Błazen (Korczak)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Błazen |
| Pochodzenie | Koszałki opałki |
| Wydawca | Księgarnia Powszechna |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Piotr Laskauer i S-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały zbiór |
| Indeks stron | |
Przez tydzień cały głosiły jaskrawe afisze o niebywałym występie błazna, ulubieńca stolicy, jedynego w swoim rodzaju.
Magnaci, hulacy, robigrosze, urzędnicy, dziennikarze, artyści, pracownicy i próżniacy, cnotliwi i hultaje, ich żony i kochanki, cały Paryż zgromadził się, w cyrku — mrowiem głów, kapeluszy z piórami, mundurów, palt i lornetek.
Zalegli loże, krzesła, galerje dwóch pięter, amfiteatr cały, od areny w górę, kołami aż do sufitu.
Program w szybkiem tempie zbliża się ku końcowi.
Antrakt. Koń tresowany. Dzwonek... Siłacz. Gimnastyk. Znów pauza. Dzwonek... Szmer. Cisza.
Wychodzi oczekiwany. Na piasek areny rzuca niedbale biały kwadrat dywanu. Siada, w stroju błazeńskim, łokcie wsparł na kolanach, na dłoniach czoło i zastygł.
Ktoś pierwszy uderzył w dłonie, ktoś drugi klasnął w ręce, ktoś trzeci, dziewiąty, dziesiąty i wszyscy zaczęli bić brawo, zerwał się huragan oklasków i okrzyki nawoływania.
Błazen siedział pochylony, nieruchomy na dywanie areny, czoło wsparłszy na dłoniach, i ani się dziwi, ani dziękuje — zamarł w zadumie.
Zamilkli i oni: magnaci, hulacy, robigrosze i dziennikarze, cnotliwi i hultaje, ich żony, córki kochanki — zamilkli i czekają.
Czekają.
Zaczęli się niecierpliwić, w duchu, potem w szmerze cichym, potem głośniej i głośniej, wołając, złorzecząc i rozkazując.
Biją laskami w podłogę, uderzają lornetkami o poręcze, tupią nogami i krzyczą.
Błazen wstał.
Cisza.
Wyprostował się, ręce w tył złożył i poglądał na widzów: na cnotliwych i szubrawców, ich żony i kochanki. — Błazen wodzi czarnemi oczami — chłodno i stanowczo — patrzy na tych, którzy w lożach parterowych, obraca się powoli i na każdego zosobna, potem na tych, którzy w krzesłach półkolem, rząd po rzędzie, potem na tych, którzy wyżej i wyżej, na wszystkich uczciwych i nicponiów, po kolei, na każdego zosobna — coraz to o stopień wyżej, aż do sufitu.
I począł się śmiać.
Śmiał się zrazu głośno i pogodnie, długim pasażem śmiechu. Potem ciszej, śmiechem stłumionym, dyskretnym. Potem całem gardłem wyrzucił kaskadę zjadliwego śmiechu. To strzelił pojedynczym tonem, to tonął w dźwięcznych akordach.
Roześmiał się pierwszy, drugi, dziewiąty i dziesiąty i wszyscy robigrosze i kobiety, i utracjusze i właściciele browarów, i aktorzy, i malarze, i urzędnicy, lokaje i sam dyrektor cyrku, wszyscy się śmieją wraz z błaznem.
A on zatacza się, śmiejąc, głową trzęsie, rękami wywija, biega i kręci się w kółko, uderza się w czoło, w plecy, klepie po brzuchu, przysiada, przegina, podskakuje, pada na dywan, tacza, zrywa się by znów upaść, wije się w śmiechu kurczowym, wyje, szaleje.
Bajeczny! niezrównany!
Oklaski mieszają się z porywem radości, hałas rośnie, wybucha i milknie, zrywa się wichrem i bije o ściany, opada i wznosi, szarpie, dusi, kaleczy...
A błazen nowe tony wplata do śmiechu, dziwne, nieznane, niemiłe.
Tłum bez lornetek patrzy, brwi wzniósłszy do góry i słucha.
I jeden jęk świsnął w śmiechu błazna. I sam się ździwił, wstał, wsłuchał. I znów się śmieje, ale wszyscy milczą. I znów się śmieje, ale sam tylko jeden.
