Wikiźródła

Geopolityka (Sykulski)/Polska między Niemcami a Rosją

< Geopolityka (Sykulski)
<<< Dane tekstu >>>
Autor Leszek Sykulski
Tytuł Geopolityka
Wydawca Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd. 2014
Miejsce wyd. Częstochowa
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››


3.3.2. „Polska między Niemcami a Rosją” – koncepcja Międzymorza i prometeizm

Przez większość okresu II Rzeczypospolitej w polskiej myśli geopolitycznej dominowały rozważania dotyczące położenia Polski między Niemcami a Rosją (ZSRR) oraz próby tworzenia geopolitycznych koncepcji, będących próbą przeciwstawienia się tym państwom. Większość z idei zjednoczenia państw Europy ŚrodkowoWschodniej pod egidą Polski, wysuwanych w okresie II RP była modyfikacjami jednej z najważniejszych polskich koncepcji geopolitycznych, która w literaturze określana jest mianem Międzymorza.
 Za duchowego ojca tej koncepcji uchodzi w polskiej tradycji Józef Piłsudski (1867-1935). Koncepcja ta zasadzała się na stworzeniu bloku geopolitycznego (przedstawianego w różnych wariantach, od luźnego sojuszu, aż po federację państwową), obejmującego państwa i narody leżące między Bałtykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym (tzw. obszar ABC). Skład narodowościowy Międzymorza był przedstawiany różnie, najczęściej jednak wymieniano: Polskę, Czechosłowację, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę, Węgry, Rumunię i Jugosławię[1].
 Osobnym ważnym zagadnieniem geopolitycznym okresu międzywojennego jest tzw. polityka prometejska (prometeizm). Był to ruch polityczny wymierzony przeciwko Rosji sowieckiej i ZSRS obliczony na destabilizację tego państwa poprzez wspieranie ruchów odśrodkowych, zwłaszcza narodowowyzwoleńczych. Dążeniem prometeistów był podział Związku Sowieckiego na państwa narodowe. Ruch ten wspierany był przez II Oddział Sztabu Głównego Wojska Polskiego (wywiad)[2]. Wśród czołowych instytucji naukowych zajmujących się propagowaniem idei prometejskiej wyliczyć należy Instytut Wschodni w Warszawie oraz Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej[3].
 Jednymi z czołowych myślicieli geopolitycznych II RP podejmujących tematykę prometejską byli Włodzimierz Bączkowski (1905-2000) i Jerzy Giedroyć (1906-2000). Wspólnie wydawali pismo „Wschód-Orient”. Bączkowski był redaktorem naczelnym Biuletynu Polsko-Ukraińskiego (później zmieniono nazwę na „Problemy Europy Wschodniej”), Giedroyć dwutygodnika „Bunt Młodych”, później tygodnika „Polityka”. Obaj opowiadali się za sojuszem polsko-ukraińskim. Zdaniem Bączkowskiego powstanie niepodległej Ukrainy musiałoby doprowadzić do konfliktu z Rosją, co w naturalny sposób czyni z niej sojusznika Polski. Realizację celów polityki prometejskiej uzależniał od kilku czynników, m.in.niedopuszczeniu do sojuszu niemiecko-radzieckiego, doprowadzenie do sojuszu państw muzułmańskich, graniczących z Rosją, zacieśnieniu relacji między państwami pomostu bałtycko-czarnomorskiego, wybuchu konfliktu chińsko-japońskiego, do którego zostałaby wciągnięta Moskwa[4].
 Adolf Bocheński (1909-1944), sztandarowa postać polskiej myśli mocarstwowej czy nawet, jak sam pisał, „idei imperialnej”, postulował „przebudowę Europy w myśl wskazań polskiej racji stanu”. Wskazywał na sprzeczność polskiej ekspansji z interesami głównie rosyjskiego ośrodka siły, ale także Berlina. Naturalnym geopolitycznym obszarem budowy polskiego mocarstwa był dla niego pomost bałtycko-czarnomorski. Bocheński propagował ideę zjednoczenia narodów, zamieszkujących pas między „światem germańskim” a rosyjskim. W czasie II wojny światowej propagował utworzenie Federacji Środkowoeuropejskiej, w skład której oprócz Polski wchodziłyby także m.in. Ukraina, Czechosłowacja, Litwa, Rumunia i Węgry[5].
