Korea. Klucz Dalekiego Wschodu/XVII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Korea |
| Podtytuł | Klucz Dalekiego Wschodu |
| Wydawca | Gebethner i Wolff |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | J. Cotty w Warszawie |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Satatystykę Korei powierzył rząd od niepamiętnych czasów specyalnym urzędnikom miejscowym „äcżön“ oraz zarządom prowincyonalnym, które obowiązane były co trzy lata dostarczać spisu ludności i wykazu ziem ornych. Stąd pochodzi, że do tej pory nie wiadomo nawet w przybliżeniu, jaka jest ilość mieszkańców półwyspu, ani jaki jego obszar uprawny. W 1897 roku rząd postanowił przeprowadzić spis ludności według modły europejskiej, lecz ponieważ znowu powierzył go tym samym „äcżön“ i władzom prowincyonalnym, te z budującą jednomyślnością podały cyfry poprzednie, wynoszące 5,198,248 głów płci obojej, co przedstawia liczbę o jedną trzecią mniej wykazującą, niż spis z przed trzystu lat[1].
Przyczyną niezwykłego zmniejszenia się spisów ludności była okoliczność, że administracya miejscowa od niepamiętnych czasów wypłacała podatki do skarbu według podanych przez siebie cyfr ludności, ponad to wszelki nadmiar zostawał w jej kieszeniach. Dziwić się więc prędzej należy, że mieszkańcy nie znikli całkowicie z raportów urzędniczych.
Obliczenia prywatne rozmaitych podróżników i badaczy niezależnych wahają się między 7½ milionami (Ch. Dallet) a 28,000,000, podanymi przez samych Korejczyków w książce „Mań-guk-cżion-bio“, wydanej nakładem rządu w 1885 roku[2].
Najwiarogodniejszemi wydają mi się cyfry podane przez panią I. B. Bishop, W. Griffis’a, oraz dostarczone przez źródła japońskie, nietylko dlatego, że to są autorowie, którzy dali najlepsze, najpoważniejsze opisy Korei, lecz i wskutek tego, że wszystkie poznane przeze mnie miejscowości Korei wydawały mi się co najmniej równie gęsto zaludnione, jak najludniejsze okolice Galicyi i Królestwa. Jeżeli weźmiemy przeciętne minimum powyższych okolic — 100 głów na kilometr kwadratowy i pomnożymy przez obszar Korei (223,523 kil. kw. według Strelbickiego) z potrąceniem należnych 50% na puste, nieużyte jej łańcuchy górskie oraz lasy północne, to otrzymamy właśnie około wymienionych powyżej 12,000,000 mieszkańców. Najgęściej zamieszkana jest środkowa część półwyspu, następnie jego kraje południowe. Ku północy zaludnienie słabnie — na wschodzie więcej, na zachodzie mniej i wreszcie u granicy Mandżuryi przedstawia nieliczne osady, rozsiane grupami wśród zupełnie pustych zapadlin, jarów, lasów i szczytów.
Gęstość zaludnienia rozmaitych części Korei, wyrażona przez iloraz z liczby mieszkańców na przestrzeni danej prowincyi, ma bardzo małą wartość socyologiczną, gdyż nie daje najmniejszego pojęcia o rozmieszczeniu się ludności na tutejszych obszarach. Dzięki charakterowi gór korejskich, doliny zaludnione nieraz, jak Belgia, sąsiadują bezpośrednio z obszernymi szmatami pustyń prawie syberyjskich. Zaludnienie w Korei może więc być rozpatrywane jedynie względnie do obszaru ziemi, zawartej w istotnych granicach rolnictwa.
W końcu XIV wieku, z wstąpieniem na tron obecnie panującej dynastyi, Korea podzielona została na 8 prowincyi (do). Ponieważ jednak wszystkie one mają jasno zaznaczone granice naturalne, a niektóre z nich niegdyś tworzyły udzielne państewka, należy przypuszczać, że podział taki istniał i przedtem.
W 1895 r. był wprowadzony nowy podział na 23 okręgi (pu), obejmujące 337 powiatów (kuń), lecz wkrótce potem przywrócono dawne granice z wprowadzeniem poddziałów tylko w pięciu prowincyach na: północne (puk) i południowe (nam); ma więc Korea ogółem 13 prowincyi, składających się z 341 powiatów (pu, mok) lub okręgów (kuń).