Błyskawicą spojrzenia objął w zdumieniu widzów: magnatów, hulaków, robigroszów, dziennikarzy, urzędników, i artystów, pracowników i próżniaków, łotrów i cnotliwych, skąpców i głupców, i leniuchów i śmiesznych, i nieszczęśliwych, i kupców, i dobrze wychowanych, ich żony, córki i kochanki.
I zapłakał.
I wszyscy widzieli łzy.
I błazen płakał skargą, a potem smutkiem, a potem współczuciem, a potem gniewem, a potem litością.
Chwilami śmiechem płacz załamywał, ale już zaraz znów płakał.
Ktoś pierwszy łzy poczuł pod powiekami, zawstydził się i spojrzał w ziemię. Ktoś drugi w kącikach oczu łzy poczuł. Ktoś trzeci czuł, że mu chłodne krople po gorących spływają policzkach, ktoś czwarty, ósmy, dwudziesty.
A błazen płakał, zawodził.
Chustkę kraciastą wyjął z kieszeni, oczy ociera, chlipce, płacze coraz głośniej, jęczy, chwieje się, przykuca, usta wykrzywił, mocuje się z bólem, wreszcie wybucha.
Pada na dywan areny, tarza się, wije, skowyczy, powykradał dźwięki bolesne wszystkich zwierząt i króla-człowieka.
I nikt już się teraz w tłumie nie wstydził: ani fabrykanci cygar, ani akcjonarjusze plantacji buraków, ani dziennikarze, ani ajenci policji śledczej, ani bankierzy, ani prokurenci biur komisowych, ani kasjerzy, urzędnicy, nauczyciele, adwokaci, chemicy, ani przedsiębiorcy robót miejskich, ani komornicy, ani cnotliwi, ani nikczemni, ani ich córki, kochanki, żony, teściowe i kuzynki.
Wszyscy płakali głośniej, lub ciszej, lub bardzo głośno, niektóre kobiety z lóż, krzeseł i amfiteatru drżały w spazmach, a nawet mdlały.
Nikt dobrze nie wiedział, dlaczego za ukazaniem się błazna bił mu oklaski, dlaczego mu potem złorzeczył, dlaczego się śmiał do rozpuku, a teraz płacze. Zarówno jak komornik nie wiedział dobrze, czemu jest komornikiem, chemik, czemu jest chemikiem, nicpoń, czemu jest nicponiem.
I po raz pierwszy o pułap cyrku tłukły się łkania.
Aż błazen zamilkł. Łzy otarł. Wstał. Wyprostował się w śmiesznym stroju cyrkowego błazna i czekał.
I łkania publiczności milkły, cichły, malały.
I znów błazen objął ich wszystkich dumnem spojrzeniem zwycięzcy i pośród dużego milczenia rzekł twardym głosem:
— A może ja się urodziłem, by być Napoleonem Pierwszym?
W tejże chwili wszyscy zrozumieli, i zrobiło im się paskudnie na duszy.
Chcecie wiedzieć zapewne, co wszyscy zrozumieli?
Oto, że urodzili się, by być czymś więcej, niż są. Nawet ludziom bardzo zamożnym, nawet dobrze wychowanym, nawet wysoko postawionym, nawet bardzo solidnym, nawet jedzącym ostrygi, nawet żonom i córkom bardzo szanowanych mężów i ojców, nawet dziennikarzom i kochankom miljonerów, nawet prokurentom i cnotliwym, i nawet hultajom — rozumiecie? — wszystkim, zebranym w olbrzymim cyrku, wszystkim bez wyjątku, przyszło na myśl, że urodzili się, by być czymś innym, niż są, czymś wyższym, niż są.
Może przyszło im nawet na myśl, że urodzili się na to, by być prawdziwemi ludźmi, jakiemi być mogli, ale już nie mogą, takiemi jak to ja myślę i jak zapewne wielu myśli w chwilach głupiej samoanalizy. Ale, żeby tak było z pewnością, nie mogę twierdzić.
Dość, że wszystkim bardzo się paskudnie zrobiło na duszy, kiedy im błazen powiedział.
I poszli wszyscy z cyrku do domów i mieli głupie sny. Ale nazajutrz już znowu było wszystko dobrze.
