Eliza Orzeszkowa w literaturze i w ruchu kobiecym/Wstęp
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Eliza Orzeszkowa w literaturze i w ruchu kobiecym |
| Wydawca | Księgarnia Ludowa K. Wojnara |
| Data wyd. | 1909 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst |
| Indeks stron | |
Ty, co żyjesz dla idei“.
Pisać o Elizie Orzeszkowej w czterdziestolecie jej pracy pisarskiej, kiedy już tyle tomów o niej napisano, czy to nie zbytek wiary w swoje siły? A przecież, nie. Właściwie pisać o tej wielkiej niewieście polskiej teraz dopiero warto, gdy słowo-myśl może iść w świat szeroki tak, jak się w duszy piszącego zrodziło. W latach bieżących przytem, twórczość naszej zasłużonej Jubilatki wzbogaciła literaturę ojczystą w tak bezcenne skarby, że w liczne skarbce gromadzony być może ten klejnot bogaty. Ile dusz, ile serc, ile piersi zdolnych do wczucia się w przebogatą tkaninę myśli tej, która nić złotą Wytrwania i Nadziei, w wiernej służbie „idei — słońca“, snuła nam heroicznie przez długie lat czterdzieści mrocznego żywota, tyle tu głosów oddźwięku być może, na mnogość tonów duszy jednostkowej nastrojonych.
Czterdziestolecie pracy pisarskiej, w warunkach konieczności tłumienia przemocą tego jęku duszy, który „bólem jak morze“ drgał w piersi pisarza, pragnącego mówić i za tych z braci swojej, którym dar słowa nie dostał się w udziale, to przecież czterdziestolecie takiej martyrologii, dla jakiej świat człowieczy nie znalazł dotąd dostatecznego uczczenia wyrazu.
List drogiej sercom polskim Jubilatki, nie znane dotąd ogółowi jej pismo, którem, za jej serdecznem zezwoleniem, dzielimy się tu z czytelnikiem naszym, własnemi jej słowy przedstawi nam przed oczy obraz tych warunków, jakie towarzyszyły Elizie Orzeszkowej od kolebki jej twórczego dzieła na niwie pisarskiej, składając się na zasadniczy ton służby ideowej apostolskiego żywota tej genialnej pisarki.
Pośród skarbnicy twórczego dorobku Elizy Orzeszkowej jest perła wysokiej ceny, na którą w tym jej roku jubileuszowym mianowicie, w chwili brzemiennej w następstwa dziejowe, pragnęlibyśmy zwrócić tu baczną trwale szerokiego ogółu naszego. Perłą tą, są ogromne, a niedocenione dotąd dostatecznie zasługi naszej Jubilatki w dziedzinie wpływów jej na ruch kobiecy. Dusza kobiety, a zwłaszcza dusza kobiety-Polki, to przedmiot wielkich umiłowań i serdecznej troski tej myślicielki.
Ze szlachetnie dźwięczącej struny swego kapłaństwa wydobywała tu ona najwspanialsze symfonie zespołu życia z Ideałem, stawiając strzeliste gmachy Dobra w duszach swych współrodaczek. Dobroć, ludzkość, mądrością tchnąca wyrozumiałość, w szlachetnym, a szerokim stylu lot ku wyżynom człowieczych dążeń i utęsknień, bohaterska ofiarność czynów wysokiego obywatelstwa, a nadewszystko, z krwi serdecznej idąca, miłość bliźniego, jako „brata w cierpieniu“, zaczynami lepszego jutra wszczepia w pierś niewieścią Eliza Orzeszkowa i nienadaremnie. Wypiastowany przez nią w „snach pięknych“ ideał kobiety-Polki, któremu ona w spiżowych postaciach umiłowanych przez się bohaterek ołtarz stawiała wysoki, budował całe światy szczytnych, bohaterskich dążeń w duszach czytelniczek, kształtując je na niepowszednią modłę wysokiego typu człowieczeństwa.
Sprawie kobiecej, jako sumienna jej badaczka, poświęcała też Orzeszkowa specyalne studya. Pisywała rozprawy, listy w tym przedmiocie i do cudzoziemek. Prawidłowy rozwój ruchu kobiecego leżał jej bardzo na sercu, wielu twórczych pomysłów był rdzeniem, a rzetelnie myślicielski kierunek wskazań jej w tej dziedzinie, na bieg tych rzeczy u nas oddziaływał znamiennie, znacząc się pełnem zasług stanowiskiem Elizy Orzeszkowej w doniosłej sprawie wyzwolenia kobiety.
W studyum niniejszem pragnęlibyśmy podkreślić zasadnicze linie wytyczne, jakie ukazywała Orzeszkowa postępowemu ruchowi kobiecemu, w kierunku najprawowitszych dążeń postępowych: udostojnienia człowieka.
Dziś, kiedy ruch kobiecy na całym obszarze świata nabrał znaczenia sprawy pierwszorzędnej, w sensie postępowym, kiedy na naszym, odradzającym się od podstaw narodowym gruncie, nabierać on już zaczyna znaczenia czynnika, z wielu względów decydować mogącego o losach jutra; dziś baczny przegląd myślicielskich wskazań naszej znakomitej Jubilatki, bardziej niż kiedykolwiek wejść powinien na forum dnia bieżącego tej żywotnej sprawy.
Czujna na głosy znamiennych potrzeb chwili, stoi i dziś Eliza Orzeszkowa w przodowniczych szeregach ludzi czynu w sprawie politycznego równouprawnienia kobiet.
Błogosławiony zbieg rzeczy pozwala nam wzbogacić niniejszą pracę bezpośrednio osobistym poglądem na tę sprawę, sformułowanym we wchodzącym w skład tego dziełka Liście naszej Jubilatki, jakoteż we wspaniałem jej Credo co do politycznego stanowiska kobiety, jako swych praw i obowiązków świadomej obywatelki.
Wspaniały ten dar, jakim Eliza Orzeszkowa wzbogaca tę skromną pracę naszą, dając jej wyraz swego ideowego poparcia, z hojnej dłoni czcigodnej Jubilatki snopem iście dobroczynnego światła dostaje się tu w udziale naszym czytelnikom.
Pragnąc, aby to dziełko, jako komentarz do skarbca złotych myśli Elizy Orzeszkowej, znalazło się dziś w rękach młodzieży naszej, czujnej na głosy Odrodzenia, z wysokiej sfery natchnień idące, aby znalazło się ono pod każdą szczerze polską strzechą, kędy gościny serdecznej nie znachodzą dotąd dzieła wielkiej naszej Jubilatki, usiłujemy uczynić tę pracę pewnego rodzaju przewodnikiem po wspaniałem królestwie twórczości tej niepospolitej pisarki.
W tym celu, w syntetycznym zarysie najogólniejszych wytycznych, podajemy tu przegląd znamiennych rysów i faz twórczości Elizy Orzeszkowej, życiorys, oraz wykaz jej dzieł, ku zaznaczeniu jej stanowiska już nietylko w ruchu kobiecym, ale i w szerokiej dziedzinie literatury, której jest ona jedną z gwiazd promiennych.
Zdając sobie sprawę z trudności dokonania tego zadania, w przystosowaniu do warunków i ram, w jakie się zamknąć tu możemy, podejmujemy wszakże tę pracę w imię Boże, w umiłowaniu sprawy gorącem, z wiarą w pożyteczność tej, acz drobnej cegiełki, dla fundamentów, nabożnemi dłońmi wznoszonego dziś przez nas Jutra.
Maj 1906.
