[72]OBJAŚNIENIA DO NAZW:
1) Pieśń tę, lubo umieszczoną w środku edycyi pierwotnej Anakreona, wszyscy tłumacze dają na początku, słusznie uważając ją jakby za wiersz programowy: tak i ja uczyniłem. —
2) Atrydzi, bracia, synowie Atreusza: Agamemnon, król Argos i Miceny, naczelny wódz wyprawy Trojańskiej; oraz Menelaos, król Sparty, którego żona, Helena, porwana przez królewicza Trojańskiego, Parysa, była powodem tej wyprawy.
Kadmos, mityczny założyciel Teb.
Herakles, mityczny syn Zeusa i ziemianki Alkmeny, wielki i nadzwyczaj sympatyczny bohater Hellady, głośny z wielu trudów dokonanych dla dobra swej ojczyzny.
2) Arktos i Bootes (niedźwiedź i wół), dwie gwiazdy u bieguna północnego.
4) Drachma, prawie złotówka.
5) Achilles, najdzielniejszy bojownik grecki w wojnie Trojańskiej.
6) Kallos, wcielona piękność.
8) Cytera, Cypryda, Pafja, wszystko to są mioniska bogini miłości, Afrodyty, od wysp głównie, jej kult uprawiających: pierwszego zwłaszcza najczęściej używa tu poeta. (Ob. przypisek do n. 54).
[73] Koncept tej pieśni wyzyskał, tylko w inny sposób, Teokryt, w idylli 19, którą tu dla porównania podajemy:
— Gdy się Eros podkradał do miodu pod ule,
Ucięła go złośliwa żądłem pszczoła. Bóle
Piekły go w palce wszystkie u obu rąk. Wrękę
Dmucha, tupie o ziemię, do Cyprydy woła
Ze skargą, okazując swe bolączki: — „Pszczoła,
Takie małe stworzenie, wielką sprawia mękę!“
Matka z uśmiechem: — „Pszczole podobnyś: maleńki
Jesteś, a jakże wielkie ludziom sprawiasz męki!“
9) Lemnos, na północy morza Egiejskiego wyspa wulkanicznego pochodzenia; ztąd poświęcona bogowi ognia, Hefestowi, mężowi Afrodyty.
Ares, bóg wojny.
12) Trackim mianuje poeta źrebca, gdyż konie trackie uchodziły za najdzielniejsze w Grecyi, i jazda tracka podobnież.
14) Attis, młody, piękny kapłan chramu bogini Kibeli, zakochany w niej ze wzajemnością. Zbliżeniu się ich, według pewnej legiendy, przeszkadzał straszny potwór dwupłciowy, skutkiem czego Attis oszalał i oszalały błąkał się po okolicy, przyzywając ukochanej. — Inny powód tego szału podaje Owidjusz (Fast. IV, 421).
15) Tantala córką jest Niobe, żona Tebańskiego króla, Amfijona, która skamieniała z boleści po stracie synów, pozabijanych przez zemstę Ateny.
[74] Pandjon, syn króla Ateńskiego, wydał córkę, Prokne, za króla Tracyi, Tereusa, który później ukrył ją i podał za zmarłą, ażeby się połączyć z siostrą jej, Filomelą, a tej znów wyrwał język, iżby się nie wygadała. Siostry znalazły sposób porozumienia się, skutkiem którego, połączone, uciekały razem, co spostrzegłszy Terej, udał się za niemi w pogoń z napiętym łukiem. Wtedy one uderzyły w proźby do bogów, ażeby je przemienili w ptaki, i na skutek tych próźb Prokne przemieniona została w jaskółkę, a Filomela w słowika, lub odwrotnie; ale tu autor trzyma się pierwszej wersyi.
Klaros, miasto w Azyi Mniejszej, ze świątynią Apollina (Feba), boga muzyki, i, jak tu utrzymuje poeta, ze źródłem w pobliżu, którego istnienia wszakże gieografowie nie podają.
16) Wyspa Rodos słynęła ze szkoły malarskiej.
Peitho, uosobienie pięknej wymowy; towarzyszka Afrodyty, Charyt i krasomównego Hermesa. Miano jej służy też za epitet i innym boginiom, jak Afrodyta i Atena.
Charyty, to samo co Gracje, uosobienie wdzięków.
17) Lesbos, wyspa na Archipelagu. — Achaja, kraina stanowiąca południową część Grecyi. — Karja, południowo-zachodnia kraina Azyi Mniejszej. — Jonja, całe wybrzeże zachodnie Azyi Mn., osiadłe przez Greków. — Syros, wyspa na Archipelagu. —
[75]Kanobos, słynne z rozwiązłości miasto, przy zachodnim dopływie Nilu. — Gadejra, dzisiejszy Kadyks, w południowej Hiszpanii, nad m. Śródziemnem. — Baktrja, dz. Afganistan.
