Encyklopedyja powszechna (1859)/Abelard
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Abelard |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Abelard (Piotr) Abéilard, Abaelardus, należy do najsławniejszych mężów średniowiecznych, jako człowiek nauki i serca. Abelard był synem najstarszym szlachetnej rodziny, ur. w Pallet, we Francyi; okazywał już w dzieciństwie wielką skłonność do zajęć poważnych. Opuściwszy dom rodzicielski, udał się do Paryża i słuchał tam wykładu, znakomitego w owym czasie realisty, Wilhelma z Champraux. Niezadługo wszakże uczeń przewyższył mistrza, i ściągnął przez to na siebie jego nienawiść, zwłaszcza gdy założył własną szkołę w Melun. Szkoła Abelarda istniała tu jednak nie długo. Narażony na liczne prześladowania ze strony Wilhelma, przeniósł się do Carbril, niedaleko Paryża. Prace umysłowe nadwerężyły zdrowie Abelarda, i z tego powodu zmuszony był przepędzić dwa lata w stronach rodzinnych. Powróciwszy do Paryża, założył szkołę swoją obok klasztoru ś. Genowefy; a idąc za duchem czasu, postanowił także wykładać obok nauk filozoficznych i teologiję. Aby uzyskać stopień teologiczny, udał się na naukę do Anzelma z Laon. Lecz i tu bystry uczeń prześcignął nauczyciela i niezadowolniony z mistrza swego, wrócił do Paryża, rozpocząwszy na nowo wykład dyjalektyki. Młodzież cisnęła się zewsząd do ulubionego nauczyciela, otaczając go czcią największą; przecież Heloiza, uczennica jego, siostrzenica kanonika Fulberta, pokochała w uczonym nietylko męża zgłębiającego prawdy duchowe, ale poetę i muzyka. Stosunek dwojga kochanków stał się takim, że Abelard musiał uprowadzić Heloizę z domu wuja i ukryć ją w domu swojej siostry, gdzie wkrótce powiła syna, nazwanego Astrolabjusem. Abelard postanowił zaślubić Heloizę. Między kochankami powstał spór szlachetny: Heloiza albowiem, ceniąc wyżej nad wszystko sławę kochanka, nie chcąc go odrywać od nauk, nie chciała oddać mu swej ręki. Lecz Abelard przełamał upór Heloizy i poślubił ją. Fulbert mszcząc się, pewnego razu napadł potajemnie Abelarda i popełnił na jego osobie gwałt, obrażający uczciwość. Od tej chwili zaszła ważna zmiana w życiu Abelarda i jego małżonki: wstąpił albowiem do klasztoru ś. Dyonizego, ściągając wykładem swym mnóstwo słuchaczy, — a Heloiza zamknęła się w klasztorze Argenteuil. Prześladowany i oskarżany przez uczonych przeciwników swoich, musiał stawić się osobiście na synodzie w Rheims r. 1121, gdzie mimo zręcznej i świetnej obrony, mimo powoływań się na pisma ś. Augustyna, zniewolony rzucić własnoręcznie w ogień swoje dzieło: Introductio ad theologiam, zamknięty został w klasztorze ś. Medarda. Skutkiem starań licznych zwolenników swoich uwolniony, wrócił do St. Denis, lecz napastowany przez nieprzyjaciół z powodu krytyki, w której udowodnił, że patron klasztoru, ś. Dyonizy, nie jest bynajmniej Dyonizym Areopagitą, uczniem Pawła ś., musiał dotychczasową siedzibę swoją opuścić. Król Ludwik VII wziął prześladowanego pod swoją opiekę, dozwalając mu w państwie swojém mieszkać, gdzie zechce. Abelard wybrał sobie miejsce puste w okolicach Nagent i korzystając z pozwolenia udzielonego przez biskupa z Troyes, zbudował sobie chatkę i kapliczkę pod wezwaniem Trójcy ś. Niezadługo zgromadziło się mnóstwo uczniów do Abelarda, który zakład swój nazwał Parakletem, (wyraz grecki, oznaczający w Nowym testamencie Ducha ś.). Nazwa ta stała się powodem napaści ze strony przeciwników, między którymi najzagorzalsi byli: