Krótkie wiadomości z dziejów Polski/Dynastya Piastów
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Krótkie wiadomości z dziejów Polski |
| Wydawca | Leon Idzikowski |
| Data wyd. | 1917 |
| Druk | Drukarnia Polska w Kijowie |
| Miejsce wyd. | Kijów |
| Źródło | Skan na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Mieczysław I.
Praprawnuk Piasta Mieszko czyli Mieczysław (od r. 962 do 992), żeniąc się z księżniczką czeską Dąbrówką, przyjmuje i wprowadza do Polski wiarę chrześcijańską (w r. 966), zapewniając Polsce u sąsiadów spokój i poważanie; zakłada szkoły, kościoły, klasztory i pierwsze biskupstwo w Poznaniu.
Bolesław Chrobry.
Bolesław Chrobry (992-1025) jednoczy ludy lechickie, rozszerza znacznie granice Polski, podbija Pomorze, krzewi tam wiarę chrześcijańską przy pomocy św. Wojciecha, przyłącza Morawię i Słowaczyznę, przyjmuje cesarza Ottona Trzeciego w gościnie, tworzy arcybiskupstwo w Gnieźnie i biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu, wyzwalając się z pod wpływów Niemiec; szerzy nauki przy pomocy OO. Benedyktynów, wytwarza w licznych bojach dzielny stan rycerski, z którego później powstaje szlachta, wyprawia się na Ruś, zdobywa Kijów.
Przy wjeździe do miasta uderza mieczem w złotą bramę, miecz się szczerbi i stąd nosi nazwę „Szczerbca“. Dalej Bolesław Chrobry odbiera grody Czerwieńskie, zajmuje Łużyce i Miśnię, Pragę i Czechy, wychodzi zwycięzcą z 15-letniej wojny z Niemcami, zapewnia Polsce niepodległość oraz posiadanie Morawii i Ślązka. Koronuje się na króla polskiego i zostawia Polskę potężną, poważaną i rozległą od Dniepru po Salę, od Karpat po Bałtyk. Kiedy św. Wojciech został przez Prusaków, którym głosił wiarę Chrystusa, zamordowany, Bolesław wykupił zwłoki tego świętego, a zarazem swego przyjaciela, i uroczyście pochował je w Gnieźnie.
Mieczysław Drugi (1025-1034) nie może obronić się od wrogów naokół. Jego żona Ryksa uchodzi do Niemiec z synem Kazimierzem. Pogaństwo usiłuje podnieść się na nowo. W kraju powstaje wielki zamęt i zniszczenie przez swoich i Czechów, zwłaszcza w czasie bezkrólewia od 1034 do 1040.
Kazimierz Odnowiciel (1040-1058) przy pomocy cesarza Henryka Trzeciego zdobywa gród za grodem, zaprowadza ład i poszanowanie prawa, tępi do reszty bałwochwalstwo.
Kazimierz Odnowiciel.
Bolesław II Śmiały. Bolesław Śmiały (1058-1079) podejmuje rycerskie wyprawy na Węgry i Ruś, zdobywa Kijów, odbiera grody Czerwieńskie, walczy szczęśliwie z Czechami, Pomorzanami i Prusami, koronuje się uroczyście w 1076 r., chce wzmocnić władzę królewską. Gwałtowny i porywczy, zniechęca duchowieństwo. Karcony przez biskupa Stanisława Szczepanowskiego, zabija go uniesiony zemstą (1079). Opuszczony przez wszystkich, przepędza resztę życia na tułactwie i pokucie w klasztorze w Karyntyi.
Władysław Herman (1081-1101) lękliwy, słabego ducha, dozwala możnowładcom uszczuplać władzę królewską.
Bolesław Krzywousty (1102-1139) toczy wojnę z Niemcami, którzy zawsze byli i są naszymi największymi wrogami. Niemcy oblegli miasto Głogów na Ślązku. Krzywousty wyruszył na odsiecz zagrożonemu miastu. Właśnie barbarzyńcy wymogli jako okup, od oblężonych całą rzeszę polskich dzieci i następnie pędzili je przed wojskiem, aby w ten sposób osłonić się od pocisków Głogowian. Ale i tę ofiarę ponieśli oblężeni. Padły wszystkie dzieci, ale Niemcy miasta nie zdobyli. Wtem przybył Krzywousty z wojskiem i począł gonić napastników aż pod Wrocław na Ślązku i tam wybił ich do nogi. Nawet trupów grzebać nie było komu, więc psy żarły ciała poległych. Miejsce tej bitwy po dziś dzień zowią „Psiem polem“. Król Bolesław podjął następnie wyprawę na Pomorze, gdzie szerzy chrześcijaństwo; podnosi rolnictwo, rzemiosła i handel, poskramia Ruś, utrwala niezawisłość Polski i dzieli ją w końcu między czterech synów. Z tego podziału kraju wynikają smutne następstwa. Bolesław ustanawia Kraków stolicą państwa i przywiązuje do jego posiadania zwierzchniczą władzę. Polskę, pomiędzy synów podzielił w ten sposób: Władysławowi oddał Ślązk, Bolesławowi Mazowsze i Kujawy, Mieszkowi — Wielkopolskę, Henrykowi — Sandomierskie. Najmłodszemu synowi Kaźmierzowi nie wyznaczył żadnej dzielnicy.
