Jana Kochanowskiego Dzieła polskie (1919)/Apophtegmata
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Jana Kochanowskiego Dzieła polskie |
| Podtytuł | wydanie kompletne, opracowane przez Jana Lorentowicza |
| Wydawca | Tow. Akc. S. Orgelbranda S-ów |
| Data wyd. | [1919] |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Uwagi | 
|
| Indeks stron | |
_t.2_249.jpeg){kind=link}
Czarnkowski, Biskup Poznański, będąc podagrą barzo udręczony, zwykł był częstokroć przed wielkim bólem te słowa mówić: Prze Bóg, dobij kto, odpuszczę. Trafiło się, iż leżąc w tejże chorobie, nie był nikt inszy przy nim, jeno Tatarzyn Kamarady, sługa jego; ten pomniąc, co więc pan mówił, ofiarował mu się z posługą swą: Panie, powiada, daj ty mnie bachmata[2], a każ mię wolno do hordy przepuścić, a ja ciebie zareżę[3], jako prosisz. Biskup obaczył się[4], że z tym żle żartować: Dobrze, powiada, Kamarady, ale każ tu komu pierwej do mnie, że mu rozkażę, aby cię po mej śmierci dobrze odprawiono i wolno puszczono. Wyszedł Tatarzyn i zawołał kilku sług do pana. Pan, ujźrzawszy sługi, dopiero z onego przestrachu otrzeźwiał i kazał Tatarzyna do wieże wsadzić, a sam potem był ostrożniejszy. Kanclerz jeden koronny częstokroć zwykł to był mawiać: Z każdym się zgodzę, jedno z łakomym nic; bo on chce, a ja też chcę. Tenże, upoiwszy małmazyą jednego kanonika sędomierskiego, kiedy mu powiedziano nazajutrz, że umarł, nic inszego na to nie powiedział, jeno to, iż mu był jeszcze jednej[7] nie spełnił. Spytek Jordan, kasztelan krakowski, mówiąc w radzie o doległościach, które wysokie urzędy za sobą niosą, też to powiedział: Co sobie Spytek nagotuje, to mu pan krakowski zje. Ksiądz Siemikowski, mając beneficium jedno controversum[8], w którem mu Gamrat, arcybiskup gnieźnieński przeszkadzał, wziął tę radę przedsię, że przystał do tegoż arcybiskupa, rozumiejąc, że on jako słudze już swemu nie miał mu w tem przeszkadzać; i tegoż dnia prawie, kiedy mu go zalecono i kiedy mu rękę dał,[9] chcęcy uczynił wzmiankę około swego beneficium. Tam Gamrat zarazem[10] opowiedział się[11], że to beneficium jego jest podawania[12], ani żadnego na niem chce cierpieć, jeno kogo on na nie wsadzi. Siemikowski zasię prosił, aby raczył nań tak wzgląd mieć, jako na sługę już swego, a tego mu życzył. Ale Gamrat porożem na to barzo wstrząsał[13]. Co Siemikowski obaczywszy, rzekł: Nu, miłościwy księże, jaciem dla tego był do W. M. przystał, abych był miał pomoc z W. M., ale iż widzę, że prózno, a ja zaś odstawam[14]. I dawszy mu rękę, szedł precz. Ksiądz Trąbski, służąc Szydłowieckiemu, nieprawie[15] był posług pilen; tam, gdy go niektórzy z towarzyszów upominali, aby był pilniejszy: Oj, powiada, wiemci ja, jako za kopę[16] służyć. Gamrat, arcybiskup, gniewał się na księdza Krupskiego. Trafiło się, iż arcybiskup jechał z zamku w Krakowie, a ksiądz Krupski na zamek, i przyszło im się mijać prawie już przed kamienicą arcybiskupią. Księdza Krupskiego koń miał ten obyczaj, że od koni nie dał się ladajako odwodzić i często się trafiało, że potkawszy się z drugimi, rad się nazad wracał. Toż i natenczas uczynił, bo ksiądz Krupski chciał