Geopolityka (Sykulski)/Myśl geopolityczna

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Leszek Sykulski
Tytuł	Geopolityka
Wydawca	Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd.	2014
Miejsce wyd.	Częstochowa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[39]

1.6. Myśl geopolityczna, teorie, koncepcje i doktryny geopolityczne

Myśl geopolityczna stanowi jeden z nurtów myśli politycznej. Samo pojęcia „myśl” oznacza „czynność umysłową, zdolność myślenia, funkcję umysłu, a więc władzę poznawczą rozumu” oraz „wynik rozmyślań, skutek myślenia, prowadzący do kształtowania się wyobraźni, pojęć, sądów, wniosków, poglądów na coś”^[1].
 W skład myśli politycznej wchodzą m.in. sprawy związane z celami, wartościami czy stylami myślenia politycznego. Obejmuje konkretne postawy polityczne, a także analizuje szereg problemów z zakresu polityki, gospodarki czy kultury^[2].
 Myśl polityczna jest formą refleksji nad polityką i nad tym, co w danym czasie określane jest mianem tego, co polityczne. Obejmuje zatem zespół poglądów dotyczących polityki i tego [40]co polityczne (faktów i związków faktów, ich opisów i ocen). Według Waldemara Parucha polityka to „forma działalności społecznej poprzez stosunki i mechanizmy związane ze sprawowaniem władzy, mająca na celu zarówno realizację własnego ładu politycznego, jak i zaspokojenie określonych interesów”^[3]. Zdaniem Parucha „poglądy uzyskują cechę polityczności także wtedy, gdy wywołują konflikty zarówno w odniesieniu do zaprezentowanego opisu i oceny przeszłości, jak również propozycji kształtowania przyszłości”^[4].

Diagram 2. Formy myśli geopolitycznej

[41] Myśl geopolityczna jest zbiorem poglądów, wniosków i opinii dotyczących środowiska międzynarodowego, odnoszących się do przestrzeni geograficznej i jej roli w kształtowaniu procesów politycznych, a także wyobrażeń dotyczących przestrzeni polityczno-geograficznej i ich roli w kształtowaniu się działalności politycznej. Myśl geopolitycznageopolityczną w zależności od nasycenia jej aparatem naukowym, postulatami politycznymi oraz elementami światopoglądu można podzielić na trzy obszary.

