Filozofia bytu w „Beniamin Major” Ryszarda ze świętego Wiktora/3. Byty duchowe

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Mieczysław Gogacz
Tytuł	Filozofia bytu w „Beniamin Major” Ryszarda ze świętego Wiktora
Wydawca	Towarzystwo Naukowe KUL
Data wyd.	1957
Miejsce wyd.	Lublin
Źródło	skany na commons
Indeks stron

›››

[125]

3. BYTY DUCHOWE

 a. Anioł i dusza ludzka w stosunku do Boga. Ryszard stwierdza, że są dwa rodzaje istot niecielesnych i niewidzialnych: aniołowie i dusze ludzkie.^[1] Nie zajmuje się ustaleniem między nimi zasadniczych różnic. Podziwia fakt, że istoty te stworzył Bóg wyłącznie dla Siebie i sprawił, że są do Niego podobne, a przez to wyniesione nad wszystkie stworzenia.^[2] Ustala tylko, że inny jest stosunek anioła i duszy ludzkiej do Boga.
 Dusza ludzka zostaje w „ubogich elementach tego świata” i przeżywa pragnienia rzeczy, których w tym życiu nie dosięga nawet pojmowaniem. Anioł natomiast otrzymuje realnie szczęśliwość w takiej ilości, która przewyższa zakres jego pojmowania i pragnień.^[3] Dusza szuka Boga, gdy poznaje rzeczy. Anioł poznając rzeczy podziwia Boga. Podziw właściwy kontemplacji człowieka jest docieraniem poprzez ślady do Boga. Podziw anio- [126]ła jest radością.^[4] Radość człowieka jest wypracowanym skutkiem trudu, radość anioła jest trwałym stanem otrzymanym.
 Mógł więc Ryszard specjalnie nazwać anioła „znakiem podobieństwa”,^[5] ponieważ anioł całkowicie wyczerpuje podobieństwo do Boga. Dusza bowiem jest tylko w części podobna,^[6] ponieważ jest związana z „ubogimi elementami” cielesnymi. Można się obawiać, że zestawiając razem anioła i duszę ludzką Ryszard opowiada się za tezą przypadłościowego połączenia duszy z ciałem. Nie ma u Ryszarda tekstów, które by to rozstrzygnęły. Jest tylko wiele stwierdzeń, że rozważanie bytowania aniołów ułatwia człowiekowi uduchowienie.^[7]
 Ryszard nie dowodzi istnienia aniołów, ani istnienia dusz ludzkich. Ujmuje całą sprawę od strony ich stosunku do Boga, ponieważ ten problem jest centralny w jego badaniach. Traktując anioła i duszę na jednej płaszczyźnie Ryszard nie tylko pozostaje przez to wierny swej koncepcji rzeczywistości, którą konstytuują elementy cielesne, duchowe i cielesno-duchowe, lecz także wyznacza duszy ludzkiej naturalne dążenie do Boga, a nawet pokrewieństwo z Nim poprzez duchowość.
 Bóg. W Beniamin Major Ryszard ujmuje Boga zasadniczo teologicznie czyli od strony wewnętrznego życia Boga. Filozoficzne są rozważania Ryszarda dotyczące stosunku Boga do świata^[8] i dotyczy kontemplacyjnego szukania Boga przez człowieka. To szukanie wiąże się bowiem z postawą empiryczną Ryszarda, jego sposobem dowodzenia, z metafizyką i, wyłamującą się z niej, antropologią filozoficzną. Jeżeli kontemplowanie wiąże się z metafizyką, to tym samym dotyczy zagadnienia, omawianej już, przyczynowości sprawczej i Boga, jako bytu składającego się także na całość rzeczywistości, poznawalnej dla człowieka. Poza wypowiedziami w wielu miejscach rozprawy na wymienione tematy można dodać, że dla Ryszarda Bóg jest wszystkim. Jest [127]najwyższą substancją,^[9] najwyższym dobrem, od którego wszystkie inne dobra pochodzą,^[10] jest jednością.^[11] Określając, że Bóg jest wszystkim, Ryszard uniezależnia się od sformułowań Augustyna, Plotyna, Klemensa z Aleksandrii, czy Anzelma, chociaż wyraźnie stwierdza w Bogu platońską jedność, najwyższe dobro Augustyna i podkreślaną przez niego, trwałość i niezmienność^[12] Boga. W każdym razie Ryszard daje przewagę terminom tradycyjnym, chociaż podkłada pod nie często inne treści. Znajduje np. że czymś jednym w Bogu jest istnienie, życie, rozumienie, dobroć, szczęśliwość,^[13] i wyjaśnia, że życie jest tożsamością istnienia i bycia szczęśliwym.^[14] Neoplatonicy stwierdzają w Jedni także życie,^[15] lecz rozumieją je, w związku z teorią emanacyjną, jako spotęgowaną energię, z której wyłaniają się wszystkie byty, nawet materia. Dla Ryszarda życie jest pełnią szczęśliwości i istnienia. Takie sformułowanie w odniesieniu do Boga jest odejściem od emanacji i panteizmu,^[16] a także ustalaniem nie tylko jednego atrybutu, jako zasadniczego w Bogu, lecz podkreśleniem całej bytowości Boga, a w konsekwencji – odejściem od neoplatonizmu i Augustyna. Od neoplatonizmu odchodzi Ryszard także w przekreśleniu wymienionych, panteistycznych ujęć,^[17] ponieważ umie pojąć Boga jako transcendentnego, chociaż przenikającego całą rzeczywistość i ze specjalną troską – „głęboką przepaść” ludzkiego serca.^[18]

