Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi/VII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi |
| Pochodzenie | Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie, 1895, 1896, 1897, 1903, 1904 |
| Redaktor | Antoni Kalina; Karol Potkański, Seweryn Udziela |
| Wydawca | Towarzystwo Ludoznawcze |
| Data wyd. | 1895-1904 |
| Druk | „Drukarnia Polska“; Drukarnia Ludowa; Drukarnia W. A. Szyjkowskiego; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Lwów; Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
VII. Gmina Borzęcin.
A. Wieś Borzęcin.
Wieś Borzęcin początkowo nazywała się Bodzęcinek. Tę pierwotną nawę otrzymała, jak tradycya niesie, od biskupa krakowskiego ks. Bodzanty, założyciela tej wsi, który był właścicielem dóbr Radłowskich (Radłów), a więc i tej miejscowości, należącej do tych dóbr, a zarośniętej samemi prawie lasami.
Jednego razu, gdy ks. biskup Bodzanta przejeżdżał z Radłowa do Szczurowy przez te lasy, nadjechał nad strumyk, gdzie dziś właśnie rzeka Uszwica dosyć obszernem korytem płynie do Wisły, rozkazał stanąć nad tym strumykiem i zauważył, że, gdyby las w tej miejscowości wycięto i wykorczowano, możnaby z bardzo dobrym skutkiem założyć tutaj osadę czyli wioskę, ponieważ taki strumyk obfity byłby dla mieszkańców bardzo użyteczny i wygodny. Po tak rozumnej rozwadze, przysłał tu własnym kosztem pięćdziesięciu dwóch osadników, którzy znaczną przestrzeń lasów wycięli i wykorczowali i na grunta zamienili, a po równym podziale tych gruntów pomiędzy siebie, zaraz pobudowali sobie domy ponad tym strumykiem po obydwóch jego brzegach.
Od założyciela ks. biskupa Bodzanty otrzymała zaraz ta osada nazwę Bodzęcinek, dopiero w późniejszych czasach, gdy coraz więcej lasów tu wycinano, korczowano i na grunta, łąki i pastwiska przeistaczano, dopiero po znacznem zwiększeniu się ludności, pierwotna nazwa Bodzęcinek zmieniona została na nazwę Borzęcin.
B. Części wsi.
Wieś Borzęcin dzieli się na dwie części, na t. zw. wielką i małą stronę. Pochodzi to ztąd, że przez całą wieś od południa na północ płynie dosyć szerokiem korytem rzeka Uszwica, pierwotnie zwana Glinnik. Nazwę tę z tego powodu otrzymała, że płynęła tylko wązkiem korytem i przez ziemię gliniastą; dopiero później, gdy wody innych małych rzek, a osobliwie rzeki, która przez Wieś Uszew za Brzeskiem płynie, z nią się połączyły czyli do niej spłynęły, nazwano ją Uszwicą. Ponieważ zaś po obydwóch jej brzegach stoją domy, a na wschodnim („wschodowym“) brzegu większa ilość domów się znajduje i więcej jest mieszkańców, otrzymała ta część wsi nazwę „wielka strona“; drugą część na zachodnim („zachodowym“) brzegu jako mniejszą i pod względem ilości domów i mieszkańców nazwano „małą stroną“.
C. Przysiołki.
1. Czarnawa leży na wschód od jądra wsi, zwanego Borzęcinem, i mieści 24 domów. Nazwa ta powstała ztąd, że przed stu laty ludzie zaczęli tam budować domy na wyższem wzgórzu, otoczonem dokoła bagnami, które po większej części zalane są czarną wodą. Od tych czarnych bagien nazwano ten przysiołek Czarnawą.
2. Granice, leży na południowy wschód od Borzęcina i mieści 21 domów. Nazwa ta ztąd powstała, że domy te zbudowane są na samej granicy, która oddziela gminę Borzęcin od gminy Bielcza.
