Ballada o świątkarzu

>>> Dane tekstu >>>
Autor	Emil Zegadłowicz
Tytuł	Ballada o świątkarzu
Wydawca	Towarzystwo Bibljofilów
Data wyd.	1928
Druk	Drukarnia Rolnicza P. G.
Miejsce wyd.	Poznań
Źródło	skany na Commons
Indeks stron

[4]

ODBITO W DRUKARNI ROLNICZEJ P. G. POZNAŃ, SEW. MIELŻYŃSKIEGO 24, W NAKŁADZIE 145 EGZEMPLARZY NA PAPIERZE MIRKOWSKIM CZERPANYM, ORAZ 20 EGZEMPLARZY NA PAPIERZE DZIEŁOWYM BEZDRZEWNYM. WYDAŁ, SKŁADAŁ I TŁOCZYŁ DLA TOWARZYSTWA BIBLJOFILÓW POLSKICH W POZNANIU JAN KUGLIN, TYPOGRAF, PRZY WSPÓŁPRACY DRUKARCZYKÓW ZDZISŁAWA GRAUSCHA, MARJANA HEJNY I WŁAD. DZIĘCZKOWSKIEGO. RYSUNEK NA OKŁADKĘ WYKONAŁ JAN MROZIŃSKI. DRUK UKOŃCZONO 29 LUTEGO ROKU PAŃSKIEGO 1928

Egzemplarz nr. 108

[9]

ŚWIĄTKARZ

[10]

WE WSI GORZENIU DOLNYM, TUŻ PRZY GRANICY GORZENIA GÓRNEGO, ŻYJE OSTATNI SNAĆ ŚWIĄTKARZ BESKIDZKI, JĘDRZEJ WOWRO, TWÓRCA CHRYSTUSÓW FRASOBLIWYCH, CHRYSTUSÓW W PIWNICY, CHRYSTUSÓW PRZY SŁUPIE, CHRYSTUSÓW UPADAJĄCYCH, ŚWIĘTYCH FLORJANÓW, JANÓW NEPOMUCENÓW I T. D. CHŁOP NIEMRAWY, SUMIASTY, GRANIATY, NAJSZCZERSZY ARTYSTA POLSKI DZIELĄCY WIELKOŚĆ SWEJ PROSTOTY Z SZEREGIEM BEZIMIENNYCH SNYCERZY LUDOWYCH. — GDY SZUKAM RZEŹBY POLSKIEJ WIDZĘ JEDYNIE STWOSZA, DUNIKOWSKIEGO I WOWRA (JUŻ JAKO GROMADNE POJĘCIE BEZPOŚREDNIEJ TWÓRCZOŚCI) — — LECZ SERCU NAJDROŻSZY WOWRO. —
Z JĘDRKIEM ZNAM SIĘ BEZMAŁA ĆWIERĆ WIEKU — SZCZYCĘ SIĘ JEGO PRZYJAŹNIĄ; JEJ ZAWDZIĘCZAM ODKRYCIE TAJEMNICY TWORZYWA WOWROWEGO: ŁOCY BIEDA, GŁOWA I PALICE: CIEKAWOŚĆ PATRZĄCA I WIDZĄCA, MIŁOŚĆ POTRZEBUJĄCA, ROZUMIENIE RADOSNE I WIEDZA TECHNICZNA — A TO JUŻ JEST WSZYSTKO. — DROGI KUMOTRZE, KIEDYŚ, GDY JUŻ CIEBIE I MNIE ŚWIĘTA ZIEMIA BESKIDZKA POCHŁONIE, GDY GROBY [11]NASZE ZAROSNĄ DZIEWANNĄ, ŻMIJOWCEM I BRATKAMI POLNEMI — MOŻE BĘDZIE MI POLICZONA ZA ZASŁUGĘ NIEJAKĄ TA O TOBIE KRONIKA WIERNA — PRZETO JUŻ DZIŚ CHCĘ RZEC TOBIE, KTÓRY JEJ — LITER NIEZNAJĄCY — CZYTAĆ NIGDY NIE BĘDZIESZ, ŻE WŁAŚNIE TOBIE PATRZY SIĘ ZAPOMLIWA PAMIĘĆ POTOMNOŚCI — BRACISZKU ŚWIĘTEGO FRANCISZKA — — —
— JUŻ WYŚPIEWAŁEM BALLADĘ, A CIĄGLE ZDA SIĘ MAŁO — WIDZĘ WCIĄŻ OCZY TWE BLADE I POKURCZONE CIAŁO I ŚWIĘTOŚĆ TWOJĄ WIDZĘ — POTROSZE I ZAZDROSZCZĘ, ŻE TO TAK Z BOGIEM W LIDZE JAK TY W TEM ŻYCIU NIE GOSZCZĘ —;— CHRZEŚCIJANINIE CICHY NIC NIE WIEDZĄCY O TEM, ŻE CHODZISZ TAK BEZ PYCHY POD PACHĄ Z SŁOŃCEM ZŁOTEM —!— —