Oba podziały prowincyi Cham-giön-do i północna Phiön-ań-do przylegają do mandżurskiej granicy i wypełniają północną część półwyspu. Głównem miastem północnej Cham-giön-do jest Kiön-siön, piękne, otoczone murami, mające z górą 15,000 mieszkańców i słynące z wyrobu naczyń miedzianych; leży w dolinie rzeczek Cha-san-do i Tok-san-cziön (Oco-ken-muri) o 3 kilometry od morza Japońskiego i 150 od granicy rosyjskiej. Głównem miastem południowej Cham-giön-do jest Cham-hyn, niegdyś stolica całej prowincyi, a dawniej jeszcze w VIII stuleciu niezależnego państwa Bo-haj; leży ono w odległości paru kilometrów od morza nad rzeczką Siön-cziön-hań, spławną zaledwie dla płytkich galarów. Handluje przeważnie żelazem, futrami i złotem; mieszkańców ma z górą 30,000; zbudowane według chińskiej modły i otoczone grubym i wysokim murem. Stąd do Genzanu niecałe 100 kilometrów. Wzdłuż wybrzeża, od pogranicznego z Rosyą miasteczka Kiön-hyń idzie niezła, jak na Koreę, droga, która w Genzanie zawraca w głąb lądu, kierując się ku Seulowi.
Dużo większe znaczenie strategiczne i handlowe ma powiatowe miasto pograniczne Yj-cżiu (Wi-dżu po chińsku) u ujścia rzeki Amnok-kan (Jalu po chińsku). Odegrało ono w chińsko-japońskiej i japońsko-rosyjskiej wojnie ważną rolę, jako klucz całej rzeki. Przed otwarciem granic Korei Yj-cżiu długi czas było głównem miastem, pośredniczącem w handlu między Korea i Chinami; wywożono stąd przeważnie żeń-szeń, złoto, skóry, futra, a przywożono tkaniny jedwabne i bawełniane. Ma około 10,000 mieszkańców. Z Yjcżiu idzie najlepsza w Korei droga do Seulu przez Phiön-jań, stolicę południowej Phiön-ań-do, głównego niegdyś miasta całej prowincyi Phiön-ań, a jeszcze dawniej stolica państwa Kogu-riö (od IV do VII stulecia). Miało ono przed wojną chińsko-japońską 60,000 mieszkańców i 12,000 domów, leży nad dużą i spławną rzeką Tä-don-hań o 100 kilometrów od jej ujścia. Otwarte dla handlu europejskiego posiadało misye europejskie oraz konsulat japoński, było połączone telegrafem ze stolicą. Od czasu zbombardowania miasta w 1894 roku i wybuchłej następnie cholery, mocno podupadło. Obecnie znowu zostało zajęte przez Japończyków. W starej części Phiön-janiu oraz okolicach zasługują na uwagę liczne pamiątki historyczne. Między innemi mogiła legendowego Ki-dza, emigranta z Chin, założyciela państwa Kö-gu-riö (na 1100 lat przed Nar. Chr.). Na mogile, zbudowanej w stylu chińskim i opatrzonej chińskim napisem, stoją figury prawodawców i wojowników, oraz... baranów, zwierząt obecnie nieznanych w Korei. Sześćdziesiąt „i“ od Phiön-janiu na górze Ko-riüng znajduje się cały szereg ciekawych grot stalaktytowych Kasu, gdzie w czasie napadów nieprzyjacielskich kryli się mieszkańcy[3]. Południowa Phiön-ań-do wypełnia całkowicie prawie najwęższą szyję półwyspu korejskiego, oddzielającą północną część państwa od środkowej i południowej. Zalega zachodni brzeg, podczas gdy na wschodnim, za grzbietem gór Dyamentowych, wązkim skrawkiem aż za Genzan ciągnie się prowincya Chamgiön-do.
Do Phiön-ań-do z południa przylega prowincya środkowej Korei, Choan-hä-do, do której należą i liczne wyspy morza Żółtego; główne miasto Chäj-cżiu leży w głębi lądu, ma 15,000 mieszkańców. Dalej ku południowi na brzegu głębokiego wcięcia morza Żółtego leży stołeczna prowincya Kiön-gyj-do. Zarząd prowincyi mieści się w mieście Su-uöń, o 40 kilometrów od Seulu, który wyjęty z prowincyi, tworzy samodzielną jednostkę administracyjną. Seul, albo Seur, co znaczy wielkie miasto, urzędownie zwie się Chań-siön lub Chań-jan — twierdzą z nad rzeki Chań. Został stolicą w XIV wieku przy założycielu obecnie panującej dynastyi, który przeniósł tu swój dwór z Kä-ciön’a (Son-do). Seul liczy 220,630 mieszkańców, a okalający go mur kamienny ma długości 20 kilometrów; zawiera 45,398 domów, dwa cesarskie pałace, „Stary“ (Ton-goań) i „Nowy“ (Kioń-bo-guń), świątynię Konfucyusza, świątynię Nieba, świątynię Boga Wojny (Koan-uön-dzan), świątynię ku czci zamordowanego przez ojca księcia Dzan-hön (pradziada panującego obecnie cesarza), świątynię Juk-sań-guń na cześć matki króla Iön-dzon i wiele innych pomniejszych świątyń oraz grobowców. Z pałaców należy wymienić jeszcze Nam-biöl-gun, gdzie zatrzymywali się niegdyś posłowie chińscy i dokąd przyjeżdżał do nich król korejski na znak swej zależności wasalnej, oraz „Arkę Niezależności“ (Ton-nip-muń), wybudowaną w 1895 roku w tem samem miejscu na drodze pekińskiej, gdzie dawniej król korejski winien był spotykać posłów cesarza chińskiego. Seul jest ogniskiem władzy państwowej i jako stolica ma własną administracyę, na której czele stoi „phan-juń“ z prawami gubernatora.