Władysław Drugi (1139-1146) usiłuje zjednoczyć państwo, przeszkadzają mu w tem możnowładcy, walczy bezskutecznie z braćmi, uchodzi do Niemiec, oddając się pod opiekę cesarza, przez co naraża Polskę na wojnę z Niemcami: ród ślązkich Piastów niemczy się.
Bolesław Kędzierzawy (1146-1173), ulega możnowładcom, poniża się przed cesarzem, Fryderykiem, traci Pomorze, ponosi klęskę w bitwie z Prusakami; w bitwie tej ginie brat jego, Henryk.
Mieczysław Stary (1173-1177), poprawia sądownictwo, pragnie rządzić dzielnie, podnieść władzę swoją, a usunąć wpływ możnowładców, zostaje jednak usunięty za ich sprawą.
Kazimierz Drugi Sprawiedliwy (1177-1194), najmłodszy syn Krzywoustego, zwołuje zjazd do Łęczycy w r. 1180, tam zrzeka się wielu swoich praw na rzecz możnowładców, za co uzyskuje tron dziedziczny dla swoich potomków. Łączy Małopolskę i Mazowsze. Poskramia Prusaków i Jadżwingów, podnosi znaczenie Polski.
Leszek Biały, małoletni, dostaje tron po długich zatargach, zdobywa go jednak Mieczysław Stary i rządzi nieograniczenie (1194-1202).
Władysław Trzeci Laskonogi, syn Mieczysława (1202-1206) ustępuje wskutek walki o prawa książęce.
Leszek Biały utrzymuje się na tronie powtórnie (1206-1227) nadaje duchowieństwu prawo wyboru biskupów i władze sądowniczą w dobrach kościelnych, podnosi powagę duchowieństwa, które podtrzymuje jedność Polski. Zostaje zdradziecko zabity przez księcia pomorskiego Świętopełka w Gąsawie.
Brat Leszka, książę Konrad Mazowiecki, gwałtowny i porywczy, sprowadza niemiecki zakon Krzyżaków celem nawracania pogańskich Prus (1225), i daje im ziemię Chełmińską.
Po Leszku Białym trwa 5-letnia walka między Konradem a stronnictwem Grzymisławy, żony Leszka, o opiekę nad małoletnim Bolesławem. Przyzywa ona na pomoc Henryka ślązkiego, męża św. Jadwigi, który, pokonawszy Konrada, panuje w Polsce, jako Henryk Pierwszy Brodaty, (1232-1238); a po jego śmierci utrzymuje się przy tronie syn jego Henryk Drugi pobożny (1238-1241). Obaj dążą do zjednoczenia Polski. W roku 1241 spada na Polskę straszna klęska: pierwszy napad groźnych Tatarów, którzy chcą zawojować Europę. Rycerstwo polskie po bohaterskiej walce ginie częścią w bitwie pod Chmielnikiem, częścią wraz z Henrykiem Pobożnym pod Lignicą. W walkach tych Tatarzy ponieśli tak wielkie straty, że zmuszeni byli zaniechać dalszego pochodu; tym sposobem Polacy ochronili Europę od zalania przez dzicz Mongolską. Polska jest odtąd przedmurzem chrześcijaństwa.
Bolesław Wstydliwy (1243-1279) obejmuje tron po ustąpieniu Mongołów i dwuletniem bezkrólewiu. Wskutek podziału Krzywoustego Polska rozpada się, (panuje w niej 30 książąt udzielnych), traci znaczenie, szarpią ją ze wszech stron Niemcy, Litwini, Rusini, a Tatarzy pustoszą ją znowu w r. 1259. Kraj wyludnia się, upada gospodarstwo, handel, praca, dobrobyt. Książęta sprowadzają osadników z Niemiec, którzy osiedlają się po miastach i wioskach na roli i rządzą się podług praw niemieckich. Zwolna ulepsza się gospodarstwo, powstaje kopalnia soli w Bochni i srebra w Olkuszu. Duchowieństwo podtrzymuje język polski w szkołach i kościołach. Duch religijny ożywia naród; żyje w tym czasie bardzo wiele osób pobożnych i świętych. Za staraniem królowej Kingi, żony Bolesława, obrano św. Stanisława w r. 1253 patronem Polski.
Leszek Czarny (1279-1288) zwalcza pod Goślicami księcia ruskiego Lwa, potem Litwinów i Jadźwingów, na których zdobywa Podlasie. Tatarzy znów niszczą Małopolskę.
Henryk Probus (1288-1290). Powstają spory i walki o tron między nim i bratem Leszka Czarnego, Władysławem Łokietkiem, z czego korzysta król czeski Wacław, zagarnia Kraków i Małopolskę i tytułuje się królem polskim.