Norbert, założyciel zakonu Premostrantów i Bernard, opat z Clairvaux. Wybawiony został Abelard z kłopotu powołaniem na opata klasztoru ś. Gildy do Rhuys w Bretanii. Nie mógł jednak tam długo pozostać, z powodu nienawiści jaką obudził przeciw sobie w zakonnikach, gdy chciał ich ująć w karby reguły zakonnej. Powrócił więc do Paryża, do szkoły swojej przy klasztorze ś. Genowefy, a ponieważ w tym czasie klasztor zakonnic w Argenteuil został zniesiony, za pozwoleniem papieża Innocentego III oddał zakład swój Paraklet Heloizie i jej towarzyszkom i zajmował się nauką zakonnic z początku osobiście, później zaś listownie. Prześladowany i obwiniany o kacerstwo przez Bernarda z Clairvaux, ofiarował się rozprawić z nim w uczonej dyspucie, lecz Bernard nie zgodził się na to i wyjednał w Rzymie, a poprzednio na Synodzie w Sens r. 1140, potępienie nauki Abelarda. Oskarżony udał się w podróż do Rzymu, lecz w drodze dowiedział się o potępiającej go bulli. Znękanego prześladowaniem, wziął pod swoją opiekę mąż świątobliwy Piotr z Clugny, a widząc, jak coraz bardziej upadają siły jego, dał mu przytułek w prioracie ś. Marcellego pod Chalons nad Saona, gdzie Abelard dokonał żywota swego dnia 21 Kwietnia r. 1142, mając lat 62. Piotr odwiózł zwłoki Abelarda do pustelni pod Nagent i oddał je Heloizie, która umarła w 21 lat później r. 1164. Jeden grób, a następnie jedna trumna, połączyła śmiertelne szczątki tych, których wypadki rozdzielały za życia. Zakład w Paraklet zburzono podczas pierwszej rewolucyi francuzkiej i dopiero r. 1817 zwłoki Abelarda i Heloizy umieszczono na cmentarzu Pere-Lachaise w Paryżu: a podziś dzień, rok rocznie w dzień zaduszny, grobowiec nieszczęśliwych małżonków zdobią wieńcami z kwiatów. O nauce Abelarda tyle tu tylko wspomnimy, że nie utworzył osobnej szkoły, lubo miał licznych uczniów: nauka jego bowiem, środkując między nominalizmem i realizmem, potęgę swoją czerpała nie w świetności, nie w ułożeniu nowego samodzielnego systematu, ale w sile krytyki, z jaką Abelard uderzał na przeciwników swoich. Głównie zaś odznaczał się Abelard tem, że starał się o wyrobienie idei i pojęć, przystępnych dla rozumu. Traktując przedmioty teologiczne, na pierwszem miejscu stawiał naukę kościoła, i prawdę tej nauki starał się udowodnić dyjalektycznie, to jest rozumowaniem, gdy tymczasem przeciwnicy jego, a szczególniej Bernard z Clairvaux, uważali taką metodę za niebezpieczną. Rozbierając dogmaty, wykazywał najprzód znajdujące się w nich sprzeczności, a następnie starał się rozumowaniem sprzeczności te usunąć. Z dzieł Abelarda są znane. Sic et Non; Introductio ad theologiam i theologia christiana; Objaśnienia do Listu do Rzymian; Nauka moralna (Ethica, sen Iiber dictus: scito te ipsum); Rozmowa filozofów: chrześcijańskiego i żydowskiego, i Objaśnienia kosmogonii biblijnej. Abelard stał się nader popularnym przez swoje poezyje i listy do Heloizy. W pierwszych, pod postaciami biblijnemi Simsona i Diny opiewa swoje cierpienia. Główny materyjał do poznania życia Abelarda stanowią, jego: Historia calamitatum suarum i Listy do Heloizy, tudzież: Consina, Documents inédits relat: a l’Histoire de France, publies par l’ordre du gourernement, 4, Paris 1836 i Charles Rémusat: Abelard, Paris 1845, tomów 2; a nakoniec: Realismus und Nominalismus, v. H. O. Koehler, Golba, 1858. W tłómaczeniu polskiem wyszły: Listy Abelarda i Heloizy, przez Chomentowskiego i drugie niewłaściwie przypisywane Kajetanowi Węgierskiemu. L. O.