3. Łazy, leży na południowy zachód od Borzęcina i mieści 36 domów. Nazwa ta ztąd powstała, że przed stu laty zaczęli ludzie tam budować domy na odległych kawałkach gruntu, do których wprzód do roboty daleko chodzić — a dawniej mówili — łazić musieli.
4. Wisowatki, leży na północny zachód od Borzęcina i mieści 26 domów. Nazwa ta ztąd powstała, że przed 90 laty mieszkańcy zaczęli sobie tam budować domy na pustym placu, nieużytku nad łąką, na której jeszcze dziś bardzo ostre siano, wis zwane, rośnie.
5. Jagniówka, leży na północ od Borzęcina i mieści 46 domów. Nazwa ta pochodzi od jednej kobiety, która sobie w tej miejscowości pierwsza dom zbudowała i której było na imię Agnieszka, czyli po wsiosku Jagna.
D. Role.
1. Boczkowszczyzna, „nazywa się ztąd, że, gdy za czasów królów polskich, do wojny stawała tylko sama szlachta, a jeżeli który z mieszkańców, zwłaszcza włościan, sam dobrowolnie poszedł do wojny i odznaczył się walecznością, otrzymał za to na własność kawałek gruntu. Więc jeden taki z naszej wsi zwał się Boczkowski, który pierwszy otrzymał taki grunt za waleczność, zatem ten grunt dostał nazwę od Boczkowskiego — Boczkowszczyzna“.
2. Gizówka nazywa się z tego samego powodu, gdyż za waleczność na wojnie otrzymał ten grunt chłop Giza.
3. Grądy, „nazywa się dlatego, że pomiędzy łąkami jest kawałek górzysty, a także dawno był łąką, ale, gdy już siano na nim róść nie chciało, został uprawiony na grunt orny, więc dostał nazwę Grądy“.
4. Grzędy, „pola orne nazywają się tak dlatego, bo są najwyższe kawałki i najlepsze pola“.
5. Kamieniec, „pola orne nazywają się po tem, że po większej części są grunta szutrowate, jednak do uprawy nie zdatne
6. Łączyska, „bo dawniej w tem położeniu były łąki, a z czasem stały się te łąki nie użyteczne i zostały przeistoczone na grunt“.
7. Na glinkach, „bo jest grunt całkiem sama glinka“.
8. Na górkach, bo jest w położeniu górzystem. Są to grunta piaszczyste i wodniste.
9. Niwy, „pole orne piaszczyste, na którym się udają najlepiej ziemniaki i len“.
10. Pagórek, „pola orne, które sie znajdują w wyższem położeniu od innych gruntów“.
11. Podbłonie, „bo jest pod błoniem gminnem, Jagniówka zwanem“.
12. Pod Czarnawą, albo Podczarnawa, „bo jest pomiędzy przekopą Czarnawa zwaną, odprowadzającą wodę od samego przysiółka Czarnawa“.
13. Podgórcze, „bo leży pod pagórkiem Górą zwanym, na którym nic róść nie chce“.
14. Pod gościeńcem, „bo leży przy drodze, prowadzącej do wsi Dołęgi“.
15. Pod jeziórkiem, „bo leży przed przekopą zwaną jeziorko“.
16. Podlesie, „bo jest pod lasem Szumin“.
17. Pod małą przekopką, „bo jest przed przekopą, małą zwaną, odprowadzającą wodę z dalszych gruntów“.
18. Podpiaski, „bo jest przed piaskami, jako wyższem wzgórzem piaszczystem“.
19. Pod przekopką, „bo jest przed przekopką, świerdzową zwaną, pole świerdzowate, niskie“.
20. Pod przyrowiciem, „bo jest przed przekopą, odprowadzającą wodę z fosy przydrożnej i gruntów przez wszystkie grunta do granicy Rylowskiej (wsi Rylowa w powiecie Brzeskim)“.