arcybiskupa ochotnie minąć, a szkapa jego stanął i zatarł się z koniem arcybiskupim tak, że się żadnym obyczajem nie dał odwieść, aż tak z nim pospołu do kamienice wjachał z wielkim strachem i frasunkiem księdza Krupskiego. Arcybiskup począł się był z przodku gniewać, ale obaczywszy potem, co się działo, śmiał się niewymownie i prosił księdza Krupskiego na obiad i tam się z nim zjednał. Ksiądz Myszkowski, biskup płocki, kiedy się trafiło komu prze[18] zdrowie czyjekolwiek u jego stołu pić, prosił, aby to siedząc odprawowano, a jeśliby już wstawać, tedy przynamniej niechajby ci tylko stali, kto pije i do kogo piją, bo ci jakokolwiek już mają przyczynę do stania. Ale, powiada, kiedy dwa do siebie piją, a trzeci też do nich wstanie — jakoby rzekł: Pijcie też do mnie. Ocieski, kanclerz koronny, dziwnie się o to gniewał, kto, u jego stołu jedząc, obrus kiedy oplusnął. Panu Wolskiemu, kasztelanowi czerskiemu, trafiło się to, że jedząc u niego, oblał obrus. Gospodarz, jako to był zwykł, okazał, że mu to niemiło. Co pan czerski obaczywszy, kazał chłopcu grosz na stół położyć, mówiąc: Niech to praczce dadzą, aby ten obrus uprała. Baranczuch, Tatarzyn, którego był pan jego w Rzymie kardynałowi jednemu darował, kiedy go potem po kilku lat jeden z znajomych, trafiwszy się do Rzymu, pytał, jako się ma? — powiedział: Niedobrze; trawę jesz kak[20] baran — dając znać, że mu się sałata włoska nie podobała. Polak jeden, jechawszy na naukę do Włoch, nie był tam jeno przez lato, a na zimę przyjechał zaś do domu; kiedy go ojciec pytał, czemu tak rychło przyjechał, — powiedział: że mię tam przez wszytko lato trawą[21] karmiono, takżem się bał, żeby mi zimie siana nie dawano. Król Zygmunt miał ten obyczaj, że zawżdy, umywając się, dawał pierścienie z palców trzymać tymczasem któremukolwiek dworzaninowi. Trafiło się raz, że, siadając już za stół, przepomniał ich u tego, komu je był podał, a ten też nie przypomniał. W rok potem, zdejmując także pierścienie z palców przed wodą[22], sięgnął się tenże po nie, któremu je też był przedtem dał. Król ręki umknął, mówiąc: Wróćcie mi one pierwej, com wam był tak rok dał trzymać. Tenże król Zygmunt, iż nigdy sam nie siadł do stołu swego, ale zawżdy któremukolwiek panu, abo i kilkiem[24] siadać kazał, — ksiądz Naropiński przewiedział to był tak, iż niemal zawżdy do królewskiego stołu siadał, choć mu nic nie mówiono. Chcąc mu tedy to król omierzić, spytał go przed obiadem, już kiedy miał prawie za stół siadać: Ksze[25] Naropiński! umyliście się? — Umył, powiada, miłościwy królu! — Idźcież do domu jeść. Tenże król Zygmunt, grając flusa[26], iż mu przyszły dwa króla, powiedział, że ma trzy króle; kiedy go gracze pytali: a trzeci gdzie? — A tom ja, powiada, trzeci; i wziął grę. Gamrat arcybiskup, iż był pan hojny, co zatem więc rado chodzi, był też i dłużny; a gdy mu przypominano od kogo, aby o tem myślił, jakoby dłużnikowi zapłacić: — Dosyciem ja, powiada, myślił, gdziem pieniędzy miał dostać; niechajże też on myśli, skąd mu je zapłacą. Tenże był winien pewną sumę pieniędzy X., w której, iż był już na poły zwątpił, przedsię przynamniej chodził na