Encyklopedyja powszechna (1859)/Amonijak
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Amonijak |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Amonijak (Ammoniacum). Nazwiskiem tém oznaczamy ciało lotne, otrzymywane zwykle z salmijaku czyli soli amonijackiej, odznaczające się wonią duszącą, przenikającą, wzbudzającą łzy; okazujące w wysokim stopniu wszystkie własności alkalijom właściwe, i dla tego dawniej nazywane alkali lotném (alcali volatile), powietrzem alkaliczném i t. p. Nazwa ammoniacum jest bardzo starożytna, wszakże to co teraz nią oznaczamy, starożytnym nie było znane; nazwa soli amoniackiej prawdopodobnie służyła Egipcyjanom na oznaczenie soli kuchennej, która niekiedy na powierzchni ziemi wykwita. Dopiero pierwszy Geber, uczony arabski, opisał sól teraz pod tém nazwiskiem znajomą, i podał sposoby jej wyrabiania; a gaz amonijakiem zwany, dopiero w r. 1756 przez Black’a został otrzymany. Jakkolwiek amonijak stosunkowo w małej ilości w naturze się znajduje, jest jednak ciałem bardzo upowszechnioném. Znajdujemy go między produktami gnicia ciał roślinnych i zwierzęcych; powstaje również przy suchej ich destylacyi, a w połączeniu z kwasami niekiedy w naturze tworzy sole gotowe. Niektóre wulkany wyziewają znaczne jego ilości; woda morska, rzeczna, studzienna, deszczowa i niektóre wody mineralne zawierają sole amonijakalne. Prawie wszystkie gatunki ziem zawierają w sobie mniejsze lub większe ilości amonijaku; w odchodach zwierzęcych znajduje się niekiedy wielka ilość soli amonijakalnych, nakoniec amonijak stanowi stałą część składową powietrza atmosferycznego, lubo w niém w nadzwyczaj małej ilości się znajduje. Ciało tak upowszechnione musi mieć bardzo ważne przeznaczenie w naturze, i rzeczywiście amonijak jest najważniejszém źródłem, dostarczającém roślinom azotu (ob.), pierwiastku w ich wegetacyi nadzwyczaj ważnego. Jak wyżej wspomnieliśmy, amonijak jest gazem bezbarwnym, z własności swych nadzwyczaj charakterystycznym, a ztąd do poznania łatwym. Gaz ten przez zagęszczanie i oziębienie, a nawet przez samo tylko wielkie zniżenie temperatury zamienia się na rozciek; a nawet do stanu stałego przyprowadzonym być może. W wodzie rozpuszcza się bardzo gwałtownie i w wielkiej ilości; w naczynie napełnione czystym gazem, woda wpada jak do próżni, 1 obiętość wody w + 10° pochłania 670 objętości gazu. Roztwór ten zwany zwykle amoniją płynną (liquor ammonii caustici), używa się w medycynie i do wielu innych celów; jest cieczą bezbarwną, lżejszą od wody, silnie woniejącą amonijakiem i w wysokim stopniu działającą alkalicznie; dla tego też zowie się także amoniją kaustyczną (gryzącą). Zwykle otrzymuje się z mieszaniny salmijaku z wapnem; za ogrzaniem wywiązujący się gaz, wprowadza się do wody w której się rozpuszcza. Pod względem składu chemicznego uważany amonijak, jest związkiem azotu z wodorem, w stosunku który wyraża formuła NH3 albo. Amonijak w wysokim stopniu posiada własności zasad, dokładnie zobojętnia najsilniejsze nawet kwasy, i wydaje z niemi sole krystaliczne, łatwo rozpuszczalne w wodzie. Sole, w których z kwasami lotnemi jest połączony, za ogrzaniem ulatują w zupełności; niektóre jak np. węglan, są lotne w zwyczajnej temperaturze; dla tego też ten ostatni znajduje się w powietrzu atmosferyczném. Sole zaś kwasów nielotnych, w ogniu rozkładają się w ten sposób, że kwas jako ogniotrwały pozostaje, gdy amonijak jako lotny ulatuje. Jakkolwiek wyżej powiedzieliśmy, że amonijak posiada wszystkie własności zasad, jednakże sam przez się, bezwodny (NH3), nie jest zasadą względem zwyczajnych tlenokwasów również bezwodnych; lecz dopiero nią się staje przez przybranie pierwiastków 1-go jedn. wody (NH3 HO czyli NH4O). Stwierdza to skład wszystkich soli amonijakalnych; zachowanie się bezwodników kwasowych z amonijakiem bezwodnym, z którym one nie wydają zwykłych soli, lecz połączenia zupełnie innych własności, mianowicie sole amonijakalne amidokwasów; tudzież bezpośrednie łączenie się amonijaku bezwodnego z bezwodnemi kwasami wodoru. W tym ostatnim przypadku wodor kwasu dołącza się do pierwiastków amonijaku NH3; wydaje z nim grupę atomów NH4, która jak pierwiastek metaliczny łączy się z rodnikiem kwasu wodorowego. Tę grupę atomów nazwano Amonem (ammonium); tym sposobem są sole amanijakalne związkami tlenku amonu (NH4O), który zwykle zowiemy amoniją, i cała różnica soli amonijakalnych, od zwykłych metalicznych, polega na tém, że w ostatnich metal jest ciałem pojedynczém, kiedy w pierwszych jest związkiem azotu z wodorem. Połączenia tego wprawdzie dotychczas nie udało się otrzymać w stanie odosobnionym jako metal; jednakże związek jego ze rtęcią (merkuryjuszem), jaki łatwo otrzymać można, posiada wszystkie cechy zwykłych amalgamatów metalicznych. Do rzędu związków amonijakalnych policzyć jeszcze wypada tak zwane amonijaki organiczne, amidy i imidy, tudzież związki pochodzące od typu amonu.