21. Pod ścieżką, „bo przez te pola ciągnie się ścieżka czyli droga do chodzenia w Przymiarki (pole orne)“.
22. Pod stuczem, „bo jest przed przekopą, stucze zwaną, oddzielającą grunta piaszczyste od gliniastych, z których woda tą przekopą odpływa“.
23. Pod tarkową przekopką, „bo jest przed przekopką, odprowadzającą wodę z gruntów, a nazywającą się tarkowa, bo na jej brzegach rosną ciernie, tarnią zwane“.
24. Pod łonnem, „bo jest przed łąkami, łonne zwanemi“.
25. Pod wielką drogą, „bo jest przed drogą komunikacyjną, prowadzącą z Brzeska de Przyborowia i Dołęgi“.
26. Pod wielką przekopą, „bo jest przed obszerną przekopą, wielką zwaną, odprowadzającą w wielkiej ilości wody z gruntów“.
27. Pod wróblówką, „bo jest przed przekopą, wróblówką zwaną“.
28. Przymiarki, „grunta, nazywają się dlatego, że za czasów biskupa krakowskiego, do którego natenczas Borzęcin należał, w jednym roku był bardzo wielki nieurodzaj i mieszkańcy żądali opustu w podatkach, a że ułaskawienia o opust podatków otrzymać nie mogli, więc na zaspokojenie ich żądania, niektórym mieszkańcom domierzono jeszcze po pewnym kawałku z gruntu, który wtedy leżał odłogiem“.
29. Przy nowem gościeńcu, „bo jest przed gościeńcem, nowem zwanem“.
30. Stara rzeka, „bo dawno tamtędy chodziła woda“.
31. Szpitalny grunt, „bo na gruncie tym stoi szpital czyli dom ubogich, który założył ks. biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, który natenczas był właścicielem tutejszej gminy i oddał ten budynek do pomieszczenia sześci ubogich starców, którym na utrzymanie oddał do 30 morgów gruntu, i dlatego, że na gruncie tym dom ubogich czyli szpital stoi, został nazwany grunt szpitalny“.
32. Tokarszczyzna, „nazywa sie od chłopa Tokarskiego, który w dawnych polskich czasach dobrowolnie poszedł do wojny i odznaczył się walecznością, za co mu ten kawałek gruntu na własność oddany został. Niektórzy ludzie powiadają, że nawet za to został szlachcicem, co też i o Boczkowskim gadają“. (Por. wyżej D. lp. 1).
33. Wieloolsze, „bo tam wiele olszyny rosło, a gdy ta olszyna została wykorczowana i to na grunt przeistoczono, tak ten grunt dostał nazwę Wieloolsze“.
34. Uszew (wymawiają Uszef), „grunta, nazywają się dlatego, że ciągną się około granicy Przyborowskiej (wieś sąsiednia Przyborów) i Ryśkiej (gmina Rudy-Rysie), a granicą samą płynie potok albo przekopa obszerna Uszef zwana, do której schodzą wody z gruntów i łąk Przyborowskich i Ryśkich“.
35. Za Czarnawą, „bo jest za przekopą, Czarnawa zwaną, odprowadzającą wodę z gruntów od samego przysiółka Czarnawa. Mówią też Zaczarnawa“.
36. Zagórcze, „bo są położone za pagórkiem, górką zwanym“. (Por. w. D. lp. 13).
37. Za gościeńcem, „bo leży za drogą, prowadzącą do wsi Dołęgi, nazwaną gościeńcem“. (Por. w. D. lp. 14).
38. Zagrody, „grunta, nazywają się dlatego, że gdy coraz więcej mieszkańców przybywało, a tych już nie można było dzielić gruntami w równych częściach, jak z początku, więc obdzielano ich tylko małemi kawałkami, przez co ci mieszkańcy zostali zwani tylko zagrodnicy“.