KTOŚ IDZIE — DO DRZWI PUKA — A! — WOWRO —!— BRACIE DROGI —!— PRZEŚWIĘTA DZIŚ NAUKA W BEZBOŻNE WESZŁA PROGI — — — — — — — — — — —

[14]

BOŻĄ SIĘ I KAPLICZĄ
wierzby i topole —
przychyla się do stóp ich
bławatami pole —
rozwidlają się drogi
całe i niecałe —
pod skrzyżowanie ino
na tę bożą chwałę —
kapliczki uwieńczone
jakby na wesele —
Bóg swe serce człowieczy
w drewninowem ciele

— ktos tes to tak majstruje te przydrożne świątki
dające pozór sielny na wsiowe porządki
na porządki drogowe przyleśne upłazki
na ścieżek śródwądolnych kręte wywijaski —
— ka ino spojrzyć drogom idącemu wsiowom
wszędy dojrzy figure tu starom tu nowom
kazdo grubso topola, wierzba i przypłocie
wprasa świentom opatrzność znużonej tęsknocie —

[15]

— Chrystusiki frasowne Matkiboski zielne
Barbary Floryjany — i świente kościelne
któryk się wypierają wszyśkie kalendorze
cujne rozumiejące okazują tworze —
— stróżują zadumaniem wiecznej tożsamości
za swą istność darzący z przebrania miłości
ścieżki, drogi, rozstaje, gadzinę, psy, koty,
idących, wracających z zgarbionej roboty — obojętnych,
wierzących — wszystkich w równej mierze
nizają różańcowo na dzienne pacierze —
— prostują życzliwości niestronniczej znakiem
drogę krętą przed dzieckiem, kostera pijakiem
— otaczają rąk wątłych niewidomym szańcem
wertepy i bajora poprzed obłąkańcem —
— błogosławią pogrzebom krzcinom i weselom
złodziejskim zatrwożeniom — celom i bezcelom —
— darzą równością wszystkich, którzy życia brzemię
niosą z śmiechem czy wzgardą przez bezżyzną ziemię
— tak każdy świątek obręb stróżstwa swego krzepi
by dobrym było dobrze a złym jeszcze lepiej —
—
a zaś nocą gdy śpienie nieprzebudzające
zamyka jaskrom oczy na podmokłej łące
by nie patrzyły na to co się zdarzyć może —
— zsuwa się blady Chrystus po korze po korze
a tuż za nim patronów wsiów beskidzkich wiela
kuśdykuje jak ucznie do nauczyciela —

[17]

zbierają się w porójkę koślągi wielebne
Katarzyny kwiaciaste, Magdaleny zgrzebne
Floryjany, Kaźmierze, Izydory — inni
którzy z jakichś powodów też tu być powinni —
niepatrzeni niewidni wichrzą się kryjomie
przy tej chałpie na górce przy drogi załomie
kędy w żółtym migocie nikłego kaganka
struga świątkarz kozikiem —
 — daleko do ranka —
— lecą wiórka lecą z lipowego pniaka
będzie zaś figurka i nieladajaka —
— skąd się wzion stary Wowro nik nie wi — nik nie wi —
ani go dąb pamięto ani las modrzewi —
tak ci razu jakiegoś wzion się z — nikąd z — nagła —
jedna spróchniała wierzba widać go zapragła —
bo zaroz na dzień trzeci wystrugoł ji Boga —
w te pędy się zbożyła wkrąg mamiąca droga —
w wierzbie — z którą — pedali djeboł sie ożenił —
wraz sie serce — i więcej: cały duch odmienił
rozkwitła wybujała fujarkowem pręciem
i jakiemś zadumanem wiecznem przedsięwzięciem
wiatr co niegdyś wężowem żądlił w niej strachaniem
dziś się modli weselnie srebrzystem śpiewaniem —
 i tak się to poczęło —
a potem co kwilka na rozstajach przydrożach miedzach
 i wertepach wyrastały świątki
jak wonne zioła ruty z marcinowej grządki —

[18]

zabożyły się drogi skapliczały miedze
i wiodły odtąd wiernie w niezbadaną wiedzę —
rozwidlają się drogi
całe i niecałe —
pod skrzyżowanie ino
na tę bożą chwałę —
patrzy Chrystus przykucły frasobliwy bardzo
i chude pokutniki które ciałem gardzą —
Barbary i Agnieszki z okrągłym rumieńcem
otoczyły to okno prześwietlonym wieńcem —
patrzą i dziwują się i głowami kręcą
przegibują się w pasie i sercem się smęcą
i patrzą nieruchomą źrenicą farbioną
i westchnieniem drewniane wyskrzypują łono —
— patrzą —
a tam nad deską stołu niehebloną brudną
mozoli się ten majster nad dłubaczką żmudną —
kozikiem na odpuście kupnym za grajcary
wystruguje wymyślne zawidziane mary:
Pasterza idącego pod nawisłe strzechy
z słowami wybaczenia i wielkiej pociechy
bogatym, że ich mamon w zgubę gna coprędzej
biednym, że tak zazdroszczą bogatym ich nędzy —
cnotliwym, w których pokus niepokoje goszczą
niecnotliwym, że tamtym cnoty ich zazdroszczą —
mądrym, że drżą zbłąkani śród światów bezmiedzy
głupim, że tak dochrapać pragną się niewiedzy — —