 Jednak bodaj jeśli nie najważniejszą, to na pewno najpopularniejszą publikacją geopolityczną Adolfa Bocheńskiego była książka pt. Między Niemcami a Rosją, która już przed wojną wywikłała ożywioną dyskusję polityczną, a dyskusja wokół niej nie ucichła nawet w III RP, gdzie niektóre środowiska intelektualne będą próbowały odczytać go na nowo, o czym w dalszej części rozprawy”[6].
 Bocheński wychodził z założenia polityki prometejskiej, argumentując o potrzebie wspierania narodów zamieszkujących Związek Sowiecki i konieczności podejmowania działań mających na celu defragmentację tego imperium. Był zwolennikiem taktycznego sojuszu z Niemcami i strategicznego aliansu z Ukraińcami. Bocheński był niewątpliwie pod wrażeniem geopolityki i dyplomacji brytyjskiej, skąd czerpał wzorce polityki realnej, nie ulegającej chwili, nastawionej na realizację z jednej strony stałych interesów państwa, wynikających z położenia geograficznego, a z drugiej na elastyczność w polityce zagranicznej pozwalającą na dopasowania instrumentów politycznych do danej koniunktury geopolitycznej[7].
 Władysław Studnicki-Gizbert (1867-1953), który był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli orientacji proniemieckiej w historii Polski, przed wojną postrzegany jako duchowy ojciec Aktu 5 listopada 1917 r., w okresie międzywojennym na łamach swoich publikacji postulował zawiązanie strategicznego sojuszu między Warszawą a Berlinem, wymierzonego ostrzem w ZSRS. Najważniejsze geopolityczne zagrożenie Studnicki upatrywał w rosyjskim ośrodku siły, bez względu na to czy rządził tam car czy komuniści. Kluczowym elementem zachowania niezależności Polski był jego zdaniem sojusz polsko-niemiecki. Berlin miał być spoiwem wielkiego bloku środkowoeuropejskiego, obejmującego także Austrię, Węgry, Czechy, Rumunię, Bułgarię, Jugosławię, Grecję, Turcję, Litwę, Łotwę i Estonię. Taki blok, mający potencjał demograficzny w postaci około 200 ludzi miał być geopolityczną przewagą wobec Rosji[8]. W październiku 1939 r. był nawet autorem memoriału do władz III Rzeszy, w którym postulował utworzenie armii polskiej, które w sojuszu z Wermachtem miałoby uderzyć na ZSRS. W czasie okupacji, mimo pobytu w niemieckich więzieniach, propagował ideę sojuszu polsko-niemieckiego[9].
 Okres II wojny światowej to czas, w którym powstało szereg prac traktujących nie tylko o problematyce zasięgu polskiego terytorium, ale o światowym układzie sił. Ciekawe analizy geopolityczne zawierały prace Ignacego Matuszewskiego (1891-1946), który dowodził, że o panowaniu Niemiec nad obszarem środkowoeuropejskim decyduje posiadanie przez nie Pomorza Zachodniego i Wschodniego. Uznawał konieczność pozbawienia Niemiec dwóch „ramion”: północnego (na linii Szczecin-Królewiec) i południowego (na linii Wiedeń-Bratysława), które stanowiły główne osie niemieckiej ekspansji[10].
 Również bardzo interesujące analizy zawierały prace Jerzego Niezbrzyckiego (1902-1968), piszącego pod pseudonimem Ryszard Wraga. Zgadzał się on z teorią Wacława Nałkowskiego o przejściowości terytorium Polski, uważając, że nie wyklucza ona odrębności geograficznej Polski. Za kluczowy obszar Związku Sowieckiego uważał Nadwołże. W Europie wskazywał na trzy główne pasaże mające decydujące znaczenie geopolityczne: hiszpańsko-francuski, adriatycki i bałtycko-czarnomorski. Na tym ostatnim, według niego, rozgrywa się kluczowa rozgrywka o władanie nie tylko nad Europą, ale i nad światem[11].