Przez miasto płynie błotnista rzeczka, wpadająca do rzeki Chań, która znajduje się w odległości 4—5 kilometrów od miasta i ma przewóz pod wsią Jąg-san; niedaleko przecina rzekę most kolejowy.
Na wschód od stołecznej prowincyi Kiön-gyj-do, za grzbietem głównego łańcucha górskiego wyciągnęła się prowincya Kan-uöń-do, ze stolicą Cziun-cziön, niewielką, 8-tysięczną zaledwie mieściną; kraj piękny, żyzny i rolniczy, który wchodził niegdyś w skład państwa Silla, przewodniczącego od VI do IX stulecia całej Korei.
Drugą połowę tego państwa tworzyły obecne prowincye — północna i południowa Kiöń-san-do. Słynna stolica Silli, Kiön-cżiu (starożytna „So-ja-bol“), znajdowała się w północnej prowincyi, niedaleko południowo-wschodniego wybrzeża półwyspu; w XVI stuleciu miasto zostało zburzone przez Japończyków; obecnie jest to małe miasteczko powiatowe. Główne miasta prowincyi: Tä-gu (północnej) i Cżin-cżiu (południowej) nie przedstawiają nic ciekawego. Tä-gu wsławiło się wielokrotnie straszliwemi rzeziami chrześcijan. Na południowem wybrzeżu tej prowincyi znajdują się dwa ważne porty korejskie: Fuzan i Mo-sam-po (Mo-sań-pho).
Naprzeciw obu tych prowincyi, na wybrzeżu zachodniem, oddzielone wysokim łańcuchem górskim, który tu przecina środek półwyspu, leżą cztery prowincye: północna i południowa Cziun-cziön-do oraz północna i południowa Cziölla-do, tworzyły niegdyś niezależne państewko Päk-cżia (po chińsku Bo-dzi); stolica pierwszej Cziun-cżiu, stolica drugiej — Kon-cżiu, są zwykłemi mieścinami korejskiemi, otoczonemi murami. Główne miasto południowej Cziölla-do — Koan-cżiu oraz północnej — Czion-cżiu ledwie że zasługują na wzmiankę. Pierwsza prowincya posiada piękny handlowy port Mok-po (Mok-pho), druga ma również ożywiony port handlowy Kuń-sań; oba otwarte dla handlu zagranicznego.
Liczne wyspy, leżące wzdłuż brzegów Korei, należą nominalnie do przyległych im prowincyi, choć cieszą się względną autonomią i zaludnione są przez oryginalne, nieraz od lądowych odmienne szczepy, które zachowały wiele cech starodawnych. Zasługują na uwagę mieszkańcy wysp Lindsay (An-miń-do) w zatoce Shoal (36°30’ szer. geogr. i 126°20’ dł. wsch.), w prowincyi Cziun-cziön-do, których uważają za resztki aborygenów korejskich. Zwą oni siebie Czou-hou i mówią odrębnem narzeczem. Z wysp jedynie Quel-part (Cżie-cżiu) posiada oddzielny zarząd, rezydujący w mieście Cżie-cżiu (25,000 mieszkańców, 1,200 domów).