39. Za jeziorkiem, „bo leży za przekopą, zwaną jeziorko“. (Por. w. D. lp. 15).
40. Zajmy, „są to kawałki gruntów, przylegające do granicy gminy Rylowy; nazwę tę wzięły ztąd, że pasące się bydło z gminy Rylowy przechodziło na grunta te, aby się pasło, ale, że właściciele tych gruntów, to jest Borzęcanie nie dali sobie paść bydła na tych gruntach, tylko go zajmowali, a że ten zajem często się powtarzał, przeto nazwali te grunta Zajmy“.
41. Załączyska, „bo jest za łąkami“.
42. Za małą przekopką, „bo jest za przekopą małą“. (Por. w. D. lp. 17).
43. Za nowem gościeńcem, „bo jest za gościeńcem, nowem zwanem“.
44. Zapiaski, „bo są za piaskami“. (Por. w. D. lp. 19).
46. Za przyrowiciem, „bo jest za przekopą, przyrowicie zwaną“. (Por. w. D. lp. 20).
47. Za ścieżką, „bo są za ścieżką“. (Por. w. D. lp. 21).
48. Zastodole, „bo jest tuż za stodołami i ciągnie się dłuższem pasmem aż do wielkiej drogi (drogi komunikacyjnej, prowadzącej z Brzeska na Przyborów do Dołęgi)“.
49. Za stuczem, bo jest za przekopą, stucze zwaną“. (Por. w. D lp. 22).
50. Za tarkową przekopką, „bo leży za przekopką, tarkowa zwaną“. (Por. w. D. lp. 23.
51. Za łonnem, „bo leży za łąkami, łonne zwanemi“. (Por. w. D. lp. 24).
52. Zawale, „bo jest za wałem około rzeki Uszwicy“.
53. Za wielką drogą, „bo się ciągnie za drogą, wielką zwaną“. (Por. w. D. lp. 25).
54. Za wielką przekopą, „bo jest za przekopą, wielka zwaną“. (Por. w. D. lp. 26).
55. Zawiérzbie, „bo naokoło tego pola rosły wierzby“.
56. Za wróblówką, „bo jest za przekopą, wróblówka zwaną“. (Por. w. D. lp 27).
E. Łąki.
1. Łączyska, „bo jest duża łąka, mająca do 12 morgów; należy do kilku właścicieli“.
2. Łonne, „nazwa ta ztąd pochodzi, że za temi łąkami są grunta pagórzyste, na których, jak twierdzi tradycya, osiedlili się obozem Szwedzi i tam palili okropne ognie, z czego rano w mglistych dniach pokazywała się nad temi łąkami od ognia łona (łuna), jakby jakie zjawisko“.
3. Podeświércze, „łąki nazywają się dlatego, że około tych łąk był las, w którym same tylko świérki rosły“.
4. Przylaski, „bo są pomiędzy lasem, a nawet z trzech stron są otoczone lasem, który się nazywa Radłowski“.
5. Rudnik, „bo tam okazała się ruda, którą kopali i używali tylko do murowania, ponieważ do innych celów niezdatną była“.
6. Staw, „bo w tem miejscu dawno była tylko woda, zwana stawem i tam był urządzony młyn do mielenia zboża, ale później, gdy młyn został zniszczony, woda została wypuszczona i miejsce to osuszone zapuszczono na łąki, więc te łąki nazwane zostały stawowe czyli staw“.
7. Stawisko, „bo te łąki zostają ciągle pod zalewem wody, wydaje się, jakby staw“.
8. Uszef, „łąki, nazywają się dlatego, że ciągną się około granicy Przyborowskiej i Ryśkiej, a granicą samą płynie potok albo przekopa obszerna, Uszef zwana, do której schodzą wody z gruntów i łąk Przyboroskich i Ryśkich“.
9. Wierzchowina, „bo te łąki są bardzo bagniste, mokre i bardzo przepadziste, tak, że trudno kiedy z nich siano wozem wywieźć można, ponieważ koni strzymać nie mogą, tylko, że wierzchem po nich, pomimo, że się bardzo zaginają, chodzić i siano kosić się da, więc dlatego nazwane zostały wierzchowina“.
