Encyklopedyja powszechna (1859)/Apenniny
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom II |
| Rozdział | Apenniny |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Apenniny, łańcuch gór przerzynający Włochy w całej ich długości, należący do systemu Alp, od których odłącza się w skupieniu Col di Tenda, u źródeł rzeki Tanaro. Główne jego pasmo pod nazwą Apenninów liguryjskich, okrąża zatokę genueńską tuż po nad morzem; zwraca się potem bardziej ku wschodowi, przybierając miano Apenninów etruskich, i bieży ku południo-wschodowi, nazywane kolejno Apenninami rzymskiemi, Abruzzami (ob.) i Apeninami neapolitańskiemi; w południowych nareszcie Włoszech, skręca się ku zachodowi i przebiegłszy pod mianem Apenninów kalabryjskich półwysep tegoż nazwiska, wkracza do morza w cieśninie messyńskiej i wynurza się znów w Sycylii na brzegu jej północnym. Nowsi geografowie dzielą jeszcze Apenniny: 1) na północne, od Col-di-Tenda aż do wąwozu Borgo-San-Sepolero, niedaleko Arezzo; 2) na środkowe, aż do doliny Pescary w Abruzzach; 3) na południowe, aż do przylądka Spartivento i 4) na insularne czyli sycylijskie. Łańcuch Apenniński w miejscach, gdzie zbliża się do brzegów, po większej części stromo jest ścięty, w środkowych zaś Włoszech roztacza się w tarasowate płaskowzgórza. Główne ich pasmo w całym swym przebiegu, oddziela rzeki wpadające do Adryatyku, od uchodzących do morza Tyreńskiego; z ostatnich najważniejsze są: Arno, Tybr, Garigliano i Volturno. Średnia wysokość całego łańcucha wynosi około 4,000 stóp, w Abruzzach atoli podnosi się do 6,800 stóp. Z główniejszych szczytów Apenninów wymieniamy: Monte-Cavallo (8,934 st.), Monte-Velino (7,684 st.), Monte-Cimone (6, 500 st.) Monte-Amaro (8,550 st.) i Pizzo di Case w Sycylii (6,150 st.). Przez wierzchołki ich prowadzi w różnych punktach 13 dróg, w ogólności niedogodnych i mało uczęszczanych. Gór utwór składa się głównie z wapienia formacyi juraicznej, nad którym rozpościerają się warstwy piaskowca i marglu, z licznemi skamieniałościami. Apenniny obfitują w marmur, którego niewyczerpane zasoby zawierają szczególniej Apenniny rzymskie i neapolitańskie, gdzie często także napotkać można utwory wulkaniczne, jak np. jeziora kraterowe Albano i Nemi, Wezuwijusz, Solfatara i t. d. Łańcuch główny przedstawia w ogólności widok opustoszały i martwy. Nagie, poszarpane i pokryte urwiskami stoki jego, zdają się jakby spalone od słońca południowego; Abruzzy tylko i góry marmurowe Karrary i Seravezzy przypominają wspaniałą przyrodę alpejską. Wszelako w miejscach, gdzie nie brak wody, zdarzają się bujne pastwiska i lasy, a pochyłości nieopodal morza, pokryte są nawet silną i odrębną roślinnością południową. Olbrzymie agawy, zdziczałe figi indyjskie, krzewy mirtowe, gaiki pomarańczowe i nad strumykami zarośla z oleandrów, dają mieszkańcowi północy, wyobrażenie natury zwrotnikowej. Aż do 1,200 stóp, a wyżej jeszcze w części południowej, rosną drzewa wawrzynowe, jeżówki włoskie i pinie; do 3,000 stóp utrzymują się różne gatunki zboża, kasztany i dęby; dalej jeszcze ustaje zwykle od razu wegetacyja, lub ogranicza się na jodłach i bukach. Granicy wieczystych śniegów nie dosięgają najwyższe nawet szczyty; wierzchołki jednak Abruzzów bywają niemi pokryte od Października aż do końca Maja, i nieraz lodowate swe tchnienie tak nagle w cieplejsze zsyłają doliny, że temperatura w kilka godzin spada o 6—8° Réaumura i po łagodnym dniu wiosennym następuje wieczór grudniowy.
