Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie/Apokryfy prorocze/II.V
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie |
| Podtytuł | Księga wstępna do Literatury apokryficznej w Polsce |
| Wydawca | Polskie Towarzystwo Nakładowe |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Drukarnia Narodowa w Krakowie |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Izajasz, którego przemówienia rozpoczynają w Zbiorze pomników starożytnego piśmiennictwa hebrajskiego Księgi Proroków późniejszych (Prophetae Posteriores), żył, jak głosi napis nad rozdziałem I-ym tych jego przemówień, »za dni Ozeasza, Jonatana, Achaza i Ezechiasza, królów judzkich«, a więc w VIII i na początku VII wieku przed erą naszą.
Znaczenie, do którego doszedł Izajasz na dworze ostatniego z wyliczonych królów, Ezechjasza, reakcyjne pod każdym względem a więc — nieprzyjazne otoczeniu tego króla, rządy syna i następcy jego Menasesa, a przytem, nieznany koniec życia i okoliczności, towarzyszące starości samego proroka, wybornie się nadawały do podniecenia wyobraźni przy dociekaniu przyczyn i rodzaju śmierci jego, a następnie — do wytworzenia się legendy o niej. Otóż w utworze noszącym tytuł Άναβατίκὸν Ήσαίου, Ascensio Isaiae, złożonym z rozdziałów II, rozdział II, 1—12 wersetów III-go i 2—14 w. V-go zawierają opowiadanie, na jaki rodzaj śmierci Manases skazał Izajasza. Zredagowanie tego opowiadania mogło nastąpić na początku I-go wieku przed erą naszą. Dokonał tego Żyd prawowity. W drugiej połowie tego stulecia nieznany judeochrześcijanin do tego opowiadania dodał wersety 6—13 rozdziału I, 18—31 III-go, rozdział IV i 1, 15, 16 wersety V-go. Dowodzą tego słowa następne: »Gdy to się stanie, zejdzie Belial, monarcha możny, król świata, nad którym panuje od czasu jego istnienia; on zejdzie ze swych wysokości pod postacią króla niesprawiedliwego, zabójcy swej matki; będzie on królem tego świata« (IV, 2). Oznaczają one Nerona, w którego śmierć nie wierzono i którego zjawienia się w Rzymie na czele Partów powszechnie oczekiwano w owych czasach. W taki sposób powstała część 1 tego utworu.
Część II jest zupełnie od niej niezależna. Zawiera ona rozdziały VI, VII, VIII, IX, X i wersety 1—40 X-go, i opowiada o wzniesieniu się Izajasza do siódmego nieba i o widzeniu jego, tyczącem się posłannictwa Jezusa. Część ta powstała prawdopobnie w II-em stuleciu ery naszej. Autorem jej był już chrześcijanin.
W III lub IV stuleciu obie te części nieznany kompilator zlał w jedną całość i uzupełnił wersetami 1—15 rozdziału I i 41—43 XI-go, stanowiącemi prolog i epilog.
Tekst oryginalnego tego utworu zaginął. Pozostał tylko przekład z greckiego na etjopski całości, na łacinę zaś każdej z osobna części. Z przekładów łacińskich przekład części I doszedł do nas w całości, z części II dwa urywki. Tekst etjopski razem z przekładem na łacinę, przez siebie dokonanym, wydał Laurence: Ascensio Isaiae Vatis, opusculum pseudepigraphus multis abbinc seculis, ut videtur deperditum... Oksford, 1819. Do tego wydania służył Laurence’owi jeden tylko rękopis, znajdujący się w Bibljotece Bodlejańskiej. Gdy nowe dwa przybyły do muzeum Brytańskiego, już na podstawie trzech przedsięwziął nowe wydanie Dillmann: Ascensio Jsaiae aethopice et latine (Lipsk, 1877). Przekład łaciński Laurence'a wydał Gfrörer w Prophetae veteres pseudepigraphi, 1840 Z niego — na niemiecki Jolowicz: Die Himmelfahrt und Vision des Prophetes Jesaia, Lipsk, 1854, i R. Clemens: Die Himmelfahrt des Sehers Jesaias, Sztugart, 1850. Na francuski — Tempestini w Migne’a Dictionnaire des Apocryphes, I. Według wydania Dillmanna dokonał przekładu nowego na francuski R. Basset i pomieścił go w Les Apocryphes Ethiopiens. L’Ascension d’Isaie (1894 r.).
Co się tyczy wzmiankowanych przekładów na łacinę każdej z osobna dwu części tego utworu, to przekład części 1 był wydany w Wenecji jeszcze w 1522 r., a następnie przez Gieselera w 1832. Gfrörer i Dillmann dołączyli go do swoich wydań. Urywki z przekładu części II wydał Mai w Nova collectio scriptorum veterum, 1828. Przekładu na niemiecki tych przekładów dokonał Jolowicz; przekład na francuski wszedł jako dodatek do Ascension du Prophète Isaie w Dictionaire des Apocryphes.
Znaczenia w pierwotnem piśmiennictwie chrześcijańskiem tego apokryfu dowodzą liczne o nim wzmianki i powoływania się nań przedniejszych pisarzów z owych czasów.
Justyn, pisarz chrześcijański z II w., w znanem dziele pod tytułem: Rozmowa z Żydem Tryfonem (CXX), wzmiankuje o śmierci Izajasza według podania, zapisanego w tym apokryfie, kiedy twierdzi, że obył on piłą drewnianą przecięty na dwie części«. Tertuljan, żyjący pod koniec owego wieku, w traktacie swoim De patientia (XV), wśród wielu przykładów pobożności i cierpliwości, powołuje się na Izajasza i mówi: »His patientiae viribus secatur Esajas et de Domino non tacet«. Te słowa jego stosują się do następnych z tego utworu: » Wówczas, kiedy go piłowano, Izajasz nie krzyczał i nie płakał; głosem wciąż przemawiał do Ducha Świętego, aż został na dwie części przepiłowany« (V, 14). Orygines, w III stuleciu, utrzymuje, że Paweł apostoł, pisząc te słowa: »Drudzy zasie, pośmiewisk i biczowania doświadczyli, nadto i więzów i więzienia; byli kamionowani, piłą przecierani, kuszeni, mieczem zabijani, chodzili w owczych i kozich skórach: byli w niedostatku, w ucisku, w niewczasach« (Do Żydów, XI, 36, 37) — miał na względzie nasz apokryf, jako zawierający opis śmierci Izajasza (In Matthaeum, XV, i Epistola ad Africanum).