10. W olszynie, „bo te łąki po większej części olszyną są zarośnięte“.
F. Pastwiska.
1. Borek, „bo w tem miejscu stał las, bór zwany, a gdy las ten został wycięty i wykorczowany, tak ten grunt zapuszczony został na pastwisko, więc to pastwisko od nazwy lasu bór zostało nazwane borek“.
2. Garncarskie doły, „bo na tem pastwisku wynaleziono glinę użyteczną dla garncarzy do wyrabiania garnków, misek i różnych naczyń kuchennych“.
3. Jagniówka, „bo jest położone i ciągnie się pasmem około domów przysiółka, Jagniówką zwanego“.
4. Podszuminie, „bo jest pod samym lasem Szumin zwanym“.
5. Wisowatki, „bo jest położone przy przysiółku, Wisowatki zwanym“.
G. Lasy.
1. Grobla, „bo jest położony na wyższem wzgórzu czyli grobli około stawu, który staw został zamieniony na łąki“.
2. Szumin, „nazwę tę dostał według tradycyi, że w dawnym czasie zerwał się bardzo silny wicher z wielką burzą i prawie wszystkie drzewa w tym lesie nawet z korzeniami powywracał, a że przez długi czas w tym lesie dawał się słyszeć wielki szum, więc z powodu tego szumu został nazwany Szumin“.
H. Góry, pagórki.
Górka, wzgórze.
I. Rzeki.
Glinnik, później Uszwica, p. wyżej B.
K. Strugi, przekopy, kanały.
1. Czarnawa, „przekopa albo fosa, nazywa się dlatego, że tą przekopą odpływa woda z gruntów od przysiółka Czarnawa“.
2. Jeziórko, „przekopa, odprowadzająca wodę z fosy przydrożnej i gruntów, do przekopy zwanej stucze; zbiera w siebie dużo wód, jakby jakie jezioro“.
3. Mała przekopka, „bo jest nieduża.
4. Przekopka, „mała, bez nazwy“.
5. Przyrowicie, „bo w czasach ulewnych deszczów, gdy w niskiem położeniu gruntów był wielki zbiór wody, a woda ta nie miała żadnego odpływu, więc jeden drugiemu przez grunta przerywali i wodę przepuszczali, z czego tylko kłótnie powstawały, dopiero przymusowo została uregulowana przekopa, którą dziś woda odpływa; od wyrazu przerywanie została nazwana przerowicie. Zwykle mówią przyrowicie“.
6. Stucze, „nazywa się dlatego, że stykające się grunta glinkowate z piaszczystemi ta przekopa przedziela i woda, schodząca czyli staczająca się z tych gruntów, tą przekopą odpływa“.
7. Przekopka świerdzowa, „bo przedziela pola orne świerdzowate, niskie.
8. Przekopka tarkowa, „bo na jej brzegach rosną ciernie, tarnią zwane“.
9. Uszew (wym. Uszef), „bo do niej schodzą czyli uchodzą wody z gruntów i łąk Przyborowskich i Ryśkich“.
10. Wielka przekopka, „bo jest dość duża“.
11. Wróblówka, „niewiadomo, dlaczego się tak nazywa“.
L. Drogi.
1. Zagumnie, „bo prowadzi za gumnami czyli stodołami gospodarczemi, grunt zaś zwany zagumnie ztąd, jak i droga, nazwę tę wziął“.
2. Gościeniec, „bo jest dość szeroka, dobra droga komunikacyjna, prowadząca do wsi Dołęga“.
3. Nowy gościeniec, „bo niedawno zrobiony“.
4. Wielka droga, „bo jest duża droga komunikacyjna, prowadząca z Brzeska na Przyborów do Dołęgi“.
5. Mała droga, „bo jest nieduża“.