[20]

— kozikiem snów załomy powierza lipinie
świątkarz smętny radością zapodzianą w czynie — —
— a przed nim leżą świątki dopiero obrobne
koślawe nieruchome — do niego podobne —
łby graniate jak jego — wyłupiaste oczy
kropla w kroplę — on cały — wowrowi kumotrzy —
—
trzyma se kolanami biały kloc lipowy
i tnie kozikiem walnie — będzie Panbóg nowy —
— lecą wióra okrajki — ostaje się ciało
które widać już przedtem w drzewie kształt swój miało
a w ciele duch się krzesi taką koniecznością
jaką gwiazdy się rodzą skróś i pod wiecznością —
—
Wowro rzeźbi —
—
snycerz bogów, beskidzki Wowro powsinoga
z kloca uzdajanego rzeźbi swego Boga
smutnego beznadzieją jak wowrowe życie
zawstydzonego sobą w tym bycie-niebycie —
lutościwego wielce — — bo ten co go boli
razdwa się z bolejącym przyjaźnią zespoli
w wspólnocie dróg —
—
wowrowy rodzi się BÓG —
—
BÓG prawdziwszy od wszystkich
i od tych w kościele
i od tych wysławianych

[21]

w sławnych majstrów dziele —
prawdziwszy bo boleścią widziany i męką
po ludzku po człowieczu skumany z udręką
zapoznany od mała z mozołem i trudem
jeden z sercem strwożonem i jeden z swym ludem —
—
Chrystus co z każdem dzieckiem na ten świat przychodzi
co z każdej łzy przelanej na nowo się rodzi —
wolej niźli w posągów marmurowych wiela
w tego koślawca z lipy wklina się i wciela —
wolej niźli się hołdzić w złocistym posągu
swe umęczenie wieczne zjawić w tym koślągu
— by nędzarza pokrzepić w racji najpewniejszej:
wszakżem ja Bóg a jeszcze od ciebie nędzniejszy — —
— — — — — — — — —
kapliczki uwieńczone
jakby na wesele
Bóg swe serce człowieczy
w drzewinowem ciele
— — — — — — — — —
— — zasnął Wowro strudzony świątobliwą pracą —
ten snycerz nieuczony to boże ladaco
zwiesił głowę strzechatą nad krawędzią stołu
— na chwilę twardym dłoniom poskąpił mozołu
a Chrystus frasobliwy za oknem stojący
nakazał palcem ciszę ciżbie stróżującej
a sam miarkując kroki by wejść bez stukotu
przymknął się do śpiącego i do jego potu

[23]

wyjął mu z między kolan kloc, a kozik z dłoni —
— usiadł pobok — nad pracą krwawą głowę kłoni
i struga — raz po razu patrzący w męczeństwo
by utrafić ze śpiącym rzeźby podobieństwo
by to czoło zorane te zmęczone oczy
zczolić i zoczyć w wieczny serca dzień roboczy
by to miejsce wymierzyć jedyne i jedno
kędy serce czatuje wpatrzone w bezedno
by miarą powsinogi na cal Boga wdrewnić
i tę wiedzącą nędzę nad gwiazdy wyśpiewnić
— skończył — — przygładził ręką i w pokornej skrusze
wyjął z śpiącego Wowra rozbożoną duszę
niepostrzeżenie zgoła z bezgrzesznego śnienia
przenikła wolą pańską na okraj ocknienia
i wetchnął ją Bóg w ono wystrugane ciało —
zewłok zastyg bezradnie, a drzewo zadrżało
wtedy Chrystus swe usta do rzeźby przybliżył —
niewiedno czy się człowiek czy Panbóg uniżył —?—
a zanużywszy palec w strudze krwi cierniowej
nazwał świątka na wieki chrztu bożemi słowy:

ŚWIĘTY WOWRO

BESKIDZKI PATRON
ŚWIĄTEK BOŻY
RZEŹBIŁ BOGA
BÓG MU OD DZIŚ SERCE SWE OTWORZY
— — — — — — — — — — — — — — — — —

[24]

i tedy wyszed cicho ku uczniom na pole
by przed świtaniem zdążyć na swoją topolę
— jaka ślicna kompanija
Wowro, Jezus i Maryja
— — — — — — — —

BALLADY O ŚWIĄTKARZU
KONIEC
[25]

εὐ πλοῖ

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Emil Zegadłowicz.