dictorum Civium Neo Sandecensium, illorum consensu, ad Nos [163]humiliter expositae postulationi, clementer annuendo providendoque, ne dicta Civitas in deteriorem prolabatur ruinam, praefatis civibus desertas areas per Judaeos occupandi, coemendi, acquirendique facultatem tribuendam esse duximus, prout quidem tribuimus praesentibus literis Nostris, ita ut post acquisitas desertas areas certis in plateis, per Generosum Alexandrum Lubomirski, tanquam Capitaneum Nostrum et Magistratum Neosandecensem, non tamen mixtim inter Christianos exdivisis domicilia et aedificia sua constituere, exaedificare, in iisdem habitare, manere, eadem inter se vendere et commutare, commercia Genti Judaicae congrua et solita, absque praeiudicio Christianorum exercere, quinimo se ad instar aliarum Civitatum Regni, quas Judaei inhabitant, in omnibus conformare iisdem Hebraeis liceat; hoc adiecto ne res sacras et profanas furtivo modo ablatas, clandestine a quibuscunque personis coemere vel penes se oculte detinere, Fidem Christianam blasphemare audeant ac praesumant, sub poenis gravissimis legibus publicis et decretis Serenissimorum Antecessorum Nostrorum severe sancitis; salvis nihilominus per omnia Censibus Ecclesiasticis, si qui in dictis areis per demortuos eorundem fundorum quosvis possessores obligati et inscripti sunt, tum omnibus Reipublicae contributionibus Capitanealibus atque Civilibus. Ad quae omnia solvenda Judaei insimul cum Christianis tenebuntur et erunt adstricti, in omnibus iuribus Regni et Civitatum ratione fundorum et mercimoniorum respondendo.^[4]
 In quorum fidem praesentes manu Nostra subscriptas Sigillo Regni communiri iussimus. Datum Jaworoviae die XIV. Mensis Novembris, Anno Domini 1682, Regni vero Nostri anno VIII. Joannes Rex. Locus Sigilli Minoris Cancellariae Regni. Stanislaus Szczuka, Pocillator Visnensis, Regiae Maiestatis Secretarius.

∗
∗                    ∗

[164] Jerzy Aleksander^[5] Hrabia na Wiśniczu i Jarosławiu Lubomirski, Sandecki Starosta. Wszem wobec i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy, donoszę, do wiadomości. Ponieważ Żydzi w Starostwie moim Nowo Sandeckim mają Prawa i Przywileje od Najjaśniejszych Królów Polskich nadane, także i Konstytucyami na Sejmach obwarowane i approbowane, ażeby im te Prawa, któremi się zaszczycają Chęciny i Chełm miasta, służyły. Więc że te miasta Chęciny i Chełm mają bożnice murowane sklepione, tudzież Sławetni Burmistrze, Rajcy i Wójt z Ławnikami i cały Magistrat Nowo Sandecki, wnosząc instancyą za niemi, i plac im pusty między Pokwiczowskim i między Popkowskim w ulicy Szpitalnej pozwolili, aby sobie mogli bożnicę sklepioną wymurować, w której by nabożeństwo swoje odprawiali. Pozwalam tedy, ażeby ta bożnica praejudicium żadnego od różnych osób nie miała i z tego placu podatków nie płacono. Na co dla lepszej wagi i pewności przy zwykłej pieczęci mojej ręką się własną podpisuję. Dane w Zamku Sandeckim 3. lutego 1699. Jerzy Lubomirski, Starosta Sandecki. Locus Sigilli.

---

1. Pawiński: Źródła dziejowe T. XIV. Małopolska T. III. str. 50.
2. Był starostą sandeckim 1671–1675, † pod koniec kwietnia w tymże roku, pochowany w kościele w Dąbrowie.
3. Acta Venerabilis Capituli Eccles. Colleg. Sandec. A. D. 1638 do 1791. p. 62, 71.
4. Ten pamiętny dokument króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, powtórzony jest nie tylko w przywileju Jana Sobieskiego z r. 1682, lecz także w późniejszych przywilejach: Augusta II. z r. 1699, Augusta III. z r. 1754 i Stanisława Poniatowskiego z r. 1765. (Act. Castr. Sandec. T. 137, p. 119–122. T. 183, p. 257–260.) Roku i miejsca nie podano wcale, gdzie był wydany. Skądinąd jednak wiadomo, że w r. 1673; nastąpiło to niezawodnie jeszcze przed dniem 10. listopada 1673, kiedy właśnie król Michał we Lwowie życie zakończył.
5. Pisał się zwykle w aktach: Jerzy Paweł Lubomirski, starosta sandecki 1688–1735; był równocześnie oboźnym wiel. koronnym 1703–1729, wojewodą sandomierskim 1729–1735, † 14. października 1735, pochowany w kościele w Dąbrowie (miasto powiatowe w dyecezyi tarnowskiej).

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Jan Sygański.