1. „constat... choc contemplationis genus... in incorporels et invisibilibus essentia utpote spiritibus angelicis, et spiritibus humanis” c108D i c109A.
2. Haec est enim nobilis ilia imo nobilissima creatura ad imaginem Dei creata, omnibus creaturis praelata, ad summum bonum facta ipso et de ipso bonorum omnium Creatore beanda” c109A, c142A. „est enim spiritualis creatura ad imaginem et similitudinem Dei facta” c198C. podobieństwo polega na analogicznym w Bogu i człowieku stosunku umysłu i mądrości, oraz zachodzącej między nimi miłości, por. c 162 C.
3. „Nos quandiu sub egenis hu jus mundi elementis vivimus desideria nostra ultra gaudia nostra extendimus. quia infinite plura sunt quae concupiscimus, quam quae in hac vita apprehendere possimus. Beata autem ilia supernorum spirituum multitudo, desideria sua ultra gaudiorum suorum plenitudinem non extendit, quae felicitatis suae infinitatem vel immensitatem comprehendere omnino non sufficit. quam beatudinis suae corona undique cingit. et usquequaque magnitudinis suae sinu includit” c94D.
4. c193B. „haec omnia jugiter... contemplantes... mirantur... laetantui” c95A.
5. „ecce quod angelica natura signaculum similitudinis dicta sit” c142B.
6. „ex aliquo similes, et ex aliquo dissimiles existimus” c142C.
7. „discamus et nos... quomodo illi supernae beatitudinis cives omnia quae sub ipsis sunt... aspiciant, omniumque quae ab alto vident rationem... comprehendant... et arcam nostram coronavimus” c95B.
8. c156BCD, c157ABCD, c158ABCD, 159ABCD, c160A, c101ABC.
9. c896B.
10. c743A, c156CD.
11. c157AB.
12. c157A, por. Plotyn (66) Enn. 1, 7, 1, por. Augustyn (48) PL 32, 870.
13. „Unum itaque idemque est ei esse, et vivere, intelligere, et posse bonum et beatum esse” c157B.
14. „considera quae sit ilia vita cui idem est esse, quod beatum esse” c157C.
15. „πᾶσα ζωῃ νόεσις τις” Plotyn (66) Enn. 3, 8, 7. Por. Jasinowski (26): „poza znamieniem Dobra przysługują Absolutowi także znamiona Prawdy oraz Życia... nazywa on (Plotyn) go (Absolut) również Życiem, jednolitym, wszystko wypełniającym Życiem, podkreślając... tożsamość Życia i Myślenia” s. 11.
16. Por. także: Bóg „essentialiter ergo est intra omnia et extra omnia” c157C, por. c894C.
17. Podkreśla też Ryszard stwórczość Boga, por. c142A, por. też c947B, c956C.
18. „Haec est ilia in divinae scientiae perspicacia vere summa et singularis admiratio quod nihil eum omnino latere possit in cordium malorum tarn profunda et tam tenebrosa abysso” c102D.

Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.