W pieśni tej, ktoby chciał, mógłby dopatrzyć pierwszy przebłysk donżuanizmu.
18) Tebańskie boje: walka bratobójcza między królewiczami Tebańskimi, Polinikiem i Eteoklesem, synami Edypa, o następstwo tronu, — tak świetnie przedstawiona później przez Eschilosa, w tragiedyi „Siedmiu pod Tebami“.
19) Partowie; naród wschodnio-azjatycki, ubierali się w długie szaty i wysokie czapki (tyjara), jak powszechnie i dotąd wszystkie ludy Wschodu.
21) Tyrs, posoch trzymany w ręku do góry, przy tańcu, (ob. przyp. 33).
Żwawym ruchem Eros kroczy: powiedzieliśmy już w przedmowie, że Eros przedstawiany był jako dzieciak skrzydlaty, ale i jako młodzieniec — co właśnie ustęp niniejszy poświadcza.
23) Djonizos, to samo co Bachos: często też poeta zastępuje tę nazwę epitetem Lycios, rozwiązujący troski.
24) Krezus, znany i słynny z bogactw, szeroko władnący król Lidyi, którego państwo zagarnął Cyrus w r. 546 przed Chr.
29) Alkmajon, syn Amfiarosa, króla Teb, i Orestes (którego niewiedzieć czemu nazywa poeta białonogim), syn Agamemona, króla Miceny, pozabijali własne matki (Erypilę i Klitemnestrę),
[76]nie jako prości zbrodniarze, matkobójcy, ale jako mściciele ojców za wiarołomstwo żon, i z insynuacyi wyroczni: mimoto, obaj, skutkiem zgryzot sumienia popadli w chwilowe obłąkanie.
Ustęp o Ificie przetłumaczyliśmy prawie dosłownie, ażeby nie poprawiać autora, lecz nie jest on ani jasny, ani zgodny z legiendą. — Apollodor (2, 6, 1, 2, ) pisze, iż Herakles w przystępie szału zrzucił wprost samego Ifita, młodego przyjaciela, z murów Tyryntu; przedtem zaś, Odysseja (21, 22, 19) opiewa, iż go Herakles zabił we własnym domu, nawet bez wzmianki o szale. Dlaczego Anakreon zastosował wybryk tego szału jedynie do łuku i kołczana Ifita, nie możemy odgadnąć.
Ajas, jeden z najgłośniejszych bohaterów wojny trojańskiej, po nierozstrzygniętym pojedynku z synem króla Troi, Hektorem, otrzymał od niego w darze bojowy miecz, który, w przystępie obłąkania, według słów poety, strzaskał o własną tarczę. Inaczej to przedstawia Sofokles w tragiedyi „Ajas“. —
30) Scytami nazywali starożytni naród zamieszkały na przestrzeniach między morzem Czarnem i Kaspijskiem: uchodzili oni za naród wojowniczy, ale dziki.
33) Silenus, półbożek polny i leśny, syn Hermesa lub Pana i jakiejś nimfy, ciągły towarzysz Bacha; zawsze go też przedstawiają poeci jako starego, wesołego opoja.
[77] Wiadro, czyli miech lub wór skorzany do przechowywania wina.
Zarzewka (narthex), łodyga baldaszka, z której urządzano tyrs, posoch uwieńczony bluszczem umocowanym wstążką, służący do tańców bachicznych.
35) Hades jest właściwie imieniem boga Piekieł (Pluton), ale też bierze się i za samo piekło, czyli podziemie do którego zstępują cienie umarłych.
36) Charyty, ob. przyp. 16.
37) Jasny Tytan, nazwa słońca, gdyż Helios (słońce) należał w najdawniejszej mitologii do rodziny Tytanów.
Bromios, epitet Bacha (szeleszczący).