  1. ↑ Zob. szerzej: P. Okulewicz, Koncepcja „Międzymorza” w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1926, Poznań 2001.
  2. ↑ E. Charaszkiewicz, Przebudowa wschodu Europy, London 1955; E. Charaszkiewicz, Zbiór dokumentów ppłk. Edmunda Charaszkiewicza, oprac., wstęp i przypisy Andrzej Grzywacz, Marcin Kwiecień, Grzegorz Mazur, Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, tom 9, Kraków 2000; E. Charaszkiewicz, Przebudowa wschodu Europy, London 1955; Por. M. Kornat, Ruch prometejski — ważne doświadczenie polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej, „Nowa Europa Wschodnia” 2008, nr 2; S. Mikulicz, Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, Warszawa 1971; R. Woytak, The Promethean Movement in Interwar Poland, „East European Quarterly” 1984, vol. XVIII, No. 3, s. 273-278.
  3. ↑ Szerzej o polskich ośrodkach sowietologicznych II RP zob.: M. Kornat, Polska Szkoła Sowietologiczna 1930-1939, Kraków 2003; I. P. Maj, Działalność Instytutu Wschodniego w Warszawie 1926-1939, Warszawa 2007; R. Potocki, Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930-1939), „Przegląd Zachodni” 2000, nr 2, s. 211-219.
  4. ↑ P. Eberhardt, Twórcy…, s. 185-198; Por. W. Bączkowski, O wschodnich problemach Polski. Wybór pism, oprac. Paweł Kowal, Kraków 2000.
  5. ↑ A. Bocheński, Kryzys parlamentaryzmu I nowa konstytucja, [w:] M. Król, Wybór publicystyki, Warszawa 1990, s. 146-148; A. Bocheński, Trudności polityczne Federacji Środkowoeuropejskiej, Rzym 1944.
  6. ↑ A. Bocheński, Między Niemcami a Rosją, Warszawa 1937. Por. Z. Wojciechowski, Między Niemcami a Rosją: z powodu książek: Adolfa Bocheńskiego „Między Niemcami a Rosją” i W. Bączkowskiego „Grunwald czy Pilawce?”, Poznań 1938.
  7. ↑ Szerzej o poglądach Adolfa Bocheńskiego zob. A. Kosicka-Pajewska, Polska między Rosją a Niemcami: koncepcje polityczne Adolfa Bocheńskiego, Poznań 1992; K. M. Ujazdowski, Żywotność konserwatyzmu. Idee polityczne Adolfa Bocheńskiego, Warszawa 2005.
  8. ↑ W. Studnicki, System polityczny Europy a Polska, Warszawa 1935, s. 216-217. Por. W. Studnicki Pisma wybrane, t. 2 Polityka międzynarodowa Polski w okresie międzywojennym, Toruń 2009.
  9. ↑ W. Studnicki, Daleki Wschód w polityce światowej, Warszawa 1930. S. Cenckiewicz, Z dziejów realizmu czyli geopolityka w Polsce, „Niepodległość” 1996, t. XLVIII, s. 237-255. Por. G. Strządała, Niemcy w myśli politycznej Władysława Studnickiego, Opole 2011.
  10. ↑ I. Matuszewski, Did Britain Guarantee Poland’s Frontiers?, Edinburgh 1945; tenże, Granice zachodnie, New York 1943; tenże, Hańba albo chwała. Artykuły o polityce Rosji, Tel-Aviv 1944; tenże, O co walczymy, New York 1942. Zob. S. Cenckiewicz, Ignacy Matuszewski jako geopolityk, „Arcana” 2001, nr 38, s. 172-189.
  11. ↑ R. Wraga [właśc. J. Niezbrzycki], Sowiety grożą Europie, Warszawa 1935; R. Wraga [właśc. J. Niezbrzycki], Geopolityka, Strategia i Granice, Rzym 1945; R. Potocki, Koncepcje geostrategiczne Jerzego Niezbrzyckiego, [w:] W. Paruch, K. Trembecka (red.), Świat wokół Rzeczypospolitej: problematyka zagraniczna w polskiej myśli politycznej w pierwszej połowie XX wieku, Lublin 2007, s. 49-60.





Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Geopolityka_(Sykulski)/Polska_między_Niemcami_a_Rosją&oldid=1374030”