Przemysław Drugi (1290-1295), książę Wielkopolski, chce zaprzeczyć prawom Czechów do tronu polskiego, odzyskuje Pomorze, koronuje się w Gnieźnie, dając początek zjednoczeniu Polski. Wśród przygotowań do wojny z Czechami ginie z rąk morderców za sprawą książąt brandenburgskich.
Wacław Drugi (1290-1305), król czeski, korzysta z niezgody książąt, zajmuje Wielkopolskę, koronuje się w Gnieźnie, opiera się na osadnikach niemieckich, ustanawia rządy starostów dla wzmocnienia władzy królewskiej. Wypędza Łokietka, który pielgrzymuje do Rzymu i ujmuje papieża dla swej sprawy. Łokietek wraca; przy pomocy Węgrów, a także włościan polskich, zajmuje Wiślicę, zdobywa kilka grodów, broni się w skałach Ojcowa, wreszcie po śmierci Wacława odbiera tron.
Władysław Łokietek.
Władysław Łokietek (1305-1333) jednoczy rozdzielone królestwo. Krzyżacy zabierają Pomorze z Gdańskiem. Niemcy pod wodzą wójta Alberta w Krakowie podnoszą bunt, który Łokietek poskramia. Naród uznaje potrzebę zjednoczenia Polski. Łokietek koronuje się w roku 1319 koroną Chrobrego u grobu św. Stanisława, czem podnosi powagę królewską. Zawiera sojusz z Węgrami i Litwą. Krzyżacy mimo wyraźnego rozkazu papieża nie chcą zwrócić Polsce Pomorza, i w dalszym ciągu napadają i grabią ziemie Polskie. Łokietek zadaje im znaczną klęskę pod Płowcami. Wielkie są zasługi Łokietka, gdyż wybawia on Polskę od rozbicia i obcego jarzma.
Kazimierz Wielki (1333-1370) zapobiegliwy gospodarny i sprawiedliwy. Pragnąc spokoju, zrzeka się Ślązka na 
Kazimierz Wielki. korzyść Czechów, zaś Pomorza na rzecz zakonu krzyżackiego, od którego odzyskuje Kujawy i ziemię Dobrzyńską. Podnosi rolnictwo, rzemiosła, handel, zamożność i dobrobyt. Zatrudnia pożytecznę pracą tysiące ludzi. Muruje grody, przeprowadza drogi, osusza bagna, zakłada wsie, krzewi oświatę, strzeże praw, nadaje statut (zbiór praw) w Wiślicy (1347), zdobywa wielkie poważanie, ustanawia (1365) najwyższy trybunał w Krakowie, dozwala wszędzie gnębionym żydom osiedlić się w Polsce, broni włościan i nadaje im prawa, stąd „królem chłopków“ zwany. Zakłada w Krakowie szkolę wyższą, zwaną Akademią (uniwersytet) (1364). Obejmuje prawem spadku Ruś halicką (1340), 
Kazimierz Wielki słucha skarg i próśb chłopków. którą pragnęli ujarzmić pogańscy Litwini i Tatarzy, zagospodarowuje ją i zamienia na ziemię bogatą, płynącą mlekiem i miodem. Dźwiga Lwów, ubezpieczając go dwoma zamkami, zakłada dla Rusi biskupstwa i arcybiskupstwo w Haliczu, przeniesione później do Lwowa.
W roku 1366 zjechali się w podwawelskim grodzie sąsiedni królowie i wiele książąt na wesele wnuczki Kazimierza. Dostatek i bogactwo wprowadziło wszystkich w wielkie zdziwienie. A gdy jeszcze mieszczanin krakowski Wierzynek, zaprosił do siebie królewskich gości na ucztę — wszyscy oniemieli ze zdziwienia. Tyle bogactwa i przepychu nigdzie wówczas można było spotkać.
Na Kazimierzu Wielkim kończy się ród Piastów, bo nie zostawił on potomstwa. Koronę przekazał on swemu siostrzeńcowi, królowi węgierskiemu, który panował w Polsce, jako:
Ludwik Węgierski (1370-1382). Zajęty sprawami Węgier, mało się troszczył o Polskę. Zaraz po wstąpieniu na tron wcielił Ruś do Węgier. Aby zapewnić jednej z córek swoich tron polski, zawiera z możnowładcami polskimi układ w Koszycach, w którym uwalnia szlachtę od podatków i rozszerza jej prawa. Odtąd szlachta zaczyna z każdym następnym królem układy i targi, które sprowadzają wreszcie zupełne ograniczenie władzy królewskiej, a rozszerzają swobodę możnych i szlachty z krzywdą innych stanów i ze szkodą Polski.
Jadwiga.
Córka jego, Jadwiga (1384-1386) wielkich zalet umysłu i serca, poświęca się dla rozszerzenia chrześcijaństwa na Litwie, zaślubiając Jagiełłę, Wielkiego księcia litewskiego (1386), czem przyczynia się do połączenia Litwy z Polską; szerzy wraz z mężem chrześcijaństwo na Litwie, odbiera od Węgrów Ruś, opiekuje się ludem. Przed śmiercią (1399) przeznacza cały swój posag na odnowienie i rozszerzenie Akademii krakowskiej.