każdy dzień do jego stołu i kto go jeno pytał: — Dokąd idziesz? — Idę, powiada, swoje pięćset złotych odjadać u księdza arcybiskupa. Stańczyk powiadał, że niemasz więtszych łgarzów w Polszcze, jeno arcybiskup Gamrat, a Maciejowski biskup krakowski; bo ów powiadał: wszytko wiem — a nie wiedział nic; ten zaś mówił: rad, wierę[27], nie wiem — a wszytko wiedział. Ziemianin jeden w Polszcze, ożeniwszy się, w kilka niedziel zastał[28] a żona leży w połogu, i pocznie okna, co były zasłonione, oddzierać[29] i frasować się. A żona, leżąc: — Nie frasuj się, powiada, nie frasuj, nie twoje. Na Sejmie Lubelskim 1569, kiedy byli panowie litewscy przed skończeniem Unijej cicho ujechali, między inszymi żarty, których było niemało, te dwa wierszyki na ścianie było napisano: Litwa z nami uniją uczyniła strojną, Ziemianin jeden szedł przez kościół, gdzie natenczas niemałą liczbę kapłanów biskup poświęcał. I spyta, coby to za ceremonie były. Odpowiedział mu jeden, że to są akolitowie, co je biskup święci. Rozumiem, powiada, na naszę to pszenicę wróble. Ciecierski w Radomskiej ziemi, usłyszawszy żaka pod oknem, który, wywróciwszy niebacznie słowa, tak śpiewał: Jezus Judasza przedał, etc. — Dobrze tak, powiada, bo Go on też był przedtem przedał. Siemieński w Radomskiej ziemi, mieszkając w mili od klasztora, albo bliżej Sieciechowskiego, iż to ludzie nań wiedzieli, że około żony[30] był niejako zelozus[31], przy biesiedzie u niegoż w domu, umyślnie wzmiankę około wtargnienia Tatarów uczyniono; tam, gdy każdy swe widzenie[32], jako w takiej trwodze powiadał, gdzieby się z żoną i dziećmi udać, pytali Siemieńskiego: a ty gdzie z swoją? Drugi, siedząc podle niego: — Nie wiem gdzie indziej, jeno do klasztora. A Siemieński zatem: — A wie go dyabeł, komuby się pierwej bronić, czy Tatarom od muru, czy mnichom od żony. Pan Dębieński, kanclerz koronny, mając poruczenie od króla, aby pewną sprawę, która się natenczas toczyła przed królem, na inszy dzień odłożył, temi słowy powiedział: — W tej a w tej rzeczy, tak król Je. M. dekret czyni, etc., a tę drugą odkłada do sądnego dnia, — miasto tego, co miał rzecz: do sądowego dnia. Ale tak podobno chciał tknąć[33] kunktacyej, która zbytnia była. |
_t.2_250.jpeg){kind=link}
_t.2_251.jpeg){kind=link}
_t.2_252.jpeg){kind=link}
_t.2_253.jpeg){kind=link}
_t.2_254.jpeg){kind=link}
_t.2_255.jpeg){kind=link}
_t.2_256.jpeg){kind=link}
_t.2_257.jpeg){kind=link}
- ↑ dowcipne powiastki. (Od „Apophtegmatów” rozpoczyna Januszowski pośmiertne „Fragmenta” J. Kochanowskiego).
- ↑ konia tatarskiego.
- ↑ zarżnę.
- ↑ spostrzegł się.
- ↑ liczba podwójna.
- ↑ niewczesny.
- ↑ t. j. szklanicy.
- ↑ probostwo będące w sporze.
- ↑ t. j. na zgodę.
- ↑ zaraz.
- ↑ obstawał przy tem.
- ↑ od jego zalecenia zależy.
- ↑ opór stawiał.
- ↑ odchodzę.
- ↑ nie dosyć, niebardzo.
- ↑ za kopę tj. za 48 groszy.
- ↑ niewczesny.
- ↑ za.
- ↑ niewłaściwe.
- ↑ po rusku.
- ↑ sałatą.
- ↑ tj. przed myciem.
- ↑ nie poufalić się.
- ↑ kilku.
- ↑ księże.
- ↑ nazwa gry w karty.
- ↑ doprawdy.
- ↑ przychodzi, a żona itd.
- ↑ odsłaniać.
- ↑ o żonę.
- ↑ zazdrosny.
- ↑ zdanie, sposób widzenia.
- ↑ zrobić przytyk.