Przytaczam ciekawe bądź co bądź dla przyszłych badaczy rezultaty rządowego spisu[4] z roku 1897 z zastrzeżeniem, że ogólna ilość ludności powinna być wszędzie zwiększona co najmniej dwa i pół razy i że ilość domów prawdopodobnie odpowiada 5 do 8 głów na każdy. Pani Bishop pisze, że w 70 wziętych na chybił trafił domach korejskich znalazła przeciętnie 8 dusz w każdym. Osobiście nie widziałem ani jednego domu, gdzieby mniej było, niż pięcioro osób, a w wielu domach było o wiele więcej, gdyż biedni, krewni, szczególniej nie mające się gdzie podziać stare kobiety lub wdowy, zawsze mieszkają przy rodzinach. Uderzająca w spisie przewyżka płci męskiej pochodzi stąd, że kobiety starannie kryją się przed urzędnikami, że krewni obecność ich tają, co im łatwo
| Podział administracyjny. | |||||||
| Nazwa prowincyi (do) | Ilość powiatów |
Ilość ziemi ornej w kiöl.[5] |
Mężczyzn | Kobiet | Razem | Ilość domów |
Ilość dusz w domach |
| Seul (miasto) | „ | „ „ | 115.447 | 104.368 | 219.815 | 45.350 | 4+ |
| Kiön-gyj-do | 28 | 71.905 | 352.863 | 291.367 | 644.230 | 167.230 | 3+ |
| Półc. Cziun-cziön-do | 17 | 42.274 | 147.330 | 132.372 | 279.702 | 72.313 | 3+ |
| Połud. „ „ | 37 | 87.917 | 215.058 | 171.869 | 386.927 | 114.793 | 3+ |
| Półc. Cziolla-do | 36 | 106.263 | 189.780 | 150.342 | 340.122 | 97.815 | 3+ |
| Połd. „ „ | 33 | 145.980 | 199.791 | 166.299 | 366.090 | 104.918 | 3+ |
| Półc. Kiön-san-do | 41 | 118.739 | 306.854 | 242.959 | 549.813 | 149.592 | 3+ |
| Połd. „ „ | 30 | 93.329 | 261.499 | 199.533 | 461.032 | 126.972 | 3+ |
| Choan-hä-do | 24 | 87.476 | 184.456 | 115.059 | 335.515 | 93.550 | 3+ |
| Połud. Phiön-ań-do | 24 | 62.736 | 198.331 | 168.910 | 367.241 | 96.406 | 3+ |
| Północ. „ „ | 21 | 40.120 | 198.987 | 158.205 | 357.192 | 86.888 | 4+ |
| Kan-uöń-do | 26 | 20.756 | 142.203 | 111.897 | 254.100 | 75.853 | 3+ |
| Połd. Cham-giön-do | 14 | 56.742 | 208.068 | 177.384 | 385.452 | 59.074 | 6+ |
| Północ. „ „ | 10 | 43.122 | 148.900 | 101.897 | 250.797 | 41.187 | 6+ |
| Razem | 340 | 977.351 | 2.869.767 | 2.328.481 | 5.198.028 | 1.332.501 | 3+ |
- ↑ „Korea Reposit.“ 1898, str. 30.
- ↑ Davelny (Nouv. Ann. des Voyages, 1849, p. 306) — 7,342,361 głów (spis z roku 1763); Ch. Dallet (Histoire de l’Eglise de Coréa, 1874 r.) — 7,500,000 gł. (z r. 1844); W. E. Griffis („Corea — The Hermit Nation) — 12,000,000 gł.; C. Gottsche (Verh. d. Ges. f. Erdk. zu Berlin XIII p. 260) — 10,520,000 gł.; Japan Daily Herald (1885 r. Febr. 9.) — 10,518,937 gł.; Webel („Podróż do Korei“ po rosyjsku 1889 r., str. 161) — 16,000,000; H. N. Allen (A true story of Korea. Korean Rep. 1892 pp. 372) — 16,000,000; I. B. Bishop (Korea and H. Neighb.) 12,000,000 gł.
- ↑ „Korean Repository“, 1898, str. 252.
- ↑ „The Korean Repository“. 1898 r., str. 29. Za ukrywanie przed spisem grozi prawo korejskie ciężkiemi karami; niezapisany jest jakby pozbawiony praw, nie może dostać paszportu, świadectwa, nie ma prawa dochodzić swych krzywd sądownie i zabójstwo jego uchodzi bezkarnie.
- ↑ Kiöl jest oryginalną ale nieścisłą miarą polową, dzieli się ona na 100 u; jedno pu ma 1000 siök, jeden siök ma 10.000
pha. Pha jest obszarem pola, zdolnym wykarmić garść źbeł ryżowych, siök daje snop ryżu, pu — ładunek ryżu i słomy, który w stanie umie unieść człowiek (120—140 funt.). Statut Ta-cżiön-thon-phiön ustanawia sześć klas kiöl podatkowych, zależnych od urodzajności gleby: I klasa = 5.654,4 sąż. kwad., II klasa = 6.651,3 sąż. kwadr., III klasa — 8.064,9 sąż, kwadr., IV klasa = 9.267,2 sąż. kwadr., V klasa = 14.096 sąż. kwadr., VI klasa = 22.617,6 sąż kwadr.