 Pierwszy stanowią teorie geopolityczne. Teoria polityczna to zbiór poglądów na rzeczywistość międzynarodową, opartych na badaniach naukowych zbieżnych z celem i zakresem geopolityki (patrz: rozdz. 1.3.), mogących co prawda zawierać także postulaty polityczne, jednak przy zachowaniu możliwości wyraźnego rozróżnienia faktów od ich interpretacji. W myśli geopolitycznej teorie naukowe lub szerzej, prace o charakterze naukowym, bądź tworzone przez ludzi należących do środowisk naukowych, stanowią rdzeń tej formy refleksji politycznej. Wynika to ze specyfiki spojrzenia geopolitycznego, które uwzględnia szeroką perspektywę geograficzną, historyczną, cywilizacyjną, gospodarczą i wojskową, wymagającą niemałego przygotowania erudycyjnego. Stąd najważniejsze koncepcje geopolityczne były tworzone przez ludzi związanych ściśle z nauką bądź sferami wojskowymi^[5].
 Drugim obszarem myśli geopolitycznej są idee i ich bardziej rozwinięte formy – ideologie geopolityczne. W tej formie myśli geopolitycznej dominują elementy światopoglądu, czerpiącego [42]swoje źródło z filozofii, religii i kultury. Przykładem ideologii geopolitycznej jest eurazjanizm, stworzony w latach dwudziestych ubiegłego wieku i rozwijany do czasów współczesnych przez rosyjskich geopolityków.
 Trzecim obszarem myśli geopolitycznej są doktryny i koncepcje geopolityczne. Dominują w nich postulaty polityczne. Odrzucają, bądź traktują instrumentalnie wyniki badań naukowych, przedmiotowo także odnoszą się do warstwy aksjologicznej (odnoszącej się do wartości). Nastawione są głównie na interes polityczny.
 Doktryna geopolityczna to ogólna zasada postulująca konieczność podejmowania określonych działań politycznych w przestrzeni. Przykładem takiej myśli jest np. doktryna granic naturalnych, która powstała jeszcze w XVIII wieku we Francji i postulowała oparcie granic państwowych na istniejących granicach naturalnych, takich jak: rzeki, pasma górskie, morza. Francuscy teoretycy głosili potrzebę rozszerzenia granic państwa zarówno w stronę Pirenejów czy Alp, jak i Renu^[6].
 Koncepcja geopolityczna to konkretny postulat lub projekt, odnoszący się do określonego rozwiązania politycznego w przestrzeni. Przykładem takiego projektu jest koncepcja Mitteleuropy, zjednoczenia pod egidą Niemiec państw i narodów zajmujących centrum kontynentu europejskiego, czy koncepcja Międzymorza, postulująca strategiczny sojusz państw leżących między Morzem Bałtyckim i Morzem Czarnym, rozdzielający Niemcy i Rosję^[7].
[43] W pełni naukową formą myśli geopolitycznej jest paradygmat geopolityczny, który stanowi autonomiczny nurt badań naukowych, zbieżny z celem i zakresem badań geopolitycznych (patrz: rozdz. 1.3.), osadzony w tradycji naukowej, oparty na zasadach obiektywizmu, weryfikacji i krytycznej analizy faktów. Metodą pozwalającą na odróżnienie, czy mamy do czynienia z paradygmatem geopolitycznym czy myślą geopolityczną jest poziom dominacji subiektywnych postulatów: politycznych i światopoglądowych. Jeśli występuje ich zdecydowana przewaga mamy do czynienia z rozważaniami, które mieszczą się w ramach myśli geopolitycznej^[8].
 Nowy nurt we współczesnej geopolityce, tzw. geopolityka krytyczna, wyodrębnia z geopolityki trzy główne obszary: geopolitykę praktyczną, która jest dziełem polityków, dyplomatów, biurokracji państwowej, geopolitykę formalną, będącą wytworem intelektualistów, środowisk akademickich, organizacji pozarządowych (m.in. tzw. think-tanków) i geopolitykę popularną, czyli wyobrażenia odnoszące się do politycznej przestrzeni propagowane przez środki masowego przekazu^[9]. Myśl geopolityczną tworzą zatem osoby wywodzące się z różnych środowisk, takich jak np. władze państwowe, organizacje polityczne (partie, stowarzyszenia, nieformalne grupy o celach politycznych), wojsko, środowiska naukowe oraz rządowe i pozarządowe ośrodki analityczne^[10].

1. E. Olszewski, Myśl polityczna, [w:] W. Sokół, M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii, t. 1, s. 194.
2. E. Maj, A. Wójcik (red.), Myśl polityczna w Polsce po 1989 roku. Wybrane nurty ideowe, Lublin 2008, s. 7.
3. W. Paruch, Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, Lublin 2005, s. 10.
4. Ibidem, s. 10.
5. R. Skarzyński, Historia myśli politycznej w ujęciu politologicznym. Zarys koncepcji, „Studia Polityczne” 1992, nr 1, s. 110-112.
6. L. Moczulski, Geopolityka. Potęga…, s. 498.
7. Por. T. Klin, Wizje ładu międzynarodowego w niemieckiej i anglosaskiej myśli geopolitycznej w okresie II wojny światowej, Toruń 2008, s. 7-8. Por. L. Dubel, Historia doktryn..., s. 19.
8. Por. T. Klin, Geopolityka: spór definicyjny we współczesnej Polsce, „Geopolityka” 2008, nr 1, s. 16.
9. J. Potulski, Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej. Między nauką, ideologicznym dyskursem a praktyką, Gdańsk 2010, s. 11.
10. J. Potulski, Wprowadzenie…, s. 57.

Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.