38) Uniesienia tej pieśni, zastosowane do tak marnego stworzenia, jak konik polny (gr. tettyks, łac. cicada), zdają się być jakiemś osobistem dziwactwem poety, bo jakkolwiek i u nas znaną jest i lubianą śpiewność tego owada, żaden wszelako poeta nie śmiałby tak się rozwodzić nad jego przymiotami. Faktem przecież jest że nietylko Anakreon, ale i inni poeci greccy rodzaju sielankowego, śród nich zwłaszcza Teokryt, wpadają w podobne zachwyty, bardziej wytłumaczalne gdyby się stosowały do słowika (aedon). I tu zdawałoby się, że dosyć zmienić tytuł, a rzecz będzie w porządku. Ale nieprawda. Autor wymienia niektóre cechy, niewątpliwie odnoszące się do owada: — ty żywisz się kropelką rosy; w twem
[78]ciele, jak u bogów, niema krwi. — Jest to zatem owad wyposażony przez Apollina w śpiew nieporównany, boski improwizator pieśni. — Czem sobie wytłumaczyć tę predylekcję, zwłaszcza w porównaniu z potężną i czarującą pieśnią słowika, — nie wiem.
39) Nektar, płyn służący za napój bogom.
40) Hefestos (łac. Vulcanus), bóg ognia, wytwórca wszelkich sprzętów i narzędzi metalicznych, kowal i artysta, słowem symbol działalności na polu metalurgii.
Plejady, znany gwiazdozbiór.
Menady, kobiety do szału upojone, towarzyszki Bacha.
41) Hymen, bożek małżeństwa, na którego cześć śpiewano pieśni choralne przy ucztach weselnych.
46) Lotos, rodzaj koniczyny.
Papyros.Papyros, roślina z rodziny ciborowatych i mało różniąca się od cibory; tylko że w krajach południowych, jak Sycylja, Syrja, Egipt, na gruntach nawodnionych, przybiera wspaniałe kształty baldachowate, a z łodyg jej można wyrabiać tkaniny.
Naco maścić kamień, i t. d. Namaszczanie balsamami kamieni nagrobnych, przy zlewaniu wodą ziemi około mogił, stanowiło objatę na cześć zmarłych.
47) Gygies, król Lidyi z VII wieku przed Chr., słynny zdobywca, który z prostego oficera wyniesiony został na tron i szeroko władał, lubo nieszczęśliwie skończył.
[79] 48) Terej; — ten sam o którym była mowa pod n. 15: — przymówka do wyrwanego przezeń języka Filomeli.
Batyllos, ulubieniec Anakreona. Sam gniew na jaskółkę, iż mu nad ranem ćwierkaniem swem przeszkadza marzyć o ukochanym, świadczy o sile ukochania.
51) Krótko, ale obrazowo, i że tak powiem, kinematycznie przedstawia tu poeta scenę uprowadzenia Europy, córki króla Fenicyi, przez zakochanego w niej Zeusa, który w tym zamiarze przemienił się w tura. Niesie on ją z Sydonu, miasta fenickiego; przebywa z nią morze i osadza na wyspie Krecie, gdzie ma z niej powstać dynastja panujących. — Mit, dość wyraźnie wskazujący, że król nieba, Zeus, w postaci słonecznego woła, od wschodu do zachodu, ponad lądy i wody, unosi boginię księżycową.
53) Z treści i tonu poważnego wiersz ten najmniej ze wszystkich wygląda na utwór samego Anakreona, a jednak być nim może. W wydaniu Bergka (Lir. graec), na stronicy 1020, znaleźliśmy autentyczny okruch utworu tego poety, w słowach: — „Jeszcze wtedy Pejtho nie świeciła blaskiem srebra“ (Ουδ’ ἀργυρέη ϰω τοτ’ ἐλαμπε Πέιϑω); wiersz jedyny, stanowiący przymówkę do płatnych mów i pieśni spółczesnych, a świadczący że nie obcem było oburzenie poety przeciwko przekupstwu. Niema więc nic
[80]niepodobnego ażeby i cała pieśń niniejsza była jego własnym utworem.
54) Tu poeta zadaje sobie pytanie: zkąd powstała Afrodyta, kto ją stworzył? Wie on dobrze, bo w dalszym ciągu wszystko powtórzył za Hezjodem (Teog. od w. 190 do 206), tylko ukrył sam początek, dla jego nieprzystojności. Według legiendy Hezjodycznej, Kronos okaleczył ojca, Urana, część odciętą rzucił w morze, i ona tam
— „Płynęła długo, aż się wzbiła piana biała
Wokół... Z niej powstała
Dziewica, która naprzód Cyteryjskie łany
Zwiedziła boskie, potem Cypr wodą oblany,
A gdzie pięknej, wspaniałej bogini nóżęta
Zgrabne stąpiły, trawa buchała na ziemi.
Piankową — Afrodyte —[1] ją bogi a z niemi
Ludzie nazwali, jako że z piany poczęta;
Kwiecistą Cytereją, świadcząc o pobycie;
Cyprydą, że na Cyprze wykwitło jej życie.
Eros jej, ładny Himer, towarzyszą stale“... i. t d.
